Căndrasangkala, Padmasusastra, 1950, #795
| 1. | Căndrasangkala, Padmasusastra, 1950, #795. Kategori: Arsip dan Sejarah > Galeri. |
| 2. | Căndrasangkala, Padmasusastra, 1950, #795. Kategori: Bahasa dan Budaya > Kamus dan Leksikon. |
Pencarian Teks
Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].
Serie T. No. ... Harga f ...
Sêrat Căndrasangkala
Kawêdalakên dening: Ki Padmasusastra Ngabèi Prajapustaka, ing Surakarta.
Kasambêtan ikêtanipun Mas Harjamijaya, mantri guru pènsiun ing Comal.
2e DRUK.
Diterbitkan dan dijual oleh: Boekhandel TAN KHOEN SWIE, - Kediri. JALAN DOHO 147.
1950.
--- [1] ---
Sêrat Căndrasangkala
Kawêdalakên dening: Ki Padmasusastra Ngabèi Prajapustaka, ing Surakarta.
Kasambêtan ikêtanipun Mas Harjamijaya, mantri guru pènsiun ing Comal.
2e DRUK.
Diterbitkan dan dijual oleh: Boekhandel TAN KHOEN SWIE, - Kediri. JALAN DOHO 147.
1950.
--- [2] ---
PENGARANG
Mas Ngabèhi PRODJOPOESTOKO
SUROKARTO.
[Grafik]
Kitab yang sah ada tanda tangannya si penerbit sebagi di bawah ini:
[Tanda tangan]
--- 3 ---
-
Punika Pradikanipun Watak Satunggal.
- Căndra
- Têgêsipun
- rupa
- rupa têmên
- candra
- wulan purnama
- sasi
- wulan jangkêp
- nabi
- wudêl
- sasa
- lintang
- dhara
- wêtêng
- bumi
- lêmah
- buddha
- luwih, utawi namaning masa satunggal
- roning
- godhong
- mèdi
- jubur
- iku
- buntut
- dara
- paksi dara
- janma
- uwong
- eka
- satunggal, wiji, tudu
- wak
- badan sapata
-
--- 4 ---
- suta
- anak
- siti
- lêmah wêdhèn
- awani
- kêndêl, srêngenge
- wungkulan
- wutuhan, utawi bundêran
- wulan
- rêmbulan
- niyata
- yêkti
- tunggal kabèh
- watak satunggal sadaya
-
Punika Pradikanipun Watak Kalih.
- Căndra
- Têgêsipun
- netra
- paningal
- caksu
- pasu
- nayana
- ulat
- sikara
- tangan
- buja
- bau, namaning masa kalih
- paksa
- uwang
- drasthi
- alis
- ama
- pêpasu, wêwêri
-
--- 5 ---
- locana
- urang-uranging mata
- carana
- athi-athi
- karna
- kuping
- karni
- ambaning kuping, utawi sungu
- anêbah
- tlapukan, anêbak
- talingan
- pangrunguning kuping
- mata
- ambaning mata
- lèn tangana
- lawan tangan loro
- lar
- wulu suwiwi
- anêmbah
- ngabêkti
- suku loro
- sikil karo
-
Punika Pradikanipun Watak Tiga.
- Căndra
- Têgêsipun
- bahni
- gêni pandhe
- pawaka
- gêni pucuking gunung
- siking
- gêni upêt, utawi têkên
- guna
- gêni agaran, kasagêdan
- dahana
- gêni tanpa sangkan
-
--- 6 ---
- trining rana
- gêni unon, gêni paprangan
- uta
- lintih
- ujêl
- wêlut
- anauti
- cacing
- jatha
- gêni winadhahan, utawi siyung
- wedha
- gêni pawon, utawi sêrat pêpakêm, utawi namaning masa tiga
- nalagni
- gêni panasing ati
- utawaka
- gêni wong manggang
- kayalena
- gêni balubukan
- puyika
- gêni dilah
- tiga
- têlu
- uninga
- gêni obor
-
Punika Pradikanipun Watak Sakawan.
- Căndra
- Têgêsipun
- wedang
- banyu panas
-
--- 7 ---
- sagara
- banyu ngidêri jagad
- karti
- banyu sumur
- suci
- banyu padasan
- jaladri
- banyu rawa, banyu sagara
- nadi
- banyu kali
- hèr
- banyu pucuking gunung
- nawa
- banyu adhêm
- samudra
- banyu têlêng
- jalanidhi
- banyu angêdhung
- warna
- banyu sawangan
- toya di
- banyu jêmbangan
- wwahana
- banyu udan
- waudadi
- banyu dèrèsan, banyu pancuran
- sindu
- banyu susu
- warih
- banyu krambil
- dik
- padon sakawan
- tasik
- banyu oyot: sagara
-
--- 8 ---
- catur yuga
- keblat papat, namaning masa: 4
- pat
- sakawan
-
Punika Pradikanipun Watak Gangsal.
- Căndra
- Têgêsipun
- buta
- buta lanang kang siyung
- pandhawa
- putraning Pandhu
- tata
- gêtih otot
- gati
- kakêtêg: pramana, namaning masa 5
- wisaya
- pênggawe: pirantos
- indri
- bayuning mata
- yaksa
- buta wadon kang siyung
- sara
- lêlandhêp
- maruta
- angin angirid gandaning sêkar
- pawana
- angin adrês
- bana
- alas agung
- margana
- angin nèng dalan
-
--- 9 ---
- samirana
- angin ngilangakên kringêt
- warayang
- sanjata
- pănca
- gangsal
- bayu
- angin kang manjing mêdal
- wisikan
- wuruking bapa
- gulingan
- angin mêdal paturon
- lima
- gangsal
-
Punika Pradikanipun Watak Nênêm.
- Căndra
- Têgêsipun
- masa
- masa nênêm
- sadrasa
- rasa nênêm
- winaya
- agang-agang, namaning masa 6
- nggana
- tawon
- rêtu
- kawor, uyêk-uyêkan
- anggas
- kayu glinggang, ibêr-ibêran
- oyag
- obah
- karênga
- karungu, rinêngga, kaupakara
- pangrarasing nêm
- pangrarasing watak nênêm
-
--- 10 ---
- tahên
- kayu taun
- wrêksa
- kayu tinêgor
- prabatang
- kayu rubuh malang nèng dalan
- kilating kanêm
- lêlidhahing masa kanêm
- lona
- pêdhês
- mla
- kêcut
- tikta
- pait
- kyasa
- gurih
- dura
- asin
- sarkara
- manis
-
Punika Pradikanipun Watak Pitu.
- Căndra
- Têgêsipun
- ardi
- gunung urut pasisir
- prawata
- gunung têpung sami gunung
- turăngga
- jaran
- giri
- gunung gêdhe
- rêsi
- pandhita suci
- ăngsa
- banyak, turun
-
--- 11 ---
- biksuka
- sapi: namaning masa kapitu
- cala
- sukuning gunung
- hêmawan
- mega pucuking gunung
- sapta
- pitu
- pandhita
- putus
- swara
- pandhita kalok
- gora
- agung
- muni
- pandhita muruk, ajar
- swakuda
- jaran kabiri
- tungganganing gunung
- têngahing gunung
- wiku
- pandhita ing gunung
- ya pêpitu
- inggih pêpitu
-
Punika Pradikanipun Watak Wolu.
- Căndra
- Têgêsipun
- naga
- ula gêdhe
- panagan
- ênggon ula gêdhe
- salira
- manyawak
- basu
- têkèk, kumaraning naga
-
--- 12 ---
- namaning masa 8
- tanu
- bunglon
- murti
- cêcak, utawi sangêt
- kunjara
- kandhang gajah utawi gêdhong pasakitan
- gajah
- gajah nèng wantilan
- dipăngga
- gajah tinitihan ing ratu
- èsthi
- gajah dèn palacani
- samadya
- gajah nèng têngahing dalan
- manggala
- gajah binêkta prang, utawi pangajêng
- dirada
- gajah mêta
- bujăngga
- ula lanang
- brahmanastha
- pandhita sabrang wêwolu
- dipara
- gajah binêkta cangkrama
- liman
- gajah binêkta midhang
- lan ula
- sarta ula
-
--- 13 ---
-
Punika Pradikanipun Watak Sanga.
- Căndra
- Têgêsipun
- trustha
- lèng bêdhil, utawi suka
- trusthi
- lèng tulup
- muka
- rêrai
- gapura
- lawanging ratu
- wiwara
- lawang sakèthèng
- dwara
- lawanging omah
- nanda
- lèng kodhok, utawi sêsotya
- wilasita
- lèng kombang
- guwa
- lèng patapan
- rago
- lèng samun
- ludra
- aluraning dewa
- gatra
- lèng gangsir
- gănda
- ambêt
- lèng
- lèng sêmut
-
--- 14 ---
- rong
- lèng ula
- song
- lèng landhak
- têrusan
- lawang butulan
- yèku ăngka
- inggih punika wêwilangan
- babahan
- lèng maling
- hawa sêsanga
- bolonganing badan
-
Punika Pradikanipun Watak Sadasa.
- Căndra
- Têgêsipun
- boma
- sukêt mati, awang-awang, utawi namaning masa 10
- sunya
- suwung
- gêgana
- langit kesisan mega
- barakan
- tan katon: sêndhalan
- adoh
- têbih
- ing langit
- ing langit
- anatan
- katon tan kagayuh
- windu
- tumbuking taun
- anèng wiyat
- langit kang amor lan mêndhung
-
--- 15 ---
- widik-widik
- katon nuli ilang
- malêtik
- satêngahing langit, utawi manculat
- sirnèng gêgana
- sirna ing langit
- sagunging das
- sakathahing kang ilang
- walang
- mêsat
- kos
- anggusah
- watak sapuluh
- watak sadasa
Tamat kang căndrasangkala
TAMAT.
--- 16 ---
Căndrasangkala karanganipun Mas Harjamijaya, mantri guru pènsiyun ing Comal.
Kagêlarakên sarana apalan, wiwit watak 1 dumugi 0.
Katêrangan.
Ing uran-uran ngriki, panganggenipun têmbung sampun kaatos-atos, kajawi luguning dasanama, ugi ngangge andhahanipun. Ing pangangkah sagêda mantukakên suraosing kăndha. Sanajan makatêna, têmbungipun andhahan wau, kaangkah sampun ngantos kênyêngklèngên. Ingkang pikantukipun namung ngodhêngakên. Upami: wahana, watak: 4 - banyu udan - kodanan - klêbus - anjêdhindhil.
Pawana, watak: 5 - angin - kanginan - liwung.
Inggih têmbung: anjêdhindhil - liwung - punika ingkang dipun singkiri.
Makatên ugi têmbung ingkang cawuh, têgêsipun têmbung sawarni, sagêd lumêbêt dhatêng watak warni-warni, punika ugi kaangkah sagêda sumisih, kados ta:
Bahni, watak: 3 - gêni - murub - padhang.
Nawa, watak: 9 - padhang.
Tyas, watak: 1 - ati - pikir - padhang.
Inggih têmbung: padhang, punika ingkang dipun sirik. Makatên sapiturutipun.
Kajawi saking punika, ing ngriki ngangge têmbung ingkang botên gadhah watak wilangan, prêlu kangge anggandhèng ukara. Inggih punika:
--- 18 ---
Kabèh, amung, mung, ingkang, kang, ingaran, ran, apan, pan, ing, sinêbut, dèn, dipun, yèn, lamun, ring, mring, bae, nanging, paran, karana, si, aywa, ywa, uga, nganti, kongsi, gyanira, mangkono, dènira, nadyan, prandene, kèh, marma, mangkya, kari, jangji, bakal, wau, ing kono, gantya, êndi, poma, sang, dene.
Pangarang.
__________
Urut-urutanipun Sêkar.
1. Dhandhanggula
2. Sinom
3. Durma
4. Asmaradana
5. Pangkur
6. Kinanthi
7. Pucung
8. Balabak
9. Mêgatruh
10. Gambuh
__________
--- 19 ---
1. Dhandhanggula
1. rarasira kadi rago yêkti | mêngêng mangu kisruh pangriptanya | datan baud ngêmonahe | dènira berag ngidung | mung ngruruhi isi palupi | wêruha artinira | jarwa jatinipun | aywa nganti milalua | andaluya jarag tambuh mutatuli | wuk wangwung yayah arca ||
2. beda lawan kang wus lêbdèng kawi | kawistara saniskaranira | rarase mung nêngsêmake | samăngsa namur sêmu | pasêmone tan juwarèhi | uwose nuju prana | maranani kalbu | mangkono yèn wus pralêbda | datan kewran wikan ing sakalir-kalir | mangkya kang ginupita ||
3. ngeka-eka kawasaning Widi | surya căndra kartika bawana | jagad iki saisine | niyata kabèh iku | amung Allah ingkang majibi | ingaran jagad raya | jagade tumuwuh | tuwuh tunggal uripira | rupa-rupa wujud golongan pribadi [priba...]
--- 20 ---
[...di] | dhewe-dhewe ranira ||
4. diwangkara pranyata piniji | nglairakên wiji-wiji donya | sasăngka yèku ugêre | pananggalan satuhu | hyang prêtiwi jatine wibi | winih-winih ron-ronan | ingkang sêmi thukul | apan iku bêbakunya | panguripan kang samya idhup ing bumi | kang awak-awak wadhag ||
5. janma ika sudira awani | amraceka luwih budinira | eka praya arêraton | têtunggule sinêbut | naranata dèn aji-aji | dèn èdhêp wong sapraja | tuhu yèn pinunjul | nabi wênang mijènana | tumungkule sêmèdi mèstu mring Gusti | Pangran Kang Maha Êsa ||
6. sayêktine yèn manusa kaki | Jawa Cina Arab Walăndaa | padha bae pikirane | kang ginagas ing kalbu | salamêta arjaning dhiri | widada bagyanira | mungkul tyas rahayu | panêkunge mring Hyang Sukma | anak putu mulusa[1] wibawa [wi...]
--- 21 ---
[...bawa] mukti | winêngku kayuwanan ||
2. Sinom
1. nanging paran klakonira | karana siwêri-wêri | mung sikara kaniaya | arubiru nyênyêngkahi | kang mawa lar ngabruki | miwah ingkang asêsungu | gandhèng jodhon mêmasang | anênarik nyênyundhangi | kang abuja nêbak duwa tanganira ||
2. mung kumudu rodapêksa | netranirandik mucicil | pandirangan suraweyan | mrusa marwasa nangani | gêjug jêjak dhupaki | bêbliwur locana caksu | kiwa nayananira | sikilira ro jegali | nyalèwènga lakune kang lumaksana ||
3. lamun pêksa anjangkaha | tumindak ywa nganan ngering | amanira ludên têbah | bakda [...][2] | sarta uga dèn bêkti | aywa nganti burêng bawur | mata walangên miyat | katarik carana drêsthi | silo sulap karnan mring rênggan paesan ||
4. lawan malih dèn waspada | panêmbah ywa tingal kalih | mêmulata [mê...]
--- 22 ---
[...mulata] miyarsaa | dèn awas gyanira mèksi | linglingên kang kalingling | tamatna dènirandulu | krana si ama cidra | mung kumudu andhusthani | ambalero sawanga pamawasira ||
3. Durma
1. pan mangkono si wêlut lamun mangarah | baud wêgig ajulig | pintêr amiguna | lir pendah utabrama | anênaut manauti | katon dènira | ngincih-incih mrih melik ||
2. kadahanan kêbrangas panas kang nala | bêl mrêngangah anggêni | pindha utawaka | ngalad-alad maantar | sêsiyungira tri kengis | kaya muruba | sumromong anggêsêngi ||
3. nanging ingkang widagda lêbda ing guna | bangkit dènnya mêrangi | nadyan ing payudan | si lêlintah sêktia | prandene binasmi siking | tinunu kobar | gosong kêsalad bahni ||
4. wignyèng srana ngujwala wruh pakêmira | ngèlmu wedha mumpuni | wikan paedahnya | olih pamurihira | mung kaalap [kaa...]
--- 23 ---
[...lap] ingkang kasil | patuwasira | ngayani migunani ||
4. Asmaradana
1 warnanira mancur wêning | mahanani yèn mangartya | anyamodra kèh martane | caturana rêsik wantah | cês narêcêp nênawar | wau ta rumêmbêsipun | amung karya sêgêrira ||
2. tawa dadya hèrnawa ning | muncar ngucur ambalabar | amartani lumèbère | kilènan kang keblat papat | blabur kêmbong ing tirta | kumêmbêng nylarong angêdhung | tasik-tasik dik kablabak ||
3. rumêsêping nadi-nadi | pan wau amrêtanira | sumindu-sindu atise | nênumusi sumyahira | gawe krêtartanira | mangkono sayogya lamun | dèn dadèkna sumbêr sêndhang ||
4. udaya sumur jaladri | tinimbaa cinêcêpa | ingangsonan pakartine | prayoga kadadyanira | krana wohe wahana | tètès sucine kang catur | marna êning kaêningan ||
5. Pangkur
1. mangkono ran katapsilan | dipun [di...]
--- 24 ---
[...pun] tajêm ywa nganti goling gumuling[3] | mring tatane yaksa diyu | raksasa wil danawa | krana ditya amung ngunggar nêpsunipun | wikara murka luamah | ngamah-amah mêmonahi ||
2. giro gulingan ing wana | gidro gidrah sêsiwo bêbadhogi | sara bindi gada limpung | abadhama candrasa | gêgimbale kapawanan kabur kawur | gulung kiprah ciya-ciya | mêdhang berang malu gandhi ||
3. ananging Pandhawa lêpas | mring ulahe wisikan kang wigati | lungid putus patrapipun | asanjata warayang | kasangsaya si buta winisaya hru | kabuncang ing samirana | yaksi rasêksi gumlinting ||
4. trap-trapaning păncadriya | lamun mungkad mungkare anênangi | anggugah mring galakipun | marmanira dèn tata | angin bayu lamun trêp tap-tapanipun | tata marga kalimanya | êmpanira mung nêntrêmi ||
6. Kinanthi
1. nahên wau si rêrêtu | kang mayangi anggègèri | gumana [guma...]
--- 25 ---
[...na] panggêlapira | mangkya ingkang anêngsêmi | sari-sarining langênan | langêne mung milangoni ||
2. kayon dhuku blimbing jêruk | asri endah anglam-lami | sadpada manganggang-anggang | winaya mêmadu manis | rêsêp rêsmi karêngyannya | rarasira mung nyênêni ||
3. nanging aywa enak-enuk | ngêmatke mring kang ngarêmi | karana ta kanikmatan | lona amlatikta gurih | dura artatining kilang | êmatira mung ngèrêmi ||
4. ingkang rêrês raras rurus | ing samăngsa-măngsa ugi | mangraras-raras carêmnya | sad sadrasa kang durani | krasa rosing osikira | mung rêrême ingkang kari ||
7. Pocung
1. ajar wiku mangkono kasêptanipun | dènira sasrama | undhakaning ardi wukir | ing aldaka tungganganing arga-arga ||
2. mêsunipun sang pandhita gêtêr gêntur | kaloka juwara | sang dwija gyannya têtèki | lamun muja ing sanggar planggatanira ||
3. asêsuguh sang
--- 26 ---
rêsi sogatanipun | asung wêwulangan | cêcala wasita wangsit | yèn manabda mardawa lon swaranira ||
4. wêlingipun aywa giri munya sêru | gumêdhe asantak | sênggrang amung jangji muni | gora swara kapalên marang pangăngsa ||
8. Balabak
1. ing pangèsthi-èsthia basukinira | kranane | bêbayani manggalane lamun mêta | esthane | bêbunglonan ngestha mênyawak matêngga | tanune ||
2. bajul baya têkèk kawuk e lawana | blêduge | kêkêmprètan dirada ngoling jaludha | nulale | ing panagan matra kelasa taksaka | nloronge ||
3. dyèng wèsthi pan sêdhênge anggusthia[4] | slirane | angesthaa esthane pra brahmanastha | murtine | wau cêcak èsthi liman basu sarpa | nyambike ||
4. dèn bujăngga bakale dipun kunjara | mêngkone | dèn tarungku dipun kurung ing kurungan | buine | thengal-thèngèl [thengal-thè...]
--- 27 ---
[...ngèl] si bancana ing madyanya | kêrangkèng ||
9. Mêgatruh
1. pintu-pintu dèn tutupi rapêt buntu | wau ingkang ngrêragoni | guwa gangsir ambêbutul | miyak gatra kang mêlimping | ambabahi ngêsong-êsong ||
2. dwarananda gapura lèng-lènganipun | gêgrowongan dèn gêrongi | ananging kêkorinipun | nangkêb tumakêb[5] kumunci | kono kari plompang-plompong ||
3. gantya ingkang mêpêt nawa sanganipun | tarbuka têrus umanjing | bungah dènira malêbu | pra jawata mahagyani | ing kono lêga cumêplong ||
4. jroning trustha Hyang Rudra wadananipun | suka kang para apsari | abêburat gănda arum | mring wau sang kusuma mrik | dene kabul blong naronthong ||
10. Gambuh
1. wasana palastha wus | walang sangkêr wus mêsat amirud | lêbur mumur ilangira tanpa lari | sirnèng gêgana umumbul | kaparapal wus dèn êkos ||
--- 28 ---
2. oncat merad mandhuwur | malêtiknya marang awang-uwung | ing awiyat awang-awang widik-widik | wus pralaya wuk brastha swuh | anis onyanira adoh ||
3. mangkono yèn wus muluk | sagunging das wus nora winindu | bomantara ngêndi-dia êntèk ênting | kang tinênga langgêngipun | ing kono dènira lolos ||
4. anglèse surud kukud | musna kabèh bêbarakanipun | dipun êsat pangêsatira atapis | paripurna muksanipun | buh ngêndi swarganing layon ||
__________
| 1 | tulusa. (kembali) |
| 2 | Teks tidak terbaca. (kembali) |
| 3 | Lebih satu suku kata: dipun tajêm ywa nganti goling gumling. (kembali) |
| 4 | Kurang satu suku kata: madyèng wèsthi pan sêdhênge anggusthia. (kembali) |
| 5 | tumangkêb. (kembali) |