Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 55–74)

1.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 01–13). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
2.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 14–26). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
3.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 27–39). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
4.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 40–54). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
5.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 55–74). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
6.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 75–91). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.

Citra

Terakhir diubah: 20-01-2022

Pencarian Teks

Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].

55. Durma

1. parêng surak wau kang bala wanara | nêdya umangsah jurit | têtêp anjawata | ring sang narendraputra | umangsah kadya punagi | Radèn Anggada | Marutasuta aglis ||

2. Nala Nila Wrêksaba parêng lumumpat | Winata Sata Bali | Druwenda Krêdana | Sêmpati Bimamuka | Danurdara lan Kesari | myang Wisangkatha | Subodhara Puthaksi ||

3. mèh rahina angsahe bala wanara | mangkrak wre sadayanjrit | kumrutug mayuta- | yuta mawêndra-wêndra | sagulma kirna parêng ngrik | limpat bawana | pyah kadya manêngkêri ||

4. wuwuh suranira kang bala wanara | têtela wus kaèksi | măngka tăndha prapta- | nirèng angin garudha | tuhu nataning sabumi | bumi isinya | durmurka tumpês tapis ||

5. rumêksayunira jagad pramudita | wanara rêbut dhingin | gêbèl mawurahan | ngêmput bataning kitha | Sri Dasamuka miyarsi | swara gênturan | rug yayah manêngkêri ||

6. nuduh mêmariksa marang jawi kitha | prapta duta wotsari | pukulun kang swara | kadya manêngkêr wiyat | mungsuh wanara kang prapti | Ramawijaya | sampun waluya malih ||

7. sabalane sampun waluya sadaya | sikitan wontên [wo...]

--- 339 ---

[...ntên] kari | dening nagapasa | Dasamuka miyarsa | ngênês tyasira prihatin | cipta bêbaya | nangis sajroning galih ||

8. mupus prapta tyasira tuhuning raja | mati madyaning jurit | nglabuhi nagara | nungkula nistha papa | apês jêjêmbêri bumi | sigra angatag | gêgêdhuging bupati ||

9. mêtu aprang sira prawira Dumraksa | sawadyanira aglis | tur sêmbah samêkta | balanira Dumraksa | nêmbang têngara gong bèri | gurnang wurahan | kêndhang makêthi-kêthi ||

10. gambira sawadyanya wira Dumraksa | wus samya ambêg pati | paran yèn uripa | sira wira Dumraksa | gumrêgut malês sih gusti | kumrab wadyanya | bubul bêlêk ing kori ||

11. sêsêk dening wêtuning rata dipăngga | kuda jêjêl ing margi | praptèng jawi kitha | Dumraksa munggwing rata | mayuta makêthi-kêthi | bala rêksasa | umèb saking jro mijil ||

12. prapta dhandhang wurahan luhur gêgaman | angin mêsês ngênêsi | sagunging daludag | kabuncang ana suwak | kapulêt suwèk masêbit | sira Dumraksa | pratăndha sor kaèksi ||

--- 340 ---

duk ing nguni ||

14. mila nêmah solahe wira Dumraksa | bupati gêng pinilih | anggung sinung boja | pèni-pèni mas rêtna | myang èstri anggung pinaring | wira Dumraksa | singa nabda goranjrit ||

15. mulat sagung wanara mungsuhnya prapta | mangkrak mangiwung sami | gut-gutên ing aprang | nêpsunira prasamya | kênèng nagapasa wingi | ngambul sadaya | kumrutug nampêk jurit ||

16. balanira Dumraksa krura mapanggah | rame têmpuhing jurit | lir têdhuhing mega | isi mala durmala | mèh numpês isining bumi | bumi winisa | mangkana solahing wil ||

17. para mantri ditya kang mangsah tumindak | duminding bêksa piling | ana limpung kunta | manggala myang candrasa | kèh wre pêgat lambungnèki | ditya makantar | wre wira manglumpati ||

18. amrih kuwêl amrêp ing ditya pyah parah | wanara ingkang kanin | tan wruh tan rinasa | saking sruning kadarpan | pêpulihana ginandhi | mèh prapta nampak | kalênggyak mukya kêni ||

19. limpung kunta manggala prasu candrasa | ana wêtêng wre sêbit | rahnya muncar-muncar | kambah kèdêk prangira | wanara prawira kanin | ing wuri nunjang | kumrutug ngidêk wani ||

20. sangsaya sru riwuting ditya wanara | caruk rok silih ukih | pilih palu papal | pupuh-pinupuh

--- 341 ---

rêbah | jangkah-jinangkah ngakahi | kèh rangkêp kapat | tutug titih-tinitih ||

21. ana siyung-siniyung sêbrak-sinêbrak | kuku-kinuku sêbit | sumêbut kasilar | nêpak muka tinampak | apêlak nampak nampêki | mukaning ditya | pêcah bahu wre suwir ||

22. kadya jawah sela tala wre drêsnira | mêmandhêm wukir-wukir | darpanya kadahat | sagung bala wanara | riwut angidêk pêpati | butêng suranya | ngiwung awuru gêtih ||

23. kombak kambah kèdêk prange kang rêksasa | Dumraksa aningali | yèn ditya kasrakat | mangsah gumrit ratanya | mutêr limpung ngolang-ngaling | pangirid rata | ngilês wanara rujit ||

24. si wêrkasa kuda mamuk lumba-lumba | nujah wanara wiwrin | Dumraksa gêdhubyah | munggèng luhuring rata | limpung pidutêr[1] awêrit | amabit-mobat | tumpês wre kang nadhahi ||

25. Radèn Ramadayapati sigra mêsat | mandhi watu sawukir | munggèng asta kanan | asta kiwa kang molah | amiwir-miwir kumitir | kadya manyura | kirab mrih andon rêsmi ||

26. praptèng ngarsaning rata wira Dumraksa | Anoman ngadhèdhèri | mundur mungkur mêsat | mingêr nêngên angiwa | sêsamir milir kumitir | nêngên makanjar | muncar netranirandik ||

27. Dumraksa ngling hèh

--- 342 ---

Anoman sira mapag | lawasmu julig wêgig | ing prang papaksa purba |[2] ngorakakên ing lawan | ujêr durung olèh tandhing | buta gêgala | Dumraksa krura sêkti ||

28. padha buta ukur urip tanpa guna | oliha tandhing mami | duk ing nguni sira | wus basah awor lêmah | angling Radèn Dayapati | babo Dumraksa | dèn inggal payo jurit ||

29. mamrih popor apragola pupu jăngga | rok băndawala pati | atêpung wadidang | angadu tosing tulang | iki Ramadayapati | pinutra-putra | mring sang nataning bumi ||

30. Dumraksa ge mêsat saking rata dhêndha | Anoman anadhahi | sinabêt tan obah | limpung mubêng lir papan | sinabêt awanti-wanti | Radèn Anoman | malah saya mêrpêki ||

31. molahakên jaja amêmiwir asta | samir ngêlab ngawêri | dhadha krêp dhinêndha | marang wira Dumraksa | tan rinasa dènira mrih | têtêg tan tular | kêlar ingkang ginitik ||

32. kaku tyase Dumraksa wangsul mring rata | krodha mêmalu malih | saking rata nampak | tan osik gyan ginada | sira Ramadayapati | malês angagar | ing arga mandhêm aglis ||

33. angoncati wira Dumraksa tan kêna | ratanira kang kêni | rêmak [rêma...]

--- 343 ---

[...k] rêmpu rêmak | syuh lan turangganira | si wêrkasa sru kaswasih | moring pratala | Dumraksa krura angrik ||

34. mangsah dharat pamalunira Dumraksa | nêsêk awanti-wanti | Anoman ginada | tan osik mara dhadha | ngadhèdhèr rinêbut kêni | limpung Dumraksa | binuwang kontal têbih ||

35. dyan sinikêp sukune wira Dumraksa | binandul sarwi angling | hèh pongo si buta | Dumraksa andêl sira | sigra ingabên binanting | kalawan sela | rêmpu rêmak ngêmasi ||

36. bubar larut rêksasa karining pêjah | ngungsi jro kitha sami | wre surak wurahan | dewa manadukara | angudanakên wêwangi | mêmuji wijah- | wijah ring Sang Maruti ||

37. sadu dibyaa Maruti jaya-jaya | wre bujung ditya sami | malêdug sadaya | prapta sajroning kitha | katur ing Dasamuka glis | lamun Dumraksa | pêjah madyaning jurit ||

38. ngungun Prabu Rahwana asru ngandika | hèh Kampana dèn aglis | sira pêpuliha | patine Si Dumraksa | tumpêsên wanara aglis | nêmbah Kampana | mijil wadyaniratri ||

--- 344 ---

[...nara] mulat | Kampana mêtu jurit ||

40. saha bala kumêrap rêksasa gora | sabdanira krodha ngrik | Kampana angiglag | ngadêg luhuring rata | gandhewanira pinusthi | pan gangsal dhêpa | sapucang kêndhêngnèki ||

41. numung nungsung asu asang-asangsrangan | gurnita manundhungi | kumêdut bahunya | tan ajrih Sang Kampana | mênthang langkap nulya mijil | mêtu naraca | ngêbêki ing wiyati ||

42. wre mangruwak bala wor waringutira | pinapag têmpuh aglis | kèh wanara rêmpak | dening panah Kampana | kumêrcêk akèh nibani | wanara kêna | rampas akèh ngêmasi ||

43. tandang krodha Anoman anikêp kang tal | pinutêr kadi lori | kumitir nèng asta | Anoman mara molah | panah sinabêtan gusis | wangsul katimpal | papal panah kuwalik ||

44. mangsah buwang dhêndha tal Sang Bayusuta | sigra ambêdhol wukir | wukir watu krêstal | binopong gêbyar-gêbyar | kataman surya sênggani | lan netra muncar | lir baskara sêsiring ||

45. hèh rêksasa durcara agoragadha | saparanmu bupati | hèh ingsun Kampana | andêl-andêl punggawa | iki buta gutuk dhacin | dudu urakan | dudu papat sêtail ||

46. sira iki si bundhas [bundha...]

--- 345 ---

[...s] munyuk Anoman | ambêk wre nglêlanangi | bukrak kêthèk nistha | kodhik gawemu papa | pamadal pang kêna pidhir | apêksa guna | gul-agul gêgilani ||

47. ngayat kunta anggêro bahune mêngkap | hèh dik tan wurung mati | dening kuntaningwang | si tuwaburu nistha | pêksa angadoni jurit | sijis tan pira | mêsat kuntanira glis ||

48. luput datan kêna Sang Anjaniputra | mêrpêki dingkik-dingkik | pacêk gulu molah | miwir samir kumêlap | asta kanan bopong wukir | sigra Kampana | wus ingantêban wukir ||

49. dhadha dhadhal bahu bêntar rênyu timpal | Kampana angêmasi | gya bala wanara | kumrubut rêbut mêngsah | balane Kampana gusis | sirna wurahan | sakarine kang mati ||

50. ngungsi kitha katur ing Sri Dasamuka | yèn Kampana ngêmasi | langkung ngungunira | ruhara kang wardaya | tan panggah dènira linggih | mêmonang manah | lênglêng lunga kuliling ||

51. mamungu tyasira mangun abêbaya | midêr kèdêran sêdhih | ngadhuh ngadhah-adhah | sêdhih sayan kadhudhah | Dumraksa Kampana dhingin | pilih kang năngga | ing prang duk anom nguni ||

56. Sinom

1. kèndêl Sang Prabu Rahwana | nèng ngandhaping gapura ngling | ditya kang tungguk dinuta | timbalana paman [pama...]

--- 346 ---

[...n] Patih | Prahasta lah dèn aglis | sakapraboning prang pupuh | tan dangu praptanira | ing ngarsanira narpati | angandika Sri Mahaprabu Rahwana ||

2. hèh kayapa budinira | bupati kang tunggu puri | gêgêdhug nagri Ngalêngka | si wira Dumraksa mati | hèh sira paman patih | sapa yogyane kang magut | ngasmara pabaratan | wanara băndakalani | sapa yogya asiha praja Ngalêngka ||

3. Dasamuka wusnya mojar | Prahasta matur wotsari | dhuh Buminata Rahwana | punapa susah kang galih | yèn mêksih punang patih | dipun eca nèng kadhatun | masalah kang rumêksa | ing pura sri narapati | botên kirang pan agung bala rêksasa ||

4. pan kawula kang maguta | umangsah ngasmarèng jurit | dados lamaking nagara | nênggih pratăndha punagi | apan pun paman patih | pukulun sampun asêpuh | sêdhêng nanggulangana | ing praja Ngalêngka gusti | salamine dèrèng kambah parangmuka ||

5. saking tiwase pun paman | rumêksèng nagara gusti | ing mangke sampun ubaya | risaking Ngalêngka gusti | pun paman anglabuhi | yêkti wong tuwa katêmpuh | Prahasta mundur mêdal | sarwi luhira drês mijil | Dasamuka anusuli dana rêtna ||

6. pira-pira kang sêsotya |

--- 347 ---

gagănda myang makuthadi | wastra pèni-pèni pira | rata turăngga lan èsthi | kalawan dèn paringi | buta nujum kalih atus | praptèng dalêm Prahasta | mahom sêmadi kang kèsthi | dhanyang wolu pininta munggèng sarira ||

7. umastuwèng jaya-jaya | wus aglar wadya sang patih | sagunging mantri manggala | rêksasa samêkta sami | minum sawadyanèki | bojaning apatih pênuh | sagung para prawira | sinungan têtopong sami | lan karoncong kêkalung gêgêlang êmas ||

8. miwah gundhala mutyara | manike sacêngkir-cêngkir | samêkta bala Prahasta | kaprabon adining jurit | nêtêg kêndhang gong bèri | budhal balane panganjur | daludag andêladag | dalêdêg sêsêk ing kori | tanpa wilis balane Patih Prahasta ||

9. bêgor gurnang mawurahan | kêndhange makêthi-kêthi | wus munggèng rata gothaka | sira Prahasta apatih | kudanira pangirid | ing rata pan pitung atus | busanane kawarna | tinon lir wukir kabêsmi | ratanira Prahasta linimput ing mas ||

--- 348 ---

tilasipun buta kang nguwisi karya ||

11. lêlêthêk nagri Ngalêngka | prasamya ngatêr ing margi | mangastuti jaya-jaya | anjayakakên apatih | suka rêkyana patih | para ciklu-ciklu mêtu | ngastuti lampahira | wangsul sajawining kori | sêkèthènge nênggih kutha ing Ngalêngka ||

12. abra busananing yuda | balane rêkyana patih | kadya baskara tumumpang | munggèng angganing kang wukir | gumuruh tanpa wilis | pira-pira untabipun | sagung mantri manggala | anggarêbêg kyana patih | lir sagara êrob wutah ing dharatan ||

13. daludag ewon pinăngka | alune kang jalanidi | wahana rata dipăngga | pindha karang-karang sami | anglud kang angin-angin | awor swaraning ditya gung | ingkang pinăngka gêrah | kakăndha kumlabing angin | ingkang măngka iwak sêdhêng lumba-lumba ||

14. pratăndha kasoran ing prang | kyana patih wus kaèksi | praptane calèrèt warsa | mole-mole angungkuli | lir ngalup ngulilingi | gêtêr putêran kumêtug | katon udan rudira | riris kêras angênêsi | kèh daludag sêbit punggêl tikêl pupak ||

--- 349 ---

dalajatipun | ala alamatira | matêguh tyasira patih | kautaman punagi mati ing rana ||

16. ing jawi kitha wus prapta | aglar rêksasa ngêbêki | dadi byuha arda căndra | gêlaring Prahasta patih | gêlaring wre jaladri | wutah ing dharat mangalun | angrèb sêsêk kumêrab | gumêrdêg wor tanna pilih | Sang Prahasta matag kang para manggala ||

17. angarahakên rêksasa | parêng mangsah ing ajurit | miwah kang bala wanara | parêng nêmpuh anadhahi | Susena Senapati | angatag wre sadayambyuk | ngêbyuki ing rêksasa | rame têmpuhing ajurit | kadya guntur-gumuntur rèh magênturan ||

18. rêksasa mantri manggala | kumrab mangsah rêbut dhingin | tandange kagila-gila | pepe dhêpe mungsuhnèki | wanara wira sami | angrok amupuh pinupuh | nanggala kunta cakra | candrasa badhama piling | rame têmpuh watu gunung lan wrêksa tal ||

19. têmpuh pupug maputêran | dêdêr-dinêdêr mèt tandhing | ingkang kapêndir kèdêran | rukêt marangkêp anarik | palu-pinalu pilih | pêlak-pinêlak apêluk | kyèh solahing ayuda | saut-sinaut kèh sêbit | wangke suwak rêksasa miwah wanara ||

20. balane Patih Prahasta | kyèh rêksasa sura sêkti |

--- 350 ---

tuwin ingkang tinindhihan | ditya akèh bêcik-bêcik | wanara kèh katitih | katindhih kêndhih gènipun | pinêlak dening singa | ingkang ginawa ngajurit | miwah gajah atusan saking jro kitha ||

21. bingung wanara prawira | kèh wangke parah manguwir | awor rah purusa abang | mrêbangbang pating saluwir | ditya marunggul aglis | anggêgila agul-agul | mandhêndha wre pracăndha | pracalita kèh kêpalih | rêksasa kèh wangke-wangke ngangkak-angkak ||

22. ngolang-aling palêlêngan | tan ana kang anulungi | dadya wil mulat mêlajar | ajrihing rewang kèh kanin | puthul cêngêl macicil | tuwin wre warata wuru | waringutên sangsara | rusak kang ayuda kalih | kêparèng wre kasrêging yuda kênaka ||

57. Pangkur

1. krodhanya Patih Prahasta | gumrit ratanira amênthang aglis | gandhewa satal gêngipun | kakêndhênge sapucang | linêpaskên saking jêmparing ambubul | ewon-ewon saking panah | nibani wanara sami ||

2. ginêdhêg malih panahnya | mêtu malih bêlêk saking jêmparing | ambubul mawur malêdug | panah atumpa-tunpa[4] | anibani wanara kèh kagum-kagum | ingkang rèntèng-rèntèng rantas | ana rangkêp tibanèki ||

--- 351 ---

3. wre sêmpal bahunya ana | sirah pêgat lambung buwak kasêbit | ana janggut pêgat saut | bahu kadya sêsawat | kumarutug panah manak satu-satu | sapuluh-sapuluh manak | satus manak sèwu malih ||

4. kang sèwu manak salêksa | angêbêki titip ngasmarèng jurit | wre sumyur mawur malêdug | kèh pêjah anggêlasah | kagyat mulat Narpati Sugriwa gupuh | angawe Kapi Anila | Prabu Sugriwa lingnya ris ||

5. hèh Nila ywa mênêng sira | nora nana wre kang pantês nadhahi | yudane Prahasta iku | liyane saking sira | yèku patih mêmatah patih kang sêpuh | patih kang mêmatah jagad | lah payo pagutên aglis ||

6. yudane Patih Prahasta | aja kurang wiweka dèn abêcik | sawusira wau tuduh | Maharaja Sugriwa | Nila aglis ta nangga rêntêsing kewuh | mêsat mibêr nambut dhêndha | randhu gêng tur randhu kuning ||

7. panjange sapuluh dhêpa | praptèng rana sampun yun-yunan jurit | Patih Prahasta andulu | hèh munyuk saparanta | kêthèk bundêr tanpa lambung kudu magut | Si Sugriwa mêtonana | kang pantês aprang lan mami ||

8. sira iku munyuk rucah | ambalênêk buh ngisor dhuwurnèki | kêthur-kêthur blak kêthuthur | kaya kêblak nèng lêbak | ingsun iki [i...]

--- 352 ---

[...ki] gung aluhur anèng dhuwur | luhur kabupatèn ingwang | pêpatih ngrèh para patih ||

9. ingong patih amisesa | pamanane marang jêng narapati | Anila sumaur sêndhu | hèh dik si gêlah-gêlah | pêksa luwih nampik tandhing ing prang pupuh | ingsun bae kang anglawan | sagêndhingmu ing ajurit ||

10. ingsun prawira Anila | nadyan padha bupati tuwa mami | ing ayuda pan gêgêdhug | payo aprang lan ingwang | pijêr-pijêr ngucap-ucap gora wuwus | cangkême andhêlak dhêlalak |[5] kodhik rêrêgêding bumi ||

11. si lêlêthêk sabuwana | kacocotan payo rok rêbut pati | Prahasta krodha brakuthu | aniyangakên langkap | mêtu panah saking gandhewa ambubul | dalêdêg arak-arakan | mayuta makêthi-kêthi ||

12. ngêbyuki Kapi Anila | tadhah dhêndha randhu amobat-mabit | sinabêt ing randhu mawur | malêdug singsal kontal | mênthang malih Anila sigra tinuju | luput Anila tan kêna | pinacar wutah tan kêni ||

13. Anila tuhu widagda | luwih bangkit waskitha ing ajurit | syuh hru katimpal kapêluk | pêluk ingkang sanjata | sangsaya gung Prahasta jêmparingipun | gunge panahe Prahasta | kadi upama jaladri ||

14. Sang Nila

--- 353 ---

kadya badhawang | mukanya lir rodra kamuka bahni | jala padhaning kang randhu | ingkang gêmpung sanjata | lir pawaka Prahasta sanjatanipun | panas landhêpe kalintang | nanging wre kang ambrasthani ||

15. Kapi Nila kadya mega | anglir mêndhung dhêndha ingkang nibani | ing patih sanjatanipun | agni sirêp ing toya | ping sèwu pan kya patih pamanahipun | pan datan tumamèng ăngga | Kapi Anila tan sakit ||

16. gumrit ratanya apatya | marêpêki amanah wanti-wanti | Kapi Anila pan luput | saking putêring dhêndha | lir bêlabag abundêr nèng astanipun | tangane nora katara | mungsêring dhêndha tan sipi ||

17. dhêndhanya malah gumilap | saking sangêt kongsi bundêr kapati | mangsah ngiwa nêngên maju | sarwi astane molah | ngagar dhêndha lah lah lah pamuwusipun | Prahasta sinabêt dhêndha | jajanira ingkang kêni ||

18. kya patih datan karasa | lir cinakar malah lir dèn pijêti | Prahasta pangrasanipun | sayahe dènnya manah | lir pêpijêt Anila pamalunipun | dadya kras pamênthangira | langkape rêkyana patih ||

--- 354 ---

ing dhêndha wêdananira | mengo cêcêngêle kêni ||

20. pingkêl kapanggêl Prahasta | gèdhèg-gèdhèg cêngêl karaos sakit | pinindho ratane rêmuk | malumpat sang apatya | wre gumuruh surak lir gora gumuntur | suka kang samya tumingal | yudane prawira kalih ||

21. kya patih langkung bramatya | dene ratanira rêmuk ginitik | sinrêg runtuh kabarubuh | sigra nyandhak musala | putus ingkang pucuking musala sirung | mangsah kya patih krodhanya | angayat musala aglis ||

22. Nila wus mangundha dhêndha | parêng têmpuh por por pur putêr kalih | kalihe darpa mêmalu | sarêng mundur anganan | Nila ngeri bêksa mamrih solahipun | Prahasta akiprah-kiprah | Nila midêr angunduri ||

58. Durma

1. mangsah mêrpêk prawira Kapi Anila | samya cukate kalih | Prahasta dhinêndha | Anila sru kinunta | Prahasta badhonge kêni | pèpèt lan awak | Anila datan busik ||

2. wakniralot tan tular katiban kunta | winawas kadi wêsi | kêna ing musala | kêthip-kêthip kewala | maringis angiwi-iwi | mêre wurahan | gêmbor gêrêng apatih ||

3. ing ngawiyat umung wuntu para dewa | suka anêningali | ngudanakên kêmbang | muwus manadukara | Anila

--- 355 ---

prawirèng jurit | apatih sira | ing aprang olèh andhing[6] ||

4. sigra mingêr adhêndha Kapi Anila | kawaca kêni malih | mukêt kêkêt lawan | karakêt lawan awak | patih angluh kadi kanin | ngrukêt andhêndha | dhêndha-dhinêndha sami ||

5. umrêng kalihira dènnya sru kabangan | gapyuk pyuk manêmpuhi | uwal sarêng singsal | mèt malu maluwaran | midêr kèdêr angidêri | inêr-idêran[7] | dêdêr-dinêdêr sami ||

6. ukêl tindak mantri prawira apatya | musala sru kumitir | prawira Anila | tindak suku supatra | pêsatnya anyêndhal aglis | mundur lêlewa | manglung molah jănggèki ||

7. sêbut mêsat angungkuli mring apatya | sigra dhêndha lumingsir | Prahasta anjingkat | nolih nabêt musala | Sang Anila miwir samir | dhinêndha tadhah | gadhug glis anglumpati ||

8. Sang Nila wèh kêndho ngêdhèdhèr solahnya | Prahasta amukuli | Anila tan obah | kumêdhèp lagi nora | nulya marambating gitik | Kapi Anila | gêdhêg rêkyana patih ||

--- 356 ---

yèn madodong marêngi ||

10. jăngga manglung buntute nglawèr apanjang | astanira kumitir | mara mêndhak-mêndhak | pinalu mring kya patya | sêbut mingêr milar mulir | musala dhêndha | udrêg-udrêgan angrik ||

11. sêluran lir angin-anginira molah | tugur makêrtêg sami | pyuk marangkêp samya | gapyuk parêng tibanya | amêngkul-pinêngkul sami | cêngkah-cinêngkah | ukêl-ingukêl kuwil ||

12. kuwêl kontal kasingsal parêng mring têbah | gapyuk parêng nêkani | ulêng alinglingan | lêbu milya ubêkan | mêlêk ing papan ngêbêki | mubêng lir cakra | cakar-cinakar mangrik ||

13. ukêl kêkêt marangkêp rapêt wagyutan | rêbah guling-ginuling | parêng gêgulungan | lir cakraning gilingan | kadya kalanging panggiling | gumulung têbah | tiba pinggir pasisir ||

14. lêbu mêlêk ibêkan anglud putêran | lesus mulês malêsi | sumaput kalihnya | ing lêbu kêsaputan | tan katon kang yuda kalih | lêbu kewala | ulêke kang kaèksi ||

15. umêr maliwêran gumilir nèng ngandhap | gênti kang anindhihi | kèdêr dêduluran | nèng pinggiring samodra | mêsat sarêng wangsul kalih | uwêl-uwêlan | kumêbul tan ngênani ||

16. pan ingusir Anila sêparanira | pan sarwi [sar...]

--- 357 ---

[...wi] dèn gitiki | Anila tan kêndhat | dharusul mring jêjurang | anênggiling api mati | mulat ing sela | itêm têpining trêbis ||

17. Kyana Patih Prahasta nèng wurinira | mangisor tinutwuri | Anila mring ngandhap | Prahasta nèng luhurnya | gadhag-gadhug anggitiki | Anila nyêndhal | sela kras tan kêtawis ||

18. rikat saking pêsate Kapilanila[8] | kungkulan kyana patih | mumbule Anila | sigra binandhêm sela | kêna sirahe kya patih | kantêp kapêtak | rêmuk sirahing patih ||

19. rêmukaning sirah amblês maring jaja | utêke kocar-kacir | wingsilan kasingsal | tikêl sariranira | bêbadhong mor kulit daging | bêbalungira | rênyuh awor lan gêtih ||

20. rahnyabang sumirat kadya dhatu muncar | tan beda lawan wêsi | abang duk binakar | cinêlubabên[9] toya | kumêcus nora mindhoni | Patih Prahasta | babar pisan ngêmasi ||

21. kadya wêsi abang pinalu sumêbar | mangkana rahnya patih | balane wurahan | sakarine kang pêjah | balêdug mawur angisis | angungsi kitha | wanara samya ngungsir ||

--- 358 ---

[...mya] nyuraki ||

23. pan kalimput sajawining bata kitha | Dasamuka winarni | kagyat duk miyarsa | patine kyana patya | acum Dasamuka nangis | gupuh adêgnya | nèng patiganing kori ||

24. mujar sarwi ngusapi luh Dasamuka | hèh sarupaning kang wil | kang anèng paseban | padha gugahên enggal | Si Kumbakarna aguling | tan wruh ing warta | tinêkan brăngta kingkin ||

59. Asmaradana

1. Kumbakarna yèn aguling | nora nganggo kira-kira | ambêke pan kaya kêbo | têka ngên-angêne wuta | sigra bala rêksasa | gumêrah samya lumayu | mring ênggone Kumbakarna ||

2. pira-pira kang rasêksi | kêthèn ayutan prasamya | anggawa kêndhang bèrine | têtêg sadaya tinêmbang | gong bèri mawurahan | tinitir kêndhang gong sèwu | gumuruh sarwi asurak ||

3. Kumbakarna tan anglilir | kang anggugah sami sayah | malah akiyu bahune | dangu dènnya nabuh kêndhang | gong bèri mawurahan | tan osik dènira turu | sira Arya Kumbakarna ||

4. rêksasa kaku tyasnèki | sakathahe kang anggugah | samya ngambil gêgamane | badhama parasu kunta | limpung miwah nanggala | pinukulakên jêjêngku | ana tuwêke kinarya ||

5. nojohi [no...]

--- 359 ---

[...johi] wadidangnèki | candrasa ingkang kinarya | nyênyublêsi walikate | tan măntra-măntra wungua | wong agung Kumbakarna | kaku tyas ana anguku | kêkupug datan karasa ||

6. sigra prasami angambil | rata limang atus prapta | kuda dipăngga wus dene | ingambahakên ing jaja | rata sinabêt samya | turăngga pangiridipun | taline samya pinêkak ||

7. dadya lumba-lumba sami | sagunge rata nèng jaja | turăngga têtêgar kabèh | sarta surake wurahan | prandene Kumbakarna | tan măntra-măntra awungu | prasamya kaku tyasira ||

8. liring umpuk-umpuk nênggih | sangsayeca dènnya nendra | kadya kinêbutan bae | ana kang ngantêbi sela | pêpolok talapakan | nora osik nora sêgu | tan owah panglugurira ||

9. dadya prasami asêdhih | kèndêl kaku ing tyasira | ana buta tuwa dhewe | anjapani wêwisikan | alon panglilirira | sêgu lir galudhug sèwu | lungguh angusapi mata ||

10. mawur ditya alit-alit | mantrine dhêku kewala | Kumbakarna pamuwuse | anapa ingsun ginugah | ditya mantri turira | pukulun timbalanipun | raka paduka sang nata ||

11. paduka manjinga puri | prakawis [pra...]

--- 360 ---

[...kawis] praptane mêngsah | wanara ampuh yudane | kathah bupapati kang pêjah |[11] tumpês sawadyanira | Prajăngga Pragăngsa lampus | Mintragna lan Wirupaksa ||

12. Brajamusthi Jambumangli | Puthadaksi wus palastra | Pratamadaksi parênge | miwah prawira Dumraksa | andêl-andêl sadaya | lan rama paduka lampus | Rêkyana Patih Prahasta ||

13. sigra mangraupa salin | agêgănda asêsêkar | prapta tumpêng lan wuduke | lan kulub-kuluban gajah | miwah pêpêcêl kuda | pira-pira gucinipun | isi badhèg lan wêragang ||

14. kuluban gajah binukti | rangkêp sapuluh pinangan | adhêdhêg anèng ngarsane | miwah guci-guci têlas | badhèg lawan wêragang | kulub-kulub kadi gunung | tan adangu babar pisan ||

15. tan ana kumluwêr gusis | tumpêng pirang-pirang lêksa | pirang kêthi tumpês kabèh | wusnya dhahar Kumbakarna | lajêng marang jro pura | prapta ngarsanira prabu | Dasamuka ngawe sigra ||

16. majêng sarwi awotsari | katingalan kakangira | Rahwana acum ulate | kêkêtêge sumyar-sumyar | rumaras katingalan | ulate abêngus-bêngus | ngrarêpa dènnya ngandika ||

17. ah ariku sun tuturi | kasor kaluwihanira | têka pijêr turu bae | mungsuh wanara digdaya |

--- 361 ---

măndraguna paprangan | kèh bupati ingkang lampus | kang padha kawilang guna ||

18. êntèk andêl-andêl mami | katitih prawirèng yuda | mêngko tan ana bobote | apês mungsuh lan wanara | nguni kang nglar jajahan | ngrupak jajahaning satru | tumpêsan dening wanara ||

19. malah pamanira mati | iya Si Patih Prahasta | iya kari sira dhewe | sirnakêna mungsuhira | Si Rama Si Lêksmana | Si Sugriwa aja kantun | Anoman lawan Anggada ||

20. pususên kabèh yèn bêsmi | yayi kang bala wanara | apan sira sêlawase | luwih kaprawiranira | têtêp digdayèng yuda | tan ana kadya sirèku | kaojat ing tri bawana ||

21. katon asihira yayi | trêsna maring kadang tuwa | iya sapa kaya kowe | wus kêtêr isining jagad | tumon kasêktènira | Dasamuka wusnya muwus | kang rayi lon aturira ||

22. asêndhu nanging aririh | Kumbakarna aturira | lah puniki pinanggihe | wong atinggal parikrama | ing nguni sampun kathah | kang ngaturkên ing rèh tuhu | mila paduka tan arsa ||

--- 362 ---

prawira ing tri bawana ||

24. yèn dhahara atur bêcik | apan ora kêkurangan | asor ungguling karaton | adhine dhewe Gunawan | undhagi wicaksana | nora nana kang ginugu | atur kang amrih raharja ||

25. nalika gunêm ing nguni | sadurunge têmpuh ing prang | padha amrih rahayune | kang guna-guna wiweka | prawira rèh utama | kabèh tan ana rinungu | pinailakên kewala ||

26. bulahanaa ginalih | saking pelinge Gunawan | pitutur linêbur kabèh | dene iki nora salah | kang duwe atur samya | kang ngarani boting mungsuh | dene padha kalampahan ||

27. punggawane akèh mati | mungsuh wanara ing kana | durung kalong bêbêcike | prawirane wutuh ayam | Ngalêngka têtumpêsan | bêbêcike datan kantun | mungsuh mung kalong kang ala ||

28. ujar waluyaning dadi | raharja ajur kewala | kalulun kèlu ngalane | kang sami amrih raharja | têtêpe siniwaka | kawangsul kang amrih ayu | kolu kang amrih dursila ||

--- 363 ---

[...ning] sri nata ||

60. Sinom

1. pan Si Arya Wibisana | Gunawan sarjana niti | wruh wêkasane kang ala | lawan wêkasane bêcik | panggawe durung lair | Si Wibisana wus wêruh | matur saking gêng trêsna | ing kadang tuluse mukti | lan tuluse ngratoni bumi Ngalêngka ||

2. parandene wèh tinukar | dhinupak maksih ngaturi | kaku tyase nulya lunga | sabalane têmah balik | wong agung Dasarati | sujana marta pinunjul | wiweka sadu budya | aparikrama sayêkti | nuli kanthi Si Gunawan Wibisana ||

3. adu manising sudara | kaluhurane muwuhi | wong agung Ramawijaya | dene Si Wibisanèki | nagri Ngalêngka iki | ênggone wong busuk mumuk | mala murka dursila | niaya sikarèng bumi | iya apa margane mênanga aprang ||

4. wuta tuli ring upaya | si kaki milu nuturi | anuta mring Wibisana | yêkti anêmu basuki | mung siyunge dèn isis | sapa sira sapa ingsun | ratu jayèng bawana | ngaku lêlananging bumi | ya pagene prihatin kasoran ing prang ||

--- 364 ---

ing sabumi | tan wruh lamun nuraga kèrêm samodra ||

6. apan ta nistha paduka | kadi balumbang tan mili | sukêr rêgêd nora kentas | dadi sukêr tanpa kardi | kumaruk tuwan nênggih | kadi kawula satuhu | pan sarira paduka | kadi alun tanpa uwis | tanpa wêkas budine anggung purusa ||

7. kasukanira upama | kudu-kudu angungkuli | maring saisining jagad | krodhanira kang upami | ampuhan mawor riris | păncawara guntur kêtug | ing kaluwihanira | parikramaning narpati | mega dhêdhêt amêtêngi sabuwana ||

8. kudu krura amisesa | wasa-wasa anguwisi | murwani ing bumintara | aywana kang kaya mami | têmah winisesa glis | dènnyambêg luhur ginêmpur | misesa pinarusa | marang ing wanara yêkti | kamuktène pinèt ing satru utama ||

9. rahayunira tan ana | kudu badhog wong sabumi | anyapit barang katingal | mêngko ana kang nêkani | sarpa lêmpe tur cilik | tan katêngêr dènnya naut | pagene gundam-gundam | gêro-gêro sambat mati | aran kudu misesa isining jagad ||

--- 365 ---

nora nyokot tanpa nganggur | margane pan dèn idak | silêmpe panyokotnèki | nora wirang gundam-gundam sambat pêjah ||

11. saengganira baita | panarik pangrèhirèki | kamudhi pandoman sirna | nyananira kang upami | lunas tan ana kèri | sungkêmira ing Hyang Guru | ingkang upama tiyang | wus tikêl nora mandhiri | trapsilanta upama minăngka layar ||

12. katut punggêling têtiyang | layar suwèk rowak-rawik | sêbit rujit rinaranjap | pandoman sirna wus kèli | baitane upami | nèng gêdhong wêsi tinutup | soroge nora nana | baita tinêmpuh ngangin | rêmak rêmpu malêdug sumyar nèng toya ||

13. tibane liwat kasrakat | sabature kèsi-kèsi | ukume angrusak jagad | wêwalêse anêkani | murka niaya yêkti | winalês ing ajur mumur | saturune tan kalap | singa kang ningali sêngit | saparane sinarang kasurang-surang ||

14. ngajak druhaka ngakathah | ujar jênênging narpati | mulane tan kêna salah | anggêgawa wong sabumi | ratune minăngka wit | wadya punggawa pangipun | pang agung kang nayaka | pang alit mantri lit-alit | godhonge pan sakèhing wadya sadaya ||

15. wit rêbah măngsa karia |

--- 366 ---

pang godhong gung alit rujit | wèh upata sanagara | mati-mati salah sami | durung tumon narpati | kadi paduka andarung | akèh ratu danawa | Ngalêngka ing nguni-uni | nora nana duwe tindak goragadha ||

16. mulane tulus raharja | si buyut lawan si kaki | padha asih ing utama | bêkti ring para maharsi | asih samining aji | kang duwe tindak rahayu | ing mêngko kadi ngapa | sira gawe ora bêcik | sêlawase nora kambah parangmuka ||

17. iya nagara Ngalêngka | sira kang gawe bilai | apa ingkang pinanggiha | ratu kang mêngkene iki | nusahkên wong sabumi | nusahkên ing kaki ibu | kabèh wong tuwa-tuwa | susah saking sira mangkin | jêr cok anggung amidosa tanpa dosa ||

18. ana undhagi utama | prawira waskithèng wangsit | putus titi tri buwana | dhasare kadang pribadi | kapati angaturi | Wibisana tan ginugu | pijêr melik tumingal | sang dyah ayu salah kapti | kaya nora tau mulat wanodyendah ||

--- 367 ---

nagari | lah ta aja susah katêkaning mêngsah ||

20. apan ta anggêp paduka | sapolah-polahe yêkti | sarèh patêmên kewala | nganggo bênêre pribadi | dèn sandhanga ing mangkin | ana bilai gêng rawuh | aja angajak-ajak | nistha lakune kinardi | ngungkurakên rêmbug sanak wong atuwa ||

61. Pangkur

1. nêngna ture Kumbakarna | ngêmpakakên pamêlèh duk ing nguni | sakèhing titah kang luput | Sang Prabu Dasamuka | krodha muntap lir tinêpak mukanipun | malatu-latu kang jaja | sumung winga-winga wêngis ||

2. gonjit palăngka sru mujar | hèh hèh hah Si Kumbakarna lumuwih | sukêr jajêmbêr rus-marus | lêlêthêk alêlêksan | sukêr kêthèn amis bacin beca-bècu | angucap kang ora-ora | huh apa guna baribin ||

3. muwus tan nganggo ungkara | dudu-dudu jar kang patut kawijil | ana wong dèn wèhi wêruh | dadak angundhat-undhat | rada sênggrang Rahwana dêdukanipun | ing batin ora patia | dêdukane mring kang rayi ||

--- 368 ---

[...n] krodha ing jurit ||

5. lah lah hèh hèh liwat-liwat | mêmêtokkên sêktine mungsuh mami | hah hah dhêkoka dhangkamu | nèng kene apa guna | Dasamuka wus kathah dènnya bêbêndu | dyan sang ari Kumbakarna | umadêg gadgadèng jurit ||

6. angambul agrêng gurnita | swaranira gora rèh angêbêki | wiyat lir galudhug sèwu | gêtêr patêr wurahan | wukir horêg agranya guntur-gumuntur | kumucak pyuk ombak bangkat | arga rug kagiri-giri ||

7. anggro tumindak Sang Arya | Kumbakarna kadi bêlah kang bumi | gara-gara rèh gumuruh | prakêmpa mawalikan | gagat wagyut gumlêgêr rêg guntur têtug[12] | kadya bubul bumi bêlah | busananira ngajrihi ||

8. makutha mas ginapura | bêbahone pinucak manik-manik | sinung sotya abra murub | bêbadhong gandhowara | pêkak bahu-bahu warna mantên murub | yèn tinon sariranira | pan kadya wukir kabêsmi ||

9. mabyungan ngêbêki jagad | lir Bathara Kala lagi nêdhaki | buwana arsa ginêmpur | mèh anyalini alam | singa mulat sabawa takut umingkus | balêrêngên pan kantaka | kaplêngên mêcahnèng kuping ||

10. kadya prabata Malyawan | kasor kadi baskara netra kalih | ringih-ringih mukanipun |

--- 369 ---

kadya prabata sigar | kagyat kang wre ing jawi kitha kang ngêmput | ing jro kitha ana swara | gora rèh kagiri-giri ||

11. mêngkab bênggangi ing kitha | mapan angrèb wanara ngati-ati | agolong-golong angumpul | sajuru-jurunira | tan antara lan sagung prawiranipun | samya narka Dasamuka | kang badhe ngawaki jurit ||

12. pêtèke durga ruhara | sato-sato gusis lumayu ngungsi | ana guwa ana gunung | gununge moyag-moyag | bubar malih ngungsi jurang-jurang parung | wau Arya Kumbakarna | kang krodha samargi-margi ||

13. tan pae Mèru gêngira | malongo lir guwa granane kalih | napas mêtu ngênguruwung | nguwêng-uwêng ampuhan | rodra kerid naro ri rat buta pêngung | êngung-êngung aliwêran | wrêksa rug rêbah kabalik ||

14. kang siyung kadi siyungnya | duk Bathara Kala anggaru bumi | kumilat-kilat malêdug | tinon saking mondrawa[13] | sindhung riwut graning gunung ngundhung-undhung | silêndhung dhangdhang wurahan | umung rubung manambêri ||

15. prapta mega bang marbangbang | wor andaru runtuh wor wira-wiri | udan rudira wor usus | kumêdut mukanira | kêkêdutên bahu gênjot kêdut-kêdut | pratăndha badhe sor ing prang | akèh dalajat kaèksi ||

--- 370 ---

16. upatarya Kumbakarna | datan gigrig tyasira ambêk pati | sangsayardanira darus | darpa drês sudarsana | tyas amêngku têtuladan rèh pinunjul | liring satriya utama | mati angadoni jurit ||

17. nanggulang praja Ngalêngka | praptèng jawi kitha sang aryanjrihi | pêtak gora guntur kêtug | kagyat bala wanara | kang wrêksa puh papal punggêl kabarubuh | horêg wre arêbut papan | kumrutug parêng ngêbyuki ||

18. makêthi mayuta-yuta | lir prabata Arya Kumbakarnèki | lir mega naput anglimput | sagung bala wanara | datan katon sang arya sariranipun | bêntêt kang bala wanara | agêbèl atap atitip ||

19. sadumuk tan ana sêla | sirah kuping jêjêl kanggenan sami | wanara tumpuk makumpul | ngawake Kumbakarna | rêbut ênggon kumrêsêk susun matimbun | misih angrèb kang angrangsang | parangrang nora ngunduri ||

62. Durma

1. pinarbutan sira Arya Kumbakarna | dening wre alit-alit | samya suka-suka | mêmandhêm watu ana | mêmupuh mangruwêk nyêngkrik | ing kuku nyakra[14] | andugang andhupaki ||

2. mamrêp nêpak nampèl mandêmak manampak | dêdêl anjêjêg jênggit | malu-malu ing tal | munggar agraning [agra...]

--- 371 ---

[...ning] arga | anggarut naut siyung glis | anjujur jaja | jinajah anjojohi ||

3. kèh solahe wanara amrih upaya | kumrêsêk sêsêk sami | nugang idêpira | bancang pat bancang lima | sapuluh-puluh gitiki | angogak-ogak | idêpe datan osik ||

4. pinarunggul idêp satunggal tan gigal | watu tan miyatani | sumyur tibèng jaja | palu tal singsal timpal | ajur mumur tan nêdhasi | wre samya sayah | kang anèng sirah sami ||

5. kêpanasên angaub marang talingan | atusan sami dhêlik | ngiras nyêbit mubat | nyiyung anguku mangkas | Kumbakarna nora busik | krodha risinya | malês astanira glis ||

6. ngurut ngrêmêd ewon kang bala wanara | kawênyêd[15] kèh ngêmasi | wanara lit kathah | kinipatakên mêsat | kapalêsat tiba têbih | rêmêk palastra | wangke manguwir-uwir ||

7. wanara kang agêng dêdêge cinandhak | binantingakên aglis | kang sinêmpal-sêmpal | putus tatas karantas | ginitês landhêsan wêntis | pêcah kang sirah | rah samya dèn inumi ||

--- 372 ---

sumêbrung sêbrang | karangkang tibèng siti ||

9. ewon-ewon lêksan kêthèn ingkang pêjah | miwah kêsandhung sikil | atusan kang pêjah | katundhung lungka-lungka | kontal katampèl ing sikil | atusan pêjah | miwah limpungirèki ||

10. mobat-mabit kang kinăntha-kăntha ring mas | sakêthi lêksa kêthi | nibani wanara | pira-pira kang pêjah | rênyu lir katiban wukir | rêbah balasah | krura Kumbakarna ngrik ||

11. rodra sangkin agalak Sang Kumbakarna | riwut kawuron gêtih | durbala wre pêjah | muncrat muncar rah sumyar | kang katênggêl akèh sêbit | rusak wangkenya | kang kapipit katapis ||

12. kèh warnane patining bala wanara | giris kang kari miris | mulat Kumbakarna | kadi Bathara Kala | krodhèng dharat gêmpur bumi | mangan-mangan rat | marunggul gêgilani ||

13. gègèr mawur malêdug bala wanara | giris akèh angungsi | ing gunung Suwela | ana ngungsi ring guwa | jurang-jurang dèn êbyuki | mati ing jurang | pati susup-susupi ||

14. akèh matyèng pêpèrèng parung sinêrang | ngungsi ngrangsang pring ori | kasusu takutnya | mati rêncêm wangkenya | ana angungsi mring tasik | akèh mring tambak | tunjang-tinunjang pipit ||

15. kambah gugup sètubănda [sè...]

--- 373 ---

[...tubănda] layu oyag | jêjêl kang anèng têpi | katampak ing ombak | mati kabêntus tambak | solahing wre kawlas-asih | saparan-paran | kang samya ngungsi urip ||

16. ana kang mêmènèk waringin asoka | bulu miwah kasambi | wus isi wanara | biyêt awoh wre samya | horêg sol rêbah kabanting | kabotan samya | pêjah tindhih-tinindhih ||

17. ingkang mènèk ing arèn aruntung samya | muntêl ing êduk guling | saking sayahira | arip danguning aprang | ana kang rumangkang kanin | mati kaidak | ing rowange pribadi ||

18. ana ingkang aturu têpine tambak | sêsêk kasrêg tan kosik | katundhung katunjang | tunjang-tinunjang pêjah | tundhung-tumundhung mrih aglis | pangungsinira | mati katampak têpi ||

19. wangke wungkak katêkuk pipit katêkak | mangantak-antak mati | ana kang arikat | praptèng wukir Maendra | guwa goning mong dèn ungsi | saking mirisnya | tan wruh matiyèng trêbis ||

20. tan wus lamun ucapên jrihing wanara | kang samya ngungsi urip | padhanging paprangan | adya[16] bêndungan bêdhah | larut katêrajang banjir | lajêr kewala | wanara pra dipati ||

21. merang mulat sira Radèn Baliputra | dening wadya wre gusis |

--- 374 ---

krodha madêg tandang | Sang Rajaputranggada | lir pêtak swaraniranjrit | gora lir gêlap | saking doh swaranyatri ||

22. ambêgnya gul-agul mananggul nanggulang | tumunggul manggalani | wre kang duryasèng prang | ingujaran patanggah | kang têtêp pratamèng aji | tuhuning wira | ywa wirandhungan pati ||

23. hèh hèh hèh hèh sakèhmu bala wanara | padha lumayu jurit | apa gunanira | wanara tanpa karya | ala-alaning dumadi | dadi tongtonan | prang padha wêdi mati ||

24. yon[17] kopadha ngarêpakên tuhu dadya | balia ing ajurit | tuduh kang utama | mati sajroning aprang | sura sudira ing jurit | apan tan ana | kautamaning dadi ||

25. yèn duraka ing aprang ilang sêtyanya | wêkas-wêkasing dadi | kadar wong agêsang | apa ta kang sinêdya | sukan ala kudu bêcik | apa ta guna | milu umagut jurit ||

26. yèn tan ana mamrih bêciking wêkasan | tiwas têmên ing urip | patining urakan | apan sagunging titah | lumrah angarah kang bêcik | yèn kudu ala | tan pantês anèng bumi ||

--- 375 ---

saking sêmadi ||

28. kang minăngka dupa asmaradilaga | têmpuhing satru sêkti | upama pawaka | suranirangkên dilah | urube marang sêmèdi | prawiranira | gêntha kêlèng upami ||

29. wijah jiwanira sêsajèn upama | têmênira ngaurip | anglakoni karya | tuduhing maharaja | yêkti anêmu kang pinrih | ing kuna-kuna | ana tuladan luwih ||

30. yèn tinggala tuladan papa druhaka | dadining puja yêkti | umangsah ing mêngsah | amunah satru sura | tanpa sesa ing ajurit | mèngêti aprang | Bathara Otipati ||

31. tuhu Sang Hyang Jagad Pratingkah kang molah | asor ungguling jurit | mila tan ajriha | pati pêpati jagad | pahoman puja tan dadi | ilang ciptanya | ambêg papa sabumi ||

32. kawêtu ring wêwilanganing tumitah | wus nora dèn akêni | marang kang anitah | ing bata ijab-ijab | dosane kang wêdi mati | yèn sura ring prang | matèni satru sêkti ||

33. pamukira kurah rudira pinăngka | patukuning swargadi | nêmu sarwa boga | jêrih nêmu naraka | sura suwarga pinanggih | sakulagatra | tuwuk tan anèng wuri ||

63. Pangkur

1. sagunge bala wanara | duk miyarsa Anggada mituturi | pitutur sastra satuhu | kang sura sudirèng

--- 376 ---

prang | nora kurang winalês ing sawarga gung | sinêksèning rat sadaya | yèn ingkang ajrih ing jurit ||

2. nêmu sakathahing papa | papèng jagad sagung wre kang miyarsi | kadi kinilèn tyasipun | mangkarag wulunira | samya surak swarane umung gumuruh | sadaya bangun tyas sura | kumrutug samyambêg pati ||

3. gumuruh kang lagya prapta | wus anambut gêgamaning ajurit | wrêksa tal lan kayu-kayu | watu-watu lan arga | sela tala kumêrab angrèb supênuh | mastuti ring Sang Anggada | sagung wre samêktèng jurit ||

4. mangkrak prakatha wurahan | wanara lit-alit samya angambil | anyêmpal pang kayu-kayu | kumrusuk awrêk samya | umèb ingkang kantun prasamya angumpul | jêjêl-jinêjêl mrih papan | atub atimbun ngêbêki ||

5. ing asmara pabaratan | Kumbakarna obah mungsuhe prapti | anggêrêng gora gumuruh | yayah manêngkêr wiyat | napas ingkang grana nguwêng-uwêng nguwung | pêngung-pêngung mangampuhan | sumrawang gung angin-angin ||

6. mabyungan bala wanara | parêng mangsah kang wre para dipati | Anila Jêmbawan ngayun | Anggada Bayusuta | Sata Bali Susena Lan Endrajanu | Darimuka Danurdara | Winata miwah Sêmpati ||

7. Krêdana [Krêda...]

--- 377 ---

[...na] Găndamadana | Bimamuka Subodhara Kesari | Wisangkatha lan Puthaksu | Wrêksaba lan Saraba | parêng mangsah wre prawira anung-anung | tinuting sagung wanara | kumrubut parêng ngêbyuki ||

8. amalu madhêm adhêndha | kumarubut samya nibani wukir | myang watu malatu-latu | malêdug sami curna | Kumbakarna tan cècèl ing wulunipun | pan ora busik satuma | rênyuh palu-palu sêbit ||

9. tan kewran Sang Kumbakarna | kinarubut ginarumung ing wukir | kinubêng-kubêng linimput | kinarutug ing arga | palu-palu pupug punggêl pan kawangsul | bêntar wukir sela tala | tumamèng ngăngga kabêsmi ||

10. krodha wrêk Sang Kumbakarna | mawrêk kadi gajah sèwu abudi | megung rat gora kumêtug | lêbu-lêbu ulêkan | ranang bayu riwut siwat-siwut awu | ujwala rèh mawalikan | dhêdhêt mangampak-ampaki ||

11. surêm Sang Hyang Bagaskara | dening lêbu pati gagap-gagapi | tan kèndêl panêmpuhipun | sagung bala wanara | gunung-gunung rêmuk ngarsa praptèng pungkur | kayu-kayu suh ing ngarsa | ing wuri prapta ngêbyuki ||

12. sangsaya rodra magalak | Kumbakarna ngiwa nêngên matèni | mawêr riwut wuru marus | rêbah ingkang kèdêkan | rangkêp pitu sakawan sapuluh [sapu...]

--- 378 ---

[...luh] lampus | kang kêsampe kang kêsampar | apit kapipit agapit ||

13. rênyuh munggwing cêcangklakan | sirah rêmuk mata mêtu katarik | kèh kontal angining irung | ingkang kèsêp kapisan | kang rinêmêd winênyêd[19] miwah ginilut | ngolang-aling Kumbakarna | kang kaparak tumpês tapis ||

14. kang mangsah-mangsah kèh pêjah | datan ana wre ingkang angênèni | kapracondhang singa manduk | sagung kang wre prawira | lêsu lesuh sayah dènira bêbêntur | kabèh tan ana tumama | giris wanara ningali ||

15. pangidhêpira sadaya | dudu Kumbakarna lawaning jurit | Bathara Kala tumurun | krodha mangan-mangan rat | ewon bala wanara mati kêsandhung | dadya mawur mawurahan | katub kapusus magusis ||

16. Sang Gunawan Wibisana | mulat lamun bala wanara gusis | sigra nêmbah asru matur | ring Sang Ramawijaya | dhuh pukulun yèn kèndêlna têmahipun | rusak kang bala wanara | dene krodhane nêkani ||

17. pan pun kakang Kumbakarna | yèn wus krodha tri buwana katapis | Hyang Indra kajodhi sampun | Baruna wus kasoran | miwah nguni Bathara Yama kapikut | mila gusti tur kawula | nuntên paduka lêpasi ||

18. milanipun ta pun kakang | Dasamuka kêtêr isining bumi | mungsuh atakut [a...]

--- 379 ---

[...takut] pinagut | dening pun Kumbakarna | kang minăngka gêgêdhêg pamunah satru | adhuh nuntên lêpasana | wanara sri nata basmi ||

64. Sinom

1. sigra Narpati Sugriwa | tandang arsa magut jurit | nêmbah ing Bathara Rama | mêsat sarwi akêkirig | mangkrak gurnita mlingi | sigra andaut wrêksa gung | horêg sagung wanara | wruh prabune magut jurit | atub umung kang samya lumayu prapta ||

2. nênggih wrêksa gora rupa | kang binêdhol sri bupati | sangang puluh sangang dhêpa | panjange gêng nglêliwati | bajra pamanirèki | ganbaring tungtung aputus | tilil tangkilnya samya | amulêt ing pangirasri | lunging gadhung kumêndhung sapêluk gêngnya ||

3. sinêndhal pêdhot karantas | kadudut pandautnya glis | pradapa alum kabrêsan | ingundha-undha kumitir | kang gora rupa kadi | taksaka nagaraja gung | ranggah ingoyod kadya | ilating naga kaèksi | poking gora rupa kadi rahing naga ||

4. kuliting wit babak bibal | akras kang pinăngka sisik | lêbuning oyod ulêkan | kumêpyur siti wor wêdhi | kadya wisanirèki | nagaraja kang sumêmbur | mangsah ayun-ayunan | hèh rêksasa iya iki | Narapati Sugriwa andêling aprang ||

5. siwaya

--- 380 ---

ngasmarèng laga | kaonang-onang ing bumi | subagèngrat dining kanang | ingkang sinudara yêkti | ring sang rêtnaning jurit | măndra prakoswa dibya dung[20] | rêbutên ing ayuda | prabuning wre sura sêkti | wênang molah bengkas during pramudita ||

6. mèsêm Arya Kumbakarna | hèh babo dene kamini | Sugriwambêg sarjaningrat | Kumbakarna mrêbês mimi[21] | astane kanan keri | sumrikut ngusapi êluh | manglah anutuh driya | baya wus titahing dhiri | bênêr sira sêsumbar molah yuning rat ||

7. kadya tugu sinukarta | sêkala lajêng tan osik | myarsa sumbare Sugriwa | kanggêk ngunadikèng galih | hèh rajèng wre sirèki | aja kokira yèn ingsun | buta candhala murka | nora mamak ngong ajurit | tan anêdya druhaka ing ratunira ||

8. aja sira aranana | jêr nyata sotyaning bumi | yusmaya angejawantah | amurwa ayuning bumi | sun kapakakên mami | wus parênge awak ingsun | milu ratu druhaka | sira wus bêjanirèki | anglabuhi karyane narendra tama ||

--- 381 ---

[...thara] Rama ||

10. tan cipta nglabuhi karya | mring Buminata kakaji | ujêr narpati during rat | amung nglabuhi nagari | pan tan kêna pinilih | pêpêsthèn ingkang tumuwuh | ala ayu pinanggya | cêlak ing awak pribadi | mupus ing tyas krodha mêngkab Kumbakarna ||

11. baribèn miyarsa surak | goraning wre balêbêgi | kadya guntur sabuwana | sumriwêt ing kanan keri | sukêr kaparèng risi | wanara mrih anyarandu | anggêro Kumbakarna | angrêmêd wanara risi | Narapati Sugriwa mêrpêki mangsah ||

12. krura ngikal gora rupa | pinăngka dhêndha kumitir | pinupuh Sang Kumbakarna | ing gora rupa tan busik | anglir garudha banting | naga linandhêsan gunung | gumuruh kang wanara | Bathara Rama sira glis | matak puja sêmadi jroning wardaya ||

13. gumuruh manadukara | dewa ngudankên wêwangi | jawata mastuti jaya | Sang Kumbakarna upami | mèru gêng duk ginitik | tan karasa datan keguh | pan ora măntra-măntra | pêpalu ambêbayani | Narapati Sugriwa muntab krodhanya ||

--- 382 ---

kumrut alis ulat wêngis | anjrit rodra ibêkan gurnitanira ||

15. amrêng bala wre sadaya | lir gora manêngkêr langit | kadya guntur sabuwana | awor suraking wiyati | jawata tanpa wilis | ing ngawiyat kadi mêndhung | ho ho Prabu Sugriwa | hah hah prawira ngajurit | Sang Hyang Endra suka muwus jaya jaya jaya ||[22]

16. molah Narpati Sugriwa | buntute ambabêdholi | wrêksa pira-pira rêbah | astanira kanan keri | nyandhak kang rêbah sami | angiwa nêngên mêmupuh | tuhu prawirèng rana | mangekapadanirèki | pêsatira kêbat cukat anglir kilat ||

17. kang pinupuh Kumbakarna | mananggul dènnya nadhahi | krura sami kruranira | tinon angebat-ebati | panggêrêngira kadi | ruk wukir guntur-gumuntur | ujwalaning sarira | kadya prabata mawagni | lumawading wre murub sêdhêng picondhang ||

18. sirna curna palu wrêksa | tumamèng sarira basmi | Sang Kumbakarna durbala | galak dènira baribin | pinalu wanti-wanti | binandhêm ing watu-watu | sigra angikal kunta | wêsi lêksan kêthi-kêthi | kadi murub kunta kumitir nèng asta ||

--- 383 ---

satus nênêngahing laku | hèh Sugriwa dèn yitna | tadhahana kunta mami | sêbut sigra Sugriwa sinawat kunta ||

20. jajanira kang sinêdya | mèh prapta limpung nulya glis | Anoman mêsat anyandhak | binêkta maring wiyati | limpung pinutung aglis | linandhêsan kempolipun | dadya kalih binuwang | sagung wanara mre sami | surak umung èbêkan purnang gêgana ||

21. umrang dewa ing ngawiyat | angudanakên wêwangi | hèh Maruti jaya-jaya | jawata muwus mastuti | Endra suka tan sipi | wus picondhang duk rumuhun | dening limpung punika | ing mangke pinutung kêni | dadya gumêr wiyati suraking dewa ||

22. lor kulon kidul èbêkan | wetan ingkang anyuraki | langkung ewa Kumbakarna | umung jawatèng wiyati | sêdhih gumêrgêt wêngis | menga-mengo mingak-minguk | mêmuji Sang Anoman | sadu dibya sura sêkti | sêdhêng lamun dadi kondhang ngundurkên prang ||

65. Durma

1. mubêng krudha wara wira Kumbakarna | dènnyanggung dèn suraki | dharat ing ngawiyat | umung manadukara | Kumbakarna bêdhol wukir | anggro ibêkan | lir guntur manêngkêri ||

2. goraning kang swara ngêbêki bawana | Kumbakarna sira glis | nibani prabata |

--- 384 ---

marang Prabu Sugriwa | kalêngêr katiban wukir | tiba kalênggak | Sugriwa Narapati ||

3. dyan cinandhak marang Arya Kumbakarna | binopong nèng jaja glis | wanara sadaya | mulat kasor prabunya | rêk samya nêdyambêk pati | Sang Bayusuta | kumrut tyasira rujit ||

4. brakuthu lir muntab mêkar krodhanira | Anggada Sata Bali | Anila Jêmbawan | Danurdara Kardana | Bimamuka myang Sêmpati | Găndamadana | Susena lan Kesari ||

5. Witanendrajanu Anala Winata | Wisangkatha Puthaksi | Wrêksaba Druwenda | Subodhara Gawaksa | sadaya wre wira sami | datan panon rat | umrêng ngêbyuki pati ||

6. langkung kagyat Bathara Ramawijaya | kumêsar duk ningali | obah palungguhnya | madêg saking palăngka | anyandhak gandhewa aglis | Sumitraputra | lan Wibisana aglis ||

7. dènnya wre mre ibêkan manêngkêr wiyat | mrih ngêbyuki pêpati | wau Sang Anoman | muntab jalitanira | bayu sabuwana prapti | dènnya Anoman | krura kapati-pati ||

8. bayu riwut mêsês ngêbêki paprangan | mulês mêlêg gumêrit | Narpati Sugriwa | wus dangu anèng jaja | kalêngêre kambon angin | wungu sakala | emut sawiji-wiji ||

--- 385 ---

9. ngungun dene nèng jajane Kumbakarna | netra rêm mêrêm arip | manah wus waluya | mangên-angên upaya | pêsatira pan sarya mrih | sigra anyandhak | astane kanan kering ||

10. kupingira Kumbakarna kang sinêbrak | sinaut irungnya glis | sigra dêdêl jaja | mêsat Prabu Sugriwa | karangkud kupinge kalih | irunge pêgat | Sugriwa mêsat têbih ||

11. rahnya muncar gobrah-gobrah mukanira | lêngêr-lêngêr anangis | Arya Kumbakarna | ambêg tan nêdya gêsang | ilang talingane kalih | gruwung irungnya | krodha mangsah bêg pati ||

12. riwut pangamuke Arya Kumbakarna | sarwi gêgubras gêtih | ing bahu ing jaja | sasat muka rudira | mobat-mabit mêmatèni | nginum-inum rah | wanara kèh ngêmasi ||

13. matur nêmbah Sang Gunawan Wibisana | dhuh gusti dipun aglis | nuntên lêpasana | pun kakang Kumbakarna | wanara kathah ngêmasi | yèn kèndêlêna | wadya wanara tapis ||

14. rêksasa prawira wira Kumbakarna | badhawang anglangkungi | ah gusti dèn enggal | pun kakang Kumbakarna | tuwan pêjahana aglis | lamun kasèpa | wanara brastha gusti ||

15. sigra nyandhak gandhewa Bathara Rama | Lêksmana animbangi | wus amênthang langkap | lumêpas kadi kilat | makuthanira [makutha...]

--- 386 ---

[...nira] kang kêni | Sang Kumbakarna | kontal dening jêmparing ||

16. dyan pinindho ring sang taruna widagda | badhonge ingkang kêni | kabuncang ing panah | sangsaya krodhanira | ngamuk ngiwung wuru gêtih | bala wanara | brastha ingkang katapis ||

17. Ragutama tumon lamun Kumbakarna | pinanah mring kang rayi | makuthane singsal | bêbadhonge kaplêsat | amênthang langkap tumuli | sanjatanira | kang kinarya rumiyin ||

18. amatèni Trisirah Karadusana | ngalas Dhêndhaka wukir | sigra linêpasan | Sang Arya Kumbakarna | pinrih tinon jinêmparing | suku kalihnya | tiniban salah siji ||

19. suku têngên pêgat katiban sanjata | nulya sukune keri | wus pêdhot pinanah | pisah lawan sarira | ngêdhêpêk dènnya lumaris | pangamukira | maksih amobat-mabit ||

20. ngundha limpung nibani bala wanara | sigra wus jinêmparing | bahu kanan pêgat | limpung cinandhak kiwa | pinutêr satal gêngnèki | murub nèng asta | sigra wus jinêmparing ||

21. cêcangklakan katimpal bahune pêgat | tiba limpungirèki | nibani wanara | atusan kang palastra | sirna bahu sukunèki | awak kewala | balujud ingkang kari ||

22. singa nabda kabarabas swaranira | ibêkan [i...]

--- 387 ---

[...bêkan] ing wiyati | netra kadi surya | siyung kèsis lir kilat | mangap-mangap ngikik-ikik | pêputhon buta | bêligo padhanèki ||

23. gêro-gêro gora rèh agara-gara | yayah kagiri-giri | kadya ruging arga | sigra tiniban panah | nuju mangap-mangap kêni | cangkême kêbak | kasêsêlan jêmparing ||

24. nora bisa anggêro sigra tinundha | jêmparing sigra manjing | rahnya muncar-muncar | kadi galuga mabang | saking irung saking kuping | sêka ing mata | malêbêt rah umili ||

25. saking mata saking bahu-bahu mêdal | wre atub nêningali | sadangune mangsah | gustinya Prabu Rama | umèb wanara gumriwis | tan wruh ing samar | nyêlak dènnya ningali ||

26. ing nalika tibanira Kumbakarna | kadya sukuning wukir | lèngsèr kênèng gêlap | gumêtêr prakampita | rêg gumêbrug gêgêtêri | ingkang katiban | wanara sèwu mati ||

27. jawata ing ngawiyat umung wurahan | molah kang jalanidi | Baruna tiarsa | Rêsi Sewasugata | prasamya suka ing galih | lumrèng gêgana | kêmbang-kêmbang ngudani ||

28. bumi gunung samodrangin mega-mega | kabèh samya ningali | patining rêksasa | Kumbakarna kruraya | guntur kêtug dalajati | lintang liwêran | kuwung teja mêmanis ||

--- 388 ---

66. Dhandhanggula

1. wus misuwur Kumbakarna mati | dening Sang Prabu Ramawijaya | Dasamuka sru tangise | langkung pêtêng tyasipun | mung bêbaya ciptaning galih | prihatin putêking tyas | kapêtêk pakewuh | larud laradaning driya | Dasamuka tan panggih dènnya palinggih | ulat alum katrêsan ||

2. lir pinêrês angrês ngênês miris | maras-maras kawawas abiyas | kêtêr-kumêtêr watire | kalantur tanpa tutur | niring wantir amung kuwatir | kawur datanpa nalar | mangkana winuwus | putra sakawan tumanggah | kapat samya manut ing Radèn Indrajit | măngka raja taruna ||

3. Radèn Trisirah Sêpuh pribadi | Narantaka lan Radèn Trikaya | Dewantaka lan malihe | prawira tarunanung | nêdhêng kapat dikdayèng jurit | tumangguh magut ing prang | risang anak anung | lan kêkalih êmbanira | ditya sêkti karo prawirèng ajurit | Si Mênta lan Mantaka ||

4. salamine rame ing ajurit | Mênta Mantaka dèrèng palastra | bêtah pan ampuh yudane | wau ta angsahipun | putra kapat nêngah pêpulih | samya wahana rata | nênggih kuda sèwu | pangiriding rata rêtna | samya mênthang gandhewa dènnya nglêpasi | mêtu kadya naraca ||

5. anibani kapibala [kapiba...]

--- 389 ---

[...la] ngisis | langkung duka Baliputranggada | umangsah panah sinampe | luput tinampêk watu | pira-pira panah kang prapti | pinapag gunung anak | suh-lesuh kawangsul | dangu dènira ayuda | sigra Radèn Anggada mangsah mêrpêki | mawa palu-palu tal ||

6. minăngka gada Anggada gitik | Narantaka pinusthi ing asta | kapisanan ing patine | Trisirah Trikayèku | Dewantaka katri pêpulih | kinêpung Sang Anggada | tinubruk marucut | rikat mêsat prapta nampak | netranyandik kadi baskara nêngahi | sêbat-sêbut prangira ||

7. Kapi Anila sigra nulungi | lawan sira Radèn Bayusuta | sarêng praptane kalihe | sarwi ambopong gunung | Trisirah wus dènnya nglêpasi | sanjata nara wantah | wêtune ambubul | pinapag ing gunung anak | kapalupuh malêdug punang jêmparing | dening kang gunung anak ||

8. Dewantaka têdhak sigra gitik | kêna jangganira Sang Anoman | dumilah wêsi gadane | wanti-wanti amupuh | Bayusuta malês tumuli | kinutug-kutug ngasta | Dewantaka lampus | êmbane Indrajit mangsah | ya Si Mênta Mantaka parêng pêpulih | sigra Kapi Saraba ||

9. Si Mantaka pinalu ngêmasi | arine Si Mênta anêrajang | mring Kapi Saraba age |

--- 390 ---

sigra Anoman sampun | amandhêm ring wukir ngêmasi | patine Si Mêntaka[23] | Mênta sarêngipun | krodhage Radèn Trisirah | ratanira gumêrit madyaning jurit | pangirid kuda sasra ||

10. kapibala akèh kapalipis | sigra Radèn Anoman umangsah | sêbut nyêndhal candrasane | tinuwêkakên sampun | marang ingkang duwe ngêmasi | Trikaya sigra mangsah | gumrit ratanipun | pangirit turăngga sasra | mubêng ngumèr wanara akèh ngêmasi | kapipit panggilingnya ||

11. akèh kèdêk ing turăngga mati | myang sinaut ing turăngga sasra | kapibala akèh longe | Trikaya ratanipun | mobat-mabit sarwi jêmparing | mêtune narawantah | ambubul asêlur | angênani kapibala | akèh mati adangu dènnya ngajurit | wira Truna Lêksmana ||

12. sigra mangsah nglêpasi jêmparing | wêlasnya ring kapibala kathah | dening Trikaya patine | kumêbul panahipun | kèh warnane ingkang jêmparing | ana pawakasara | myang mendrasarèku | têmpuh lan panah Trikaya | lan taruna Lêksmana ingkang jêmparing | ngêbêki ing gêgana ||

13. Truna Lêksmana sigra nungsuli | panah kang aran sura wijaya | anglanjak marang tênggoke | Trikaya pêdhot [pê...]

--- 391 ---

[...dhot] lampus | gègèr kang wil praptèng jro puri | matur ing Dasamuka | putra katiga wus | pêjah Trikaya Trisirah | Dewantaka lawan êmbane Indrajit | Mênta Mêntaka sirna ||

14. Dasamuka asru dènnya nangis | sapêjahe putrane sêkawan | sampun karaos patine | pan amung putranipun | kang satunggil sira Indrajit | ngêndikan praptèng ngarsa | kang rama amuwus | kulup paran pangupaya | yèn mangkene sapa kang ngrêbuta kaki | prajanira Ngalêngka ||

15. nêmbah matur Rahadèn Indrajit | sampun paduka sungkawèng driya | mênggah kang mêngsah wawrate | mung samantên pukulun | kula dèrèng angraos miris | yèn pun Ramawijaya | pan wuwuha sèwu | kawula tumpêse benjang | dèrèng têlas gêndhing kawula dewaji | dene mêngsah manungswa ||

16. tanpa guna sabaning wanadri | tapa-tapa nora tulus tapa | mêmati ditya karyane | wiku-wiku antêlu | putih jaba ing jrone kuning | rêrêgêding manungsa | ing benjing pukulun | kula tumpêse sadaya | sampun wontên kang bala wanara sami | dimèn lêbur sadaya ||

17. apan wênang kawula bapaji | punapa kang kinarya nulaka | yèn kula ngabên kasêktèn | inggih ing mangke dalu | Dasamuka suka

--- 392 ---

tan sipi | myarsa sangguping putra | mari susahipun | sigra Arya Meganănda | nêmbah mêsat lajêng mring gêdhong sêmadi | kumutug dupanira ||

18. prapta nugrahaning Otipati | rata agêng lan wimana astra | Indrajit suka manahe | bathara dènnya sampun | anuruni panêdhanèki | mangsah ing rananggana | ăndakara surup | dhêdhêt lintang tan katingal | matak puja wimanasara Indrajit | sigra wus linêpasan ||

19. panah wimanasara ngungkuli | bala wanara ingkang kongkulan | sirêp rêrêp arip kabèh | malêpuh netranipun | ilang tyase kadi wong mati | kêna wimanasara | kabèh kabarubuh | sèwu kêthi sèwu yuta | pan sadaya tan ana jênggèlèk siji | samya rêbah balasah ||

20. wre prawira kang para dipati | nunggil gène lan Bathara Rama | durung ana rubuh dene | Indrajit kalih sampun | nguculakên sanjata sêkti | nênggih wimanasara | nuju ing gènipun | nginggile Sang Prabu Rama | angungkuli wong agung asambat arip | mring ari ngajak nendra ||

--- 393 ---

mring kang paman Wibisana | ingkang luput ing wimana sara sêkti | Indrajit sangêt giwar ||

22. bok winalês wimanasarèki | Sang Gunawan Wibisana bisa | nulak kang luwih ajine | nanging yèn wus kapungkur | nora kêna iya winalik | kang aran aji dipa | dipa-dipa murub | Indrajit wus praptèng rama | nêmbah matur bapaji mêngsah wus tapis | kêni wimanasara ||

23. Ragusuta sawadyane mati | datan wontên kang gêsang satunggal | susun atimbun wangkene | kang rama suka langkung | alah aprang rame ing nguni | lamun mangkènèkêna | enggale wus lêbur | kasukan Sang Dasamuka | nèng jro pura kunêng kang winarna malih | kang anèng jawi kitha ||

24. rêrêp sirêp tan ana kang tangi | nora nana gêni urip samya | sagon-ênggon pêtêng kabèh | Sang Wibisana mambu | ing wimanasara gya mijil | cipta dèrèng tumama | praptèng jawi sampun | katon pêtêng sabuwana | kang wanara tan ana tangi satunggil | titi sirêp swaranya ||

--- 394 ---

bêkuh Prabu Sugriwa ||

26. Sang Gunawan Wibisana nuli | aji dipane sampun pinasang | kadi obor jêmparinge | Prabu Sugriwandulu | kang wanara mati atitip | gêlasah tumpa-tumpa | langkung dènnya ngungun | Anggada Nila Anoman | samya wungu tumular ing obornèki | Sang Arya Wibisana ||

27. lan Sugriwa kang winungu dhingin | sagunge wre punggawa kang samya | tumular-tular ngobore | Sang Wibisana sampun | lan Sugriwanggada Maruti | mring gèn sang narpaputra | kalih wus winungu | kagyat sampun ingaturan | lamun wontên cidrane mungsuh dhatêngi | aji kang kinanthi prang ||

67. Kinanthi

1. narendraputra angungun | wirurut netrane kalih | abalut kang têlapukan | sigra dènira ningali | bala wre kang magulingan | atap asusun atitip ||

2. netrane samya ngapêndul | kêlangkung wêlas ningali | sigra Sang Bayutênaya | ingutus marang ing wukir | ing Magiri mangambila | sandilata maosadi ||

3. Anoman umêsat mabur | marang ing wukir Magiri | sukuning wukir Malyawan | prabata gênging Magiri | Anoman prapta ing kana | ing pitungkas durung yêkti ||

4. prênahe sandilata gung | panguripe wong sabumi | Anoman [A...]

--- 395 ---

[...noman] kewran ing driya | karikatên duk lumaris | saksana wukire ingkang | binêdhol binopong aglis ||

5. katut kayu-kayunipun | tan obah isining wukir | prapta ngarsane gustinya | Anoman lamun tinuding | tan adangu nulya prapta | tuhu adining dutadi ||

6. narendraputra agupuh | sandilata wus pinêthik | hèh nya iki Bayusuta | ungkulêna sadayèki | ming[24] sagung bala wanara | Anoman mêsat wotsari ||

7. ingungkulan sadaya wus | waluya kang mati guling | kang ingusap tinetesan | sadaya tangi wus eling | nanging tyas maksih garowah | netra wirurutên sami ||

8. dadya dangu emutipun | waluya kadi ing nguni | langkung sakite kang manah | wanara samoha sami | dene cinidrèng ayuda | pijêr ta minaling-maling ||

9. waluya sadayanipun | siji wus tan ana kari | lawan wus pulih tyasira | sigra samêktèng ajurit | tan kongsi ngantosi rina | dalu-dalu mangsah jurit ||

10. wus angrêmpak palu-palu | sela-sela wukir-wukir | mêsat mangsah ing jro pura | wadya wre amurang-muring | duk cinidra dalu samya | pinati-pati ing guling ||

11. dènnya mre parêng gumuruh | wus kalêbon kuthanèki | sakari-karining

--- 396 ---

wisma | jro kitha wus dèn obongi | dening kang bala wanara | waringutên ing ajurit ||

12. otêr gêni-gêni mabul | ibêkan sa-Lêngkapuri | gègère bala rêksasa | êmbuh mungsuh êmbuh gêni | bingung kulon kidul wetan | sadaya kèbêkan gêni ||

13. Indrajit acum apayus | dening wre samya malêsi | Dasamuka bilunglungan | tambuh paranirèng ngungsi | dènnya gêng ingkang dahana | sagèn-ênggène kapanggih ||

14. tan kawarnèng susahipun | Dasamuka sawadyèki | sampun anggagat rahina | mundur bala wre prasami | prapta sajabaning kitha | wanara ênggène lami ||

15. jro kitha siyaga sampun | kang tinuduh ing ajurit | putranira Kumbakarna | kêkalih prawira sêkti | Rahadèn Aswanikumba | lan Kumbakumba kang rayi ||

16. waknira kalih sagunung | netrane ngebat-ebati | pan kadi kumba têmbaga | mapêlu mapêlêng kèksi | lawan wontên wil prawira | êmbane sang putra kalih ||

17. Dyajaksa kêkasihipun | Akampa ingkang satunggil | samya rêksasa sotama | tuhu-tuhu wirèng jurit | wus têngara budhalira | putra Kumbakarna prapti ||

18. ing jawi kitha umagut | bala wre kagèt ningali | rêksasa kalih [ka...]

--- 397 ---

[...lih] pangrêksa | Dyajaksa Akampa kalih | kang badhe gêmpur wanara | ingandêl prawira kalih ||

19. lajêng kapat sarêng magut | solahe anggêgilani | angubêngakên candrasa | kunta nanggala myang piling | badhama limpung dhêndhanya | parasune mobat-mabit ||

20. tanpa pilih dènnya ngamuk | Akampa Dyajaksa sêkti | wre sinurung sru kasurang | srangsrangan akèh ngêmasi | surud trunaning udaya | barising wanara ngisis ||

21. saegga wre mambu ilu | mulating ditya lir wukir | kalihe saarga suta | kawus Kumbakarna nguni | sira Sang Aswanikumba | lan Kumbakumba ngajrihi ||

22. ambabit badhama limpung | wanara katênggêl tapis | malêdug sumyur wurahan | mangkana wau kaèksi | marang Sri Ramawijaya | Anggada dinuking liring ||

23. hèh Anggada putraningsun | wulatên ingkang ajurit | aywa mênêng-mênêng sira | rusak balanta sayêkti | Sugriwa nambungi ngatag | lah payo kulup dèn aglis ||

24. sigra Anggada wotsantun | mêmawa suka tan sipi | dènira pinutra-putra | mring Prabu Rama sayêkti | tan èngêt patining bapa | sumungkêm ing pati urip ||

25. de sangêt pangugungipun | pinasthi rinajasiwi | sagung kamulyan sinungan | wanara samya

--- 398 ---

jrih asih | dènira rinajaputra | mring wong agung Dasarati ||

26. wau ta dènira magut | Anggada sigra nandangi | êmban Akampa dhinêndha | ing wrêksa sampun ngêmasi | pêpulih wira Dyajaksa | cinandhak rinêbut aglis ||

27. daludagira rinêbut | marang Anggada nulya glis | sinabêtakên Dyajaksa | tiba sigra dèn kakahi | dinêkung têngah wêlakang | mati gulune pinuntir ||

28. êmbane Anggada tumut | Druwenda amawa lori | balane Aswanikumba | mring Anggada anglimpungi | Druwenda dhêndha panulak | ubêkan madyaning jurit ||

29. Kapi Rimenda sumungsul | saha dhêndha gêng wus prapti | sampun tinadhahan panah | mring Kumbakumba kabalik | kumêbul sanjatanira | pinapag ing dhêndha basmi ||

30. tan kèndêl pamanahipun | sayah Rimenda nampèli | malisuh ta dhêndhanira | dangu pamutêrirèki | dene Radèn Kumbakumba | tan pêgat dènnya jêmparing ||

31. milêg-milêg ăngga lêsu | Rimenda ika kaèksi | marang Anggada yèn sayah | sigra dènira nulungi | amawa wukir sinăngga | Kumbakumba dèn antêbi ||

32. mukane tiniban gunung | Kumbakumba anjêmparing | panah prahara pratipa | panulaking watu wukir |

--- 399 ---

gununge kawangsul kontal | Anggada gung pamugari ||

33. saengga undhi kang gunung | sasuwene bola-bali | Anggada lesuh astanya | bingung anadhahi wukir | Narpati Sugriwa mulat | Anggada sayah ing jurit ||

34. nêmbah ing Rama umagut | praptèng paprangan nandangi | Kumbakumba pinusthia | ing asta wus angêmasi | pêpulih Aswanikumba | têtulung arine mati ||

35. angundha gadanira gung | Aswanikumba ngajrihi | sigra Anoman umangsah | Aswanikumba nadhahi | gadane sampun karêbat | maring Sang Andayapati ||

36. pinunggêl gadane putung | Aswanikumba wus pinrih | siniyung marang Anoman | Aswanikumba ngêmasi | tan pae kalawan gajah | sinaut ing mong ngêmasi ||

37. ing ngawiyat tri gumuruh | jawata sarwi ngurmati | ngudanakên kêmbang-kêmbang | manadukara sêsanti | patinya Aswanikumba | lan Kumbakumba nom kalih ||

68. Sinom

1. pêjahe Aswanikumba | lan Kumbakumba lumaris | malêdug bala rêksasa | wanara samya angusir | wadya Ngalêngka sami | kabèh têlas manahipun | amung sandeyanira | Dasamuka maksih urip | mung manawa nêmu wisesa ing wuntat ||

2. dening andêling ayuda | mung kari Radèn [Ra...]

--- 400 ---

[...dèn] Indrajit | punggawa Sang Gathodara | Maodara kang satunggil | Wiloitaksa malih | kang juru julig pakewuh | maling ampuh wus pêjah | Dyajaksa Akampa mati | lawan sira rêksasa Sukasarana ||

3. kèsisan kawêlas-arsa | Sang Dasamuka Narpati | budine pususan prapta | dening patining prajurit | pêpulunane kalih | kapasukan nangis asru | kayapa solah ingwang | ilang pangupaya mami | baya uwis antakane awak ingwang ||

4. sagunging rasan karasa | rinasa-rasa ing galih | sipat-sipating agêsang | sapa kang luput ing pati | nanging amrih utami | yèn mungguh patining ratu | mati madyèng payudan | anglabuhi prajanèki | lawan nungkul utama mati ing rana ||

5. nindaki cipta dadakan | dènnya mrih adining dadi | anjujur-jujuring ujar | jinêjêr sajroning galih | sapa wruh nguni-uni | tiwas untung bênêr luput | apa kudu rinasa | mangkana nglêk tyasirèki | Dasamuka mukane sawang kunarpa ||

--- 401 ---

[...ruh] wurahan ||

7. anumpêk sura sudira | ngêtog kaprawirannèki | balanira rajaputra | anêdhêng kasuran sami | krura rodra mêkasi | nêdya amusus ing satru | sirnane kang wanara | winatgata ing ajurit | balanira sêmbada sura sumbaga ||

8. busana sinang bêranang | wus munggèng ing rata manik | lan pêpitu garwanira | nêdya mèlu angêmasi | samadyaning ajurit | wus punagi ing tyasipun | apan kapitu pisan | sami anak widadari | kang sinêdya muliha mring Endraloka ||

9. kasaptayu warnanira | tan garêntês maring pati | wus prapta jawining kitha | sumênggut paguting jurit | mangsah arêbut dhingin | Indrajit prawiranipun | kang munggèng gajah rata | turăngga parêng pêpulih | mulihakên rusake bala Ngalêngka ||

10. padha tate tinitenan | putusing utus ngêntasi | amunah ing parangmuka | galak manggala ingulig | palagan gêgilani | prasamyambêk agul-agul | tuhu-tuhu ing tingkah | têtêp kasuraning jurit | wirotama prawira Sang Meganănda ||

--- 402 ---

wanara | wruh mungsuhira nêkani | parêng ambyuk kumrutug angrêbut mêngsah ||

12. parêng rok wil lan wanara | tujah-tinujah mangukih | ana kang dhêndha-dhinêndha | danawa marasu piling | nanggala kunta mamrih | ing papan pupuh-pinupuh | murupuh kang rêksasa | angamah-amah ing jurit | anut-tinut rèh-rinèh sampar-sinampar ||

13. angrêmpak bala rêksasa | mangsah ngêbyuki pêpati | rêmpêg wadya Meganănda | wre mulap ulap-ulapi | gilaping ditya rukmi | sumêrambah wetan kidul | myang kulon kaulapan | mring balanira Indrajit | kêndhang gonge munggèng doh munya ibêkan ||

14. gung ditya gora gumêrah | kumêruk kagiri-giri | ngêbyuki bala wanara | ingkang katrajang angisis | ditya prapta ing wuri | ing kori atap atimbun | gumrujug abubulan | sru panêmpuh amrih titih | kandhah dening wil prapta ing pêpungkuran ||

69. Pangkur

1. Indrajit angatag bala | rumêpêka wre tumpêsên dèn aglis | bala rêksasa rumêbut | galak mubat angambat | mobat-mabit wanara wira umagut | ngatag ngarahakên bala | Winata lan Sata Bali ||

2. Endrajanu Danurdara | Bimamuka Wisangkatha Puthaksi | parêng

--- 403 ---

matangkêp akiwul | kuwêl nampak-tinampak | limpung kunta pupug popor palu-palu | ditya kèh agah-agahan | wanara panggah gagahi ||

3. kadêrêng mangsah nginum rah | kèh wanara ingulêng kèh kaguling | rinangkêp-rangkêp ginilut | kang wre prawira prapta | buta mêta mati suh katiban gunung | miwah pinalu-palu tal | katimpal pupug asêbit ||

4. rêksasa asru anyakra | kartalanya manggala marupuhi | wus akathah kabarubuh | Indrajit balanira | tanna kêndhat ing wuri prapta ambubul | kumêrtêg sêka ing wuntat | wadyane Radèn Indrajit ||

5. wus samya sayah kang aprang | wanara rêg mawrêg kandhah kalindhih | Indrajit pamanahipun | kumêbul nora wantah | kadi pacar wutah mawantah kumêbul | anibani kapibala | durbala kèh angêmasi ||

6. mulat Sang Truna Lêksmana | kapibala balasah kapalipis | mangsah nêngah yudanipun | suka mangadu yasa | apan sami kinawih pamanahipun | sara warastra nimpuna | Truna Lêksmana nglêpasi ||

--- 404 ---

gulagêp ditya kèh mati ||

8. anglangi kaisèn toya | ting kêrambang balanira Indrajit | sigra mênthang langkapipun | sira Sang Meganănda | sanjatagni jwalita mumbul kumêbul | toya katiban dahana | ulêkan sirna kang warih ||

9. sumyur nawur nasar-nasar | kapibala durbala samya ngisis | dyan mênthang Lêksmanasadu | mêsat panah panulak | sirna ilang dahana mawur kapusus | rahayu bala wanara | sigra Sang Arya Indrajit ||

10. anglêpasakên sanjata | mêtu nekawarna mulêk ngêbêki | akêthèn badhama limpung | kunta cakra candrasa | tuwêk piling nanggala lawan parasu | anibani kapibala | gègèr kèdêran jêmparing ||

11. sigra Lêksmana Widagda | nguculakên sanjata nulak aglis | marame swara srananung | nêmpuh pupug putêran | ting garêpluk pêluk-pinêluk anyampluk | sirna Indrajit panahnya | kaparibawan wus gusis ||

12. adangu sakti satata | ngadu yasa Lêksmana lan Indrajit | nimpuna satata tutug | titih-tinitih tatag | tutug dènnya mêtyakkên kaluwihipun | wre mêre purnang gêgana | gora manêngkêr wiyati ||

13. sayah danguning ayuda | Sang Lêksmana Widagda anuruti | Indrajit kaparèng panduk | sigra [si...]

--- 405 ---

[...gra] amênthang laras | Endrasara saryalon dènira muwus | hèh Dasawadanasuta | wus katon patimu iki ||

14. lumêpas kang Endrasara | nêmpuh pêdhot tênggakira Indrajit | gumuling nèng ratanipun | umung bala wanara | dènnya Meganănda pagas jangganipun | jawata manadukara | sumawur udan wêwangi ||

15. lumrèng santi jaya-jaya | èstu jaya muji Lêksmana sami | wênang ngulapi talutuh | jaya Sumitraputra | anglêpaskên malih warayang tumanduk | sanjata sura wijaya | gêmpung wadyane Indrajit ||

16. lan garwa kapitu pisan | wus abela marang patining laki | gusis katapis kapupus | padhang ing pabaratan | sirna gêmpang Indrajit sawadyanipun | katur ing Sri Dasamuka | pêjahe putra Indrajit ||

17. anglênggêr Prabu Rahwana | anglir wrêksa rampas pange tan kari | kari wite andulujur | têlas upayanira | suka lamun matia tan arsa nungkul | mangêningakên pêpuja | amupus maring sêmadi ||

18. matia labuh nagara | miwah putra-putra sawadyanèki | têtela amung tyasipun | mamèt pati kewala | mung limpunge manawa jaya ing pungkur | kuntane dèn arsa-arsa | lan aji pamungkas kari ||

19. ciptanira Dasamuka | sapa kêlar

--- 406 ---

nadhahi kunta mami | wus sah nguni pamètipun | nugraha nora nana | isining rat kang nadhahi kuntaningsun | Dasamuka mring pahoman | kapati brata sêmadi ||

20. kunêng malih winursita | ingkang agung ulah puja sêmadi | mamêmpêng ing puja asru | nèng taman Argasoka | Rêtna Dèwi Putri Mantili pinunjul | nêtêpi sêtya-susêtya | kapati ing siyang ratri ||

21. lawan kusuma Trijatha | nora pisah lawan sang rajaputri | mangkana wau sang ayu | lagya mêntas mêmuja | praptanira Trijatha nêmbah umatur | pukulun ing rananggana | tan wus ramening ajurit ||

22. sang rajaputri ngandika | iya nini kayapa ing ajurit | Trijatha matur wotsantun | pan maksih gêgêmporan | ing Ngalêngka wus têlas punggawanipun | mung kalêthêk kantun tiga | wadya wanara tan kêni ||

23. punggawane maksih wêtah | amung kalong wanara alit-alti | duk prang wingi-winginipun | kaki Prahasta pêjah | winginipun uwa Kumbakarna lampus | prang wingi kakang Trisirah | lan Trikaya kang ngêmasi ||

--- 407 ---

kakang Indrajit ||

25. dening pun paman Lêksmana | uwa Kumbakarna ingkang mêjahi | wartinipun uwa prabu | Sang Binathara Rama | de pun kakang Kumbakumba pêjahipun | dening Narpati Sugriwa | Swanikumba pun Maruti ||

26. waradin kang wre prawira | amêjahi rêksasa pra dipati | kaki Prasta pêjahipun | dening Kapi Anila | pun Mintragna rêksasa andêl pinunjul | pêjahe dening pun bapa | duk prang purwaning mas kentir ||

70. Maskumambang

1. yayah kadya mèsêm kusumèng Mantili | èsême pinêkak | pangunadikaning galih | hèh aja kabanjur manah ||

2. hèh sang ati aywa suka-suka nuli | apan Si Rahwana | iku durung angêmasi | aja ngabêrakên puja ||

3. hèh Bathara Otipati Dewa Widi | nuntên enggalêna | patining Rahwana nuli | sêsukêr talutuh ing rat ||

4. payo nini aywa mêndha asêmadi | rahayuning aprang | sabalane dèn basuki | sigra mangsah amêmuja ||

5. Sang Rêtnayu Trijatha sampun sêsaji | sêsarating sarat | amêmuja amêpêki | kumutug apining dupa ||

6. wus matimpuh nèng ngandhap wêntise keri | wêntis kanan numpang | lumumah astane keri | astane têngên tumumpang ||

7. jarijine sakawan tinêkêm sami |

--- 408 ---

jêjêmpol kewala | kinarya ngadêg pribadi | sinipat pucuking grana ||

8. sipat pucuking garana adu manis | lan pucuk jêmpolan | sêrambut nora ngoncati | sipating jêmpol lan grana ||

9. mangunêng ing tyas anung winangun ngêning | manungsung ing nala | mrih kaonang angênani | sumuka mring Endraloka ||

10. sampun sirna anggane Putri Mantili | paningaling netra | mung sacêngkang mêmêt gilig | pucuking grana kewala ||

11. kang winawas lan pucuking jêmpolnèki | mung osik kewala | jroning tyas kang mobat-mabit | anjajah ngidêri jagad ||

12. ah Bathara Otipati Dewa Widi | Hyang Jagad Pratingkah | tulungên ulun tumuli | rusakên talutuh ing rat ||

13. tulungana tumuli kang sêtyèng bumi | age tulungana | awèha mulyaning bumi | jagad agring kênèng wisa ||

14. lan tulungên tumuli panutan mami | aywa ngantak-antak | dhuh Bathara Otipati | dhuh Warawidi Bathara ||

15. tan antara prapta riris-riris wangi | luwar sang lir rêtna | sêsajèn wus dèn pangani | dening kusuma Trijatha ||

16. kunêng ingkang luwar saking asêmadi | Prabu Dasamuka | kang anèng gêdhong sêmadi | gurune kabèh ngandikan ||

17. buta nujum buta pandhita wus prapti |

--- 409 ---

bêlêg gêdhongira | guru-gurune nanggupi | yèn maksih jayèng buwana ||

18. sadalu Sang Dasamuka asêmadi | enjang kawarnaa | wadya wil wus dèn undhangi | yèn badhe ngawaki yuda ||

19. baris tugur ing alun-alun ngêbêki | wil Wiloitaksa | Gathodara ingkang maksih | lan ditya pun Maodara ||

20. nênggih ingkang nindhihi barisan sami | gumuruh wurahan | daludag awarni-warni | buta sêsimpênan prapta ||

21. wus siyaga Sang Dasamuka Narpati | amakutha êmas | sinasotya ngintên bumi | abra hèr laut hèr kêmbang ||

22. badhong abra sinasotya ngintên bumi | murub anèng jaja | lawan makutha sênggani | lir baskara pitung dasa ||

23. wus sumaos wahananing rata manik | Dyajawara prapta | atusan ing kanan keri | pating jalimprak ambêksa ||

24. ting kathuwêl buta gundhul santi-santi | umung jaya-jaya | sigra bodholakên baris | budhal Prabu Dasamuka ||

25. kêndhang gonge gumuruh gurnang thongthong grit | akêthèn alêksan | salomprèt sèwu mêlingi | prakampita bumi molah ||

26. kadya guntur-gumuntur kèhing ditya ngrik | ibêkan kanang rat | gora rèh kagiri-giri | akèh warnane

--- 410 ---

kang bala ||

27. nêlasining busana kaprabon jurit | liring upakara | wus samya rinasuk sami | tan nêdya kudur[25] ing aprang ||

71. Durma

1. andalêdêg balane Sri Dasamuka | saking kitha wus mijil | umèb rêbut papan | sagung bala wanara | kagyat mungsuhira mijil | warnane ditya | beda lan wingi-wingi ||

2. wus anarka lamun Prabu Dasamuka | ingkang ngawaki jurit | Narpati Sugriwa | ngundhangi wre prawira | prasami ngubêngi gusti | sang binathara | horêg wre saos jurit ||

3. amangsiti Sang Gunawan Wibisana | yèn èstu kang miyosi | Prabu Dasamuka | katawis kang busana | sagung têngêran jro mijil | kang wre sanega | têtêp pangkate sami ||

4. wus sagêlar rêksasa kang sampun prapta | jawining kitha rakit | saking jro kumêrap | wêdale dèrèng têlas | sira sang danawa aji | lagyarsa minggah | munggèng rata gêng manik ||

5. kadya mèru kinuswa ring êmas-êmas | anglir prabata rukmi | mubyar sinasotya | kuda rinawis abra | ing cêmara manik-manik | gêbyaring sotya | lir surya anêngahi ||

--- 411 ---

garêbêg kanan keri ||

7. kadya mega kêna gêbyaring baskara | kanaka manik-manik | sêsotya mutyara | gumilap gumarilap | kumêlap angilat thathit | pating pancurat | umung kêndhang gong bèri ||

8. akêthèn kang gurnang gubar kêndhang-kêndhang | ewon salomprèt muni | praptèng dirgantara | gurnitaning kang swara | buta parêng gro sakêthi | sayuta-yuta | yayah manêngkêr langit ||

9. daludage makuwung-kuwung kawangwang | wangkawa ngobar-abir | mantri kang manggala | busanèng udan êmas | badhama parasu piling | nanggala kunta | gada dhêndha magandhi ||

10. tuwêk lori limpung candrasa myang cakra | muncar-muncar ngênani | liwêran mancurat | pra jawata gumêrah | mangigêl saturut margi | wus praptèng jaban | kitha Sri Yêksapati ||

11. galak samya mrih mungsuh bala rêksasa | bupati kang mangirid | Sang Wiloitaksa | Gathodra Maodara | kadya bubula kang bumi | bumi prakêmpa | wadya wanara aglis ||

12. punggawane mangsah tumindak mêmolah | prasamya dingkik-dingkik | ngadhèdhèr makanjar | samya mêmangun suka | de Sang Rahwana prapta gis[26] | bala wanara | ing tyas kadya punagi ||

13. bala ditya kumêrap samya galaknya | têmpuh [tê...]

--- 412 ---

[...mpuh] ramening jurit | majêmur wurahan | mungur-mungur liwêran | samya mrih kasuran amrih | pati umangsah | parêng pyuk tan apilih ||

14. anduk-dinuk angrêpak têpak-tinêpak | mawrêk sambit-sinambit | myang kunta nanggala | limpung parasu cakra | candrasa têmpuh lan wukir | watu-watu tal | gumrujug magênturi ||

15. udan wukir riris watu sela tala | sumyar ngampak-ampaki | ampuhan palu tal | lêbu mêlêk walikan | caruk awor kang ajurit | kuwêl-kuwêlan | pêtêng dhêdhêt ing jurit ||

16. rukêt awor kèh kaliru mungsuhira | saking pêtêng nglimputi | paworing payudan | kèh wre lawan wanara | hèh wre aja ingsun iki | gapyuk sigra wal | miwah sami dityèki ||

17. gapyuk rukêt siyung-siniyung wuwusnya | rêksasa ingsun iki | buta ing Ngalêngka | bature rukêt mojar | bok butane sira iki | Sang Wibisana | banjur ingsun patèni ||

18. ingsun dudu butane Sang Wibisana | buta Ngalêngka pasthi | aja ngunta ringwang | aja anyiyung ringwang | tan wus ramening ajurit | sigra Anoman | mangsah nêngah ing jurit ||

19. anguwori kang awor pati-pinatyan | kang katêrak wal sami | urip kalihira | wau Sang Bayusuta | gèning yaksa

--- 413 ---

dèn têngahi | nyandhak anyêndhal | sêbrak sêbit anarik ||

20. kumarêcêk anênanggul anênggulang | kinuwêk kèh kawalik | kawilêt gulunya | mring kuku Sang Anoman | sinêndhal uwang kabalik | kalêngêr rêbah | akèh kang angêmasi ||

21. ana ingkang kêsambut siyung suwaknya | kang kapalindhês gathik | ginêthuk ing pathak | pêcah wutah ingkang rah | malêbêt rahnya umili | dhêmèl ing lêmah | rah sumrambah ing siti ||

22. mari mêlêk lêbu kasiram ludira | padhang madyaning jurit | Dyan Sang Ragutama | têtulung mring wanara | sigra nguculkên jêmparing | ingarah-arah | lumêpas sanjatadi ||

23. katarajang ditya sèwu ana pêjah | gusis lir dèn saponi | pinindho tiniban | balasah kênèng panah | ngisis buta magêrsari | angeri nganan | akèh angungsi wuri ||

72. Pangkur

1. Prabu Rahwana bramatya | pêngayape ditya mantri kèh mati | para manggala kapusus | katiban ing sanjata | ngatag kusir gumrit ratanya tumanduk | ana prapta angin ampak | Sang Dasamuka kabalik ||

2. angin-angin gora prapta | awor sindhung gagak angrèp ing nginggil | nguliling ulêngan umung | praptane wèh ngalamat | marang [ma...]

--- 414 ---

[...rang] Prabu Dasamuka asung pemut | asor ngasmaradilaga | hèh babo dèn ngati-ati ||

3. kadya trunaning udaya | kang wadya wre umèb kumrêtêg sami | Sri Dasamuka agupuh | angatag wil punggawa | Gathodara Maodara sarêng magut | katri sang Wiloitaksa | parêng mangsah apêpulih ||

4. munggèng dipăngga angiglag | ngagêm limpung solahe mobat-mabit | Narpati Sugriwa gupuh | nêmbah sigra umêsat | mangsah dharat Wiloitaksa pinagut | ingêmbat muka tinêpak | Wiloitaksa ngêmasi ||

5. tan pinindho pêjahira | Gathodara sigra mangsah pêpulih | agah-agah amrih pupuh | Sugriwa sigra nyandhak | gunung watu Sang Gathodara binêntur | rêmuk tiniban ing wungkal | karingkêl wus angêmasi ||

6. Maodara sigra mangsah | apêpulih Sang Anggada nulya glis | amalu ing tal wus lampus | pêcah mukane rêmak | pêjah pisan punggawa tri sarêngipun | anglela Sri Dasamuka | patine patih jro katri ||

7. krura muntab Dasamuka | tyas ruhara galak sakala angrik | wutah kasudiranipun | kadya anglêburêna | marang bala wanara tapis amusus | sadina mêngko kewala | nora nganti dina malih ||

8. mangsah gumrit [gumri...]

--- 415 ---

[...t] ratanira | kadyangganing sarpa galak angêlih | kadya ge-agea naut | lir dahana kanginan | mawut-mawut murub ginawa ing lesus | pangamuke sang yaksendra | mêngkap wre ebat ing jurit ||

9. sigra sang narendraputra | lan kang rayi sami nadhahi jurit | katiga Wibisanèku | ngapit Narpati Rama | munggwing kanan sang ari Lêksmanasadu | Sang Gunawan Wibisana | angapit kang munggèng kèri ||

10. Dasamuka mênthang langkap | mêtu buron alas mulêk ngêbêki | andaka maesadanu | singa warak dipăngga | wraha sarpa saking jêmparing kumrutug | arak-arakan abayak | nadhahi wong agung katri ||

11. Rama Lêksmana kalawan | Wibisana sarêng dènnya nglêpasi | nirbaya pamanahipun | katri sangkêping guna | pamungkasing sanjata panulakipun | kinawih ing triloka ya | sirna gêmpang kang jêmparing ||

12. naraca bubul wus sirna | Dasamuka sarosa datan ajrih | ing prang kinarubut têlu | mêdalkên kasantikan | lir jawata purusa katri wong agung | Rama Lêksmana kalawan | Wibisana pêkik-pêkik ||

--- 416 ---

tumundha panah naraca | kumêbul dalêdêg mijil ||

14. akêthèn limpung candrasa | kunta piling parasu lawan gandhi | badhama mêtu ambubul | tumamèng kapibala | Sri Bupati Sugriwa tinuduh ngimpun | nanêtêgi kapibala | wau kang rame ajurit ||

15. muntab Trisula Kartala | Yaksa Prabu mêmanah wanti-wanti | ing payudan kadi mêndhung | dening panah pangabar | manah malih Dasamuka mijil gunung | sigra mênthang gandarwastra | Narpati Rama nglêpasi ||

16. têmpuh pyuk anèng gêgana | gandarwastra panulak sirna gusis | yaksendra pêngabaripun | gumuruh kang wanara | dewa-dewa ing ngawiyat surak umung | anyuraki Dasamuka | ngudanakên wangi-wangi ||

17. Rahwana soring sarana | ngêntha asasênggrang mênthang jêmparing | Gunawan Wibisana wus | mêsat panah panulak | katut kombul Dasamuka panahipun | punggêl daludag kêtrajang | ing panah panulak gusis ||

18. saya sru dènira krura | nglêpasakên limpung lumêpas aglis | narendraputra tinuju | limpung sêdhêng mèh prapta | sigra ari Lêksmana sanjata mamprung | limpunge punggêl pinanah | Rahwana kaku tyasnèki ||

19. ratane rêmak pinanah | sirna lawan kusire myang turanggi | katut ngrata sumyuripun |

--- 417 ---

malumpat Dasamuka | tan adangu kang naosi rata rawuh | minggah malih Dasamuka | ing tyas tan kundur ing jurit ||

73. Durma

1. krodha muntab Sang Buminata Ngalêngka | dening kaprabon jurit | singa linêpasna | punggêl ana kang sirna | katut kabuncang ing angin | asalin kunta | mêrpêki ing ajurit ||

2. ngayat kunta sarya sru pamuwusira | hèh Rama dèn abêcik | iki kuntaningwang | dèn prayitna atadhah | Rama ingkang dèn ayati | dupi lumêpas | Lêksmana ingkang pinrih ||

3. jajanira sira Sang Truna Widagda | niba gumuling siti | kunta nrus ing jaja | ngungun nangis kang raka | sungkawa dènnya ningali | Prabu Sugriwa | wre kabèh sêdhih kingkin ||

4. Sang Gunawan Wibisana kagyat mulat | Lêksmana nandhang kanin | sigra dènnya nyandhak | sinundhang Sang Lêksmana | kunta tumancêp tinarik | tatu ingusap | mring Wibisana aglis ||

5. wus cinatu waluya Truna Lêksmana | sigra dènnya ngabêkti | mring raka narendra | Rama angrangkul sigra | ngaras êmbune kang rayi | Prabu Sugriwa | ilang dènnya prihatin ||

--- 418 ---

mêre wurahan | suka-suka tan sipi ||

7. angandika Bathara Ramawijaya | hèh ta Andayapati | ing kene saosna | iya kang sandilata | panguripe wong sabumi | sira gadhuha | prayogya ing ajurit ||

8. manawana kang kanin sira nambakna | iya kang maosadi | Anoman tur sêmbah | nuhun inggih sandika | wau kang ayuda kalih | Sang Dasamuka | amundhut rata salin ||

9. datan antuk dènnya ngadu pêngabaran | pêpulih tan pakolih | tan apilih papan | Prabu Ramawijaya | dènira ngladèni jurit | sakarsa-karsa | sinarah sarèhnèki ||

10. tyasirage gugup nuli matènana | mring mungsuhira aglis | Prabu Dasamuka | sigra minggah ing rata | ratane manik pramati | kapraboning prang | wus munggèng rata manik ||

11. angadhangkrang ngiglag Prabu Dasamuka | nèng luhur rata manik | gêbyaring makutha | murub kadya baskara | Dasamuka mêmpêng kapti | kadya matia | mungsuh sadina iki ||

12. gumrit ratanira kuda ngombak-ombak | parêng sèwu dènnya ngrik | gumrah swaranira | awor bala wanara | sandeya Hyang Endra ngèksi | Ramawijaya | dènnya dharat ing jurit ||

13. lawaning prang Dasamuka munggèng rata | saksana anêdhaki | rata nawa

--- 419 ---

rêtna | lawan sêrati dewa | kang juru ngingêr ing jurit | lawan sanjata | guwa wijaya prapti ||

14. bramastra kang tinurunakên Hyang Endra | gumêbyar amratani | nadyan ing ranangga | kagyat bala wanara | sadaya ebat ningali | praptaning rata | ngarsane gustinèki ||

15. sigra nitih wong agung Ramawijaya | munggèng ing rata manik | kang rayi sang arya | truna widagda minggah | gumuruh wre surak sami | pangrasanira | ing aprang dhandhanggêndhis ||

74. Dhandhanggula

1. wusnya Prabu Ramawijayèki | munggèng rata saking Batharendra | jawata ngawiyat kabèh | urmatira jumurung | sarwi ngudanakên wêwangi | lumrang gănda kusuma | sumêbar sumawur | Sang Gunawan Wibisana | duk tumingal nyatane luwih-linuwih | sayêkti unggul ing prang ||

2. gustiningsun sang binatharadi | nora nana sangsayaning yuda | Dasamuka sêjatine | tuhu prajurit punjul | nanging datan bisa nglong-longi | tyase kang aruhara | dènira gung rusuh | mangsah mêrpêki Rahwana | wruh mungsuhe wus munggèng ing rata manik | yaksendra mênthang langkap ||

--- 420 ---

[...nèng] wana gung | nglêbur ditya ing pratapan | têmpuh êpur adangu panahnya gênti | panah pinuja-puja ||

4. sigra nglêpasi sanjata malih | yaksendra mêtu bujăngga pasa | kumêbul panah wêdale | Ramawijaya gupuh | nglêpasakên sanjata luwih | wêtune tan petungan | samya ambêbujung | mring panahe Dasamuka | sangsaya gung panah ngêbêki wiyati | sirna bujăngga pasa ||

5. Dasamuka sigra jinêmparing | kêna murdane niba ing rata | mulat wau ta kusire | yèn gustinira lampus | susah sigra mêdhun mring siti | ngungsèkkên sariranya | Dasamuka wungu | katon kusire lumajar | tinudingan hèh dhustha têmên si kusir | atinggal rataningwang ||

6. apa sinêngguh ingsun ngêmasi | kusire sigra adhêrakalan | wangsul marang rata age | saking jrih gustinipun | Dasamuka nglêpasi malih | limpungipun trisula | pêpujan rumuhun | sigra Sri Ramawijaya | nguculakên bramastra panulak aglis | limpung pinutêr sirna ||

--- 421 ---

[...kah] sura sêkti | dènnya sami digdaya ||

8. samya angambil sanjata malih | gantya nglêpasi panah bramastra | sanjata akèh warnane | ana kang rupa diyu | ana rupa iwak jaladri | kang rupa buron alas | ana rupa manuk | manuk garudha iyana | danguning prang tutug-tatag ing ajurit | atangguh-tinangguhan ||

9. datan kurang kasudiran sêkti | tuju-tinuju sadangunira | anutug angên-angêne | tan ana kang cidra wus | putus marang wiweka sami | rata gantya putêran | kaliru gonipun | kadi cakraning gilingan | dènnya aprang tata tètèh têmu tandhing | sêdhêng atêtandhingan ||

10. mêlêk mulêk lêbu angin-angin | anuting rata dangu putêran | angin-angine sumêrèt | lesus mulêk malêdug | lêbu kentas katanpêk[27] ngangin | kadya lintang liwêran | sêsotya kumêpyur | rêrêngganing rata rêtna | ratanyobah lêbunira prapta malih | ibêkan ing paprangan ||

11. gêbyaring sotya kèsisan ngangin | kadi lintang asêsiring kilat | anut tinut lan gêbyare | lir Hyang Brama nênawung | lawan Yama ngadu prang tandhing | umung jawatèng tawang | suka andêdulu | wanara ngrèb akalangan | tan wruh samar midêr tan ajrih kaplipis | samya calêking rata ||

12. dangu maputêran [maputêra...]

--- 422 ---

[...n] rata kalih | kadya gonjing siti magiwangan | gumêtêr otêr patêre | wukir kadya gumuntur | horêg agra kagiri-giri | gumuruh anglir gêrah | gora guntur kêtug | prabawane kang ayuda | apan samya winongwong ing jawatadi | dadya gung kang prabawa ||

13. gêbyaring surya sirêm nyirêmi | anglir palimarma mring kang aprang | kumocaking samodra rèh | anut pandhêlongipun | dènnya bumi agunjang-ganjing | wanara kudhampêlan | rumêmpak tumumpuk | kang samya garêbêg rata | uwal-uwêl ngudhampêl guling-gumuling | yayah kadi kasukan ||

14. sela tala gunung-gunung sami | anjagani kadi matêk japa | dènnya obah ing bumine | amrih luputing gugrug | ringgang-ringgung gênjoting wukir | manawa graning arga | kadya rug gumuntur | kusir buta anggung tiba | kusir dewa mèpèt mêrpêki pok tali | dhêpès ngrapêti tampar ||

15. parandene anggung kontrang-kantring | kusir dewa kêtampèl ing barat | linuding rata gunjinge | dhêpès-dhêpès kêbandul | kusir dewa matur wotsari | dhuh sang narendraputra | sampun dangu-dangu | paduka angladosi prang | lan Rahwana pijêr linawan ing tandhing | inggih tuwas punapa ||

16. dhuh wêlasa ing bumi lan langit | gênjot-gênjot sadanguning aprang | kadya [ka...]

--- 423 ---

[...dya] rug kang samodra rèh | prabata kadi guntur | salah lamun pinèt ing tandhing | yèn anggung makètêna | bumi têmah bubul | lah ta nuntên lêpasana | dangu-dangu ing prang pijêr mamèt silip | apan pun Dasamuka ||

17. salamine rêrêgêding bumi | ratu murka ruhara andadra | yèn paduka wèh prang rèrèh | si murka anênungkul | inggih măngsa tumamèng aji | nanging mêwahi rêsak | ing jagad pukulun | yèn paduka mêndha-mêndha | tuwan anti bok sêktine ana kèri | wingking manggih wisesa ||

18. sampun têlas kanuragan sêkti | Dasamuka upamane damar | salami tan kadi mangke | sangête urubipun | amaraman murub tan sipi | ujêr lisahe têlas | murub nuntên lampus | wus jamak damar mèh sirna | murub sangêt lah prabu suwawi nuli | paduka lêkasana ||

19. sampun sêdhêng paduka ngajèni | yudaning ratu sanadyan murka | pantês rinewang prang rèrèh | apan punika sampun | gèn paduka nyabari budi | amriha prang utama | kalampahan dangu | sampun mangsane punika | ing pêjahe rarêgêding pitung bumi | bumi pinanas-panas ||

--- 424 ---

luwih ing tri bawana | pinuji pinunjul | tibaning guwawijaya | apan sasat Mèru lan Himawan wukir | boting guwawijaya ||

21. măngka kêndhêng ratuning ngin-angin | barat sajagad mangatêr mêsat | ratuning agni landhêpe | lan surya-surya putus | măngka êlar-êlarirèki | wuluning pêksi raja | mawa sindhung riwut | lan angin-angin ing gêlap | aliwêran katon pangruwat ing silip | sajagad mati atap ||

22. dursila murka mêmala lalis | kadi pinusus guwawijaya | lah nuntên pênthangên age | tan luput patinipun | Dasamuka murkaning bumi | kunêng ta aturira | kusir dewa wau | sigra Sang Ramawijaya | ngadêgakên langkap pinênthang pinusthi | tajêm ingarah-arah ||

23. sarwi nguwuh sakêdhap dènnya ngling | ujar koko bae tanpa krama | dèn prayitna iya kiye | Dasamuka patimu | dyan lumêpas Rahwana kêni | tênggak pêgat kaparah | rubuh kabarubuh | gumêbrug sapuluh pisan | sirahira ya ta lajêng angêmasi | Buminata Ngalêngka ||

--- 425 ---

[...k-cikrak] lincak-lincak | akêkèjèk ana jêngking ngolang-aling | miring arêrangkangan ||

25. tan wus ucapên kang bala kapi | dènnya suka kapasuk ing suka | tan ana siku-sikune | gunging suka sinungku | kadi pêjah amanggih urip | kadya rare ruhara | tanpa rungyan dangu | dening solahing wanara | kunêng wiyat jawata samya ngurmati | ngudanakên sri nata ||

1	pinutêr. (kembali) pinutêr.
2	Lebih satu suku kata: ing prang paksa purba. (kembali) Lebih satu suku kata: ing prang paksa purba.
3	Kurang satu suku kata, dan biasanya guru lagu u: têtêkên pating kêthêkluk. (kembali) Kurang satu suku kata, dan biasanya guru lagu u: têtêkên pating kêthêkluk.
4	atumpa-tumpa. (kembali) atumpa-tumpa.
5	Lebih satu suku kata: cangkême andhêlak dhêlak. (kembali) Lebih satu suku kata: cangkême andhêlak dhêlak.
6	tandhing. (kembali) tandhing.
7	idêr-idêran. (kembali) idêr-idêran.
8	Kapi Anila. (kembali) Kapi Anila.
9	cinêlubakên. (kembali) cinêlubakên.
10	Lebih satu suku kata: gumuruh swarane tangis. (kembali) Lebih satu suku kata: gumuruh swarane tangis.
11	Lebih satu suku kata: kathah bupati kang pêjah. (kembali) Lebih satu suku kata: kathah bupati kang pêjah.
12	kêtug. (kembali) kêtug.
13	mandrawa. (kembali) mandrawa.
14	nyakar. (kembali) nyakar.
15	kapênyêd. (kembali) kapênyêd.
16	kadya. (kembali) kadya.
17	yèn. (kembali) yèn.
18	yêkti. (kembali) yêkti.
19	pinênyêd. (kembali) pinênyêd.
20	nung. (kembali) nung.
21	mili. (kembali) mili.
22	Lebih dua suku kata: Sang Hyang Endra suka muwus jaya jaya. (kembali) Lebih dua suku kata: Sang Hyang Endra suka muwus jaya jaya.
23	Mantaka (dan di tempat lain). (kembali) Mantaka (dan di tempat lain).
24	mring. (kembali) mring.
25	kundur. (kembali) kundur.
26	glis. (kembali) glis.
27	katampêk. (kembali) katampêk.

Penanggalan

Leksikon

Telusuri