Babad Jawi, British Library (MSS Jav 29), 1812, #1042 (Pupuh 119–130)

--- [f. 422r lanjutan] ---

119. Dhandhanggula

1. kawarnaa kangjêng sri bupati | sinewaka anèng pasanggrahan | kang para bupati andhèr | Radèn Nrangkusumèku | Radèn Arya Sindurêjèki | Kya Dipati Urawan | nênggih jajaripun | Tumênggung Wirawidikda | Mangunanêng Ki Binarong jajarnèki | Tumênggung Suranata ||

2. Kyai Tumênggung Jangrana nangkil | para upêsir mugèng ngayunan | miwah Amral Hèlduwèlbèh | ngandika sang aprabu | marang amral mundhut Kumpêni | anaa sabragada | arsa ingsun utus | anêlika wong Makasar | kang makuwon ing Gunung Sampora nênggih | aran Dhaèng Marewa ||

3. Busung Mrênung lan Dhaèng Makincing | muwêr anèng ing Gunung Sampura | ingkang ngirida lakune | Jangrona [Jang...]

--- [f. 422v] ---

[...rona] kang sun tuduh | Pasuruan ingsun tanduri | iya Si Ănggajaya | arana Tumênggung | Ănggajaya Pasuruan | sira Amral Hèlduwèlbèh anjurungi | ing karsa sri nalendra ||

4. sri nalendra angandika malih | amampirana adhi Cakraningrat |[1] anèng Lodhaya ênggone | konên seba maringsun | Ki Jangrana sigra wotsari | lèngsèr sangking ngayunan | lan sawadyanipun | myang Wêlănda sabragada | tan kawarna lampahira nèng margi |[2] prapta alas ing Lodhaya |[3]|

5. kawarnaa kang dipun sakiti | Cakraningrat ing alas Lodhaya | Trunajaya panggawene | punika pamanipun | mila datan kalu mêjahi | marmane pinilara | nèng têngah wana gung | sêdyanèki Trunajaya | ingkang paman pêjaha pinangan bêlis | anging karsaning Sukma ||

6. Cakraningrat pan maksih basuki | nèng Lodhaya amiyarsa warta | Trunajaya kajodhine | lan wus umadêg ratu | Pangran Adipati Mêtawis | Dipati Cakraningrat | eca manahipun | angrasa kalamun gêsang | sigra dandan kalawan sarayatnèki | arsa seba mring Payak ||

7. injing mangkat sira Sang Dipati | Cakraningat[4] sangking Lodhaya |[5] arêreyongan lampahe | ya ta nuli kapêthuk |

--- [f. 423r] ---

gêgaman wong Surawèsthi |[6] kagyat sang adipatya | dulu baris agung | dipun nyana Trunajaya | dangu-dangu ningali baris Kumpêni | laju sang adipatya ||

8. wus kapanggih lawan Jangranèki | Kyai Tumênggung Jangrana ngucap | jêngandika sokur bage | kapêthuk anèng ênu | saha putra kalayan rabi | jêngandika ngandikan | ing kangjêng sinuhun | masanggrahan wontên Payak | Cakraningrat sandika ature rèki | anulya kur-ungkuran ||

9. Ki Tumênggung Jangrana lumaris | sampun prapta nagri Pasuruan | sigêgên nênggih lampahe | gênti ingkang winuwus | wong pasisir midhangêt warti | yèn arsa dipun langgar | mudhun sangking gunung | lampahe agêgancangan | sêdyanira anabrang dhatêng ing Bali | sagung wadya Makasar ||

10. tan winarna kang nabrang ing Bali | wong Mêkasar numpak ing lautan | Kyai Jangrana lampahe | wong Pasuruan suyud | datan wontên sawalèng kapti | marang Ki Ănggajaya | sadaya anungkul | Kyai Tumênggung Jangrana | sigra budhal sangking Pasuruan aglis | wuwusên Cakraningrat ||

11. sampun prapta pakuwon nêrpati | sri nalendra lagi siniwaka | kagyat wau sapraptane | Cakraningrat cumundhuk | ngaras pada sarwi anangis | sang nata angandika | lungguha riningsun | wis aja sira karuna [ka...]

--- [f. 423v] ---

[...runa] | nagrinira sun paringkên sira malih | ing Sampang lungguhana ||

12. nanging sira sun sêdhahi kardi | ambujuka Si Trunajaya |[7] nèng Gunung Ngantang ênggone | Cakraningrat wotsantun | tan lênggana karsa sang aji | ya ta tiyang Mêdura | wus kathah kang tumut | aseba gustine lama | Cakraningrat akathah ingkang tut wuri | ing Sampang lan Madura ||

13. sigêgên ingkang agunêm kawis | kawuwusa Prabu Trunajaya | anèng gunung pakuwone | kêkalih garwanipun | cinarita nênggih kang rayi | putra sangking Mêtaram | samya ayu-ayu | duk bêdhah nagri Mêtaram | putra kalih binayong kinarya rabi | ing Prabu Trunajaya ||

14. wasta Radèn Ayu Klating Kuning | Klating Wulung punika kang tuwa | kang sampun dadya garwane | kang anèm kinawayuh | nanging sang dyah tan angladosi | pan pinalamur pêjah | tan arsa salulut | lawan Prabu Trunajaya | dene sampun ingkang raka dèn karabi | mring Prabu Trunajaya ||

15. Trunajaya nèng pucaking ardi | para garwanira kawlasarsa | tan bêtah nora angumbe | miwah wadya sadarum | kathah minggat ing bêngi |[8] tan bêtah nora mangan | nora ngumbe banyu | wadya alit alorodan | sabên dalu sami nusul Sang Adipati |[9] Sampang kang anèng Payak ||

16. Cakraningrat kang samya

--- [f. 424r] ---

dèn ungsi | nora tahan nèng luhur ngaldaka | binaya mangap ngisore | apan kinêpung wakul | dening sagung para bupati | miwah wadya Wêlănda | prasamya angêpung | wêrnanên Ki Trunajaya | ingkang lagya ginubêl dening rayi |[10] sang putri ing Mêtaram ||

17. radèn ayu amuwus tan sipi | miwah para garwane sêdaya | lara-lara sêsambate | dening tan ana nginum | lêlamine nèng luhur ardi | wus kawan dasa dina | datan ngumbe banyu | matur sang rêtnaning dyah |[11] mring kang raka paraning rèh ta puniki | yèn awèt mangkonoa ||

18. iya sapa bisa anglakoni | nora ngumbe patang puluh dina | wong wadon pira kuwate | Trunajaya amuwus | antèkêna riningsun gusti | pirabara ing benjang | wruh rasaning banyu | sêdyakêna apratapa | sang dyah ayu sumaur sarwi anangis | dhuh lae besuk apa ||

19. apa margane anginum warih | anèng gunung ngisor tinuguran | wong siji tan kêna mrajol[12] | jêr dika wong kumênthus | nora nganggo babon wong urip | pêksa umadêg nata | rat Jawa dèn wêngku | mangke ta kadi punapa | solah dika duraka kang dèn andhêmi | amusuh kadang tuwa ||

20. pae dhimin duk bêdhah Mêtawis | mêmusuha wong liyan bêrayan | ing mangke jêr musuh ipe | punapa kang tinêmu | amusuh prang lawan sang aji | ajamaking ajamak | wong kêkadang sêpuh | pêsthi gêgêntine rama | ingkang bênêr dununge sêmbah sayêkti | pan amung kadang tuwa ||

21. Trunajaya pan kadya jinait | kang wardaya miyarsa wêcana | tambuh duk mijil waspane [waspa...]

--- [f. 424v] ---

[...ne] | kang garwa gya rinangkul | dhuh abdine atadhah runtik | mring kang gusti sang lir skar | dewaning wong ayu | sapa kang duwe bêndara | baya amung Trunajaya kang nglabuhi | tumêka ing dêlahan ||

22. ingkang garwa matur sarya anangis |[13] lamun dika tan nurut kawula | yêktiningsun mudhun dhewe | umarêk kakang prabu | nadyan silih mangiha mati | pan măngsa gumingsira | yèn wus jangjinipun | nanging sun wêtara uga | kakang êmas datan kalu amatèni | nadyan mring lakiningwang ||

23. wus dalalah[14] karsane Yang Widi | Trunajaya manahira gampang | dadya nurut ing garwane | datan suwalèng kayun | Trunajaya dêlingnya manis | dhuh gustinipun kakang | atma jiwaningsun | sira agèr rumiyina | umarêka mring rakamta sri bupati | ngaturkên pêjah gêsang ||

24. sira gusti mangkata ing binjing | lamun sampun kapanggih rakamta | sarta ngapura dosane | dening sun nuli mundhun[15] | ngaturakên kang pati urip | ing kangjêng sri nalendra | gêntia winuwus | wontên wong Madura prapta | sangking ngandhap amundhi tulis |[16] utusane kang paman ||

25. Cakraningrat ingkang nojok[17] tulis | sampun prapta pucaking aldaka | katur mring Trunajayane | surat tinampan sampun | dyan winaca sinukmèng galih | bêbukane nawala | salam donganingsun | dhatênga mring anak êmas | lire sêrat sira nyawa dèn timbali | ing Prabu Amangkurat ||

26. dene salahira ingkang dhingin |

--- [f. 425r] ---

ingapura dening sri nalendra | ingsun kang nanggung dheweke | dukaning sang aprabu | yèn cidraa andyapati |[18] pasthi anak pun bapa | nyawa ingkang nanggung | anambêli umurira | yèn wus têrang nuli angsulana tulis | ingsun mapak ing sira ||

27. langkung sukanira ing jro galih | Trunajaya miyarsa surat |[19] kalangkung ngrês manahe |[20] datan kawarnèng dalu | sarêng injing arsa lumaris | nanging wau kang garwa | kang kinèn rumuwun | sarêng dutaning kang paman | sigra têdhak sangking pasanggrahan ardi | tandhu titihanira ||

28. wong Madura ingkang anjajari | tumbak mamas wêtara nêmbêlas | tandhu tinedhengan cindhe | sakèhe ingkang ngêpung | samya kagèt dènnya ningali | sêdaya wus anduga | lamun radèn ayu | garwane Ki Trunajaya | ingkang rayi ing kangjêng sri narapati | sami tinon kewala ||

29. tan kawarna lampahnya nèng margi | sampun prapta jawi pasanggrahan | akathah wadya kang kagèt | wus katur sang aprabu | ingkang rayi dipun timbali | rahadèn ayu prapta | ing ngarsa cumundhuk | manêmbah mangaras pada | lara-lara sang rêtna dènira nangis | sarwi nungkêmi pada ||

30. sri narendro[21] angandika aris | wis mênênga babo ariningwang | dèn narima ing titahe | wus karsane Yang Agung | aprakara lakone rèki | balikan ingsun tanya | mring sira riningsun | ana ngêndi lakinira | lan kapriye iya wujude ing mangkin | kang rayi atur sêmbah ||

31. rayi dalêm maksih

--- [f. 425v] ---

wontên ngardi | pan angantos timbalan paduka | lampah kawula wiyose | kinèn atur panungkul | atur tobat ing paduka ji | mèngsêm sri naranata | tarima riningsun | lah ta adhi Cakraningrat | lumakua mapaga maring ing ardi | măngsa bodhoa sira ||

32. atur sêmbah sira Sang Dipati | Cakraningrat lèngsèr saha bala | Ki Suranata kanthine | datan kawarnèng ênu | sampun prapta sukuning Ardi | Antang nulya putusan | amapak ing luhur | wus cundhuk lan Trunajaya | ingaturan kalamun kang paman prapti | angantos anèng ngandhap ||

33. Trunajaya sigra tindak aglis | saking cala abêkta bokokan | ginatong anèng ngarsane | wêtawis pitung puluh | ponakawan ingkang umiring | prasamya barundhulan | prapta ngandhap sampun | ing ngarsane ingkang paman | sigra cundhuk Trunajaya atur bêkti | maring Dipati Sampang ||

34. ingkang putra dyan rinangkul aglis | sang dipati aris angandika | babo anak isun anggèr | sira labête ratu | sarta mêntas kasoran jurit | bêcik nganggoa pratăndha |[22] nyawa anak isun | katon katêmênanira | Cakraningrat wadyane dipun kêjèpi | tinubruk Trunajaya ||

35. Trunajaya tan suwalèng kapti | pan sumăngga karsane kang paman | măngsa amriha dudune | Cakraningrat amuwus | aja

--- [f. 426r] ---

walangdriyanirèki | kapanggiha pun bapa | dukane sang prabu | binănda cindhe puspita | Trunajaya sampun binêkta lumaris | budhal sangking aldaka ||

36. kawarnaa sang sri narapati | kang anèng pasanggrahn[23] Payak |[24] sineba ing wadya andhèr | mugèng têtarub agung | pêpêk kabèh para bupati | miwah para sêntana | kang wadya supênuh | tuwan amral mugèng ngarsa | lan sakèhe para niyaka Kumpêni | sang prabu angandika ||

37. marang êmban kinèn ngarih-arih | nungkulêna ing rayi sang nata | Dèn Ayu Trunajayane | binêkta dhatêng pungkur | kawarnaa Sang Adipati | Cakraningrat wus prapta | jawi baris agung | kandhêg ngaturi uninga | sampun katur yèn pun Trunajaya prapti | sampun kabêkta bandan ||

38. langkung suka jêng sri narapati | wadya kinèn baris sêdaya |[25] myang wadya Kumpêni kabèh | barise ngurung-urung | anggêgila kang lagia prapti |[26] ya ta nulya ngandikan | Cakraningrat gupuh | ambêkta Ki Trunajaya | Trunajaya anangis jroning ati |[27] kaduwung solahira ||

39. prapta ngarsane sri narapati | Trunajaya tumungkul alênggah | lir kajêm siti mukane | tinggar munya gumrudug | mrêyêm[28] muni awanti-wanti | Kadhokngarèk angangkang | gong bèri abarung | tambure muni brang-brangan | Trunajaya saingga binayangkari | anglês sarira lupa ||

--- [f. 426v] ---

40. sri narendro ngandika aris |[29] lah bageya adhi Trunajaya | de kaparèng ngarsa kene | Trunajaya anuwun | atur sêmbah sumukêm[30] siti | sang nata angandika | ing ubayaningsun | adhi sira luwarana | apan ingsun nora duwe ujar kalih | iya mêngko iya kuna |[31]|

41. dening sun dhingin wus jangji |[32] lawan sira yèn arja ing lampah | ingsun jro sira jabane | rat Jawa sun tan wruh |[33] darma ingsun dadi nêrpati | sira kang duwènana | bang-bang arum-arum | mêngko adhi tampanana | nusa Jawa ingsun nora ngawruhi |[34] măngsa bodhoa sira ||

42. Trunajaya pan datan atampi | pangandika dalêm kaping tiga | wotsêkar nuhun ature | Pangeran Lamungan muwus |[35] anambungi sabda nrêpati | hèh anak Trunajaya | pagene sirèku | têka sira tampanana | ngêndi ana satria cidra ing jangji | kaya trah bêndarakan ||

43. Trunajaya anêmbah anuhun sih |[36] sri narendro alon angandika | padha sêksènana kabèh | luwari[37] jangjiningsun | adhi Trunajaya sun srahi | amêngkua rat Jawa | wus kalakon iku | amung punagi manira | kari siji mêngko arsa sun luwari | duk ana ing Têgal nêgara |[38]|

44. punaginingsun kari siji |[39] Trunajaya sira luwarana | kêris Si Bêlabar kiye | sun liga laminipun |

--- [f. 427r] ---

mapan nora ingsun sarungi | yèn nora kasurungan[40] | ing jangjinirèku | ya ta sagunge bupatya | Trunajaya sinaosakên ing ngapti | sa nata sigra têdhak ||

45. sangking dhêdhampar amarêpêki | Trunajaya ginoco jajanira |[41] têrus walikate |[42] ludira drês sumêmbur | ya ta wontên parêpat alit | aran Ki Ăntagopa | nututi anuduk | graita sanggung[43] pugawa | pan sêdaya para bupati nuduki | ajur kuwandanira ||

46. angandika kangjêng sri bupati | mring sakèhe kang para bupatya | padha mangana atine | nulya rinêbut-rêbut | dene sagung para bupati | atine Trunajaya | kaduman nyakuku | mastaka sigra tinigas | risêksana sinandhing dene sang aji | mugèng ngisor dhêdhampar ||

47. ya ta wontên êmbane sawiji | saklangkung agêng inggilira |[44] Ki Sêcagora arane | apan binănda sampun | anging kêdah belani gusti | dinangu sri narendro |[45] sun takon sirèku | ing ngêndi eyang Kajoran | Sêcagora umatur sarya wotsari | kesah mring sonya sirna ||

48. Sêcagora sampun dèn patèni | kawarnaa Jangrana wus prapta | sarêng lan Ănggajayane | ngandikan kalihipun | prapta ngarsa samya wotsari | sang nata angandika | nusula anyuduk | ing badhange[46] Trunajaya [Truna...]

--- [f. 427v] ---

[...jaya] | pan wus ajur saksana priyayi kalih | sarêng narik curiga ||

49. kunarpane sampun wor lan siti | sanudugkan[47] lawan Ki Jangrana | wong rongro[48] lawan kakange | sarêng wawêdhak marus | nulya jêngkar sri narapati | kundur amasanggrahan | mastaka tan kantun | cinangking mugèng parêkan | anèng ngarsa ing kangjêng sri narapati | binêkta pasarean ||

50. ya ta kang rayi sri bupati |[49] kang kagarwa Ki Trunajaya |[50] myarsa asru tangise |[51] nora wêlas mring sun |[52] kakang êmas sri narapati | dening wus atur tobat | ing kadudonipun | ya ta kangjêng sri narendro |[53] ingkang rayi tan pêgat dipun pituturi |[54] saliring lakinira ||

51. dadya kèndêl wau ingkang rayi | kawarnaa wus surup kang surya | kang sinuhun mênggah sare | mastaka dagan kantun | pan kinarya kèsèd sawêngi | singa kang mugah nedra | kêkèsèt puniku | ing êndhase Trunajaya | para sêlir miwah kang parêkan alit | samya kakèsèt sirah ||

52. ya ta kang kawarna injing |[55] sri narendro miyos ing taratak | sineba ing wadya andhèr | ngandika sang aprabu | marang sagung kang para nyai | sami kinèn dhêploka | ing mastakane iku |[56] Trunajaya ing jro lumpang | sakathahe para

--- [f. 428r] ---

nyai lawan cèthi | samya dhêplok mastaka ||

53. ajur mumur mêstaka wor siti | sri narendro aris ngandika |[57] mring para bupati kabèh | sagung pugawaningsun | pirsakêna parintah mami | Si Lêmbu lan Si Buwang | karo isun jujung | wêdona bumi bumija | ya Si Lêmbu Tumênggung Mangkuyudèki | Si Buwang Natayuda ||

54. kang sinuhun angandika malih | Nrangkusuma sira undhangana | ingsun arsa budhalake | mring Surabaya ngunjung | katur sêmbah rahadyan patih | Dipati Cakraningrat | manêmbah umatur | ngaturakên kang jêjarahan |[58] sangking Ngantang sakarine para rabi | samya lara kasmaran ||

120. Asmaradana

1. kundur sri bupati |[59] malêbêt ing pasanggrahan | datan kawarna dalune | enjing anêmbang têngara | pêpêk kang wadyabala | syaraning umyang gumuruh | kadya obaking samodra ||

2. wus budhal sri narapati | sangking pasanggrahan ing Payak |[60] mutab[61] kang wadya anggalong | lir pindah ardi kusuma | asri kang wadyabala | wong pasisir mugèng

--- [f. 428v] ---

ngayun | ing wuri măncanêgara ||

3. sagunge bala Kumpêni | tan têbih lan sang nata |[62] munya brang-brangan tambure | Kyai Tumênggung Jangrana | lumampah ngarsa pisan | datan kawarna ing ênu | lampahe sri naranata ||

4. rawuh nagri Surawèsthi | rawuhira masanggrahan | arsa ngunjung mring Ngampèl |[63] sira Pangeran Lamungan | ginêmpalakên lênggah | ing Surabaya wong sèwu | sinung Pangeran Lamongan ||

5. sri naranata anuding | marang Radèn Mangunjaya | sira mringa Giri age | aturna pangèstuningwang | ingsun dèn idènana | panjênêngan ingsun ratu | amêngku ing tanah Jawa ||

6. lan kêris wasiyat Giri | iku têdhanên dènira | ing Kalamunyêng arane | Mangunjaya atur sêmbah | lèngsèr sangking ngayunan | tan winarna lampahipun | wus prapta ing Giripura ||

7. panggih lan Pangeran Gari[64] | Mangunjaya aturira | kula ingutus wiyose | ing kangjêng sri naranata | Susunan Angmangkurat[65] | tuwan idèni puniku | ing jênênge mêngku Jawa ||

8. ngandika Pangeran Giri | kang jumênêng Mangkurat |[66] ingsun takon sayêktine | wêrtane anake amral | pêksa ngrabaseng Jawa |

--- [f. 429r] ---

yèn èstu wêrta puniku | tan arsa ngidèning[67] ingwang ||

9. lamun wajile[68] Mêtawis | kang nama Prabu Mangkurat | ingsun idèni jênênge | jêr iku kang duwe Jawa | yèn dudu trah Mêtaram | tan arsa ngidèni ingsun | Mangunjaya matur salah ||

10. kawula batên udani | wijile Sunan Mangkurat | tumut-tumut ing wong akèh | dene prayayi Mêtaram | akathah kang suwita | anging warta sampun misuhur |[69] nênggih anake wong sabrang ||

11. pun amral ingkang ngêmbani | jumênêng nusya Jawa |[70] Pangran Giri ngandika lon | wis Mangunjaya muliha | ingsun tan arsa seba | angidèni nora purun | kêris pinundhut tan suka ||

12. Mangunjaya nulya apamit |[71] tan kawarna lampahira | prapta Surabaya age | lajêng tumamèng ngayunan | sang nata duk sineba | Ki Mangunjaya umatur | gusti pun Giri abăngga ||

13. datan purun angidèni | ing jênêng paduka nata | dhuwung pinundhut tan awèh | seba batên anêdya |[72] sang prabu

--- [f. 429v] ---

langkung duka | ingkang muka sumung-sumung | jaja lir mêdal dahana ||

14. asru ngandika sang aji | payo nêmbanga têngara | ing Giri sun tindakane | gupuh kang para dipatya | sami nata gêgaman | wadya Kumpêni wus kumpul | sri nalendro nulya bubar ||

15. sumrêg kang wadya lumaris | budhal sangking Surabaya | lir ombaking samodra ngrob | ginêlak lampahe bala | ing marga tan winarna | ing Garêsik sampun rawuh | apan lajêng masanggrahan ||

16. wêrnanên Pangeran Giri | sampun amiyarsa warta | yèn linurugan prajane | dening Susunan Mangkurat | arsa amapak yuda | kulawăngsa sami kumpul | miwah para modinira ||

17. sêdyanya nêdya prang sabil | sêntana ing Giripura | sami sêdhêng kuwanène | wêrnanên sri naranata | injing nêmbang têngara | ing Giri sampun kinêpung | gêgaman tanpa wilangan ||

18. măncanêgara pasisir | miwah kang wadya Walănda | tangkêpe arampak kabèh | wong ing Giri binêdhilan | nanging tan ana mêdal | baris pêpandhêm [pê...]

--- [f. 430r][73] ---

[...pandhêm] sêdyanipun |[74] muwêr salêbêting dhêkah ||

19. kinarubut dening bêdhil | wong Giri arsa mêdal |[75] pra sêntona rêbag[76] kabèh | dening kang kinarya lesan | dadya wong Giri mêdal | winatara kalih atus | wong Giri angamuk rampak ||

20. wong pasisir anadhahi | lawan măncanagara |[77] wong Giri rêmpêg pêrange | tan kandhêg pangamukira | binedrong dening sênjata |[78] Kumpêni pabêdhilipun[79] | mimis kang tiba lir udan ||

21. anusup kukusing bêdhil | wong Giri riwut prangira | wadya pasisir kèh longe | miwah wong măncanagara | akathah ingkang pêjah | sigra kang para tumênggung | mangsah ngawaki ayuda ||

22. wontên sêntana ing Giri | wasta Radèn Singasêkar | kagila-gila tandange | wong pasisir bubar-bubar | ingamuk Singasêkar | langkung duka sang aprabu | angata[80] sagunging bala ||

23. lah ta payo wong Kumpêni | pira karate wong Aldaka |[81] urugana pêpati kèh | saksana sarêng umangsah | Bugis lawan Mêkasar | Ambon Têrnate Lumayu | sarêng wadya sasêliran ||

24. myang sagung para bupati | sami ngêbyuki sabala | kuwalahên ing yudane | wong Giri kathah pêjah |[82] linambung sangking kanan | wong Sampang samya malêbu | ing dhukuh gègèr puyêngan ||

25. miwah wadya Surawèsthi | samya malêbêt ing dhêkah | wong Giri kuwur pêrange | dening dhukuh kaèbêkan | dadya wau pangeran | ing Giri cinêkêl sampun | mring sagung para bupatya ||

26. ya ta Radèn Singasari | aningali ingkang paman | binabayang ing wong akèh | sigra dènnya bucal watang | angamuk lan curiga | singa katarajang gêmpur | maring Radèn Singasêkar ||

27. para bupati nadhahi | kinarocok [kinaroco...]

--- [f. 430v] ---

[...k] Singasêkar | lir parugu upamane | sinosog ing alang-alang | dadya para bupatya | giris mulat samya mundur | angusi ing sri nalendra ||

28. langkung duka sri bupati | Judhipati Jagasura | lan kang wadya nom-anom |[83] sadaya kinon umangsah | nadhahi Singasêkar | kinarocok watang ganjur | lêmbing busur lan gudebag ||

29. anging tan wontên nêdhasi | maring Radèn Singasêkar | sakalangkung ing timbule | angawêt pangamukira | rusak ingkang apanggah | gumyur wadyane sang prabu | Judhipati Jagasura ||

30. kang wadya nom-anom gusis | akathah ingkang palastra | wong Kumpêni kathah longe | sri nalendra langkung duka | akarsa ngawakana | Dyan Pangeran Ngadilangu | Panêmbahan Natapraja ||

31. umatur dhatêng sang aji | sampun agèr mangsah yuda | lamun maksih kang mangkene | sigra Pangran Natapraja | dènnya nyandhak talêmpak | mara sarwi nguwuh-uwuh | hèh Singasari mandhêga ||

32. sira Radèn Singasari | inguwuh datan miyarsa | sampun wuru pangamuke | Panêmbahan Natapraja | mangsah sangking ing ngarsa | asarêng dulu-dinulu | Radèn Singasari mujar ||

33. sira iki wong ing ngêndi | wus dhawuk paksa sudira | lungaa aja nèng kene | mêngko sira sun sasêmpal | Pangeran Natapraja | pangandikanira asru | lah pantèn sira nututa ||

34. ya ta Radèn Singasari | bramatya agigit waja | arsa narajang sêdyane | tinadhahan ing talêmpak | mring Pangeran Natapraja |[84] kang jaja wêtara têrus | niba Radèn Singasêkar ||

35. mapan sampun angêmasi | maksih angawêt lathinya | kang curiga maksih lèngkèt | asta kalawan ukiran | datan kêna winêngkang | gawok sadaya kang dulu | gèbèg-gèbèg [gèbèg-gè...]

--- [f. 431r] ---

[...bèg] amral mulat ||

36. ya ta pangeran ing Giri | ingaturakên bêbandan | sêmona lajêng linawe | pangeran ing Giri pêjah | dening dhuwung wasiyat | Ki Kalamunyêng pinudhut | sri nalendra nulya budhal ||

37. gumêrah lampahing baris | datan kawarna ing marga | prapta ing Surabayane | kang sinuhun masanggrahan | watawis pitung dina | wadya ingundhangan sampun | yèn sang nata karsa budhal ||

38. sangking nagri Surawèsthi | sira Radèn Mangunjaya | sampun jinujung linggihe | Sumênêp ganjaranira | Rahadyan Mangunjaya | sarta pinaring jajuluk | Pangeran Cakranagara ||

39. ya ta kangjêng sri bupati | budhal sangking Surabaya | anglarug ngilèn lampahe | gumêrah suwaraning bala |[85] nêrajang wanawasa | Amral Hèlduwèlbèh kumpul | mêdal anèng ing dharatan ||

40. kasukan-sukan nèng margi | sang nata lan wadyabala | suka manahe punang wong | sagunge para bupatya | pasisir ing bang wetan | ambêkta gêgamanipun | tinon lir dhangdhang wurahan ||

121. Dhandhanggula

1. tan kawarna lampahirèng margi | sampun prapta nagri Garobogan | anjog Sêmarang karsane | nêngna sang aprabu |[86] ya ta wontên winuwus malih | Ki Buyut Kalaweyan | nênggih kang winuwus | lan anake Martanaya | duk sinuwun budhal sangking nagri Têgil | alayar mring Jêpara ||

2. Kalaweyan lan anake rèki | samya sêgah nèng têngah lautan | akathah atur-ature | durèn lawan kapundhung | myang pijêtan nanas lan manggis | pêlêm kuweni năngka | sêmăngka lan timun | sang nata nuju kasatan | Martanaya suguhe katur sang aji | kalakung katarima ||

3. dyan dhinahar suguhe tumuli | si[87] nalendra pan sumaos nikmat | dadya dhawuh timbalane | langkung tarimaningsun | besuk lamun ingsun basuki | andon prang

--- [f. 431v] ---

ing bang wetan | amapaga besuk | ing mêngko sira karia | sun lilani aja tut wuri ing mami | tur sêmbah Martanaya ||

4. Ki Martanaya miyarsa warti | kang sinuwun lanang kang yuda |[88] rawuh Sêmarang badhene | Ki Martanaya mêthuk | lawan bapa suguh tan kari | wuwusên sri nalendra | lampahira rawuh | anèng nagari Sêmarang | Ki Laweyan kalawan anakiraki[89] | nênggih Ki Martanaya ||

5. wus tumamèng pasanggrahan aji | sri nalendra pan lagya sineba | kagyat wau sapraptane | Martanaya wotsantun | angandika sri narapati | iku Si Martanaya | bage sira iku | tur sêmbah Ki Martanaya | sampun katur suguhe dhatêng nêrpati | sang nata angandika ||

6. Kalaweyan anakira iki | isun pundhut ya Si Martanaya | ingsun arsa naur sihe | sun jujung lungguhipun | aduwea nagri Sêmawis | padha angèstokêna | sun wènèhi juluk | Mas Răngga Yudanagara | Kalaweyan asujud konjêm ing siti | langkung panuhunira ||

7. para bupati sami angêstrèni |[90] yèn Ki Martanaya aran Êmas | Răngga Yudanagarane | mapan ta wus misuhur | dènnya lênggah nagri Sêmawis | warnanên sri nalendra | sineba ing wadya gung |[91] parêmbagan badhe kitha | sri nalendra datan arsa kutha Mêntawis |[92] Mangunonêng tur sêmbah ||

8. yèn suwawi ngadhaton ing Tingkir | datan karsa kangjêng sri nalendra | Ki Wiradigda ature | yèn karsa sang aprabu | suku kang ardi Mêrapi |[93] ing Lugêndèr punika | sae papanipun | kang sinuwun datan arsa | Ki Urawan umatur bilih suwawi | gusti ing Wonakarta ||

9. polatan wiyar aradin |[94] kalih cêlak kadhaton ing Pajang | amba mirsa wirayate | kala ing sarginipun | yang paduka Pangeran Pêkik | ngandikan mring Mantaram | kadalon ing Butuh | lajêng asare ing dagan | nulya wontên [wontê...]

--- [f. 432r] ---

[...n] ing syara dumêling |[95] hèh Pêkik wruhanira ||

10. alas kulone ing Pajang iki | Wonakarta besuk dadi kutha | ana dening nêrpatine | pan kapêrnah putumu | besuk yèn wus bêdhah ing Mêntawis |[96] sri nata langkung suka | andhahar ing atur | Wiradigda Ki Urawan | sri nalendra ngandika mring kyana patih | Radèn Anrangkusuma ||

11. Anrangkusuma mangkata dhimin | babadana alas Wonakarta | reka-rekanên patute | dèn punjul lan karuhun | atur sêmbah rahadèn patih | lèngsèr sangking ngayunan | lan sawadyanipun | tan kawarna lampahira | anèng marga tigang dina nulya prapti | ing alas Wonakarta ||

12. binabadan rineka tumuli | sawusira kareka sadaya | gatra-gatra ka badhene | warnanên sang aprabu | budhal saking nagri Sêmawis | gumrah suwaraning bala |[97] tăntra agung-agung | datan kawarna ing marga | sampun rawuh ing Wonakarta sang aji | malêbêt dhatulaya ||

13. dipun alih wastaning nagari | pan ing Kartasura Adiningrat | duk kala pangadhatone | Ruwah tanggal ping pitu | anujoni ing taun Alip | Rêbo Pon dinanira | ing sangkalanipun | mantri sirna rasaning rat |[98] rêbut sênêng lir ngambara ngrasa wani | singa ingkang kagea[99] ||

14. sri nalendra karsa animbali | mring kang rayi Susunan Ngalaga | kang ngadhaton Palèrède | umêsat kang ingutus | duta nata amundhi tulis | sigêgên lampahira | ganti kang winuwus | kang ngrêmbat kitha Mêntaram | Jêng Sinuwun Ngalaga miyos tinangkil | andhèr kang wadyabala ||

15. ingkang mugèng ngarsane sang aji | Kyana Patih Arya Măndhalika | Pangran Natakusumane | miwah para tumênggung | dêmang arya lawan ngabèi | răngga lan pêcattăndha | kandhuruan ngayun | Tumênggung Gajahpramada [Gajahprama...]

--- [f. 432v] ---

[...da] | miwah Răngga Witulas mugèng ing ngarsi | Ngabèi Tanpanaha ||

16. Dêmang Kalêng lan Ki Jawèsthi |[100] miwah Ki Arya Tambakbaya |[101] lan Arya Suryajayane | Ki Măndhalika matur | dhatêng kangjêng sri narapati | gusti kula miyarsa | nênggih wartinipun | rakamta jumênêng nata | angrabasèng pun Trunajaya kajodhi | ing raka jêngandika ||

17. bala tiyang sabrang warni-warni | nanging wontên satêngahing warta | sunu amral satuhune | pindha-pindha mrih suyud | ing bumi rat têlatah Jawi | sang nata angandika | apa yaktènipun | iya dudune kang êmas | Arya Măndhalika matur awotsari | wêtawis yèn dedea ||

18. dènnya ngage cara Wêlandi |[102] lawan kulah-kulahing wong kopar | tan pisah ing sanalikane |[103] punika dedenipun | lawan gusti watawis malih | èstunipun rakanta | dening abdiningpun[104] | angnênggih[105] kang lama-lama | maksih ngabdi ing raka paduka aji | sagung wong kadipatyan ||

19. dadya èmêng galihe nêrpati | angandika mring para punggawa | wadyaningsun sakabèhe | aja na sira tungkul | dèn samakta dadane jurit | manawa ngamandaka | si amral kang rawuh | măngsa wurunga ayuda | yèn si amral paksa ngakahing[106] rat Jawi | yakti singa tiwasa ||

20. nadyan silih kakang mas dipati | yèn tan amrih mulyaning nagara | wong kapir dèn têkakake | tan ngeman nagrinipun | anyênyambat asrah wong cilik | padha kinon boyonga | ing wong sabrang iku | yèn mangkono kakang êmas | pasthi ingsun saolih-olih nyabili | singa tiwas ing rana ||

21. kaya dudu kang êmas dipati | dening wartane ngaji mring Mêkah | têka

--- [f. 433r] ---

mangkono timbule | dadi Wêlănda butun | Măndhalika awas namaning | dèn waspada ing warta | aja salang surup | lamun dudune kang êmas | pasthi kono angantêp prang raup gêtih | matia pabaratan ||

22. lagya eca gènnya gunêm kawis | pan kasaru praptane kang duta | tumanduk ngarsa sang natèng | mundhi nawala katur | tinupiksa kang punang tulis | têmbunge kara-kara | salam donganisun | Kangjêng Susunan Mangkurat | Senapati Ngalaga Abdulrahmani | Sayidin Panatagama |[107]|

23. dhumawuha ari Mas Dipati | Pugrê kang jumênêng Nglaga |[108] kang ngrênggani ing Palèrèd | sawise salam ingsun | awèh wêruh mring sira yayi | prakara mungsuh para | kang mungsuh Mêntarum | Si Trunajaya wus pêjah | wonge tumpês ana dening ingsun yayi | ngadhaton bumi Pajang ||

24. Wonakarta kang ingsun bakali | sira yayi praptaa dèn egal | ingsun onêng ing dhèwèke | titi kang surat sampun | angandika sri narapati | duta sira muliha | sun pikire pungkur | ingkang duta atur sêmbah | sigra lèngsèr ing ngarsa sri narapati | lampahe gêgancangan ||

25. saukure duta gunêm kawis | Kangjêng Susunan Ingalaga |[109] lawan para punggawane | ngandika sang aprabu | kayaparan kabèh sun tari | umatur Măndhalika | gusti kang sinuhun | tan eca raosing[110] driya | bokmanawi guna-gunaning Kumpêni | akarya pindha-pindha ||

26. Pangran Natakusuma wotsari | yèn sêmbada gusti asowana | mokhal yèn agawe-gawe | dening pasisir suyud | pasthi lamun rakamta aji | sumambung Măndhalika | dedening puniku | dening arupi Wêlănda | gih puniku sangking bisa-bisaning Kumpêni |[111] tan eca lambanana ||

27. sri nalendra angandika aris | Natakusuma sira sun duta | talikanên sayêktine | lan Si Natabrangtèku | sun gawakna dadia kanthi- | nira anèng [a...]

--- [f. 433v] ---

[...nèng] ing marga | kang kinon wotsantun | Pangeran Natakusuma | lawan Radèn Natabrăngta gya lumaris | sawadyabalanira ||

28. kawarnaa dutaning nrêpati | Pangalasan prapta Kartasura | tumamèng ing ngarsa age | manêmbah sarwi matur | abdi dalêm ingutus prapti | nagari ing Mantaram | rayinta kapangguh | kang jumênêng Ingalaga | datan arsa arinta sohan tumuli | maksih awalang driya ||

29. kang timbalan rayi dalêm uni | pan kawula kinèn rumiyina | lagya pinikir pungkure | warnanên dutanipun | Kang Sinuwun Ngalaga Mêntawis |[112] Pangran Natakusuma | lan Natabrangtèku | prapta nagri Kartasura | sri nalendra sêmona miyos tinangkil | andhèr ing pagêlaran ||

30. ingkang mugèng ngarsane nêrpati | Radèn Patih Arya Nrangkusuma | Pangran Madura jajare | kang punggawa gung-agung | Radèn Arya Sindurja nangkil | Adipati Urawan | Binarong Tumênggung | santana pêpêk sadaya | kang bupati pasisir măncanêgari | aglar mugèng ngayunan ||

31. Radèn Arya Nrangkusuma wotsari |[113] umatur kangjêng sri nalendra |[114] pukulun wontên dutane | rayi dalêm sang prabu | têkap duta ingkang kêkalih | Pangran Natakusuma | ing satugalipun | awasta pun Natabrăngta | sri nalendra ngandika wêcana manis | tumrapna ngarsaningwang ||

32. sinojaran kang duta tumrap ning | ngarsa nata mangsah agya-agya | caraka atur sêmbahe | gusti amba ingutus | têkaping nara dipati |[115] pangênjali arinta | katur ing pukulun | mila arinta tan tumrap | pitêkaping ngrandhaka ari nêrpati | myarsa nata sunu mral ||

33. yèn mirsaa rayi dalêm gusti | yèn paduka satuhu kang prapta | mangkya tumamèng ge-age | ing ngabyantara prabu | angraup suku [su...]

--- [f. 434r] ---

[...ku] ngênjali |[116] ing padubra nalendra | arinta pukulun | kang sinuwun angandika | iya bênêr si adhi prayitnèng wèsthi | manawa pindha-pindha ||

34. Pangeran Natakusuma ling aris |[117] adhi Natabrata pakanira | payo mantuka dèn age | matura lamun èstu | yèn kang raka sri narapati | Natabrata gya bubar | ing ngarsa sang prabu | tan ucapên kang lumampah | kawarnaa kang ngêdhaton ing Mêntawis | sineba ing pugawa ||

35. pra pratiwa nung-anung ngarsa ji | atur sêmbah Arya Măndhalika | dhuh gusti yèn sarju anggèr | sampun nêdya tumundhuk | nadyan silih rakanta aji | paduka bratma raja | tan wontên lyanipun | dening rakamta sang nata | slayèng karsa angait wadya Kumpêni | asaroh[118] nagararja ||

36. lagya eca sang nata tinangkil | lan sakèhe kang para punggawa | kasaru duta praptane | lajêng tumamèng ngayun | Radèn Natabrata ngabêkti | manêmbah ing suku sang | mangusapi lêbu | sampun karsane Yang Sukma | Natabrata sêmana umatur silib | ing kangjêng sri nalendra ||

37. pukulun amba dinuta prapti | nagri Kartasura Adiningrat | analika ing yaktine | rakanta sang aprabu | ing wêtawis kawula gusti | kados sutaning amral | kêdhik iribipun | kalayan raka paduka | abdi dalêm pun Natakusuma gusti | datan arsa mantuka ||

38. asuwita nataning Kumpêni | sri nalendra putêk kang wardaya | Natakusuma karine | yèn ta nyataa iku | kakang êmas ingkang rênggani | kadhaton Kartasura | măngsa nêdya kantun | si paman Natakusuma | Arya Măndhalika umatur wotsari | kadospundi ing karsa ||

39. yèn [yè...]

--- [f. 434v] ---

[...n] paduka tumundhuk raka ji | lamun dèrèng kasoran ing yuda | kalangkung gusti nisthane | pan paduka pukulun | inggih sampun jumênêng aji | sineba wong Mêntaram | tur sarya jêjuluk | Kangjêng Susunan Ngalaga | têka mangke anglungsur dadi wong cili | paran raosing manah ||

40. duk miyarsa ature prajurit | pambanguse Arya Măndhalika | sang nata madêg surane | myang prajurit gung-agung | kabèh samya riyêg ing jurit | lumangsèng adilaga | angruraha satru | kang sêdyandon ing Wanarja | wadya sabrang ingkang ambêk angrusuhi | sêdya angakaha ing rat |[119]|

41. Măndhalika matur sarya nangis | gusti yèn pun Măndhalika pêjah | sampun age bêbalunge | linusuh ing bumèku | têtêngkêlên[120] gusti rumiyin | kinarya mimis obat | bêdhilna ing satru | Wêlănda kang paksa sura | sokur bage pêjaha prang lan Kumpêni | asêdya sabilolah ||

42. kawula gusti sampun mênangi | yèn lanange Wêlănda nèng Jawa | amba mirsa wirayate | winalik jagat rêtu | milanipun paduka aji | mugi-mugi angsala | pitulung Yyang Agung | yèn paduka kalilana | madêg nata tan mawi bala Kumpêni | amba awèta gêsang ||

43. yèn tulus lanang yudaning kapir | amba anutêna pêjah |[121] anglampahi ayahane | kadya jinait wau | galihira sri narapati | wus angundhangi ing bala |[122] pratiwa nung-anung | asaos ing mapag yuda | tan winarna gêntia winuwus malih | Sang Prabu Amangkurat ||

44. pan ing mangke sang nata tri sasi | dènnya ngadhaton Kartasura |[123] sêmona dina Somane | sineba ing wadya gung | pêpêk kabèh para bupati | miwah para sêntona | punggawa supênuh | Rahadyan Anrangkusuma [Anrangku...]

--- [f. 435r] ---

[...suma] | mangênjali ing nata umatur aris | gusti rayi paduka ||

45. Kang Sinuwun Ngalaga Mêntawis | èstu datan purun tumundhuka | inggih kenging pabanguse[124] | wadya sura nung-anung | ari nata umadêg baris | mèngsêm sri naranata | adhuh ariningsun | anggugu ature wadya | kang tan yêkti baya karsane Yyang Widi | mangsane lali kadang ||

46. Nrangkusuma sun tindak pribadi | undhangana sagung wadyaningwang | myang Si Amral Hèlduwèlbèh | kabèh Kumpêni iku | poma padha wêlêgên sapi | bêras bêrambang bawang | patih dèn atuwuk | sang nata jêngkar ngadhatyan | dyan warnanên sakathahe pra bupati | prasamya asiyaga ||

47. miwah sagung kang wadya Kumpêni | mayorira pan sampun sanega | miwah para kapitane | datan kawarnèng dalu | sarêng enjing têngara muni | gumrah suwaraning bala |[125] baris ngalun-alun | gêgaman awarna-warna | anglir pendah sang yang surya giri mijil | mahyunan dipaningrat ||

48. budhal wadya sumêrg amênuhi | lir jalanidi tumrap dharatan | wadyakosya ambêlèbèr | myang wukir guntur jugrug | paworing kang syandana ngêrik | pangricike warastra | barungan gong tambur | kang dadya panganjuring prang | Ki Tumênggung Mangkuyuda lan kang rayi | Tumênggung Natayuda ||

49. praptèng sagung wutah kang wadya sri | pan ginêlak lampahe kang bala | cucuk prang prapta Karècèk | sang nata nèng Dalanggu | masanggraha[126] sri narapati | wadya kang mugèng ngarsa | nglarug mri Kalêpu | ing Pokak wis kaèbêkan | wong Kumpêni sadaya prayinèng[127] wèsthi | rumêksa sri nalendra ||

50. nèng Dêlanggu sang nata salatri | enjing budhal sumahab kang bala | Malinjon pasanggrahane |

--- [f. 435v] ---

dene wadya pangayun | wus anocok ing la[128] Taji |[129] miwah ing Parambanan | kèbêkan wadya gung | kunêng wadya Kartasura | kawuwusa kang ngêdhaton ing Mêntawis | datyan sêdya mundura ||

122. Durma

1. kawarnaa Kang Sinuwun Ingalaga | enjing miyos tinangkil | andhèr kang pugawa | nung-anung mugèng ngarsa | Arya Măndhalika Patih | Gajahpramoda | Tumênggung Jagawèsthi ||

2. Arya Surajaya Arya Tambakbaya | anèng ngarsa sang aji | Dêmang Kalêng seba | Ngabèi Panjêr ika | Jênar Tondhor jajarnèki | Răngga Pitêrah | Nilasaraba nangkil ||

3. Arya Măndhalika umatur nêmbah |[130] pukulun mêsah prapti | paksa angruraha | nagri dalêm Mêntaram | dening panganjuring jurit | ing Parambanan | pênuh wadya kang baris ||

4. Mral Duwèlbèh Malinjon pakuwonira | rumaksa ing sang aji | sawadya tan têbah | sang nata angandika | sira undhangana aglis | wadya Mêntaram | sun arsa mapag jurit ||

5. Măndhalika apa gêlaring ayuda | musuh prang lan Kumpêni | beda lan Madura | umatur Măndhalika | yèn karsa paduka aji | dipun partiga | amrih kiwuling jurit ||

6. jêng paduka gusti amangkua dhadha | kanan amba nindhihi | ing kèri punika | inggih Gajahpramada | sigra atêngara aglis | wadya kumêrab | gumêr gumuruh atri ||

7. pra pratiwa nung-anung samya sanega | gugup têngara ngajrihi |[131] wadya amêlatar | gêgaman warna-warna | kang tunggul lêlayu adi | bandera abrang | daludag myang kakitir ||

8. dyan têngara budhal sumahab kang bala | kadya prawata gêni | panganjuring aprang | Ki Arya Măndhalika | sawadyanira angiring | Gajahpramada | nênggih ingkang nisihi ||

9. sri nalendra têdhak [têdha...]

--- [f. 436r] ---

[...k] wus nitih turăngga | ran Kyai Kamasari | abrit ulêsira | rinêngga busana abra |[132] wadya kaparêk marapit | wêrgu myang kamkam | mugèng ing kanan kèri ||

10. sri nalendra busanane abra endah | rasukan baludru wilis |[133] binalênggi mubyar | sinuji têtirahnya | akancing maniking warih | cindhe puspita | lancingan panji-panji ||

11. apaningsêt tambe sorote rinêngga | dhêstar gonje kinitir | gumyur têtalnya bra | muncar akêthap-kêthap | ujalanya anêlahi | asaruwêngan | lan pêkiking nêrpati ||

12. datan măntra-măntra jalma marcapada | lir Yyang Asmara syargi | mapan sri nalendra | lagya yosa tridasa | layan pamungènging sari | sêdhêng sudira | gya mêmpêng ing kuwanin ||

13. kinubêng wong Magêrsari akapang |[134] satus wong Numbakputih | acêlana jêrak | abajo turatean | gumêrgut tandange dasih | pangulunira | malajêngi ing gusti ||

14. aturira kawula tumut ayuda | ngandika sri bupati | hèh pangulu aja | karia tunggu pura | besuk ingsun ngantêp jurit | sira milua | nèng alun-alun benjing ||

15. tan kawarna lampahira sri nalendra | prapta ing Kalianjir | wadya Kartasura | kang anèng Parambanan | dènira umangkat enjing | cucuking yuda | kapragul Kalibêning ||

16. wong Kalagan lir dênawa ngaksi măngsa | mulat ing mungsuh prapti | samya ngangah-angah | sigra nulya narajang | wong Kartasura nadhahi | têmpuhing yuda | rame bêdhil-binêdhil ||

17. Arya Măndhalika angaturi uninga |[135] dhatêng sri narapati | yèn wadya pangarsa | wus campuh ing yuda |[136] angandika sri narapati |[137] hèh adhi êmas | Arya Panular aglis ||

18. ênggonana adhi upacaraningwang [upaca...]

--- [f. 436v] ---

[...raningwang] | sira sun gawe wakil | nganggo têngêraningwang |[138] ingsun adhi mring ngarsa | amor arsa udani |[139] tandange mêsah | sang nata dyan lumaris ||

19. sampun prapta ing madyaning pabaratan | wadya samya udani | yèn sri naranata | prapta tan mawi bala | tumanduk manêmpuh wèsthi | wadya Kalagan | mangrêp mangamuk ngukih ||

20. tinadhahan ing ganjur bêdhil lan watang | ya ta wadya Mêntawis | anusup angrumpak | gègèr wong Kartasura | giris malêdug angisis | dhadhal lorodan | kabudharang ing Taji |[140]|

21. wong Kalagan anglud marang Parambanan | lajêng nêmpuh ing Taji | rame tinadhahan | Tumênggung Mangkuyuda | mapan arsa angawaki | myang Natayuda | sami prawirèng jurit ||

22. dyan umangsah Mangkuyuda Natayuda | sabalane angiring | wong Mantaram prapta | nung-anung samya mangsah | supênuh kang punang baris | wong Kartasura | Mangkuyuda nindhihi ||

23. pra prawira Kalagan angamuk rampak | anuduk angakahi | tan idhêp satulyan | andulu mungsuh sura | lir andulu lara sunthi | pinaripurna | tan myat warastra lungit ||

24. Arya Măndhalika andulu mungsuh sura |[141] sigra ngêtab turanggi | wus atilar bala | sarwi asumbar-sumbar | pantèn mundura dèn aglis | saparanira | misih anom bok mati ||

25. anauri Ki Tumênggung Mangkuyuda | rêbutên ing ajurit | ingsun Mangkuyuda | gumuyu Măndhalika | hèh jawane sira iki | sasêngkan anyar | anak wong dhudhug[142] gangsir ||

26. ingsun eman lah pantèn sira mundura | Mangkuyuda abêngis | sigra dènnya numbak | marang Ki Măndhalika | tumèmbêl baune kêni | Ki Măndhalika | gumuyu sarya angling ||

27. rare

--- [f. 437r] ---

Kêdhu sira iku liwat pugal | sun walês mêngko mati | pantèn lumayua | amralmu konên mara | Mangkuyuda nolih wuri | wadyane gêpang | sigra ngingêr turanggi ||

28. cinamêthi turăngga nututi bala | dyan ingêlud tumuli | dening wong Kalagan | datan măngga puliha | kèndêl Tangkisan abaris | wadya Kalagan | kandhêg wetaning Taji ||

29. Ki Tumênggung Mangkuyuda tur uninga | ing Kangjêng Sri Bupati | Susunan Mangkurat | yèn wong Mantaram prapta | samya sudira ing wèsthi | angangah-angah | tan myat warastra lungit ||

30. sri nalendra sineba ing pasanggrahan | andhèr para dipati | myang wadya Wêlănda | upêsir ing ngayunan | sang nata ngandika aris | si adhi êmas | nyata kalamun lali ||

31. Radèn Arya Sindurêja atur sêmbah | rayi paduka gusti | têkaping byantara | duk prang pun Mangkuyuda | ingkang nidhihi baris |[143] satriya pelag | manawi rinta aji ||

32. kang sun têdha si adhi muga emuta | besuk têngahing jurit | kabèh wadyaningwang | yèn adhimas katingal | padha piyaka dèn aglis | aja na nglawan | poma marang si adhi ||

33. ana ngêndi ing mêngko baris Kalagan | radèn patih wotsari | ing Kêmalo gènnya | dhêndhêng akapang-kapang | anêba sagunging baris | miwah punggawa | kumpul lawan prajurit ||

34. tan kawarna Kangjêng Susunan Mangkurat | ya ta warnanên enjing | Susunan Ngalaga | ingaturan kang wadya | kondura marang Mantawis | amunga bala | ingkang baris nèng Taji ||

35. Arya Măndhalika umatur wotsêkar | kondura marang puri | gusti kasukana | nadyan ngantêpa yuda | ing

--- [f. 437v] ---

alun-alun prayogi | yèn wadya têlas | sakarsa ngantêp jurit ||

36. angandika Kangjêng Susunan Ngalaga | ingsun arsa udani | ing tingkah polahira |[144] nanging ingsun anglugas | angampingi mring si adhi | Arya Panular | kang ingsun gawe wakil ||

37. pan kasaru gègère wadya pangarsa | yèn mêsah agung prapti | wadya Kartasura | miwah bala Wêlănda | saksana wadya Mêntawis | baris Kalagan | tan tolih anak rabi ||

123. Pangkur

1. wadya gêng Kamangkuratan | ambêlabar muntab umangsah jurit | wadya Kumpêni lir mêndhung | ingkang minăngka dhadha | pangawate kanan Arya Sindurjèku | kèri Dipati Urawan | rahadèn patih ing wuri ||

2. têngara bèri gumêrah | myang kêndhang gong bêndhe tinitir-titir | gumrudug suwarane tambur |[145] sarunèn bêbarungan | wong pasisir ngukung Kodhokngorèkipun | gêgaman abra asinang | yèn tinon lir gunung gêni ||

3. Kangjêng Susunan Mangkurat | wus angrasuk kang cara Wêlandi |[146] ngagêm kaos asêpatu | rasukan rangkêp tiga | bêlah jaja baludru rineda murub | mujah sinuji toya mas | kinatimang mas kinitir ||

4. angagêm badhong kêncana | têtirahnya sinawur ing rêtna di | bra ngaksi ujyalèng daru | arja akuluk jangkang | tinatrapan nawa rêtna akarêpus | yèn tinon saking mandrawa | kadya gurnadur ngêjawi ||

5. anyuriga pêdhang usar | anggarnya bra binrayut ing mas adi | têbah jajah[147] tali rukuk | rinate[148] ing kêncana | sinêlanan ing kumala abra murub | sang prabu lêgah[149] dhêdhampar | kucêm sagung pra bupati ||

6. karob kênyare busana | angênguwung barung ujyalèng aji | angandika sang aprabu | lah payo kêbutêna | kayaparan [kaya...]

--- [f. 438r] ---

[...paran] wartane bala pangayun | Arya Sindurja tur sêmbah | inggih abdi dalêm gusti ||

7. sampun campuh ing ayuda | langkung rame samya bêdhil-binêdhil | mundhut turăngga sang prabu | sumaos ing ngayunan | kêkambile cinara Wêlănda murub | salebrak baludru rêtna | rinumpaka kinitir-kitir |[150]|

8. sang nata nitih turăngga | budhal saking pasanggrahan sang aji | suwaraning bala gumuruh |[151] lir ombaking samodra | cucuking prang acampuh buru-binuru | wadyabala ing Kalagan | lir dênawa olih daging ||

9. wadya Pagêlèn wis adat | ana karya wani katêmu buri | yèn uga bêcik angadu | kadi Bugis Mêkasar | Bali Jawa wong Bagêlèn lan wong Kêdhu | yèn bêcik tatindhihira | wani gêlut lan Kumpêni ||

10. Tumênggung Gajahpramada | wus angiwa sabalanira dèn irid |[152] ing Karapyak kang dinunung | anjog ing Ngantên ika | Arya Măndhalika ngirid barisipun | anurut gunung mangetan | Pamutihan kang dèn jogi ||

11. dening ingkang mugèng dhadha | Pangran Arya Panular kang nindhihi | wadya Pagêlèn pinangku | Ki Arya Tambakbaya | Arya Surajaya kang minăngka ngayun | sêsabête ing Kalagan | Pangran Panular tatindhih ||

12. arame dènira yuda | wong Kalagan pangamuke angukih | Arya Surajaya nêmpuh | lan Arya Tambakbaya | pan gumêrah ingkang bala surakipun | akuwêl ulêng-ulêngan | wong Kalagan ambêk pati ||

13. Kang Sinuwun Ingalaga | amiranti mugèng wurine ngaji | ya ta wau kang atarung | pêngkuh wong Kartasura | wong Kêlagan pangamuke saya wuru | kang tinêmpuh ingamukan | tan wontên tahan nadhahi ||

14. mawur [ma...]

--- [f. 438v][153] ---

[...wur] wadya Kartasura | pan malêdug ngisis anèng ing wuri | Arya Măndhalika nêmpuh | saking kidul gumêrah | Ki Tumênggung Jangrana ingkang tinuduh | anadhahi Măndhalika | lan Arya Sindurjèki |[154]|

15. arame dènira yuda | Arya Măndhalika wus ambêk pati | angamuk sabalanipun | gumuruh syaranira | Ki Tumênggung Japramada anêmpuh |[155] saking kilèn sabalanya | Ki Urawan anadhahi ||

16. kyai tumênggung ing Dêmak | Suranata sigra nulya tinuding | têtulung Urawan gupuh | umangsah ing payudan | wong Kalagan kapranggul pangamukipun | Tumênggung Gajahpramada | Suranata anadhahi ||

17. arame pra[156] long-linongan | Ki Tumênggung Gajahpramada anênggih |[157] akuwat pangamukipun | agolong sabalanya | sêntanane sêdaya sarêng angamuk | Ki Tumênggung Suranata | wadyanira akèh mati ||

18. ing pura akathah prapta | angêbyuki marang wadya Mêtawis | ingamuk sangsaya kèh rawuh |[158] wong Kudus wong Jêpara | wong ing pathing Pathi ing Rêmbang Lasêm têtulung |[159] Tumênggung Gajahpramoda | ingurugan ing pêpati ||

19. wadyanira kathah pêjah | sêntanane akathah anandhang kanin |[160] wantu karoban [ka...]

--- [f. 439r] ---

[...roban] wadya gung | sayah pangamukira | ki tumênggung binendrong lêmbing lan bungsur | mapan wus karsane Sukma | ki tumênggung nandhang kanin ||

20. binêdhil ing kalantaka | wêtisira[161] ki tumênggung kang kêni | sêmana tiba aluguh | sira Gajahpramada | ya ta wontên sêntanane ki tumênggung | awasta Ki Rănggajaya | ingkang paman dèn tangisi ||

21. awêtara kalih dasa | sêntanane kang datan kêna pisah têbih |[162] Ki Rănggajaya umatur | paman dawêg nitiha | ing turăngga kawula bêkta lumayu | ki tumênggung datan arsa | kêdah pêjah ing ajurit ||

22. nguculi bêbêntingira | ki tumênggung cindhe puspita wilis | binêbêtakên ta iku | aris dènira mujar | Rănggajaya ingsun kulup amit lampus | aturêna sêmbah ingwang | ing gusti sri narapati ||

23. nanging sajroning wardaya | ki tumênggung aris dènira angling | sun katêdha ing Yang Agung | gustiku sri nalendra | muga-muga iya antuka pitulung | lananga gènipun yuda | tulusa jumênêng aji ||

24. abdine gusti mit pêjah | bêbantêne nêgari ing Mêtawis | pan kawula mit lampus |[163] tuwuk ingkang kucah |[164] ingkang syargi rama paduka

--- [f. 439v] ---

sang prabu | mangke amongmong puduka[165] | tan kongsi mênangi lami ||

25. sêntana nangis sadaya | ku[166] tumênggung samya dèn gêgendholi | kyai sami lumayu |[167] bala wus kathah pêjah | Ki Tumênggung Gajahpramada amuwus | wus pasthine awak iwang | lamun mati andon jurit ||

26. mungsuh prapta kèri kanan | binêdhilan ki tumênggung datan gingsir |[168] pan lagya angambên tatu | sigra nitih turăngga | ngêmbat watang cinamêthi kudanipun | Tumênggung Gajahpramada | mangsah kiwul ing ajurit ||

27. kadya dênawa mamăngsa | ki tumênggung pangamukira ngukih | singa katrajang gêmpur |[169] binendrong ing sênjata | kanan kèri kinêmbulan ki tumênggung | sinosog ing parampogan | sinawuran busur lêmbing ||

28. wong siji pira kuwatnya | ki tumênggung nadyan balunga wêsi | susungma[170] gêgala luhung | akulita têmbaga | atot kawat datan wande rêmak rêmpu | Tumênggung Gajahpramoda | apan sampun angêmasi ||

29. sêntana kathah kang bela | sakarine lumayu ing Matawis | dhadhal barisira gêrus | akêmbu maring dhadha | sisa Arya Măndhalika maksih tarung | arame bêdhag-binêdhag | mungsuh angurugi pati ||

30. sigra [si...]

--- [f. 440r][171] ---

[...gra] Ki Tumênggung Dêmak | Suranata angingêrakên baris | marang kanan atêtulung | miwah Kudus Jêpara | wong ing Lasêm Rêmbang Juwona tatulu[172] | marang kang baris ing kanan | gumêrah kang punang jurit ||

31. Sang Dipati Cakraningrat | pan tinuduh atulung ing ajurit | nadhahi pangamukipun | Ki Arya Măndhalika | dèn urugi ing pêpati maksih kiwul | yudane Ki Măndhalika | datan kondur dèn bêdhili ||

124. Durma

1. ramene prang alah duk Patrunajaya | wong Mantaram prang lali | Arya Măndhalika | rêmpêg pangamukira | wong Kartasura angasis[173] | mawur lorodan | wong Kalagan lir bêlis ||

2. Arya Măndhalika asru sasumbar |[174] rêbatên ing ajurit | iki Măndhalika | otote wong Mantaram | ingkang momong sri bupati | Sunan Ngalaga | lah payo wong pasisir ||

3. baya iki mangsane wak dhorang mijah | kêrapa mring Mantawis | hèh sasêngkan anyar | kumaruk urip sira | wijile wong bêdhog pitik | wijil wong nyantrang | mêngko dadi bupati ||

4. Suranata sira iku liwat ala | dhingin wis dèn bêciki | marang gustiningwang | Susunan Ingalaga | têka pati bêbêntusi | Si Dêmak edan | ngèngèr ratu Kumpêni ||

5. sru bramêtya Ki Tumênggung Suranata | ngêmbat watang kumitir | mangsah saha bala | Ki Arya Măndhalika | tan gumingsir anadhahi | têmpuhing yuda | apanggih padha wani ||

6. wadya Dêmak lir andaka katriwandhan | sagung wadya pasisir | samya ngangah-angah | dènnya mêntas [mê...]

--- [f. 440v] ---

[...ntas] jayèng prang | matèni prajurit luwih | Gajahpramada | milane bèr kawanin ||

7. Măndhalika matêng pangolahing bala | tarunge golong pipis | sinarok tan kêna | balane Măndhalika | yèn nêmpuh ambêbayani | ramening yuda | malah awuru gêtih ||

8. pan kasaput ing dalu kala sêmona | mundur makuwon sami | Arya Măndhalika | angaturi uninga | Gajahpramada ngêmasi | sri naranata | langkung tikbra ing galih ||

9. kawarnaa Kangjêng Susunan Mangkurat | Tangkisan dènnya baris | balabar kang wadya | pirang pandêlêng sinang | miwah kang wadya Kumpêni | datan atêbah | lawan sri narapati ||

10. sri nalendra sineba ing pasanggrahan | pêpêk para bupati | miwah kang punggawa | andhèr muge[175] ngayunan | rahadèn patih awotsari |[176] matur ing nata | yèn kang abdi kèh mati ||

11. ing ayuda ugul nanging wadya risak | kamuk wadya Mêntawis | kalangkung sudira | wadyanipun arinta | sang nata ngandika aris | si adhi êmas | wignya ngadu wong cilik ||

12. mêngkeneya têtarunge wong Mantaram | duk Pamadura dhingin | kaya nora bêdhah | dening bala Madura | kajaba karsane Widi | măngsa bangkata | ambêdhah ing Mantawis ||

13. ênêngêna kang gêgubah ing Takisan[177] | gênti winuwus malih | Sang Prabu Ngalaga | kang anèng pasanggrahan | ginubêl ka para mantri | samya ngaturan | kondura ing nagari ||

14. Arya Măndhalika asangêt aturnya | gusti sri narapati | suwawi kondura | nadyan ngantêpa yuda | ing alun-alun ing benjing | sang sri nalendra | nurut aturing dasih ||

15. dadya budhal sang nata sawadyabala | ingkang tinilar baris | anèng Parambanan | Răngga Wiradipura [Wiradi...]

--- [f. 441r] ---

[...pura] | kêkalih kancane mantri | lan Pulangjiwa | dadya kawaling jurit ||

16. sri nalendra prapta salêbêting kitha | ing alun-alun abaris |[178] Arya Măndhalika | têtidhihing yuda |[179] Pangraran Panular wus dening |[180] miwah kang paman | Pangran Pamênang singgih ||

17. dening ingkang pêputra Pangran Pamênang | Pangran Silarong syargi | dadya kapêrnah paman |[181] lan Sa Prabu Ngalaga | sinigêg kang tata baris | kang kawuwusa | Prabu Mangkurat nênggih ||

18. enjing budhal saking pasanggrahanira | gumêrah suwaraning jalmi |[182] panganjuring lampah | pan sampun ginêtenan[183] | Jangrana ing Surawèsthi | tuhu prakosa | lan sagung wong pasisir ||

19. ingkang baris Parambanan katarajang | mawur ing Kalibêning | tan ana anglawan | lampahipun ing bala | wus prapta ing kalianjir | sri naranata | lawan wadya Kumpêni ||

20. masanggrahan sadalu ing Pajarakan | enjing budhal sang aji | tinata kang lampah | dening parêk nagara | panganjurira wus prapti | kikising praja | ayun-ayunan jurit ||

21. wong Kalagan barise mutab malatar | tan ana kang mêdali | ngalun-alun aglar | asêdya ngantêp yuda | samya prayena[184] ing wèsthi | akapang-kapang | wadyabala Mêntawis ||

22. pan angantos ka timbalan sri nalendra | sagung para bupati | natèng Kartasura | wus ngaturan uninga | yèn ingkang rayi nêrpati | mêmpêng nèng kitha | ngalun-alun miranti ||

23. Sang Aprabu Mangkurat anata bala | pangawat kanan kèri | ingkang muge dhadha | sampun sami sadhiya | ya ta kang para bupati | anêmbang têngara |[185] tambur kêndhang gong bèri ||

24. awurahan wadya gêng ing Kartasura | wuwusên sri narapati |[186] Susunan Ngalaga | [...] |[187] sagung têngêraning bupati |[188] tugul bandera | layu

--- [f. 441v] ---

daludag nênggih ||

25. ingkang bêkta sadaya wus sinalinan | milihi para mantri | kang prakosa sura | kinèn bêkta bandera | miwah kagungan nêrpati | gulakalapa | ingkang bêkta bupati ||

26. sampun tata anulya nêmbang têngara | myang Kyai Gunturgêni | sampun ingisenan | miwah Kyai Subrastha | Kyai Pamêcut wusdening | samya ngisenan | bupati kang jagèni ||

27. ki pangulu kumpul sakêtib modinnya | angadhêp sri bupati | samya ngantêp yuda | matia sabilolah | sigra atêngara ngèri | Prabu Ngalaga | kêndhang bêndhe tinitir ||

28. Kodhokngorèk tinêmbang munya angangkang | anèng ing Sitigil |[189] ya ta kawarnaa | wadya Kartasura |[190] umangsah kang mugèng kèri | miwah ing kanan | dhadha sarêng ngêngyuki[191] ||

29. wong Kalagan ingkang abaris ing pasar | punika kang nadhahi | Arya Măndhalika | rame dènira yuda | ngamuk lan sawadyanyaki[192] | Ki Măndhalika | lir yaksa olih daging ||

30. wadya Kartasura saya kèh têka |[193] miwah bala pasisir | gumêrah suwaranya |[194] Ki Arya Tambakbaya | lan Arya Surajayèki | sarêng umangsah | lan sagung para mantri ||

31. suwaraning kang sanjata lir gunung rêbah |[195] sigra wong Mêntawis |[196] piyak kèri kanan | pan sampun winasitan[197] | ya ta Kyai Gunturgêni | Kyai Subrastha | sampun dèn sumêdi |[198]|

32. anglir gêlap muni ing awang-awang |[199] tumpês kang kapalipis | pan kagum sadaya | wadya ing Kartasura | akathah ingkang ngêmasi | Prabu Mangkurat | angatag amral aglis ||

33. sakathahe wadya Kumpêni umangsah | amral wus angabani | gumrudug suwaranya |[200] tambur barung sinapan | kadya amêcahna kuping | tanpa pangrungyan | lakung gugup-gugupi ||

34. sinipat mariyêm

--- [f. 442r] ---

wong Kartasura |[201] gusis anganan ngèri | katarajang gêpang | datan măngga puliha | miwah kang bala Kumpêni | akathah pêjah | angrês wadya pasigir[202] ||

35. Kang Sinuwun Mangkurat sigra tumêdhak | bêndhe tinitir-titir | nênggih Kyai Bicak | wau kang dipun asta | angukung muni ing langit | para bupatya | pasasisir wani malih |[203]|

36. sigra mangsah wong pasisir awurahan | pra bupata[204] ngawaki | sumahab kang bala | datan ngucap ajriha | sang nata anyarirani | nitih turoga[205] | kinubêng ing prajurit ||

37. wong Kalagan lir dênawa amangmăngsa[206] | prasamya ambêk pati | kêkathahên lawan | lir udan tibe[207] rawa | singa kataraja[208] ngisis | ingkang tinilar | wuri atangkêp malih ||

38. ramening prang kunarpa susun atumpang | samya awuru gêtih | wadya ing Kalagan | liwung pangamukira | saparane dèn tadhahi | saya kèh pêjah | wantune wong akêdhik ||

39. Arya Măndhalika pangamukira |[209] pangulu lawan kêtib | modin rowangira | binedrong binêdhilan | wong Kumpêni angêdrèli | kathah kang pêjah | wadyabala Mantawis ||

40. Arya Măndhalika langkung sudiranya | pra bupati ngêbyuki | sinosog gudebag | sinawur lêmbing srampang | nanging tan wontên nêdhasi | mring Măndhalika | têguh kapati-pati ||

41. sakathahe braja tan ana tumama | pêksa dipun bêdhili | Arya Măndhalika | pira kuwatanira | sampun karsane Yyang Widi | Ki Măndhalika | sêmana angêmasi ||

42. datan pasah kulite Ki Măndhalika | rêmuk bêbalungnèki | ngalumpryuk[210] wangkenya | kinarubut ing kathah | ya ta sang sri narapati | ngaturan wikan | yèn Măndhalika mati ||

43. langkung duka Kang Sinuwun Ingalaga | pasuryanira andik | sêmutên kang jaja |

--- [f. 442v] ---

sumyung-sumyung mukanya | têdhak karsa yarirani[211] | wadya Kalagan | sakarine kang mati ||

44. agarêbêg sadaya mring sri nalendra | ya ta sri narapati | ngasta pangawinan | Kyai Palèrèd ika | ingêmbat-êmbat kumitir | lir Pandhatmaja | duk arsa aprang tandhing ||

45. dyan umangsah sumahab kang wadyabala | Arya Surajayèki | Arya Tambakbaya | Kalêng Bocor lan Jênar | lan sagung para matri[212] |[213] sarêng umangsah | kotbuta tandangnèki ||

46. ngiwad-ngiwud pangamuke wong Kalagan | gustine anidhihi | kang para bupatya | Kamangkuratan mangsah | nadhahi wong Mantawis |[214] gumêr syuwaranya |[215] angamuk golong pipis ||

47. singa ingkang kataraja[216] tatumpêsan | sagu[217] para bupati | awas dènnya mulat | yèn Sa Prabu Ingalaga |[218] anyarirani pribadi | mundur sadaya | ngungsi wurining gusti ||

48. Radèn Arya Sindurêja atur sêmbah | gusti arinta aji | umangsah ayuda | langkung dening sudira | abdi dalêm pra bupati | samya lumalya | kagat[219] sri narapati ||

49. angandika kang sinuwun ing Mangkurat | bocah piyaka aglis | lawan si amral |[220] anaa wuriningwang | manawa prapta si adhi | sigra Urawan | nêmbah umatur aris ||

50. inggih gusti paduka cucul rasukan | manawa rinta aji | supe ing paduka | gusti dados punapa | wau kawula udani | rayi paduka | Ki Palèrèd pinandhi ||

51. sri nalendra mèngsêm andhahar turira | rasukan dèn cuculi | sang nata angaliga |[221] karêpus wus binucal | ya ta wau ingkang rayi | Prabu Ngalaga | mangamuk marêpêki ||

52. kagyat mulat marang ingkang

--- [f. 443r] ---

songsong jênar | sang nata marêpêki | dyan ingulap-ulap | èstu yèn ingkang raka | sigra dènnya awotsari | sangking ing kuda | sarwi ngingêr turagi[222] ||

53. cinamêthi turăngga nadêr anongklang | saha wadya tan kari | dhadhal barisira | jêngkar Prabu Ngalaga | saking kitha Mêtawis |[223] para punggawa | samya dhangdhang umiring ||

125. Dhandhanggula

1. mring Pagêlèn lorode sang aji | rangu-rangu lampahe nèng marga | kang kacipta ing galihe | kang raka sang aprabu | langkung ngungunira nêrpati | Kang Sinuwun Ingalaga |[224] ngandika ing kalbu | kayaparan polah ingwang | lamun ingsun sebaa ing kakang aji | ya isin tanpa ingan ||

2. yèn tulusa mamungsuhan mami | pasthi agung sun iki kasoran | kang êmas akèh balane | ewuhe atiningsun | kayaparan ing rèh ta mami | putêk ingkang wardaya | arayyan sang prabu | de Pagêlèn parêmbagan | lan kang paman atanapi ingkang rayi | Pangran Arya Panular ||

3. lawan wadya sakarining [sa...]

--- [f. 443v] ---

sah Ranawijaya, cacog lan babone.

[...]

--- [f. 444r][225] ---

[...karining] mati | pra prawira pan maksih tut wuntat | adhèr seba ing gustine | angandika sang prabu | kayaparan tingkah puniki | Pangeran ing Pamênang | alon aturipun | anak prabu yèn sêmbada | ing Salinga wontên wong umadêg baris | dibya guna prawira ||

4. yèn sêmbada paduka panggihi | amudhuta karyaning sapisan | lan ingêbang sapatute | lamun ngêntasi kewuh | sagup milya karya nêrpati | ya ta sagung prawira | ariyêg ing atur- | ira Pangeran Pamênang | yèn suwawi ingayonan raka aji | inggih sapisan êngkas ||

5. budhal sangking Pagêlèn sang aji | wadyabala umiring sêdaya | marang Salinga jujuge | ênêngêna sang prabu | wontên ingkang winuwus malih | gêmpalaning carita | nêgih Raja Namrud | kang umadêga ing Salinga |[226] wong têngahan lalêdhok samya angabdi | ingakên raja-raja ||

6. Raja Namrut amiyarsa warti | lamun sang nata kasoran yuda | badhe ngungsi ing dhèwèke | amêpêk balanipun | kang têngêran bul-ubul[227] waring | kathahe winatara | kang suyut mring Namrut | gêgaman rongèwu ana | arsa mêthuk ing Prabu Ngalaga nênggih | warnanên kang lumapah ||

7. sampun prapta Salinga sang aji | Raja Namrut amêthuk sang nata | cumundhuk ngabyantarane | auluk salam sampun | Raja Namrut angrangkul aglis | sarwi aris turira | anggèr sang aprabu | wong agung alus prawira | mung cacade sawiji kasoran jurit | dhuh anggèr eman-eman ||

8. angusia pun bapa rumiyin | egal wayah wus mênang ayuda | mung kari mangkruk-makruke[228] | tulus jumênêng ratu | yèn kawula têtulung dhimin | amusuha pun kopar | kados sampun mawut | kula êmpoka amigat | apan sampun [sa...]

--- [f. 444v] ---

[...mpun] amasanggrahan sang aji | anèng kadhatonira ||

9. ênêngêna kang kasoran jurit | kawuwusa Prabu Amakurat[229] | kang baris kutha Palèrèt | kang tansah amirangu | tikbra ingkang rayi nêrpati | sampun amatah wadya | kinèn abêbujung | maring Susunan Ngalaga | angawasna lorode sri narapati | kang tinuduh umangkat ||

10. nênggih ingkang kine[230] anidhihi | Ki Tumênggung Wirawidigda |[231] Mangkuyuda lan arine | wêtara tigang èwu | apan sami angrèh wong cili | anrapakên arahan | kang sami anukul | abaris anèng Parambak[232] | mapan bumi Pagêlèn kang dèn tuguri | kocapa sri nalendra ||

11. sampun budhal sangking ing Mêntawis | lampahira tan kawarnèng marga | prapta ing Kartasurane | sang nata angêdhatun | nanging tansah rancakèng galih | dening tikbraning nata | adhuh ariningsun | Adipati Kapugêran | lali têmên adhimas marang ing mami | yèn awèt mangkenea ||

12. pasthi dadi rusaking kang bumi | yèn adhi mas awèt mangkenea | tan eca jênêng ngong rajèng | warnanên dutanipun | kang atugur Parapag prati[233] | tur uninga sang nata | yèn rayi sang prabu | natèng Ngalaga kantênan | ing Salinga gènira amadêg baris | Namrut batohing yuda ||

13. nêngêna kangjêng sri bopati |[234] kawarnaa Susunan Ngalaga | ingkang anèng Salingane | anênggih Raja Namrut | pan punika ingkang nagupi[235] | abêdhah Kartasura | ing samangsanipun | milaning ingêla-êla | Raja Namrut pinaringan èstri luwih | santona naking-sanak ||

14. pan ingajak manggut[236] ing ajurit | Raja Namrut tansah naga[237] krama | nora nana wêkasane | dadya kaku tyasipun | Natèng Laga dèn sêmayani | nanging Pangran Pamênang | sangêt aturipun | anak prabu dipun sabar | sabudine Namrut paduka turuti | malar

--- [f. 445r] ---

dadosa rowang ||

15. sri naledra wus puwas kang galih | sigra budhal lan kang wadyanira | marang Pagêlèn jujuge | sang nata akêkuwu | mapan sampun anata baris | Ki Arya Tambakbaya | kang kinarya tunggul | senapatine ayuda | lan kang rayi Ki Arya Surajayèki | sami prawirèng yuda ||

16. wong Pagêlèn kathah samya prapti | sami bêkta sagêgamanira | sampun dadi ing barise | sigra budhal sang prabu | ingkang baris Prapag ginitik | marang Ki Tambakbaya | lan Surajayèku | wong Kartasura atadhah | wus linagar[238] campuh rame kang ajurit | wong Kartasura wikan ||

17. yèn Susunan Ngalaga nidhihi | pan mêlêduk wadya Kartasura | lumayu rêbut dhucunge | wadya Kalagan anglud | saparane maksih dèn usir | wus prapta ing Mêntaram | maksih dèn babujung | dêdamêling Kartasura | anèng Pokak sigra lêrêb nata baris | kang sinêmbah Ngalaga ||

18. anèng Mêntaram samadya sasi | wong Mêntaram akathah kang prata | kinêrig sagêgamane | Pangran Panular iku | kang kinarya tindhihing jurit | tan katun lan kang raka | sêparane tumut | nanging Pangeran Pamênang | maksih kantun anèng Salinga abaris | nurut Namrut sarèhnya ||

19. mapan arsa jinujung nêrpati | dening Namrut Pangeran Pamênang | mila anut barang rèhe | warnanên Sang Aprabu | Ingalaga budhal tumuli | sangking nagri Mêntaram | pan arsa amanggut | angrurah ing Kartasura | baris agêng măngka pangajuring jurit | Ki Arya Surajaya ||

20. lan sang nata Kya Tambakbayèki | wus ginitik kang baris ing Pokak | dhadhal sumyur tanba[239] rèrèh | wadya Kêlagan alud[240] | dèn bêbujung Dêrsanan prati | ingusir saparannya | prata ing Dêlanggu | binujung malih lumajar | pratèng Sanggung sampun lumêbêt nêgari | dêdamêl Kartasura ||

21. Natèng Nglaga nèng Sanggung

--- [f. 445v] ---

abaris | pan angêpung nagri Kartasura | wong desa wus mirut kabèh | samya prata sêsugun | mapan lajêng tumut abaris | angêpung Kartasura | gêntia winuwus | Sang Aprabu Amangkurat | pan sêmona sang prabu miyos tinakil | andhèr kang wadyabala ||

22. pêpêk kabèh kang para dipati | para upêsir mugèng ngayunan | miwah Amral Hèlduwèlbèh | Radèn Nrangkusumèku | tumamèng byantara sang aji | manêmbah ing suku sang | mangusap ing lêbu | pukulun atur uninga | rinta nata Prabu Ngalaga ing makin | ngrabasèng ngêpung kitha ||

23. masanggrahan ing Sagung[241] ri aji | panganjuring yuda sampun prata | sabèng wiji wong Pagêlèn | samya sura nung-anung | rinta Pangran Panular nênggih | senapatining[242] yuda | ngandika sang prabu | payo kabèh udhangana | mapan ingsun karsa nidaki pribadi | manggut ing yayi êmas ||

24. sigra nêmbang têngara sang aji | bêndhe tinitir angakang[243] |[244] gong bèri umyang sarane[245] | awor tambur gumrudug | asiyaga para bupati | miwah mayor kapitan | asiyaga sampun | sang nata ngrasuk busona | wus samakta gêgaman kagiri-giri | dêrmaning kari wutat ||

126. Durma

1. sigra budhal syaraning bala gumêrah | lir obaking jêladri | brang ingkang busana | kadya prawata sêkar | agamêng[246] wadya Kumpêni | alêlubungan[247] | tinundha wadya Bugis ||

2. kang dipati pasisir samya mangawat | kanan măncanêgari | wadya Kartasura | rupêk sawuri nata | lampahira sri bopati | ing Jabung prata | ayun-ayunan jurit ||

3. sigra mangsah wadyabala ing Kalagan | angamuk galong pipis | lir singa gêrdaka | lir banthèng tawan brana | pangamukira mangukih | pan kêtadhahan | ing wadya Kartawani ||

4. campuhing prang kêpanggih sami sudira | wong Kêlagan lir bêlis | mapan tinadhahan [tina...]

--- [f. 446r] ---

[...dhahan] | ing gurnat lan gurnada | mêsbun lawan gutuk api | lir pendah gêlap | syaraning gurnat muni ||

5. pan binedrong wong Kêlagan ing sênjata | pangêdrèle Kumpêni | syaraning sinapan | lir gêlagah binakar | pêtêng dening kukus bêdhil | wadya Kêlagan | maksih sudirèng wèsthi ||

6. wong pasisir angêbyoki kèri kanan | wong Pagêlèn nadhahi | bubar ingamukan | mawur măncanêgara | angusi baris Kumpêni | sri naranata | arsa ngawaki jurit ||

7. wus tinabuh Ki Bicak munya angakang | sigra mangsah nêrpati | saha bala kuswa | gêlarira prit nêba | ing dhadha wadya Kumpêni | ing kèri kanan | sagung wadya pasisir ||

8. ramening prang wong cili atêtupêsan[248] | Natèng Ngalaga nêgih | kèngsêr yudanira | dening karoban lawan | sasat karubuhan langit | wadya Kêlagan | arêmpêk undurnèki ||

9. pan kêsaput ing dalu kala sêmona | prasamya sayahnèki | sangking pabaratan | mundur asowang-sowang | Prabu Amangkurat nênggih | kondur ngadhatyan | saha wadya gung alit ||

10. anèng Kuwêl Sang Aprabu Ingalaga | kang wadya macak baris | gêgaman mêlatar | samya prayêtnèng baya | ya ta wuwusên sang aji | Prabu Mangkurat | Urawan dèn tibali ||

11. prata ngarsa sri naledra angandika | Urawan dipun aglis | sira ingsun duta | angimuk adhi êmas | aja gawa batur siji | sira nglugasa | Urawan awotsari ||

12. sigra lèngsèr sangking ngarsaning sang nata | prapta wisma asalin | Dipati Ngurawan | sampun ngage momohan | kêlambine cara santri | sampun lumampah | ing Kuwêl sampun prati ||

13. pan gumêrah syaraning bala barisan | wayahe sirêp jalmi | Dipati Urawan | pitêkur pinggir jurang | mapan ang[...] |[249]

--- [f. 446v][250] ---

[...] | [...] ||[251]

--- [f. 447r] ---

14. [...]n wontên pikantukipun punika |[252] angrisak wadya alit | sintên kang kecalan | risaking[253] tanah Jawa | amung panduka nêrpati | lawan rakamta | wajib ngarjakkên bumi ||[254]

15. ingkang manggih gusti tan liyan paduka | lawan rakamta aji | yèn panduka arsa | gusti umadêg nata | têdhanên sangkaning aris | tuwan panggiha | lawan raka sang aji ||

16. gêro-gêro Urawan panangisira | dhuh gusti adhuh gusti | mugi dhinahara | ature kang kawula | kapirsa liyan nêgari | kêlangkung nistha | lan kadang rêbat jodhi ||

17. sri naledra kumênyut mirsa wêcana | pangandikane aris | wis Sêndhi mênênga | sun turut aturira | aturna kang sêmbah bêkti | marang kakang êmas |[255] lan galap gampil mami ||

18. Ki Urawan umatur sarwi anêmbah | gusti lamun suwawi | panduka utusan | ing raka jêngandika | pun Sêndhi maksih nèng ngriki | nadyan matuka | sarênga lawan gusti ||

19. Ki Urawan tinurut saaturira | ya ta sri narapati | aris angandika | Kêlêng sira dadana | sun utus marang nêgari | abêkta surat | aturna kakang aji ||

20. Dêmang Kêlêng nêmbah napani[256] nawala | lèngsèr ngarsa sang aji | sigra lampahira | samarga sêsandêran | kuda sêdasa kang ngiring | anulya prata | ing Kartasura enjing ||

21. sri naledra lagya miyos siniwaka | pêpêk punggawa pantri[257] | Radèn Nrangkusuma | umatur awotsêkar | pukulun rayi sang anji[258] | Natèng Ngalaga | putusan atur tulis ||

22. gya pinudhut sêrat datêng sri naledra | ingaturakên aglis | nawala ingasta | sang nata angandika | wong apa dutaning adhi | caraka nêmbah | aba[259] mantri pamijil ||

127. Mijil

1. dyan winaos bubuning tulis |[260] sing arinta anom | kaatura kang sêmbah bêktine | katur kangjêng kangmas sri bopati |

--- [f. 447v][261] ---

[...] | [...] ||[262]

--- [f. 448r] ---

2. [...] | [...] | dènnya baris anèng lère lèpèn | sri naledra angantya kang rayi | wuwusên sang aji | Natèng Ngalagèku ||[263]

3. budhal sangking Kuwêl sri bopati | kang wadya anggalong | waos binakok[264] munggèng ngarsane | pratandhaning yèn sampun bêdhami | Urawan tan kari | minăngka pangimur ||

4. tansah anèng wurine nêrpati | Urawan tan adoh | tan kawarna wau ing lampahe | pangarsanira Sanggung wus prati | Kadhokngorèk muni | lor kali gumuruh ||

5. Natèng Ngalaga Sagung wus prati | warnanên sang katong | Prabu Amangkurat têdhak age | sangking turăngga mêthuk kang rayi | dyan sang prabu ari | anon rangu-rangu ||

6. dening kang raka cara Wêlandi | Natèng Nglaga mirong | pan sêkala asalah ciptane | wadyanira kinêjepan sami | wus kinèn natasi | babongkokanipun ||

7. samya nyandhak sagêgamannèki | gègèr lor gumuroh | akèh wadya kumêpyur manahe | Ki Urawan asru dènnya nangis | dhuh gusti sang aji | sampun ta kadyèku ||

8. sri naledra angandika aris | sira ingkang garoh | ika dudu kakang sayêktine | nyata lamun anake Kumpêni | Ngurawan tur aris | inggih raka prabu ||

9. nanging busona tiron Wêladi[265] | suwawi sang anom | apanggiha ing raka sang katong |[266] sri naledra mudur asmu runtik | Urawan sira glis | anabrang ing ranu ||

10. sampun prata ing ngarsa sang aji | Urawan wotsinom | sigra matur awor lan tangise | adhuh gusti paduka asalin | angagêma nyamping | miturut sang prabu ||

11. mundhut nyamping sang sri narapati | abusana kaot | Ki Urawan nulya wangsul age | sampun prata ing ngarsa nêrpati | Urawan wotsari | suwawi pukulun ||

12. pan punika rakamta sayêkti | abusona kaot |

--- [f. 448v] ---

sampun gusti asalah tampine | dening sagung kang bala Kumpêni | samya ngiring-iring | ing rakanta prabu ||

13. Natèng Ngalaga nèng kidul kali | kang raka anèng lor | awêtara ing solah bawane | datan samar yèn kang raka yêkti | dyan nabrang tumuli | Ngurawan kang nuntun ||

14. sampun mêntas ing ngarsa wus prati | kang raka sang katong | ingkang rayi pinêngkul janggane | waspanira andrês sami mijil | manêmbah sang ari | mangusap ing lêbu ||

15. pra dipatya samya suka tyasing | andulu karongron | sri naledra aris andikane | maring sagung kang para dipati | ngabêktia sami | marang ariningsun ||

16. nulya sakèh kang pra dipati |[267] angujung sang anom | sawusira wangsul nèng ênggone | ya ta sagung kang para upêsir | nung-anung Kumpêni | atur tabe sampun ||

17. sinêngkalan sebaning sang aji | ing raka sang katong | toya muluk obah sêsangkane |[268] nulya budhal sang sri narapati | gumêrah ing margi | tan kawarnèng ênu ||

18. sampun rawuh sanjroning nêgari | sang nata ngêdhaton | ingkang rayi wus sinung pêrnahe | padalêman pan kapagih dadi | pinaringan linggih | sabin gangsal èwu ||

19. sabên dina ngandikan ing puri | maksih anêng katong | duk sêmona sang nata kalihe | lagya pinarak sajroning puri | sang aprabu ari | alon aturipun ||

20. pan kawula kangmas rumiyin |[269] sampun madêg katong | asêsilih Sunan Ngêlagane | mangke lamun amisiha nami | saru praja aji | langkung naru wuwus ||

21. ya ta mèngsêm sang sri narapati | angandika alon | iya bênêr yayi mas ature | sira muliha aranmu lami | Pangran Adipati | Kapugêran iku ||

--- [f. 449r] ---

22. ingkang rayi nuwun awotsari | tan lênggana katong | ya ta ingkang kawuwusa mangke | sêkathahe kang para bupati | sakilèn Sêmawis | wus kinèn anglurug ||

23. timbalan dalêm yèn mênang ajurit |[270] lamun Namrut danor[271] | nak putuning dèn tupêsa kabèh | kang mêtu lanang aja na kari | kang padha pawèstri | dèn boyonga iku ||

24. mring Salinga kang para bupati | sangking praja badhol | Ki Tumênggung Têkgal[272] têtidhine | lan Tumênggung Amangkuyudèki | Natayuda ari | katri samya têguh ||

25. winêtara wadya kang lumaris | nêmèwu gunge wong | ingkang matah tumbak bêdhil bae | pan kêjawi pikulan pêkathik | tan kawarnèng margi | lampahira rawuh ||

26. ing Gumêlêm samya nata baris | gênti winiraos | Raja Namrut miyarsa wartine | yèn gêgaman Kartasura prati | angrabasèng jurit | angrurah ing Namrut ||

27. asiyaga Namrut sawadyèki | sêdya arêrêmpon | wong pasisir wus manggut yudane | para bopati arsa angawaki |[273] panganjuring jurit | lir pêksi anurun ||

128. Dhandhanggula

1. para bupatya pan samya ngawaki |[274] pan sumahab manggut ing ayuda | wong Salinga rêmpêk prange | Raja Namrut puniku | lan Pangeran Pamênang nênggih | prasamya mapag yuda | rame dènnya campuh | mêdalakên pêngabaran | Raja Namrut pêngabaran nora dadi | sampun karsaning Sukma ||

2. nadyan wongira kathah kang mati | tatupêsan Namrut balanira | norana tawa mimise | wus dhadhal barisipun | wadya Kartasura angusir | Raja Namrut kêcadhak[275] | rinampok wus lampus | dening Pangeran Pamênang | pan kêcadhak sêmona dèn baronjongi | mring kang para dipatya [di...]

--- [f. 449v] ---

[...patya] ||

3. wong Salinga tinupêsan sami | nadyan bocah yèn lanang pinatyan | wadon binayongan kabèh | sagung pratiwa rêmbug | budhal sangking Salinga aglis | ngiringakên boyongan | syaraning gumuruh | prata nagri Kartasura | pan Pangeran Pamênang wus dèn sedani | linawe kêmadhungan[276] ||

4. datatita sêmona wus lami | Kartasura sêmona wus arja | tan ana kara-karane | Kumpêni arsa mantuk | mapan sampun sinung nêgari | Carêbon lan Pasudhan[277] | tinapanan sampun | Kangjêng Susunan Mangkurat | anyanggêmi nêmpuh rêganing kang mimis | obat kang dèn go pêrang ||

5. lawan bêlajaning[278] duk kang jurit | kang sinuhun saguh ngulihêna | sarta Walănda ajine | sakèhing mati cucuh | kang sinuhun saguh ngilèni | amral sampun pamitan | dhatêng sang aprabu | ingkang jagi sri naledra | ingkang kantun kalih atus wong Kumpêni | atugur Kartasura ||

6. kang tinilar kapitan sanunggil | luknanipun pan inggih santugal[279] | mung sanunggal lupèrèse | sigra budhalan sampun | sêkathahe wadya Kumpêni | sangking ing Kartasura | Sêmarang jinujug | sami angulari papan | ing Sêmarang kêrsaning dipun lojèni | sarta idi sang nata ||

7. tan winarna kang nupak jêladri | ingkang mulih marang Batawiyah | sira Amral Hèlduwèlbèh | gêntia kang winuwus | ingkang lagi bakal nagari | kang wadya dadan-dadan | saraning gumuruh | wadyabala Kartasura | pan sadina-dina gènnya nabut[280] kardi | wisma myang pura nata ||

8. ya ta sanggung[281] kang para dipati | samya gunêm kawatir ing praja | dening wadya ing Pagêlèn | pra mantri misih kumpul | dening kangjêng pangran dipati | ing Pugêr kang panggenan | wus dadya kang rêmbug | ingkang [ing...]

--- [f. 450r][282] ---

[...kang] satêngah mangkana | yèn awèta gusti tinêngga ing mantri | mênawa bokmênawa ||

9. kêna bineka maring kang abdi | dadya katur rêmbage wadana | sang nata pangandikane | ya bênêr pikir iku | marmanipun adhimas dhimin | lami tan arsa seba | maring jênêng ingsun | iya pangbangusing[283] bala | sri naledra ingkang rayi dèn timbali | Pangeran Pugêr prapta ||

10. sri naledra angandika aris | adhi êmas dèn kaparèng ngarsa | marma sun undang dhèwèke | manira ayun wêruh | bocahira kang lami-lami | miwah wongira anyar | ingsun arsa wêruh | Pangeran Pugêr tur sêmbah | pan sêdaya kang abdi dipun timbali | tumamèng ngarsa nata ||

11. kawan dasa cacahe kang mantri | anom-anom tur prakosa sura | sang prabu pangandikane | yayi mas apa iku | bocahira kang lami-lami | sun dulu pelag-pelag | ing suwarnanipun | pantêse padha digjaya | Jêng Pangeran Dipati Pugêr wotsari | têtiyang amba lama ||

12. yèn ajaa wongira kang lami | pêsthi yayi sun pundhut sadaya | arsa sun gunjara kabèh | iku kang adu-adu | rèhning iku wongira lami | ing mêngko sun apura | yèn para kang nanggung | ingkang rayi aturira | pan sumăngga ing karsa paduka aji | kawula tan sawala ||

13. sri nalendra angandika aris | ing Pagêlèn yayi ngong papêcah | sun èkêt sun lawe-lawe [lawe-la...]

--- [f. 450v] ---

[...we] | sagung punggawaningsun | iya padha duwea yayi | sathithik-thithik ewang | kang rayi umatur | datan kawasa lênggana | ingkang kêrsa ing kangjêng sri narapati | pêjah gêsang sumăngga ||

14. ri sampunira alami-lami | nênggih wontên gêmpalan carita | ing Botawiyah wiyose | wontên jalma linuhung | pinangkane sangking ing Bali | papa kalunta-lunta | duk kamulanipun | Pangeran Răngga Satănta | ingkang darbe putra ical kala alit | marma nèng Batawiyah ||

15. wontên ingkang winuwus malih |[284] Kapitan Mur nèng Batawiyah |[285] adarbe têtukon rare | umure pitung taun | duk tinumbas sangking ing Bali | apêkik warnanira | sira Kapitan Mur | salaminira atumbas | ingkang rare kapitan untunge prapti | dagang myang lungguhira ||

16. munggah mayor nulya kumasaris | tan alami minggah idlir rolas | adagang akèh untunge | dadya sugih linuhung | anglangkungi ingkang sasami | Idlir Mur sêmana |[286] rumaos ing kalbu | yèn rare kang mawa bêgja | wus ingambil atmaja sinung wêwangi | Ki Untung namanira ||

17. dipun ugung ing sapolahnèki | ya ta sawusira lama-lama | diwasa kathah umure | pêpêk birainipun | Idêlir Mur ingkang winarni | adarbe putra nyonyah | endah warnanipun | sêdhêng birai ing priya | sinadulurakên [si...]

--- [f. 451r] ---

[...nadulurakên] lan Ki Untung nênggih | tan pisah sanalika ||

18. anging nyonyah rêmêne kapati | mring Ki Untung dadya lama-lama | dènnya sami biraine | aolah lambang santun | pawèwèhe donya anggili | barang panjalukira | Ki Untung pan sinung | nanging Ki Untung sêmana | datan arsa asimpên donyane rèki | kinarya prasanakan ||

19. apan samya budhaking Kumpêni | pinèt sanak agung winewehan | apa barang sasukane | donyane Idlir Êmur | ingulêran raina wêngi | nanging datan kinarya | ing sugihanipun | pan kinarya wèwèh ika | prasanakanira samya dèn tuwuki | lumintu salaminya ||

20. budhak Kumpni sawênèh wong Bali | wênèh Bugis ingkang pinêrsanak | kathahe prasanakane | watara wolung puluh | sadayane budhak Kumpêni | prasamya kapotangan | sawênèh amuwus | apa kang sun walêsêna | mring Ki Untung mênawa amanggih kardi | sun walês lara pêjah ||

21. Idêlir Mur nênggih kang winarni | wêruh lamun donyane kèh ilang | lan miyarsa yèn putrane | culika lan Si Untung | angulêri donyane rèki | anênggih ingkang putra | nyonyah solahipun | wêdhar tan amawi sandya | gya cinêkêl Ki

--- [f. 451v] ---

Untung dèn jêmalani | kongsi satêngah pêjah ||

22. datan karsa sawala ing kapti | asambat mentak ampun kiwala | Idlèr Mur angrês manahe | pan ingapura sampun | sawusira alami-lami | tan mari solahira | nyonyah lan Ki Untung | duk sêmana kawênangan | gènnya kirda wayahira pukul kalih | anèng sajroning kamar ||

23. glis cinêkêl mring tuwan idêlir | langkung duka Ki Untung sêmana | dinèkèk bêlokan gêdhe | nyonyah sigra dèn sapu | ya ta wau ingkang winarni | Ki Untung nèng bêlokan | langkung kawlasayun | pan akathah rowangira | wong dêdosan sawidak yèn winitawis | sawusnya lama-lama ||

24. Ki Untung ika amuwus raris[287] | ing rowange kang anèng bêlokan | sanak-sanak ingsun kabèh | paranta dayanipun | nora nana kang duwe budi | rèhning pada lêlaran | rowange amuwus | hèh Untung kamangkaranya | duwe polah dene pabêlokan wêsi | lan gêdhong tinutupan ||

25. tur kinunci Kumpêni jagani | paran baya ênggone apolah | Ki Untung alon saure | mênawa na pitulung | ing Yyang Sukma mangrang[288] ing dasih | pan kuwating kawula | sangking ing Yyang Agung | rowange sawiji ngucap |

--- [f. 452r] ---

sira iku Ki Untung liwat kêmaki | sun iki wong wis tuwa ||

26. nèng bêlokan wis tri madya sasi | lawan ingsun nora mangan-mangan-mangan |[289] prandene maksih mangkene | tan bisa budi ingsun | sira bocah pêksa gumakit | kadya Bathara Krêsna | tiwikrama tuhu | ing ajur ajèr tan kewran | yèn bisaa sira rasani puniki | tuhu yèn rare guna ||

27. Ki Untung ika mèngsêm nauri | ingsun nora rêmbugan lan sira | pikir lan wong akèh kiye | sasukanira iku | sira dhewe tan sun kawruhi | Ki Untung alon mujar | mring wong akèh iku | sanak manira sêdaya | yèn anaa iya kang bisa nguculi | kapriye karêpira ||

28. wong bêlokan sêdaya nauri | yèn mangkono Untung karsanira | sanak-sanakira kabèh | sakarsanira anut | najan silih ngruraha loji | eman mati bêlokan | Ki Untung gumuyu | sarwi ngurut kang sarira | sampun konus sangking bêlokane wêsi | cingak sakèh tumingal ||

29. tatrungkon wong sawidak anuli | inguculan wus ucul sadaya | wong siji kang kari dhewe | ingkang nyampahi wau | ya ta sagung kang ucul sami | sarêng dènira ngucap | mring sira Ki Untung | Untung apa karêpira | sanakira [sa...]

--- [f. 452v] ---

[...nakira] wus ucul sangking sirèki | anut sakarêpira ||

30. Ki Untung alon dènnya nauri | ingsun arsa angamuk Walănda | paran karêpira kabèh | wong sawidak sumaur | nadyan silih ngamuka loji | kabèh datan suminggah | ing karsanirèku | mung ngupayakêna gaman | lan malihe golèkna sêsarap dhimin | supaya dadi kuwat ||

31. Ki Untung mèngsêm amuwus aris | yèn mêngkono wis padha mênênga | ingsun mêngko nora suwe | sigra nuli Ki Untung | lawang gêdhong didêdêl aglis | kuncine wus malêsat | Ki Untung gya mêtu | apan cinatur sêmona | ngandhut patrêm tapak gêdhene sanyari | praptanira ing jaba ||

32. ingkang jaga pinatrêm ngêmasi | gumaledhag tan kongsi sêsambat | kunci gya pinasang manèh | Ki Untung sigra laju | angulati wong sanaknèki | ya ta wontên kapapag | kêkalih ing ênu | Untung rinangkul saksana | mring sanake mapan sami dèn tangisi | tan nyana panggih sira ||

33. salawase sira nandhang sakit | ingsun arsa tatinjo tan bisa | mêngko ta katêmu kene | payo sun gawa mantuk | pan Ki Untung nulya tut wuri | sapraptanirèng wisma | atata alungguh | pawong sanake sadaya |

--- [f. 453r] ---

tinuturan marang kang katêmu uni | akathah ingkang prapta ||

34. prasanake prasamya anangis | Ki Untung alon dènira ngucap | sun jaluk gêgaman bae | ulam kalawan sêkul | dèn akathah nginang yya kari | padha atêrna ingwang | ingsun nuli wangsul | sigra pawong sanakira | anggawani kris pêdhang kalawan cundrik | myang waos cacêndhêkan ||

35. wus binêngkêk Ki Untung apamit | sigra mangkat lan prasanak lima | ingkang samya ngatêrake | ingkang ambêkta sêkul | pêpanganan nginang tan kari | samona wayahira | nênggih pukul walu | duk Ki Untung wêdalira | pukul nênêm lampahira sampun prapti | pêrnah nèng pambêlokan ||

36. ingkang jaga marêngi agilir | Kumpêni siji ingatêr kopral | Ki Untung narajang age | angunus patrêmipun | wus pinatrêm siji ngêmasi | koprale arsa mêdhang | pinatrêm dyan lampus | ingkang anèng jro bêlokan | pan sêdaya winêdalakên ing jiwi[290] | sami berag kang manah ||

37. wong sawidak wus kinèn ambukti | kumaroyok asêgêr sadaya | nulya sami nginang age | warastra sampun dinum | kang sawênèh amilih cundrik | ana kang milih pêdhang | wênèh milih dhuwung | ana tumbak cacebolan | sampun samya siyaga angati-ati [anga...]

--- [f. 453v] ---

[...ti-ati] | anèng jawining gudhang ||

38. ya ta wontên wong tuwa sawiji | anggarit lêmah sarta angucap | Ki Untung manira mangke | lamun Kumpêni rawuh | yèn lungaa têka gêgarit | gonku amapag yuda | sumpahên rumuhun | dudu anake manusa | anak anjing yèn kasi tinggala garis | sosogên sangking wuntat ||

39. ya ta wau luknane winarni | ingkang nata jaga pambêlokan |[291] suwe tan prapta koprale | anulya kinèn nusul | sarèhane kinèn lumaris | wus prapta pambêlokan | kagyat dènnya dulu | ana baris jawi gudhang | gêdhong mênga sarehan lumayu aglis | miyat rowangnya pêjah ||

40. wus awarta mring luknanira glis | katur marang Rat Pêni sadaya | gupuh amukul tambure | wadya Kumpêni kumpul | sapragada[292] lumampah aglis | wus prapta pambêlokan | wong Kumpêni ngêpung | ya ta Ki Untung saksana | angabani ing rowang angnêmpuh[293] aglis | umangsah sarêng surak ||

41. binarondong bêdhil tan gumingsir | wong sawidak sarê[294] ngamuk rampak | wong Kumpêni akèh longe | akuwêl dènnya tarung | tandangira Ki Untung nênggih | lir singa lodra gal[295] |[296] nganan ngering nuduk |

--- [f. 454r] ---

anggoco sarya anyepak | wong sawidak kadya bajo angêjawi | gêmpur kang sabragada ||

42. ingkang wuri Kumpêni kèh prapti | pangêdrèlira lir gêlap sasra | Ki Untung rusak rowange | sapalih ingkang kantun | ngamuk kuwêl pêdhang lan kêris | Kumpêni kathah pêjah | ing buri kèh rawuh | Ki Untung rowange têlas | pan rinoban ing mimis lir udan api | tumpês kari priyăngga ||

43. Ki Untung tinubruk nganan ngèri | kang pinatrêm Kumpêni kèh pêjah | dyan kinandhang-kandhang bae | mêdal ing loji sampun | saparane dipun bêdhili | mring Bètèng Alang-alang | ing panylimpêdipun | wadya Kumpêni kelangan | pan ingosak-asik dangu tan kapanggih | Kumpêni nulya bubar ||

44. misuhur orêg nagri Batawi | yèn Ki Untung ucul nèng bêlokan | angamuk akèh rowange | wong sapratungkon nusul | tumpês uwor lawan Kumpêni | tintrim wong sanagara | ya ta kang winuwus | Ki Untung dènnya singêdan | anèng Bètèng Alang-alang sapta latri | Ki Untung duk sêmona ||

45. amamor marang nagara malih | angulari pawong sanakira | sapraptanira ing prajèng | pawong sanake rèku | mapan kathah ingkang kapanggih | Ki Untung tinangisan [tinangisa...]

--- [f. 454v] ---

[...n] | samya arsa tumut | pangucapira mangkana | ingsun milu ing sira sabaya pati | amalês bêcikira ||

46. tigang dasa kang tumut rumiyin | dalu mangkat sangking ing nagara | tan kari sagêgamane | Bètèng Lang-alang rawuh | karya ênggènira miranti | ing sabên dina prapta | pawong sanakipun | kalih tiga lan sakawan | lama-lama tutur-tinuturkên sami | saparan sanakira ||

47. kang sawênèh ana ngaid-tait[297] | duk samana nagri Botawiyah | niyaka Kumpêni kabèh | minggat têbusanipun | pan Ki Untung ingkang winarni | nèng Bètèng Alang-alang | wus pêpêk wong satus | miwah sagêgamanira | cinarita Bètèng Alang-alang nênggih | samana maksih wona ||

48. mapan eca dènira miranti | Ki Untung lawan sarowangira | dene kang ngrêksa pangane | iya namung Ki Untung | tan kawruhan saba nêgari | tan ana kang uninga | mangkana cinatur | yèn kala manjing nêgara | sawêdale patrême tapak tinarik | winor suruh candhikan ||

49. yèn kapêthuk Kumpêni satunggil | myang kêkalih kinêbyok ing sêdhah | niba kapisanan bae | sabên-sabên kapêthuk [ka...]

--- [f. 455r] ---

[...pêthuk] | wong Kumpêni kinêbyok mati | yèn wayah wuse asar | tintrim ing marga gung | ing sabên ari mangkana | lama-lama kauningan ing Kumpêni | Ki Untung solahira ||

50. pinarante dening wong Kumpêni | yèn wayah pukul satêngah lima | binarisan ing margane | andhêndhêk[298] tan kadulu | pinakanan Kumpêni siji | Ki Untung kawarnaa | anuju lêlaku | sangking sajroning nagara | aningali Kumpêni siji nèng margi | sigra kinêbyok sêdhah ||

51. kapisanan kang baris miranti | nulya mêdal sangking ing panggenan | Ki Untung lumayu age | binendrong bêdhil umyung | dyan Ki Untung mingêr angèri | sangking kèri narajang | kang kinêbyok lampus | anêmpuh sarwi lumalya | wong Kumpêni rolas kathahe kang mati | kopral sarehan pêjah ||

52. wong Kumpêni maksih ambêdhili | ambêburu Ki Untung sêmana | êmèh prapta ing pêrnahe | rowangira Ki Untung | amiyarsa syaraning bêdhil | sêdaya sarêng mêdal | sangking pêrnahipun | sami asikêp gêgaman | awas mulat lamun Ki Untung kang prapti | binuru ing Walănda ||

53. sigra mangsah wong satus mangukih | tandangira lir yaksa mamăngsa | wong satus rêmpêk pêrange | akathah ingkang lampus | wong Kumpêni sawidak ênting | mapan tumpês sadaya | mung kari tatêlu | lumayu maring nêgara | sampun katur mring

--- [f. 455v] ---

sagung para Rat Pêni | miwah gurnadur jendral ||

54. yèn Kumpêni kathah kang ngêmasi | Ki Untung baris Bètèng Lang-alang | mapan akathah rowange | tan kawarna ing dalu | enjing mêpêk baris Kumpêni | Ambon Bugis Makasar | Sambawa Lumayu | gêgamane abra sinang | sigra budhal amral tinuduh nindhihi | lawan mayor sakawan ||

55. pan gumuruh syara tambur muni | surak bakilung wadya Makasar | datan kawarna lampahe | Bètèng Lang-alang rawuh | kawarnaa Ki Untung nênggih | mirsa Kumpêni prapta | tata rowangipun | sakèhe prasanakira | aprajangji prasêtya barêng ngêmasi | tan sadya nolih wuntat ||

129. Pangkur

1. wadya Kumpêni umiyat | yèn Ki Untung prayitna ingkang baris | amral angabani magut | sigra Kumpêni mangsah | syaraning kang sênjata lir gunung rubuh | pêtêng kukusing sêndawa | Ki Untung sigra ngabani ||

2. ing rowang sarêng umangsah | ngamuk rampak nusup kukusing bêdhil | wadya Makasar anglambung | ngêbruki kèri kanan | ramening prang Ki Untung sarowangipun | manêngah lir singa lodra | wong satus tan nêdya urip ||

3. pangamukira sudira | kang katrajang Kumpêni akèh mati | Bugis Sambawa kèh lampus | miwah Ambon Makasar | ingkang wuri Kumpêni saya kèh rawuh | Ki Untung sarowangira | lir andaka tawan kanin ||

4. ingurugan ing sênjata | datan agop pangadrèle[299] Kumpêni | lir gêlap sèwu ambarung | gurnat lawan gurnada | gutuk [gu...]

--- [f. 456r] ---

[...tuk] api kadya udan yèn dinulu | Ki Untung pangamukira | tan apisah galong pipis ||

5. ngêsokan mimis lir udan | sira Untung lir Partaatmaja di | dèn byok sata Kurawegung[300] | rêmpu karoban lawan | akèh kanin rowangira kathah lampus | myang Kumpêni akèh pêjah | wangke awor susun tindhih ||

6. sadina dènira yuda | rowangira Ki Untung kèh ngêmasi | wong sawidak ingkang lampus | Kumpêni abragadan | Bugis Ambon Sêmbawa miwah Lumayu | wadya Makasar kèh pêjah | angrês prajurit Kumpêni ||

7. amung kantun kawan dasa | rowangira Ki Untung ingkang kari | maksih sudira angamuk | kabèh lir singa lodra | ya ta sapih kang yuda kasaput dalu | wadya Kumpêni sadaya | wus mundur marang nagari ||

8. Ki Untung ingkang winarna | pan ing dalu gunêm sarowangnèki | ana ingkang rada sêpuh | Ki Êmbun namanira | alon mujar kabèh sanak-sanak ingsun | paran mangke karêpira | kang wong sadaya nauri ||

9. manira tan darbe sêdya | saparane Ki Untung sun tut wuri | maring ngêndi ingsun tumut | Ki Êmbun alon ngucap | mring Ki Untung bagus iki pikir ingsun | yèn amung abănda yuda | pira kuwatira iki ||

10. amusuh wong sanêgara | yèn sêmbada payo padha angungsi | Ki Untung alon amuwus | apa sakêrsanira | nanging ngêndi nêgara patut jinujuk | Ki Embun alon [a...]

--- [f. 456v] ---

[...lon] angucap | ing Carêbon kang prayogi ||

11. bokmênawa kangjêng sultan | ing Carêbon besuk wani ngukuhi | ya ta Ki Untung anurut | ing dalu gènnya bubar | ngidul ngetan kang dèn jogi ing Sianjur[301] | wong patang puluh tan pisah | gêntia ingkang winarni ||

12. saundurira ayuda | wong Kumpêni sadalu ngati-ati | sagêgamane atugur | atangkêp lawang kitha | mriyêm samya pinasang palataripun | arakit prayitnèng baya | ya ta kawarnaa enjing ||

13. gumêrah syaraning bala | pan kinêrig sagung wadya Bêtawi | budhal sangking kitha sampun | tan kawarna ing marga | prapta Bètèng Lang-alang kapanggih suwung | amral amatah kapitan | pêpitu kinèn ngulati ||

14. myang wadya Kumpêni Islam | pan akathah ingkang badhe angiring | sarta sagêgamanipun | têtindhihirèng lampah | Tuwan Mayor Brandêmpol jêjulukipun | sigra budhal kang gêgaman | ngidul ngetan anut lari ||

15. ya ta ingkang kawarnaa | lampahira Ki Untung sampun prapti | anèng nêgari Sianjur | gepak ngalor angetan | sêdyanira ing Carêbon kang jinujug | nêngêna ingkang lumampah | Sultan Carêbon winarni ||

16. darbe abdi kinasihan | pinaputra aran pun Surapati | sultan kalangkung sihipun | ngugung ingêla-êla | ingapura matèni wong tan dosèku | mangkana [mang...]

--- [f. 457r] ---

[...kana] Ki Surapatya | ambêburu ing wanadri ||

17. ambêkta wadya sakopang | pan sêdaya samya nitih turanggi | saha sikêp tumbak tulup | towok bêdhil nèng ngarsa | Surapati lampahe prapta wana gung | araryan malang ing marga | wong kang liwat samya minggir ||

18. wadya anèng kèri kanan | kawarnaa Ki Untung sampun prapti | Carêbon talatahipun | angambah wonawasa | nulya prapta Surapati pêrnahipun | Surapati kagyat mulat | ing wong laku ting kulicir ||

19. kang dèn iring rare pelag | Surapati ngatag wadyanira glis | padha andhêgên wong iku | manira arsa tanya | kang dèn iring undangên ing ngarsaningsun | Ki Untung anulya prapta | mring ngarsane Surapati ||

20. Ki Surapati anabda | sira iki adhi wong têka ngêndi | miwah kang sinêdyèng kayun | sapa wêwanginira | sira Untung alon dènira umatur | kawula ing Botawiyah | nênggih pudhaking Kumpêni ||

21. marmane kawula kesah | nênggih dipun siyasat ing Kumpêni | ingkang kasêdya ing kayun | angungsi kangjêng sultan | ing Carêbon manawi sotah angukup | ngabdèkakên ing kawula | dening papa kawlasasih ||

22. Surapati osik ing tya[302] | rare iki lamun ingsun tingali | ing solah mona lan sêmu | dudu trahing wong rucah | sun wêtara kaya wijile amêngku | yèn katura kangjêng sultan |

--- [f. 457v] ---

pasthine dipun kasihi ||

23. dhasar gustiningsun sultan | rêmên ing wong pêkik graitèng lungit | kalawan wong kaduk purun | yèn kongsi kalêbua | maring sultan amêsthi kawula kantun | lungsur pangawulaningwang | dadya Surapati angling ||

24. adhi sun peling ing sira | pan nagara Carêbon iki cilik | nanging singiting kalangkung | yèn siarsa[303] manjinga | atinggala gêgaman tumbak kêrismu | kabèh iku rowangira | aja nganggo tumbak kêris ||

25. yèn ora tilar gêgaman | tan kalêbu sira manjing nêgari | payo kabèh sabaturmu | padha barundhulana | gêgamane aturêna marang ingsun | dening ingsun ingkang gawa | mring sira manjing nêgari ||

26. Ki Untung alon angucap | sarewange kinèn asraha kêris | saksana sinrahkên sampun | kabèh gêgamanira | Surapati angucap mring wadyanipun | bocah padha tampanana | gêgaman tumbak lan kêris ||

27. ya ta sampun tinampanan | sarupane gamane wong Batawi | sêdaya sami barundhul | Ki Untung rowangira | Surapati alon dènira amuwus | adhi namung kari sira | ingkang durung asrah kêris ||

28. Ki Untung alon aturnya | bok inggiha kyai dika alimi | dening rencang kula sampun | barundhulan sêdaya | mung kawula kiyai andika tanggung | măngsa nêdyaa punapa | tiyang sêdya ngungsi urip ||

29. Ki Surapati anyêntak | apa têmên sira tan asrah kêris | măngsa bêcika tinêmu | yèn kowe mangkonoa | awèh ora êndi kêrismu sun pundhut | sira iki basakêna | mêndhêk kalingan kaèksi ||

30. apa nganti ingsun pêksa | ingsun gawa bêbandan ing nagari | sarêng miyarsa Ki Untung | ngadêk suraning nala | asru mujar iya nora awèh ingsun | yèn wus pêcat nyawaningwang | yèn kalakon ingsun mati ||

--- [f. 458r][304] ---

31. lah iku sakarsanira | Surapati bramêtya angêjèpi | ing wadya sarêng anubruk | Kyai Untung lumumpat | sarwi ngucap mring rowangira sadarum | hèh batur padha mirea | isun dhewe kang ngêmbari ||

32. sira wus tanpa gêgaman | ri saksana wong Carêbon ngêbyuki | wênèh ana kang anuduk | ana ingkang anubak | Surapati anindhihi wadyanipun | lawunge ingêmbat-êmbat | Ki Untung datan gumisir ||

33. narik patrêm asta kanan | asta kèri sampun anarik kêris | anganan ngèri anuduk | tinumbak tan sumigah[305] | wong Carêbon kang kapatrêm akèh lampus | Ki Untung asru sêsumbar | payo kene Surapati ||

34. aja ngadu wadyanira | Surapati ngatak wadya nèng wuri | payo sasogên ing ganjur | wong siji kadar pira | urugana ing lêmbing kalawan busur | Ki Untung ngamuk manêngah | kang katrajang akèh mati ||

35. wong Carêbon giris mulat | tandangira Ki Untung angajrihi | lir singa lodra dinulu | tinumbak tan tumama | wong Carêbon akèh longe kang alampus | kang kari mawur sasaran | datan anolih ing gusti ||

36. Ki Surapati lumalya | sêdyanira wêwadul marang gusti | ya ta wrênanên Ki Untung | rewange kang sumigah | sarêng prapta sadaya sami angrubung | gêgêtun ing solahira | sawênèh ingkang nangis |[306]|

37. Ki Untung apirêmbugan | rowangira sadaya angling aris | dawêg animpang Ki Untung | manawa winangsulan | dene ingkang bêbegal [bêbega...]

--- [f. 458v] ---

[...l] punika wau | Ki Untung alon angucap | kang ora-ora sira ngling ||

38. ing wong anêdya raharja | pasthi isun rahayu kang pinanggih | saksana lajêng Ki Untung | lawan sarowangira | kawarnaa Surapati kang lumayu | sampun prapta ing nagara | jumrajog malêbèng puri ||

39. pinarêng sultan pinarak | Surapati cumudhuk awotsari | gupuh dènira umatur | kawula tur uninga | abdi dalêm gusti kathah ingkang lampus | binegal wontên ing wana | dene ingkang begal gusti ||

40. tiyang sangking Batawiyah | palajêngan pun Untung kang wêwangi | dene ing mangke pun Untung | alajêng mring jro kitha | kèndêl watên margi parapat wau |[307] angandika kangjêng sultan | ing wadya kinèn nimbali ||

41. wong gandhèk sigra tur sêmbah | sampun lèsèr[308] mêdal sangking jro puri | tan kawarna lampahipun | prapta parapatan |[309] wus kapanggih kalawan sira Ki Untung | putusan gandhèk angucap | sira ngandikan ing gusti ||

42. Ki Untung kering saksana | rowangira kabèh kantun nèng jawi | prapta jro pura Ki Untung | ing ngarsa atur sêmbah | Kangjêng Sultan Carêbon ngandika rum |[310] marmane sira sun undang | ana ngarsanisun iki ||

43. isun têtakon ing sira | apa sêdyanira prapta ing ngriki | ana ing nêgaranisun | lan pira rewangira | dyan Ki Untung manêmbah sarwi umatur | igih namung kawan dasa | sultan angandika aris ||

44. alane Si Surapatya | adursila tikahe amiwiti | durung ana luwangipun | ing ngêndi ingkang ana | wong patang puluh ambegal mring wong satus | dene ta sun êla-êla |

--- [f. 459r] ---

têmah nyukêri nêgari ||

45. ri saksana pinariksa | sira Untung sultan kalangkung runtik | Ki Surapati puniku | kinèn amêjahana | sinudukan nênggih anèng alun-alun | Surapati sampun pêjah | kangjêng sultan ngandika ris ||

46. Untung isun wus uninga | sêdyanira marma prapta ing ngriki | arsa angusi sirèku | uwis isun tarima | nanging isun datan kuwasa amêngku | dene ta nêgaraniwang | ing Carêbon iki cilik ||

47. sira lajua mangetan | angusia ing sang rajèng Mêtawis | iya iku ratu agung | anyakrawatining rat | nusa Jawa kabèh iku kang amêku[311] | kêlar ngukuhana sira | dene isun angamini ||

48. lan sira sun wèhi aran | jumênênga Rahadèn Surapati | nanging pinasthi sirèku | dadi satruning kopar | sira Untung kalangkung dènira nuhun | manêmbah angaras pada | sigra lèsèr sangking puri ||

49. sapraptanira ing jaba | wus apanggih lawan rewange sami | Ki Untung alon amuwus | kabèh sanak manira | tibalane kangjêng sultan marang isun | kinèn laju angusia | maring sang rajèng Mêtawis ||

50. kangjêng sultan tan kawasa | angukuhi dene nêgara cilik | nanging amine jumurung | satikah polah iwang | lan maninge isun pinaring jêjuluk | dene sultan ingaranan | isun Radèn Surapati ||

51. rowange suka sadaya | dene antuk amine ratu mukmin | Radèn Surapati muwus | lawan isun pinêca | dene sultan ing satêtdhak-têtdhak[312] isun |

--- [f. 459v] ---

apadene awak ingwang | dadi satruning Kumpêni ||

52. bapa Bun rika kang tuwa | angaliha isun wèhi wêwangi | Êbun Jêladri sirèku | dadia pangidhêpan | ing sakèhe sanak-sanakira iku | sira kang sun gawe tuwa | kang wong sadaya nauri ||

53. kakang Bun luwih prayoga | ing karsane Rahadèn Surapati | sira kang mukasi[313] kewuh | kang isun tuwa-tuwa | kabèh iki kakang pan darma lumaku | punapa sarèh andika | kawula dhatêng umiring ||

54. rahadèn maksih taruna | sadungkape sira ingkang ngaturi | tan winarna solahipun | mangkat sangking nêgara | amangetan Surapati lampahipun | i Têtêgal kamarganan | Pamalang kang dipun jogi ||

55. gênti ingkang kawusa |[314] wong Kumpêni kang samya anututi | kèndêl tanah ing Cianjur | sampun miyarsa warta | yèn Ki Untung ngalor ngetan lampahipun | tan pisah sarowangira | ya ta sagung wong Kumpêni ||

56. ajrih yèn ngusira têbah | dene wêruh tandange ing ajurit | duk sêmana pitung dalu | Kumpêni nèng Pasundhan | wong Pasundhan sadaya kinèn akumpul | nèng Cianjur bêbarisan | sagunge kang para mantri ||

57. Kumpêni parentahira | kang wong liwat samya kinèn nitèni | yèn kosi jangkêp sapuluh | yèn tan mawa dagangan | kinèn nyêkêl manawa iku Ki Untung | yèn wong liwat dudu dagang | pêpêtên kang mring Bêtawi ||

58. wadya Kumpêni wus bubar | mring Batawi ingkang tinilar baris | wong Sundha para tumênggung |

--- [f. 460r] ---

abaris urut marga | yèn ta durung karuwan gone Ki Untung | Kumpêni parentahira | aja bubar ingka[315] baris ||

59. ya ta ingkang kawarnaa | lampahira Radèn Surapati |[316] Pamalang gepak mangidul | prapta tanah Toyamas | raryyan dhusun Ngajibarang wastanipun | padhusunan Ngajibarang | patigènira[317] kêkalih ||

60. mapan sami kadangira | roro sanak kang anèm Saradênti | Saradênta ingkang sêpuh | langkung anyuba-nyuba | mring têtamu laminira kawan dalu | sira Radèn Surapatya | nulya ngadêgakên baris ||

61. sampun kinarya naledra | Saradênta kêlawan Saradênti | pan sampun jumênêng ratu | angêlar kang jajahan | kanan kèri Ngajibarang samya nukul | tan ana wani anglawan | marang Prabu Saradênti ||

62. lamun wontên ingkang nglawan | gya ginêcêk rêmpu tan maga[318] pulih | dadya kang kari atakut | wus dadi barisira | amung kari jroning[319] kitha dèrèng têluk | sira Tumênggung Toyamas | maksih anglawan ing ajurit |[320]|

63. ya ta nulya linurugan | Bun Jêladri ingkang nidhihi baris | nagri Toyamas ginêpuk | rame dènira yuda | Ki Tumênggung Toyamas balane rêmpu | datan amăngga puliha | larod sangking nagari |[321]|

64. kandhêg sawetan Toyamas | ki tumênggung maksih amacak baris | nèng Kalijirak kêkuwu | wong sawetan Toyamas | Panjêr Rema angumpul barisnya agung | Bun Jaladri kawarnaa | ratune wus dèn padhongi[322] ||

65. marang salêbêting kitha | angêdhaton Sa Prabu Saradênti | Radèn Surapati wau | langkung pinutra-putra |

--- [f. 460v] ---

Bun Jaladriya gêdhig manggalanipun | wus agêng dêdamêlira | mangkana ingkang winarni ||

66. nênggih Radèn Surapatya | abêbisik mring Ki Êbun Jêladri | aja kelangan sirèku | sun bapa arsa lunga | asuwita marang Kartasura isun | ing Kangjêng Sunan Mangkurat | yèn ana wong takon mami ||

67. apadene ratunira | ya warahên lamun lunga sun iki | marang ing pasisir kidul | anging pitukas iwang | maring sira besuk yèn utusan ingsun | sarta gawa sisim[323] iwang | ratumu cêkêlên aglis ||

68. sira gawaa bêbandan | Bun Jêladri sandika aturnèki | rahadèn malih amuwus | lawan maninge bapa | aja kandhêg nênêlukêna sirèku | ingkang baris Kalijirak | gitikên sapukur mami ||

69. ri sampunira mitukas | sigra makat Rahadèn Surapati | nuju wayah têngah dalu | wêdale sangking kitha | lampahira datan kawarna ing ênu | prapta nagri Kartasura | wong anom ingkang lumaris ||

130. Sinom

1. ingkang sinêdya ing manah | sira Radèn Surapati | umarêk kiyana patya | Radèn Angrangkusumèki[324] | lampahe sampun prapti | anèng paregolanipun | sigra atur uninga | wau ingkang têngga kori | lamun wontên wong prapta arsa suwita ||

2. nulya gupuh ingandikan | mring radèn rêkyana patih | Ki Surapati wus prapta | ing ngarsanira wotsari | ya ta rahadèn patih | rêsêp kang manah andulu | alon dènnya ngandika | sira wong têka ing ngêndi | lan ing ngêndi sinêdya sapa ranira ||

3. Ki Surapati anêmbah |

--- [f. 461r] ---

tan emut sangkaning[325] alit | dene papa kawlasarsa | pêparab pun Surapati | sadya kawula ngabdi | dhatêng gusti kang sinuhun | lawan malih punika | kawula angusi urip | dèn niaya kawula dhatêng Walănda ||

4. igih mênawi sumêlang | ing galih sri narapati | upaminipun kawula | tinêdha dening[326] Kumpêni | dados rune pun kapir | dèn patêdhakêna gupuh | nanging panuhun kawula |[327] sagung abdi dalêm Jawi | sampun wontên kang tumut-tumut kewala ||

5. dene Kumpêni punika | kapanggiha siyang latri | pan igih purun kawula | sagêndhinge ing ajurit | ya ta rahadyan patih | miyarsa suka ing kalbu | aris dènnya ngandika | lah iya aja kuwatir | manira kang ngaturêna ing sang nata ||

6. mangkana Ki Surapatya | sinung panggenan pribadi | kalangkung ingupasuba | ing radèn rêkyana patih | kinadang-kadang yêkti | ingandikan sabên dalu | gênti kang kawuwusa | nênggih Prabu Saradênti | ingkang lagya mandirèng nagri Toyamas ||

7. mapan sampun awibawa | gêgamanira wus dadi | ingkang baris Kalijirak | Tumênggung Toyamas nenggih | apan sampun ginitik | Êbun Jêladri kang magut | Ki Tumênggung Toyamas | rusak wonge akèh mati | karepotan ki tumênggung wus lumalya ||

8. sadya ngaturi uninga | ing kangjêng sri narapati | datan kawarna ing marga | ing Kartasura wus prapti | katur ing sri bupati | aturira ki tumênggung | yèn nagri i Toyamas | wontên wong umadêg baris | aprakosa ngrêraman jumênêng [ju...]

--- [f. 461v] ---

[...mênêng] nata ||

9. sang prabu kalangkung duka | sigra kinèn anglurugi | ingkang tinuduh ing lampah | anênggih rahadèn patih | ya ta ingkang winarni | kang arsa kesah anglurug | pêpêk wong kapatihan | santana para prajurit | nulya Radèn Surapati ingandikan ||

10. wus prapta mugèng ing ngarsa | ngandika rêkyana patih | isun adhi arsa lunga | kang tibalan sri narapati |[328] ingsun kinèn nglurugi | ing wong kang umadêk ratu | anèng nagri Toyamas | ya ta Radèn Surapati | aturira yèn marêngi ingkang karsa ||

11. sampun paduka tumidak | amunga pun Surapati | anyêpêng mêsah kêraman | kawula ingkang nanggupi | wêwaha musuh malih | sayêkti wirang kêlangkung | kawula maksih gêsang | paduka tindak pribadi | langkung suka radèn patih angêndika ||

12. yèn mêngkono karsanira | isun matur sri bupati | ri sampunira mangkana | lumêbêt rêkyana patih | prapta ing srimênganti | sampun katur ing sang prabu | anulya tinimbalan | cumundhuk ngarsa nrêpati | sigra matur Rahadèn Angrangkusuma ||

13. gusti wontên pêlajêngan | sangking nêgari Batawi | kêkasih pun Surapatya | palajêngipun angusi | sinikarèng Kumpêni | mila ngabdi ing pukulun | dene datanpa dosa | kinuya-kuya Kumpêni | nanging mangke sagah angrusak kêraman ||

14. ingkang mandirèng Toyamas | punika sagah mêjahi |

--- [f. 462r] ---

yèn suwawi rinojongan | ature pun Surapati | indah punapa gusti | yèn èstu sae kinukup | awon nulya binucal | sampun anyukêri galih | sri naledra aris dènira ngandika ||

15. lah iya sakarsanira | măngsa bodhoa sirèki | mapan isun wus parcaya | marang ing sira apatih | suka ing tyas wotsari | wus mêdal sangking kêtdhatun[329] | prapta ing dalêmira | Ki Surapati kapanggih | dhinawuhkên tibalane sri naledra ||

16. sira adhi wus kalilan | nanging mangkata tumuli | Ki Surapati sandika | kalangkung suka ing galih | pan sampun dèn kanthèni | Tumênggung Toyamas wau | myang wadya kapatihan | akathah ingkang umiring | sigra budhal wus lêpas sangking nêgara ||

17. datan kawarna ing marga | lampahe Ki Surapati | ing Kalijirak wus prapta | samana amacak baris | wong desa kathah prapti | samya angaturi suguh | wong sawetan Toyamas | mirsa jêjênêng nrêpati | kawarnaa nênggih Radèn Surapatya ||

18. sigra dènnya aputusan | ing panakawan kêkalih | abêkta sêsupenira | aglising lampah wus prapti | Ki Bun Jêladri pagih | sampun tampi kang sêmu |[330] Ki Bun Jaladriya |[331] rowange dipun wangsiti | babêtane sangking nagri ing Jakarta ||

19. sadaya kinèn siyaga |

--- [f. 462v] ---

sadandananing ajurit | mangkat seba ratunira | sampun prapta ing jro puri | Sang Prabu Saradênti | kasukan angabên sawung | andhèr anèng paseban | ingayap pawongan cèthi | kagyat mulat Bun Jaladri praptanira ||

20. alon dènira ngandika | Sang Prabu Saradênti |[332] bapa dèn kaparèng ngarsa | apa wartane ing jawi | baya ta ana kardi | dene agupuh malêbu | Ki Bun Jaladriya |[333] majêng ngarsa marêpêki | angêjèpi mring rowangira sadaya ||

21. tinubruk sangking ngiringan | sira Prabu Saradênti | ajola sampun binănda | myang Saradênta ginadhi[334] | kalih binêkta mijil | Ki Bun sarowangipun |[335] lampahe tan winarna | ing Kalijirak wus prapti | sampun katur maring Radèn Surapatya ||

22. yèn ratune wus kabănda | suka Radèn Surapati | ya ta pinacok saksana | utamangganira kalih | Toyamas dèn abongi | isine kêtdhatonipun | sadaya binoyongan | sigra Radèn Surapati | sampun budhal sangking nagri ing Toyamas ||

23. datan kawarna ing marga | prapta nagri Kartawani | katur ing sang sri naledra | yèn prapta Ki Surapati | ratu kêraman mati | wus tinigas jangganipun | sang nata langkung suka | kang murda pinajêr[336] kalih | sira Radèn Surapati wus ginanjar ||

24. arta kalawan busana | langkung suka Surapati | dene ngrasa katarima | karyane ing sri bupati | wastra

--- [f. 463r] ---

dinumkên sami | warata sarowangipun | arta lawan busana | binagi sampun wêradin | sri naledra sakêlangkung ing sihira ||

25. ana ing Angrangkusuman | pinaring pagenan malih | Surapati sarowangnya | cinadhongan siyang latri | dene rahdèn patih |[337] sinuba-suba kêlakung | ri sampunira mangkana |[338] ing antara lami-lami | kapiyarsa dhatêng nagri Batawiyah ||

26. yèn Ki Untung wus karuwan | suwita sarowangnèki | ing Susunan Amangkurat | malah asilih wêwangi | aran Ki Surapati | niyaka Kumpêni kupul | mapan sami bicara | sakèhe para Rat Pêni | ingandikan ngarsane gurnadur jendral ||

27. miwah Dêlir Mur Pamukas | pêpêkan para idêlir | wus dadi ingkang bicara | anari para prajurit | sapa ta ingkang wani | anyêkêl maring Si Untung | agêng ingkang ganjaran | sarta jinujung kang ligih | kang prajurit Kumpêni èmêng sêdaya ||

28. dene ta sampun kantênan | Ki Untung prawirèng jurit | jendral kalangkung kèmêngan | Dêlir Mur putêk kang galih | ya ta wontên kang Kumpni | satugal wijil wong agung | nanging maksih kapitan | trahing prajurit linuwih | bapakira kang bêdhah nagri Mêkasar ||

29. Kapitan Tak wastanira | punika ingkang nanggupi | nyêpêng Ki Untung samăngsa | jendral asuka kang galih |

--- [f. 463v] ---

ngakak angêntrok wêntis | sarwi nyandhak astanipun | sira Kapitan Tak |[339] binakta ing ngarsa aglis | winor lawan pra idêlir kalih wêlas ||

30. ngumuk-umuk linarihan | ing tuwan jendral pribadi | tanapi para Indiya | sadaya sami ngarihi | sampun sinung Kumpêni | kalih atus kang tinuduh | sadaya pêpilihan | myang wadya Mêkasar Bugis | sampun mangkat pan sarwi binêktan surat ||

31. saksana anupak palwa | mancal sangking ing Bêtawi | akêbat lampahe palwa | tan alami nulya prapti | Jêpara muarèki | kang baita sampun labuh | mêntas Kapitan Êtak | sakumpênine angiring | langkung urmat kumêndur nagri Jêpara ||

32. ri sampunira mangkana | ajidan sigra tinuding | angaturakên kang surat | jendral marang sri bupati | kinanthèn mantri kalih | Jêpara gya lampahipun | ing ênu tan winarna | prapta Kartasura enjing | kang jinujuk Radèn Arya Sindurja |[340]|

33. Rahadèn Arya Sidurja[341] | sigra tumamèng jro puri | wus katur sri naranata | yèn surat sangking Bêtawi | sang nata amirsani | sampun kagalih kang têmbung | dangu datan ngandika | sang nata kèmêngan galih | Sindurêja kaya priye budinira ||

34. yèn iki layange jendral | anjaluk Si Surapati | Arya Sidurja tur sêmbah | yèn karsa paduka aji | nênggih pun Surapati | pinatêdhakkên agupuh |

--- [f. 464r] ---

èstu buron Walănda | dados manahing Kumpêni | saupami paduka angêkahana ||

35. sri naledra angandika | Sidurja mêtua dhingin | timbalana yayi êmas | Dipati Pugêr dèn aglis | lawan Si Adipati | Madura Surabayèku | Radèn Arya Sidurja | mêdal wus prapta ing jawi | andhawuhkên ing timbalan sri naledra ||

36. kangjêng pangeran asigra | kalawan pugawa kalih | lumêbêt ing datulaya | Radèn Sidurja angiring | prapta ing kênyapuri | cumundhuk ngarsa sang prabu | sang nata angandika | dèn kaparèng ngarsa yayi | lan si adhi Madura lan Surabaya ||

37. majêng Pangeran Dipatya | Pugêr lan pugawa katri | kang sinuhun angandika | priye karêpira yayi | layange jendral iki | Si Surapati jinaluk | Si Êtak kang dinuta | anyêkêla Surapati | dene mêngko misih ana ing Jêpara ||

38. yayi mas sira pikira | kalawan pugawa katri | Dipati Sampang tur sêmbah | Jangrana matur wotsari | yèn suwawi sang aji | tinêdhakêna pukulun | upami kinêkahan | amasthi yèn dados jurit | abdi dalêm Kumpêni kalawan Jawa ||

39. sang nata datan ngandika | kang rayi umatur aris | yèn kawula tan sêmbada | ature pugawa kalih | nênggih pun Surapati | angabdi dhatêng pukulun | dene mangke tinêdha | winastan dosa Kumpêni | tinurutan igih paduka têdhakna ||

40. nanging abdi dalêm Jawa | sampun wontên angrencangi | angraman pun Surapatya | dipun [dipu...]

--- [f. 464v] ---

[...n] cêpênga pribadi | nênggih pun Surapati | batên wontên dosanipun | ing paduka naledra | yèn abdi dalêm ngrencangi | sayêktine asikara tanpa dosa ||

41. pan punika băngsa Islam | dening mêksaning Kumpêni | paduka angêlèsana | ngakêna tan darbe dasih | dhatêng pun Surapati | anane nêgaranisun | nyata yèn angawula | sayêkti marang si patih | ana Angrangkusuman goni[342] suwita ||

42. katujon sri naranata | mirsa ature kang rayi | aris dènnya angandika | bênêr yayi mas dipati | mêngkono iku yayi | kawrata ing asul-asul[343] | dene Kumpêni mêksa | anjaluk Si Surapati | sun pundhute iya padha dèn cêkêla ||

43. ya sira Arya Sidurja | payo mêtua dèn aglis | dhawuhna marang ajidan | prakara Si Surapati | nuli tudhungên[344] mulih | lan utusana sirèku | angatêr mring Sêmarang | sarta pracayakna maning | kang sun tuduh rumêksa marang Si Êtak ||

44. pangane ana ing marga | ya Si Răngga ing Sêmawis | Arya Sindurja tur sêmbah | wus mêdal prapta ing jawi | ajidan dèn dhawuhi | ing timbalan sang aprabu | wus amit sigra mêsat | pan sampun wêrtèng Kumpêni | ingkang jagi nêgari ing Kartasura ||

45. sampun laju lampahira | wrênanên sri narapati | aris ingkang pangandika | yayi êmas adipati | sira sun srahi kardi | dhawuhna timbalan ingsun | lamun Si Surapatya | jinaluk marang Kumpêni | lan Si Anrangkusuma sun gawe wayang ||

46. lawan sakèhe punggawa | padha undhangana yayi | kabèh awèha gêgaman | iya maring Surapati | kang rayi [ra...]

--- [f. 465r] ---

[...yi] nêmbah mijil | punggawa kalih tan kantun | sapraptanirèng jaba | yang arka wus nitih ardi | sampun rawuh pangeran ing dalêmira ||

47. sagunge para dipatya | dalu ingundangan sami | marang dalêm Kapugrêran | miwah rahadyan apatih | myang Radèn Surapati | ing Kapugrêran wus cundhuk | tata sami alênggah | sakèhe para dipati | jêng pangeran andhawahakên timbalan ||

48. sira paman Nrangkusuma | tibalane sri bupati | yèn mangko Si Surapatya | dèn jaluk marang Kumpêni | sira kinarya rigit[345] | Si Surapati yèn purun | umagut dutaning kang | Kumpêni sangking Bêtawi | Kapitan Tak mêngko lagya nèng Jêpara ||

49. nanging lagi ingandikan | dening[346] kangjêng sri bupati | kaya priye sanggupira | kalamun sira tan wani | nuli lungaa aglis | têka nagrine sang prabu | yèn sira wani nglawan | kang sinuhun angidèni | amaringi kanthi marang pêkênira ||

50. pun Surapati tur sêmbah | gusti pangeran dipati | sanadyan jendral dhatênga | angrêrik wadya Bêtawi | lawan wadya Kumpêni | datan gumisir ing sanggup | mangke jasad kawula | angsal idine nêrpati | aprasasat paripih kalawan jimat ||

51. lêbura kadi pratala | wus sinêdya ingkang abdi | pêjaha awor si kopar | pitên bangginipun gusti | kawula manggih urip | yèn antuk barkat pukulun | rakanta myang paduka | mèngsêm pangran adipati | angandika mring Radèn Angrangkusuma ||

52. ya paman Angrangkusuma | sirèstu

--- [f. 465v] ---

kinarya ringgit | milua Si Surapatya | kang sabiyantu ing ati | ya ta rahadyan patih | sandika suka ing kalbu | pangeran angandika | mring sagung para dipati | payo kabèh padha awiha gêgaman ||

53. kang dadi sukane manah | pamilihe Surapati | Ki Surapati tur sêmbah | sampun liyan sangking krêris | Pangeran Madurèki | sampun nguncalakên dhuwung | dhapuripun sêmpana | tangguhe Tuban panêkti | gya ingunus maring Radèn Surapatya ||

54. sarwi alon aturira | sagunge kang paring krêris | sampun kêdah kang birawa | paringa dhuwung kang alit | kang dhapur tilam upih | lawan kalamisanèku | sangu tupêng[347] punika | miwah dhapur pasopati | igih pitên agênge siyunging[348] ula ||

55. saksana para dipatya | sami suka dhuwung alit | kang titih-titih kewala | ri sampunira wêradin | bubar rahadèn patih | myang Surapati tan kantun | sadaya atur sêmbah | sakèhe para dipati | sarêng bubar sangking dalêm Kapugêran ||

56. Rahadèn Anrangkusuma | ing dalêmira wus prapti | mapan lajêng agêganjar | mring wadya para prajurit | akathah kang pêparing | Radèn Surapati sampun | angganjar wadyanira | sadaya sinung kulambi | pan sangkêlat abrit rininda sakêbah[349] ||

57. lancingan sangkêlat jênar | sadaya rineda putih | dhuwunge sami nyuriga | abêbênting cindhe abrit | prasamya udhêng putih | gêntia ingkang winuwus | duta ajidan prapta | ing Jêpara wus apanggih | lawan Êtak wus katur sasolahira ||

58. miwah andikane nata |

--- [f. 466r] ---

kapitan suka kang galih | budhal sangking Jêpara |[350] nagri Sêmarang dèn jogi | Mas Răngga sampun tampi | ing tibalan sang aprabu | sira Kapitan Êtak | wus prapta nagri Sêmawis | panggih lawan Mas Răngga Yudanêgara ||

59. sinaosan sakarsanya | kalih dalu nèng Sêmawis | sigra budhal saha bala | Mas Răngga mapan umiring | kang rumêksa ing margi | tundhan lawan panganipun | datan kawarnèng marga | ing Kênêr pan sampun prapti | nulya rêrêb Ki Răngga atur uninga ||

60. wus katur ing sri naledra | yèn Kapitan Êtak prapti | aning Kênêr saha bala | rèrèh ngasoni wadya lit | sang nata anibali | Arya Sidurja tinuduh | akarya pangsanggrahan[351] | ing Banyudana kang bêcik | yèn wus dadya Êtak anuli udanga[352] ||

61. Rahadyan Arya Sidurja | pan sampun anandhang wêling | ngiring punggawa têtiga | ing Toyadana wus prapti | karya pakuwon aglis | wus dadya sigra angutus | Rahadyan Sidurêja | dhatêng kang mantri kêkalih | mring Ki Răngga Êtak kinèn ngaturana ||

62. Kapitan Tak ingaturan | dene Ki Răngga lumaris | sangking ing Kênêr wus budhal | kawarnaa sri bupati | Dipati Surawèsthi | kinèn ngabong-abong dalu | paseban kidul ika | saha surakira atri | ginumyahkên Surapati ngamuk pura ||

63. kawarnaa lampahira | Kapitan Êtak wus prapti | Toyadona saha wadya | gumêrah kang bala alit | Rahadyan Sidurjèki | lan kapitan sampun cundhuk | binêktèng pasagrahan[353] | wus tata samya

--- [f. 466v] ---

aligih | Kapitan Tak aris dènira anabda ||

64. rahadèn kula dinuta | jendral lan para Rat Pêni | anuhun pun Surapatya | kathah dosaning[354] Kumpêni | tuwan jendral ngaturi | kitun renda lan baludru | punapa ta maksiha | kang aran pun Surapati | Radèn Arya Sidurja angandika |[355]|

65. igih maksih wontên tuwan | nanging ta botên adasih | dhatêng gusti sri naledra | kang wasta pun Surapati | wontên rêkyana patih | nênggih pangawulanipun | duk tuwan aputusan | ajidan ngaturi tulis | sawikinge pinudhut pun Surapatya ||

66. kêrsanipun sri naledra | kasraha dhatêng Kumpêni | pun Surapati bêbandan | nanging rahadèn apatih | sangêt dènnya ngukuhi | pan asêdya sarêng lampus | lawan pun Surapatya | dadya băngga ing nrêpati | pan punika Kumpêni botên uninga ||

67. yèn Radèn Anrangkusuma | amusuh ing sri bupati | anglabuhi Surapatya | malah ing sadintên wingi | samya angamuk puri | mêdal ing pasowan kidul | malah sampun ngobongan | yèn sampuna egal prapti | Jêng Pangeran Pugêr têtulung kang raka ||

68. kadi kalampah ambêdhah | kadhaton dalêm ing wingi | Kapitan Tak gêtun mirsa | tapiyonira binanting | sarwi anaut rawis | Kapitan Tak asru muwus | Rahadèn Sindurêja | antinên saditên bejing | Surapati sampun kagêm anèng asta ||

69. mapan sampun sinêgahan | sagunge

--- [f. 467r] ---

wadya Kumpêni | mring Rahadyan Sidurja |[356] ya ta kawuwusa latri | kangjêng sri narapati | anibali punggawa gung | kang rayi ingandikan | Pangeran Pugêr mring puri | pan angirid sagunge para niyaka ||

70. prapta sajrone i pura | andhèr ing ngarsa nrêpati | Surapati ingandikan | lawan rahadèn apatih | sinandi lampah silib | mêdal ing pasohan kidul | prapta sajrone pura | ing ngarsa sri narapati | tugil[357] lawan para dipati sadaya ||

71. sang nata aris ngandika | yayi Êmas Adipati | Pugêr priye karêpira | kang rayi matur wotsari | sumăngga ing sang aji | kawula tan darbe kayun | nênggih pun Surapatya | tan gumisir siyang latri | pêjah gêsangipun katura ing paduka |[358]|

72. sri naledra angandika | yèn mêngkono iku yayi | Si Adipati Madura | kalawan ing Surawèsthi | karo sun srahi kardi | dèn samêkta besuk esuk | agusah[359] Surapatya | dèn rame kanthaning jurit | wangsitana lan Si Arya Sindurêja ||

73. poma karo dèn abisa | akarsa sandining jurit | isun pan arsa umiyat | yudane Si Surapati | lawan Si Êtak binjing | adunên ing alun-alun | pratiwa kalih nêmbah | rampung tibalan nêrpati | Surapati wau kang dinuk ing tingal ||

74. mangsah ing ngarsa naledra | sarta atampi wêwêling | manêmbah angaras pada | lèsèr ing ngarsa nrêpati | miwah rahadèn patih | tampi timbal sang prabu |[360] ya ta para pugawa | mêdal sangking jro puri |[361] jêng pangeran mundur sangking ngarsa |[362]|

 

---

1	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ampirana adhi Cakraningrat (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.4.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ampirana adhi Cakraningrat (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.4.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.2).
2	Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan winarna ing marga lampahira glis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.9); tan kawarna lampahe Ki Jangranèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.9); kunêng mangke gêntia ingkang winarni (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.4.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan winarna ing marga lampahira glis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.9); tan kawarna lampahe Ki Jangranèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.9); kunêng mangke gêntia ingkang winarni (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.4.9).
3	Lebih satu suku kata. Bandingkan: prapta ngalas Lodheya [Lodhaya] (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.10); praptèng alas Lodhaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.10). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: prapta ngalas Lodheya [Lodhaya] (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.4.10); praptèng alas Lodhaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.4.10).
4	Cakraningrat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.2). (kembali) Cakraningrat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.2).
5	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Cakraningrat saking ing Lodhaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.2); Cakraningrat lakung kawlasarsa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Cakraningrat saking ing Lodhaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.2); Cakraningrat lakung kawlasarsa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.2).
6	Kurang satu suku kata. Bandingkan: gêgamane wong Surawèsthi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.5); gêgamaning wong Surawèsthi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: gêgamane wong Surawèsthi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.7.5); gêgamaning wong Surawèsthi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.7.5).
7	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira bujuka Si Trunajaya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.12.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.12.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira bujuka Si Trunajaya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.12.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.12.2).
8	Kurang dua suku kata. Bandingkan: akèh migat kalaning wêngi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.15.5); apan sami minggat ing wêngi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.15.5). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: akèh migat kalaning wêngi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.15.5); apan sami minggat ing wêngi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.15.5).
9	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sabên wêngi migat tumurun nukul ing (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.15.9); alorodan samya ngumpul mring Dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.15.9). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sabên wêngi migat tumurun nukul ing (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.15.9); alorodan samya ngumpul mring Dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.15.9).
10	Kurang satu suku kata. Bandingkan: apan lagya ginubêl dening kang rayi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.16.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: apan lagya ginubêl dening kang rayi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.16.9).
11	Kurang satu suku kata. Bandingkan: dyan ayu matur ing raka (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.17.8); umatur sang rêtnaning dyah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.17.8). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: dyan ayu matur ing raka (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.17.8); umatur sang rêtnaning dyah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.17.8).
12	mrojol. Bandingkan: mrèjèl (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.19.3; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.16.3). (kembali) mrojol. Bandingkan: mrèjèl (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.19.3; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.16.3).
13	Lebih satu suku kata. Bandingkan: misak-misak sang rêtna sarya ngling (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.22.1); mingsêg-mingsêg wau sang lir Ratih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.22.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: misak-misak sang rêtna sarya ngling (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.22.1); mingsêg-mingsêg wau sang lir Ratih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.22.1).
14	dilalah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.23.1). (kembali) dilalah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.23.1).
15	mudhun (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.24.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.24.4). (kembali) mudhun (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.24.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.24.4).
16	Kurang tiga suku kata. Bandingkan: saking ngandhap mawi suratnya dipati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.24.9); saking ngandhap pan sarwi ambêkta tulis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.24.9). (kembali) Kurang tiga suku kata. Bandingkan: saking ngandhap mawi suratnya dipati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.24.9); saking ngandhap pan sarwi ambêkta tulis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.24.9).
17	nonjok. Bandingkan: anonjok (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.25.1). (kembali) nonjok. Bandingkan: anonjok (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.25.1).
18	Kurang satu suku kata. Bandingkan: yèn cidraa anêdyèng pati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.26.5); maring sira amriha pati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.26.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: yèn cidraa anêdyèng pati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.26.5); maring sira amriha pati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.26.5).
19	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya mirsa nglinging surat (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.27.2); Trunajaya miyarsa kang surat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.27.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya mirsa nglinging surat (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.27.2); Trunajaya miyarsa kang surat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.27.2).
20	Kurang satu suku kata: kalangkung angrês manahe. Bandingkan: kang manah lakung asrêpe (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.27.3); kalangkung asrêp manahe (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.27.3). (kembali) Kurang satu suku kata: kalangkung angrês manahe. Bandingkan: kang manah lakung asrêpe (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.27.3); kalangkung asrêp manahe (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.27.3).
21	narendra (dan di tempat lain). (kembali) narendra (dan di tempat lain).
22	Lebih satu suku kata. Bandingkan: bêcik nganggo pratăndha (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.34.6); bêcik mawi pratăndha (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.34.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: bêcik nganggo pratăndha (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.34.6); bêcik mawi pratăndha (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.34.6).
23	pasanggrahan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.36.2). (kembali) pasanggrahan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.36.2).
24	Kurang dua suku kata. Bandingkan: ikang anèng pasanggrahan Payak (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.36.2). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: ikang anèng pasanggrahan Payak (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.36.2).
25	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya kinèn abaris sadaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.2); kinèn abaris prajuritira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya kinèn abaris sadaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.2); kinèn abaris prajuritira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.2).
26	Lebih satu suku kata. Bandingkan: anggêgila kang lagi prapti (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.5); agêgila kang lagya prapti (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: anggêgila kang lagi prapti (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.5); agêgila kang lagya prapti (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.5).
27	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya osike sajroning ati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.9); wus lumampah nangis sajroning kang ati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya osike sajroning ati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.38.9); wus lumampah nangis sajroning kang ati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.38.9).
28	mriyêm. Bandingkan: mariyême (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.39.5). (kembali) mriyêm. Bandingkan: mariyême (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.39.5).
29	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sri narendra angandika aris (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.1); angandika jêng sri narapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sri narendra angandika aris (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.1); angandika jêng sri narapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.1).
30	sumungkêm (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.5; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.5). (kembali) sumungkêm (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.5; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.5).
31	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ya mêngko iya kuna (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.10); ing mêngko tampanana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.10). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ya mêngko iya kuna (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.40.10); ing mêngko tampanana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.40.10).
32	Kurang dua suku kata. Bandingkan: dene isun dhingin wus ajangji (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.1); apan dhingin ingsun duwe jangji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.41.1). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: dene isun dhingin wus ajangji (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.1); apan dhingin ingsun duwe jangji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.41.1).
33	Kurang satu suku kata. Bandingkan: rat Jawa sun tan wêruh (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.4); rat Jawa ingsun tan wruh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.41.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: rat Jawa sun tan wêruh (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.4); rat Jawa ingsun tan wruh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.41.4).
34	Kurang satu suku kata. Bandingkan: nungsa Jawa apan ingsun tan ngawruhi ([Macapat]); adhi Trunajaya isun tan ngawruhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: nungsa Jawa apan ingsun tan ngawruhi ([Macapat]); adhi Trunajaya isun tan ngawruhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.41.9).
35	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Lamongan muwus (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.42.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.42.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Lamongan muwus (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.42.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.42.4).
36	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya anêmbah nyuwun sih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.1); Trunajaya sandika nuwun sih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya anêmbah nyuwun sih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.1); Trunajaya sandika nuwun sih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.1).
37	luwaring. Bandingkan: luware (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.4); luwara (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.4). (kembali) luwaring. Bandingkan: luware (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.4); luwara (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.4).
38	Lebih dua suku kata. Bandingkan: duk ingsun anèng Têgal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.10); duk isun anèng Têgal (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.10). (kembali) Lebih dua suku kata. Bandingkan: duk ingsun anèng Têgal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.43.10); duk isun anèng Têgal (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.43.10).
39	Kurang satu suku kata. Bandingkan: punagining sun ingkang sawiji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.44.1); kari siji punagi ngong iki (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.27.1); isun adhi aduwe punagi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.44.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: punagining sun ingkang sawiji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.44.1); kari siji punagi ngong iki (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.27.1); isun adhi aduwe punagi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.44.1).
40	kasarungan. Bandingkan: anyarunga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.44.6); sarungna (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.27.6); asarungan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.44.6). (kembali) kasarungan. Bandingkan: anyarunga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.44.6); sarungna (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 173.27.6); asarungan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.44.6).
41	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya ginoco jajanya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Trunajaya ginoco jajanya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.2).
42	Kurang dua suku kata. Bandingkan: anêrus ing walikate (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.3); têrus maring walikate (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.3). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: anêrus ing walikate (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.3); têrus maring walikate (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.3).
43	sagung (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.8; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.8). (kembali) sagung (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.45.8; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.45.8).
44	Kurang satu suku kata: sakalangkung agêng inggilira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.47.2). (kembali) Kurang satu suku kata: sakalangkung agêng inggilira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.47.2).
45	Biasanya guru lagu a: narendra. Bandingkan: sang nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.47.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.47.6). (kembali) Biasanya guru lagu a: narendra. Bandingkan: sang nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.47.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.47.6).
46	bathange (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.48.8; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.48.8). (kembali) bathange (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.48.8; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.48.8).
47	sinudukan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.49.2). (kembali) sinudukan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.49.2).
48	roro. Bandingkan: loro (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.49.3). (kembali) roro. Bandingkan: loro (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.49.3).
49	Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta wau kang rayi narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta wau kang rayi narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.1).
50	Kurang satu suku kata. Bandingkan: ingkang garwa maring Trunajaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: ingkang garwa maring Trunajaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.2).
51	Kurang satu suku kata. Bandingkan: miyarsa asru tangise (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: miyarsa asru tangise (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.3).
52	Kurang satu suku kata: nora wêlas maring sun. (kembali) Kurang satu suku kata: nora wêlas maring sun.
53	Biasanya guru lagu a: narendra. (kembali) Biasanya guru lagu a: narendra.
54	Lebih satu suku kata: ingkang rayi tan pêgat dipun tuturi. Bandingkan: ingkang rayi apan ta sampun pinêtik (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.9). (kembali) Lebih satu suku kata: ingkang rayi tan pêgat dipun tuturi. Bandingkan: ingkang rayi apan ta sampun pinêtik (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.50.9).
55	Kurang dua suku kata. Bandingkan: ya ta wau kawarnaa enjing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.52.1); tan kawarna solahirèng latri (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.52.1). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: ya ta wau kawarnaa enjing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.52.1); tan kawarna solahirèng latri (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.52.1).
56	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing mastakanipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.52.7); mustakane wau (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.52.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing mastakanipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.52.7); mustakane wau (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.52.7).
57	Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta wau sang nata ngandika (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.53.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta wau sang nata ngandika (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.53.2).
58	Lebih satu suku kata. Bandingkan: angaturakên jarahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.54.8); kawula atur jarahan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.54.8). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: angaturakên jarahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 29.54.8); kawula atur jarahan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 96.54.8).
59	Kurang dua suku kata. Bandingkan: gya kondur sri narapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.1.1); ya ta kondur sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.1.1). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: gya kondur sri narapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.1.1); ya ta kondur sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.1.1).
60	Lebih satu suku kata. Bandingkan: saking pasanggrahan Payak (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.2.2); saking pasangrahanira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.2.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: saking pasanggrahan Payak (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.2.2); saking pasangrahanira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.2.2).
61	muntab (dan di tempat lain). Bandingkan: untabing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.2.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.2.3). (kembali) muntab (dan di tempat lain). Bandingkan: untabing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.2.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.2.3).
62	Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan têbih lawan sang nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.3.2); tan atêbah lan sang nata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.3.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan têbih lawan sang nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.3.2); tan atêbah lan sang nata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.3.2).
63	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lajêng angujung mring Ngampèl (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.4.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lajêng angujung mring Ngampèl (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.4.3).
64	Giri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.7.1). (kembali) Giri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.7.1).
65	Amangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.7.5). (kembali) Amangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.7.5).
66	Kurang satu suku kata. Bandingkan: kang jumênêng Amangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.8.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: kang jumênêng Amangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.8.2).
67	ngidèni. Bandingkan: ngidènana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.8.7). (kembali) ngidèni. Bandingkan: ngidènana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.8.7).
68	wijile. Bandingkan: wijiling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.9.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.9.1). (kembali) wijile. Bandingkan: wijiling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.9.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.9.1).
69	Lebih satu suku kata. Bandingkan: nanging wartane misuwur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.10.6); nanging wartine misuwur ([Macapat]). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: nanging wartane misuwur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.10.6); nanging wartine misuwur ([Macapat]).
70	Kurang satu suku kata. Bandingkan: jumênêng ing tanah Jawa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.11.2); jumênêng ing nungsa Jawa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.11.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: jumênêng ing tanah Jawa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.11.2); jumênêng ing nungsa Jawa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.11.2).
71	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Mangunyuda anulya mit (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.12.1); Mangunjaya nulya amit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.12.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Mangunyuda anulya mit (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.12.1); Mangunjaya nulya amit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.12.1).
72	Kurang satu suku kata. Bandingkan: aseba botên anêdya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.13.4); aseba pan botên nêdya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.13.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: aseba botên anêdya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.13.4); aseba pan botên nêdya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.13.4).
73	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
74	Lebih satu suku kata. Bandingkan: baris pêndhêm sêdyanipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.18.6); baris pêndhêm karsanipun (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.25.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: baris pêndhêm sêdyanipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.18.6); baris pêndhêm karsanipun (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.25.6).
75	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wong Girarsa mêdalana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.19.2); wong Giri rêmbag mapag prang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.26.2); wong Giri tan arsa mêdal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.19.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wong Girarsa mêdalana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.19.2); wong Giri rêmbag mapag prang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.26.2); wong Giri tan arsa mêdal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.19.2).
76	rêmbag (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.19.3). Bandingkan: rêmbug (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.19.3). (kembali) rêmbag (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.19.3). Bandingkan: rêmbug (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.19.3).
77	Kurang satu suku kata. Bandingkan: tanapi măncanêgara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.2); lan wadya măncanêgara (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.27.2); miwah kang bala Walănda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.20.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: tanapi măncanêgara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.2); lan wadya măncanêgara (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.27.2); miwah kang bala Walănda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.20.2).
78	Lebih satu suku kata. Bandingkan: binendrong ing sênjata (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.27.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.20.5); binendrong kang sênjata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: binendrong ing sênjata (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.27.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.20.5); binendrong kang sênjata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.5).
79	pambêdhilipun. Bandingkan: pangêdrèlipun (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.6). (kembali) pambêdhilipun. Bandingkan: pangêdrèlipun (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.20.6).
80	angatag (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.22.7; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.29.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.22.7). (kembali) angatag (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.22.7; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 174.29.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.22.7).
81	Lebih satu suku kata. Bandingkan: kadar pira wong ing Arga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.23.2); pira kadare wong Arga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.23.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: kadar pira wong ing Arga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.23.2); pira kadare wong Arga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.23.2).
82	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wong Giri kathah kang pêjah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.24.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wong Giri kathah kang pêjah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.24.4).
83	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan kang wadya anom-anom (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.28.3); ingkang wadya anom-anom (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.28.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan kang wadya anom-anom (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.28.3); ingkang wadya anom-anom (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.28.3).
84	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing Pangran Natapraja (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.34.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing Pangran Natapraja (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.34.5).
85	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah swaraning bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.39.4); gumêrah syaraning bala (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.39.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah swaraning bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 30.39.4); gumêrah syaraning bala (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 97.39.4).
86	Kurang satu suku kata: nêngêna sang aprabu. Bandingkan: nêngna ikang lumaku (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.1.4); tan kawarna ing ênu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.1.4). (kembali) Kurang satu suku kata: nêngêna sang aprabu. Bandingkan: nêngna ikang lumaku (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.1.4); tan kawarna ing ênu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.1.4).
87	sri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.3.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.3.2). (kembali) sri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.3.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.3.2).
88	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lamun sinuhun lanang kang yuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.4.2); lamun sinuhun mênang ayuda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.4.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lamun sinuhun lanang kang yuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.4.2); lamun sinuhun mênang ayuda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.4.2).
89	anakirèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.4.9). (kembali) anakirèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.4.9).
90	Lebih satu suku kata: pra bupati sami angêstrèni. Bandingkan: pra dipati samya anêksèni (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.1); kang pugawa sadaya ngastrèni (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.1); para punggawa samya ngèstrèni (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.9.1). (kembali) Lebih satu suku kata: pra bupati sami angêstrèni. Bandingkan: pra dipati samya anêksèni (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.1); kang pugawa sadaya ngastrèni (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.1); para punggawa samya ngèstrèni (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.9.1).
91	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sineba wadya gung (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.7); siniwi wadya gung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sineba wadya gung (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.7); siniwi wadya gung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.7).
92	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sri narendra tan arsa kitha Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.9); sri narendra tan arsa kutha Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.9); naradipa tan arsa kithèng pasisir (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.9.9). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sri narendra tan arsa kitha Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.7.9); sri narendra tan arsa kutha Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.7.9); naradipa tan arsa kithèng pasisir (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.9.9).
93	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sêsukuning Ardi Marapi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.8.5); sukune kang ardi Marapi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.8.5); sêsukuning Arga Marapi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.10.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sêsukuning Ardi Marapi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.8.5); sukune kang ardi Marapi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.8.5); sêsukuning Arga Marapi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.10.5).
94	Kurang dua suku kata: apolatan awiyar aradin. Bandingkan: apolatan papanipun igil (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.9.1; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.11.1); apolatan papannya arêsik (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.9.1). (kembali) Kurang dua suku kata: apolatan awiyar aradin. Bandingkan: apolatan papanipun igil (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.9.1; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.11.1); apolatan papannya arêsik (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.9.1).
95	Kurang dua suku kata. Bandingkan: myarsa syara ujaring syara dumêling (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.9.9); wontên swara ujaring swara dumêling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.9.9); sinung swara makatên ujaring wangsit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.11.9). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: myarsa syara ujaring syara dumêling (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.9.9); wontên swara ujaring swara dumêling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.9.9); sinung swara makatên ujaring wangsit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.11.9).
96	Lebih satu suku kata. Bandingkan: besuk yèn wus bêdhah Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.10.5); yèn abêdhah kitha Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.10.5); lamun bêdhah nagri Matawis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.12.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: besuk yèn wus bêdhah Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.10.5); yèn abêdhah kitha Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.10.5); lamun bêdhah nagri Matawis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.12.5).
97	Lebih satu suku kata: gumrah swaraning bala. Bandingkan: gumêrah swaraning kang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.12.6). (kembali) Lebih satu suku kata: gumrah swaraning bala. Bandingkan: gumêrah swaraning kang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.12.6).
98	Tanggal: Rêbo Pon pitu (7) Ruwah Alip: mantri sirna rasaning rat (AJ 1603). Tanggal Masehi: Senin 2 September 1680. Pada bulan Ruwah tahun AJ 1603, hari Rêbo Pon jatuh pada tanggal 16, maka mungkin tanggal yang dimaksud adalah Rêbo Pon 16 Ruwah AJ 1603 (Rabu 11 September 1680). Lihat juga: jatha sirna rêtu bumi (AJ 1603) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.15.9); tri sirna rêtuning jagat (AJ 1603) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.13.8). Tanggal ini mengacu pada perpindahan pusat pemerintahan Mataram dari Plered ke Kartasura, yang kemudian dinamakan Kartasura Adiningrat. (kembali) Tanggal: Rêbo Pon pitu (7) Ruwah Alip: mantri sirna rasaning rat (AJ 1603). Tanggal Masehi: Senin 2 September 1680. Pada bulan Ruwah tahun AJ 1603, hari Rêbo Pon jatuh pada tanggal 16, maka mungkin tanggal yang dimaksud adalah Rêbo Pon 16 Ruwah AJ 1603 (Rabu 11 September 1680). Lihat juga: jatha sirna rêtu bumi (AJ 1603) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.15.9); tri sirna rêtuning jagat (AJ 1603) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.13.8). Tanggal ini mengacu pada perpindahan pusat pemerintahan Mataram dari Plered ke Kartasura, yang kemudian dinamakan Kartasura Adiningrat.
99	kanggea (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.13.10). (kembali) kanggea (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.13.10).
100	Kurang satu suku kata: Dêmang Kalêng lan Ki Jagawèsthi. Bandingkan: Dêmang Kêlêng lawan Jagapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.16.1); Dêmang Kalêng lan Ki Jagapati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.16.1). (kembali) Kurang satu suku kata: Dêmang Kalêng lan Ki Jagawèsthi. Bandingkan: Dêmang Kêlêng lawan Jagapati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.16.1); Dêmang Kalêng lan Ki Jagapati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.16.1).
101	Kurang satu suku kata. Bandingkan: abdi dalêm Arya Tambakbaya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.16.2); miwah sira Arya Tambakbaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.16.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: abdi dalêm Arya Tambakbaya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.16.2); miwah sira Arya Tambakbaya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.16.2).
102	Kurang satu suku kata. Bandingkan: pangagenipun cara Wêlandi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.18.1); dènnya nganggea cara Walandi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: pangagenipun cara Wêlandi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.18.1); dènnya nganggea cara Walandi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.1).
103	Lebih satu suku kata. Bandingkan: tan pisah sanalikane (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.18.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: tan pisah sanalikane (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.18.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.3).
104	abdinipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.7). (kembali) abdinipun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.18.7).
105	anênggih. (kembali) anênggih.
106	ngakahi. Bandingkan: ngukuhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.19.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.19.9). (kembali) ngakahi. Bandingkan: ngukuhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.19.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.19.9).
107	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Sayid Panatagama (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.22.10); Sayidin Natagama (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.22.10). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Sayid Panatagama (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.22.10); Sayidin Natagama (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.22.10).
108	Kurang dua suku kata. Bandingkan: Pugêr ingkang wus umadêg nata (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.25.2); Pugêr ikang madêg Natèng Nglaga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.23.2); Pugêr ingkang madêg natèng laga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.23.2). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: Pugêr ingkang wus umadêg nata (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 1.25.2); Pugêr ikang madêg Natèng Nglaga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.23.2); Pugêr ingkang madêg natèng laga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.23.2).
109	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wau Kangjêng Susunan Ngalaga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.25.2); Sang Sri Naradipa Ingalaga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.25.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wau Kangjêng Susunan Ngalaga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.25.2); Sang Sri Naradipa Ingalaga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.25.2).
110	Terdapat dobel sandangan: raosing atau raose. (kembali) Terdapat dobel sandangan: raosing atau raose.
111	Lebih dua suku kata. Bandingkan: saking bisa-bisane tiyang Kumpêni (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.26.9); iya saking bisa-bisaning Kumpêni (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.26.9). (kembali) Lebih dua suku kata. Bandingkan: saking bisa-bisane tiyang Kumpêni (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.26.9); iya saking bisa-bisaning Kumpêni (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.26.9).
112	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Susuhunan Nglaga Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.29.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Susuhunan Nglaga Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.29.5).
113	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Radèn Anrangkusuma wotsari (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.31.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Radèn Anrangkusuma wotsari (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.31.1).
114	Kurang satu suku kata. Bandingkan: matur dhatêng jêng sri naradipa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.31.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: matur dhatêng jêng sri naradipa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.31.2).
115	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sowan munggèng ngarsa narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.32.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sowan munggèng ngarsa narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.32.5).
116	Kurang satu suku kata. Bandingkan: agraup mrih amangênjali (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.33.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: agraup mrih amangênjali (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.33.5).
117	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Natakusuma lingnya ris (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.34.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Natakusuma lingnya ris (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.34.1).
118	asoroh (dan di tempat lain). (kembali) asoroh (dan di tempat lain).
119	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sêdya angangkah ing rat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.40.10). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sêdya angangkah ing rat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.40.10).
120	Catatan: la + pasangan nga lêlêt. (kembali) Catatan: la + pasangan nga lêlêt.
121	Kurang dua suku kata. Bandingkan: amba gusti anuntêna pêjah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.43.2). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: amba gusti anuntêna pêjah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.43.2).
122	Lebih satu suku kata. Bandingkan: wus angundhangi wadya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.43.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: wus angundhangi wadya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.43.6).
123	Kurang satu suku kata. Bandingkan: dènnya ngêdhaton nèng Kartasura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.44.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: dènnya ngêdhaton nèng Kartasura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.44.2).
124	pambanguse (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.45.3). (kembali) pambanguse (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.45.3).
125	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah ponang bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.47.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah ponang bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.47.6).
126	masanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.49.5). (kembali) masanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.49.5).
127	prayitnèng. (kembali) prayitnèng.
128	lawang (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.45.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.50.5). (kembali) lawang (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.45.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.50.5).
129	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus angancik ing lawang Taji (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.45.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.50.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus angancik ing lawang Taji (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 98.45.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 31.50.5).
130	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Arya Măndhalika atur sêmbah (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.3.1); Arya Măndhalika manêmbah aturnya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.3.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Arya Măndhalika atur sêmbah (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.3.1); Arya Măndhalika manêmbah aturnya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.3.1).
131	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gya têngara ngajrihi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.7.2); tunggul têngêran asri (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.7.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gya têngara ngajrihi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.7.2); tunggul têngêran asri (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.7.2).
132	Lebih satu suku kata. Bandingkan: rinêngga busana bra (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.9.4; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.9.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: rinêngga busana bra (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.9.4; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.9.4).
133	Lebih satu suku kata. Bandingkan: baju baludru wilis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.10.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.10.2); bajo baludru randhi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 107.28.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: baju baludru wilis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.10.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.10.2); bajo baludru randhi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 107.28.2).
134	Kurang satu suku kata. Bandingkan: pan kinubêng wong magêrsari akapang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.13.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.13.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: pan kinubêng wong magêrsari akapang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.13.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.13.1).
135	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika tur uning saksana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.1); sigra Arya Măndhalika tur uninga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika tur uning saksana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.1); sigra Arya Măndhalika tur uninga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.1).
136	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus campuh ing ayuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.4); sampun campuh ing yuda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.4; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus campuh ing ayuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.4); sampun campuh ing yuda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.4; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.4).
137	Lebih satu suku kata. Bandingkan: angandika sri bupati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.5); ngandika wau narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: angandika sri bupati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.12.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.17.5); ngandika wau narpati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.17.5).
138	Lebih satu suku kata. Bandingkan: nganggo têngran ingwang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.18.3); nganggo têngêr ingwang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.18.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: nganggo têngran ingwang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.18.3); nganggo têngêr ingwang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.18.3).
139	Kurang satu suku kata. Bandingkan: umomor arsa udani (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.18.5); amomor arsa udani (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.18.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: umomor arsa udani (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.18.5); amomor arsa udani (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.18.5).
140	Bandingkan: kambu dhatêng ing Taji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.20.7); angêmbul marang Taji (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.20.7). (kembali) Bandingkan: kambu dhatêng ing Taji (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.20.7); angêmbul marang Taji (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.20.7).
141	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika dulu mungsuhira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.24.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika dulu mungsuhira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.24.1).
142	dhudhuk (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.25.7; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.25.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.19.7). (kembali) dhudhuk (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.25.7; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 179.25.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 99.19.7).
143	Kurang satu suku kata. Bandingkan: ingkang anindhihi jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.31.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: ingkang anindhihi jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.31.5).
144	Lebih satu suku kata. Bandingkan: tingkahing ayuda (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 2.27.3); solah-tingkahira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.36.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: tingkahing ayuda (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 2.27.3); solah-tingkahira (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 32.36.3).
145	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumuruh swaraning tambur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.2.3); swarane umung gumuruh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.8.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumuruh swaraning tambur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.2.3); swarane umung gumuruh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.8.3).
146	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sigra ngrasuk busana cara Wlandi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.3.2); wus angrasuk ngagêm cara Kumpêni (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.9.2); abusana wau cara Kumpêni (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.18.2); wus angrasuk bisana cara Wlandi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.3.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sigra ngrasuk busana cara Wlandi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.3.2); wus angrasuk ngagêm cara Kumpêni (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.9.2); abusana wau cara Kumpêni (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.18.2); wus angrasuk bisana cara Wlandi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.3.2).
147	jaja (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.20.3; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.3). (kembali) jaja (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.20.3; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.3).
148	rinante (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.20.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.4). Bandingkan: rinantèn (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.3). (kembali) rinante (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 106.20.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.4). Bandingkan: rinantèn (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.3).
149	lênggah (dan di tempat lain) (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.6). (kembali) lênggah (dan di tempat lain) (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.11.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.5.6).
150	Lebih satu suku kata. Bandingkan: rinumpaka ing kêkitir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.7.7); rinumpaka ing mas adi (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.13.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: rinumpaka ing kêkitir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.7.7); rinumpaka ing mas adi (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.13.7).
151	Lebih satu suku kata. Bandingkan: syaraning wadya gumuruh (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.7.3); swarane wadya gumuruh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.14.3); swaraning bala gumuruh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.8.3); swaranira tri gumuruh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.7.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: syaraning wadya gumuruh (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.7.3); swarane wadya gumuruh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.14.3); swaraning bala gumuruh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.8.3); swaranira tri gumuruh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.7.3).
152	Lebih satu suku kata. Bandingkan: wus angiwa sarewangya [sarewangnya] angirid (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.9.2); wus angiwa sabalane dèn irid (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.10.2); wus angiwa sarowangnya ingirid (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.9.2); mingêr ngiwa balanira dèn irid (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.16.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: wus angiwa sarewangya [sarewangnya] angirid (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.9.2); wus angiwa sabalane dèn irid (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.10.2); wus angiwa sarowangnya ingirid (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.9.2); mingêr ngiwa balanira dèn irid (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.16.2).
153	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
154	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lawan Arya Sindurjèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.14.7); lawan Arya Sidurjèki (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.20.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lawan Arya Sindurjèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.14.7); lawan Arya Sidurjèki (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.20.7).
155	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Ki Tumênggung Gajahpramada gya rawuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.14.5); Ki Tumênggung Gajahpramada anglambung (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.21.5); Ki Tumênggung Gajahpramada tinêmpuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.15.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Ki Tumênggung Gajahpramada gya rawuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.14.5); Ki Tumênggung Gajahpramada anglambung (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.21.5); Ki Tumênggung Gajahpramada tinêmpuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.15.5).
156	prang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.17.1). (kembali) prang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.17.1).
157	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Ki Tumênggung Gajahpramada nênggih (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.23.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.17.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Ki Tumênggung Gajahpramada nênggih (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.23.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.17.2).
158	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ingamuk saya kèh rawuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.18.3); pasisir sadaya rawuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.17.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.17.3); anapung saya gung rawuh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.26.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ingamuk saya kèh rawuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.18.3); pasisir sadaya rawuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.17.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.17.3); anapung saya gung rawuh (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.26.3).
159	Lebih dua suku kata. Bandingkan: wong ing Pathi Rêmbang Lasêm atêtulung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.18.5); lan wong Rêmbang Lasêm umangsah têtulung (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.26.5); Lasêm Rêmbang Japara Tuban Sidayu (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.17.5); Langsêm Pathi Jêpara Rêmbang Sidayu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.17.5). (kembali) Lebih dua suku kata. Bandingkan: wong ing Pathi Rêmbang Lasêm atêtulung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.18.5); lan wong Rêmbang Lasêm umangsah têtulung (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.26.5); Lasêm Rêmbang Japara Tuban Sidayu (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.17.5); Langsêm Pathi Jêpara Rêmbang Sidayu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.17.5).
160	Lebih satu suku kata: sêntanane kathah anandhang kanin. (kembali) Lebih satu suku kata: sêntanane kathah anandhang kanin.
161	wêntisira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.19.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.28.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.20.2). (kembali) wêntisira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.19.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.28.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.20.2).
162	Lebih dua suku kata. Bandingkan: sêntanane tan adoh angubêngi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.19.2); sêntanane kang datan kêna têbih (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.29.2); santanane kang datan kêna têbih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.21.2). (kembali) Lebih dua suku kata. Bandingkan: sêntanane tan adoh angubêngi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.19.2); sêntanane kang datan kêna têbih (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 180.29.2); santanane kang datan kêna têbih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.21.2).
163	Kurang satu suku kata: pan kawula amit lampus. Bandingkan: pan kawula sampun sêpuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.3). (kembali) Kurang satu suku kata: pan kawula amit lampus. Bandingkan: pan kawula sampun sêpuh (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.3).
164	Kurang satu suku kata. Bandingkan: tuwuk ingkang kêkucah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: tuwuk ingkang kêkucah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.4).
165	paduka (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.6). (kembali) paduka (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.24.6).
166	ki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.25.2). (kembali) ki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.25.2).
167	Kurang satu suku kata. Bandingkan: samya ingajak lumayu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.25.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: samya ingajak lumayu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.25.3).
168	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ambêdhili ki tumênggung tan gingsir (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.24.2); binêdhilan ki tumênggung tan gingsir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.26.2); binêdhilan ki tumênggung tan gisir (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.25.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ambêdhili ki tumênggung tan gingsir (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 3.24.2); binêdhilan ki tumênggung tan gingsir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.26.2); binêdhilan ki tumênggung tan gisir (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 100.25.2).
169	Kurang satu suku kata. Bandingkan: singa kang katrajang gêmpur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.27.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: singa kang katrajang gêmpur (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.27.3).
170	sungsuma (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.28.3). (kembali) sungsuma (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.28.3).
171	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
172	tatulung. Bandingkan: têtulung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.30.5). (kembali) tatulung. Bandingkan: têtulung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 33.30.5).
173	angisis. (kembali) angisis.
174	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika asru asêsumbar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.2.1); sira Arya Măndhalika sumbar-sumbar (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.2.1); sumbar-sumbar sira Arya Măndhalika (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.12.1); Arya Măndhalika majêng asêsumbar (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.2.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika asru asêsumbar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.2.1); sira Arya Măndhalika sumbar-sumbar (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.2.1); sumbar-sumbar sira Arya Măndhalika (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.12.1); Arya Măndhalika majêng asêsumbar (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.2.1).
175	munggèng (dan di tempat lain). (kembali) munggèng (dan di tempat lain).
176	Lebih satu suku kata: rahadèn patih wotsari. (kembali) Lebih satu suku kata: rahadèn patih wotsari.
177	Tangkisan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.11.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.11.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.27.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.13.1). (kembali) Tangkisan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.11.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.11.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.27.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.13.1).
178	Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing alun-alun baris (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.14.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.2); ngalun-alun abaris (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.14.2); nèng alun-alun baris (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: ing alun-alun baris (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.14.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.2); ngalun-alun abaris (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.14.2); nèng alun-alun baris (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.2).
179	Kurang satu suku kata. Bandingkan: têtindhihing ayuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.4); têtungguling ayuda (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: têtindhihing ayuda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.4); têtungguling ayuda (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.4).
180	Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Panular wusdening (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.4); Jêng Pangran Panular tuwin (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: Pangran Panular wusdening (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 181.30.4); Jêng Pangran Panular tuwin (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.16.5).
181	Lebih satu suku kata. Bandingkan: dadya prênah paman (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.17.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: dadya prênah paman (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.17.3).
182	Lebih dua suku kata: gumrah swaraning jalmi. (kembali) Lebih dua suku kata: gumrah swaraning jalmi.
183	ginêntenan. (kembali) ginêntenan.
184	prayetna. (kembali) prayetna.
185	Lebih satu suku kata. Bandingkan: nêmbang têngara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.21.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.23.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: nêmbang têngara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.21.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.23.6).
186	Lebih satu suku kata. Bandingkan: wuwusên sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.2). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: wuwusên sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.2).
187	Kurang satu gatra: gatra ke-4 (7a). Bandingkan: prasamya nata bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.4). (kembali) Kurang satu gatra: gatra ke-4 (7a). Bandingkan: prasamya nata bala (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.4).
188	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sagung têngaraning jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.5). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sagung têngaraning jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.24.5).
189	Kurang satu suku kata. Bandingkan: apan anèng sitinggil (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: apan anèng sitinggil (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.2).
190	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya gêng Kartasura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.4). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya gêng Kartasura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.4).
191	ngêbyuki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.7). (kembali) ngêbyuki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.28.7).
192	sawadyanèki. Bandingkan: wadyanèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.29.5). (kembali) sawadyanèki. Bandingkan: wadyanèki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.29.5).
193	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya Kartasura saya kèh kang prapta (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.30.1); wadya Kartasura saya agung prapta (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.28.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wadya Kartasura saya kèh kang prapta (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.30.1); wadya Kartasura saya agung prapta (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.28.1).
194	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.30.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêrah swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.30.3).
195	Lebih satu suku kata. Bandingkan: swaraning kang sanjata lir gunung rêbah (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.29.1); swaraning kang sanjata lir gunung bêntar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.1); syarani kang sênjata lir gunung rêbah (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.29.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: swaraning kang sanjata lir gunung rêbah (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.29.1); swaraning kang sanjata lir gunung bêntar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.1); syarani kang sênjata lir gunung rêbah (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.29.1).
196	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sigra wadya Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.2); sagung wadya Matawis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.29.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.29.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sigra wadya Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.2); sagung wadya Matawis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.29.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.29.2).
197	winangsitan. Bandingkan: sinasmitan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.4). (kembali) winangsitan. Bandingkan: sinasmitan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.31.4).
198	Kurang satu suku kata: pan sampun dèn sumêdi. (kembali) Kurang satu suku kata: pan sampun dèn sumêdi.
199	Kurang satu suku kata. Bandingkan: anglir gêlap sèwu muni ngawang-awang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.32.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: anglir gêlap sèwu muni ngawang-awang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.32.1).
200	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumrudug swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.33.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumrudug swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.33.3).
201	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sinipat ing mariyêm wong Kartasura (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.32.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.34.1); duk sinipat mariyêm wong Kartasura (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.32.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sinipat ing mariyêm wong Kartasura (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.32.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.34.1); duk sinipat mariyêm wong Kartasura (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.32.1).
202	pasisir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.34.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.32.7). (kembali) pasisir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.34.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.32.7).
203	Kurang satu suku kata. Bandingkan: pasisir wani malih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.35.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: pasisir wani malih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.35.7).
204	bupati. Bandingkan: dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.36.2). (kembali) bupati. Bandingkan: dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.36.2).
205	turăngga. (kembali) turăngga.
206	amamăngsa. Bandingkan: mamăngsa(Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.1). (kembali) amamăngsa. Bandingkan: mamăngsa(Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.1).
207	tibèng (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.4). (kembali) tibèng (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.4).
208	katarajang (dan di tempat lain). Bandingkan: tinrajang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.5). (kembali) katarajang (dan di tempat lain). Bandingkan: tinrajang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.37.5).
209	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika amangsah manêngah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.39.1); mangsah ngrana sira Arya Măndhalika (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.37.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Arya Măndhalika amangsah manêngah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.39.1); mangsah ngrana sira Arya Măndhalika (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.37.1).
210	ngalumpruk (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.42.3). (kembali) ngalumpruk (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.42.3).
211	nyarirani. Bandingkan: ngawaki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.43.5). (kembali) nyarirani. Bandingkan: ngawaki (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.43.5).
212	mantri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.45.5). (kembali) mantri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.45.5).
213	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan sagunging para mantri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.45.5) (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan sagunging para mantri (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.45.5)
214	Kurang satu suku kata. Bandingkan: anadhahi wong Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.46.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: anadhahi wong Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.46.5).
215	Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêr swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.46.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: gumêr swaranya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.46.6).
216	katarajang. Bandingkan: tinarajang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.1). (kembali) katarajang. Bandingkan: tinarajang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.1).
217	sagung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.2). (kembali) sagung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.2).
218	Lebih satu suku kata. Bandingkan: yèn Prabu ing Ngalaga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: yèn Prabu ing Ngalaga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.47.4).
219	kagyat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.48.7). (kembali) kagyat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.48.7).
220	Kurang satu suku kata: lawan sira amral. Bandingkan: si amral kiwakna (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.44.3); amral tata sira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.45.3); hèh Amral dèn enggal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.49.3). (kembali) Kurang satu suku kata: lawan sira amral. Bandingkan: si amral kiwakna (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 4.44.3); amral tata sira (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.45.3); hèh Amral dèn enggal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.49.3).
221	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sang nata angliga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.51.3). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sang nata angliga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.51.3).
222	turanggi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.48.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.52.7). (kembali) turanggi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.48.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.52.7).
223	Kurang satu suku kata. Bandingkan: saking kitha ing Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.53.5); saking kadhaton Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.49.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: saking kitha ing Matawis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 34.53.5); saking kadhaton Matawis (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 101.49.5).
224	Lebih satu suku kata: Kang Sinuwun Ngalaga. (kembali) Lebih satu suku kata: Kang Sinuwun Ngalaga.
225	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
226	Lebih satu suku kata. Bandingkan: kang umadêg ing Salinga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.5.8; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.2.8); umadêg anèng Salinga (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 108.4.8). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: kang umadêg ing Salinga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.5.8; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.2.8); umadêg anèng Salinga (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 108.4.8).
227	bul-umbul (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.6.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.3.5). (kembali) bul-umbul (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.6.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.3.5).
228	mangkruk-mangkruke (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.8.3). Bandingkan: ngeca-ecane (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 108.7.3). (kembali) mangkruk-mangkruke (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.8.3). Bandingkan: ngeca-ecane (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 108.7.3).
229	Amangkurat. Bandingkan: Mangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.9.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.6.2). (kembali) Amangkurat. Bandingkan: Mangkurat (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.9.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.6.2).
230	kinèn (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.1). (kembali) kinèn (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.1).
231	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Kyai Tumênggung Wirawidigda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.10.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.7.2); sira Tumênggung Wirawidigda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Kyai Tumênggung Wirawidigda (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.10.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.7.2); sira Tumênggung Wirawidigda (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.2).
232	Bandingkan: Parapag (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.8; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.7.8); Parênggan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.10.8). (kembali) Bandingkan: Parapag (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.10.8; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.7.8); Parênggan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.10.8).
233	prapti (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.12.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.9.5). (kembali) prapti (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.12.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.9.5).
234	Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan winarna wau sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.13.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.10.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: tan winarna wau sri bupati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.13.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.10.1).
235	nanggupi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.13.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.10.5). (kembali) nanggupi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.13.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.10.5).
236	magut (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 5.14.1). Bandingkan: umagut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.14.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.11.1); amagut (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.14.1). (kembali) magut (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 5.14.1). Bandingkan: umagut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.14.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.11.1); amagut (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.14.1).
237	năngga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.14.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.14.2). Bandingkan: anăngga (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 5.14.2); sinăngga (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.11.2). (kembali) năngga (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.14.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.14.2). Bandingkan: anăngga (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 5.14.2); sinăngga (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.11.2).
238	linanggar (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.13.9). Bandingkan: langgar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.16.9). (kembali) linanggar (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.13.9). Bandingkan: langgar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.16.9).
239	tanpa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.20.3). (kembali) tanpa (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.20.3).
240	anglud (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.17.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.20.4). Bandingkan: anglut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.20.4). (kembali) anglud (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.17.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.20.4). Bandingkan: anglut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.20.4).
241	Sanggung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.23.1). (kembali) Sanggung (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.23.1).
242	Terdapat dobel sandangan: senapatining atau senapatine. (kembali) Terdapat dobel sandangan: senapatining atau senapatine.
243	angangkang (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.2). (kembali) angangkang (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.2; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.2).
244	Kurang dua suku kata. Bandingkan: bêndhe tinitir munya angangkang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.2); bêndhe bèri tinitir angangkang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.2). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: bêndhe tinitir munya angangkang (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.2); bêndhe bèri tinitir angangkang (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.2).
245	syarane (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.24.3). Bandingkan: swarane (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.3). (kembali) syarane (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 102.24.3). Bandingkan: swarane (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 183.21.3; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 35.24.3).
246	anggamêng (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.1.5). Bandingkan: tanapi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.1.5); barisira (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.1.5). (kembali) anggamêng (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.1.5). Bandingkan: tanapi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.1.5); barisira (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.1.5).
247	alêlumbungan (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.1.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.1.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.1.6). (kembali) alêlumbungan (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.1.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.1.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.1.6).
248	atêtumpêsan (dan di tempat dan bentukan lain). Bandingkan: tumpêsan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.8.1). (kembali) atêtumpêsan (dan di tempat dan bentukan lain). Bandingkan: tumpêsan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.8.1).
249	Kurang lima suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman f. 446v yang digitalisasinya terlewatkan. (kembali) Kurang lima suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman f. 446v yang digitalisasinya terlewatkan.
250	Terdapat kesalahan dalam digitalisasi naskah tempat halaman f.449v yang disalin dan bukan halaman f.446v. Berdasarkan perbandingan dengan Babad Kartasura (British Library MSS Jav 49, 1774–6), Babad Mataram (Dirjaatmaja, 1904, 1919) dan Babad Tanah Jawi (Balai Pustaka, 1939–41), sembilan (9) bait terlewatkan, atau sebelas (11) bila bagian akhir bait 13 di atas dan bagian awal bait 14 di bawah dihitung. Lihat lebih lanjut di: Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.12–22, Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.13–23 dan Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.20–30. (kembali) Terdapat kesalahan dalam digitalisasi naskah tempat halaman f.449v yang disalin dan bukan halaman f.446v. Berdasarkan perbandingan dengan Babad Kartasura (British Library MSS Jav 49, 1774–6), Babad Mataram (Dirjaatmaja, 1904, 1919) dan Babad Tanah Jawi (Balai Pustaka, 1939–41), sembilan (9) bait terlewatkan, atau sebelas (11) bila bagian akhir bait 13 di atas dan bagian awal bait 14 di bawah dihitung. Lihat lebih lanjut di: Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.12–22, Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.13–23 dan Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.20–30.
251	Kurang dua gatra: gatra ke-6 (5a) dan ke-7 (7i). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 446v yang digitalisasinya terlewatkan. Bandingkan: arsa tumama | ing dalupan kuwatir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.13.6–7; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.20.6–7). (kembali) Kurang dua gatra: gatra ke-6 (5a) dan ke-7 (7i). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 446v yang digitalisasinya terlewatkan. Bandingkan: arsa tumama | ing dalupan kuwatir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.13.6–7; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.20.6–7).
252	Kurang dua suku kata. Bandingkan: lah punapa pakantukipun punika (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.30.1); lah punapa pakantuke ta bandara (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.23.1). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: lah punapa pakantukipun punika (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.30.1); lah punapa pakantuke ta bandara (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.23.1).
253	Terdapat dobel sandangan: risaking atau risake. (kembali) Terdapat dobel sandangan: risaking atau risake.
254	Oleh karena digitalisasinya halaman f. 446v terlewatkan, nomor bait ini dan seterusnya tidak sesuai dengan semestinya. (kembali) Oleh karena digitalisasinya halaman f. 446v terlewatkan, nomor bait ini dan seterusnya tidak sesuai dengan semestinya.
255	Lebih satu suku kata. Bandingkan: maring kakang mas (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.33.6); marang kakang mas (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.26.6); maring kangêmas (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.25.6); maring kaka mas (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.24.6). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: maring kakang mas (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 109.33.6); marang kakang mas (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.26.6); maring kangêmas (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.25.6); maring kaka mas (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 6.24.6).
256	nampani. Bandingkan: anampani (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.29.1). (kembali) nampani. Bandingkan: anampani (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.29.1).
257	mantri. (kembali) mantri.
258	aji. (kembali) aji.
259	amba (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.30.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.31.7). (kembali) amba (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 103.30.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 36.31.7).
260	Kurang satu suku kata. Bandingkan: gya winaos bêbukaning tulis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1.1); dyan winaos sinuksmèng ing ati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: gya winaos bêbukaning tulis (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1.1); dyan winaos sinuksmèng ing ati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1.1).
261	Terdapat kesalahan dalam digitalisasi naskah tempat halaman f.448v yang disalin dan bukan halaman f.447v. Berdasarkan perbandingan dengan Babad Kartasura (British Library MSS Jav 49, 1774–6), Babad Mataram (Dirjaatmaja, 1904, 1919), sepuluh (10) bait terlewatkan, atau dua belas (12) bila bagian akhir bait 1 di atas dan bagian awal bait 2 di bawah dihitung. Lihat lebih lanjut di: Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1–12; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1–12. (kembali) Terdapat kesalahan dalam digitalisasi naskah tempat halaman f.448v yang disalin dan bukan halaman f.447v. Berdasarkan perbandingan dengan Babad Kartasura (British Library MSS Jav 49, 1774–6), Babad Mataram (Dirjaatmaja, 1904, 1919), sepuluh (10) bait terlewatkan, atau dua belas (12) bila bagian akhir bait 1 di atas dan bagian awal bait 2 di bawah dihitung. Lihat lebih lanjut di: Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1–12; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1–12.
262	Kurang dua gatra: gatra ke-5 (6i) dan ke-6 (6u). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 447v yang digitalisasinya terlewatkan. Bandingkan: ingkang angranggoni | winarja winangun (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1.5–6); ingkang angratoni | pan arja winangun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1.5–6). (kembali) Kurang dua gatra: gatra ke-5 (6i) dan ke-6 (6u). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 447v yang digitalisasinya terlewatkan. Bandingkan: ingkang angranggoni | winarja winangun (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.1.5–6); ingkang angratoni | pan arja winangun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.1.5–6).
263	Kurang dua gatra: gatra ke-1 (10i) dan ke-2 (6o). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 447v yang digitalisasinya terlewatkan. Oleh karena terlewatkan, nomor bait ini dan seterusnya tidak sesuai dengan semestinya. Bandingkan: prapta Sanggung kang para dipati | gumêrah ponang wong (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.12.1–2). (kembali) Kurang dua gatra: gatra ke-1 (10i) dan ke-2 (6o). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman f. 447v yang digitalisasinya terlewatkan. Oleh karena terlewatkan, nomor bait ini dan seterusnya tidak sesuai dengan semestinya. Bandingkan: prapta Sanggung kang para dipati | gumêrah ponang wong (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.12.1–2).
264	binongkok (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 104.13.3). Bandingkan: bongkokan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.13.3). (kembali) binongkok (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 104.13.3). Bandingkan: bongkokan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.13.3).
265	Wêlandi. (kembali) Wêlandi.
266	Biasanya guru lagu e: natèng. (kembali) Biasanya guru lagu e: natèng.
267	Kurang satu suku kata: nulya sakèh kang para dipati. Bandingkan: ya ta sagung kang para dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.26.1); ya ta wau kang para dipati (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 185.25.1). (kembali) Kurang satu suku kata: nulya sakèh kang para dipati. Bandingkan: ya ta sagung kang para dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.26.1); ya ta wau kang para dipati (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 185.25.1).
268	Tanggal: toya muluk obah sêsangkane (AJ 1604). Tahun AJ 1604 jatuh antara tanggal Masehi: 21 Januari 1681 sampai dengan 10 Januari 1682. Lihat juga: jaladri lang rêtune jagate (AJ 1604) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.22.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 104.22.3). Sangkala ini mengacu pada pemulihan status Pangeran Adipati Anom sebagai Pangeran Adipati Kapugêran setelah kembali ke keraton dan dikenali oleh raja. (kembali) Tanggal: toya muluk obah sêsangkane (AJ 1604). Tahun AJ 1604 jatuh antara tanggal Masehi: 21 Januari 1681 sampai dengan 10 Januari 1682. Lihat juga: jaladri lang rêtune jagate (AJ 1604) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.22.3; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 104.22.3). Sangkala ini mengacu pada pemulihan status Pangeran Adipati Anom sebagai Pangeran Adipati Kapugêran setelah kembali ke keraton dan dikenali oleh raja.
269	Kurang satu suku kata. Bandingkan: amba punika kangmas rumiyin (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.30.1); amba nguni wus umadêg aji (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 185.29.1); ămba punika nênggih rumiyin (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.25.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: amba punika kangmas rumiyin (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.30.1); amba nguni wus umadêg aji (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 185.29.1); ămba punika nênggih rumiyin (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 7.25.1).
270	Lebih satu suku kata. Bandingkan: timbalan dalêm yèn mênang jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.34.1). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: timbalan dalêm yèn mênang jurit (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.34.1).
271	anor. Bandingkan: kawon (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.34.2). (kembali) anor. Bandingkan: kawon (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.34.2).
272	Têgal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.33.3). (kembali) Têgal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.33.3).
273	Lebih satu suku kata. Bandingkan: pra dipati angawaki sami (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.37.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: pra dipati angawaki sami (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 37.37.4).
274	Lebih satu suku kata: pra bupatya pan samya ngawaki. Bandingkan: gya têngara sagung pra dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.1.1). (kembali) Lebih satu suku kata: pra bupatya pan samya ngawaki. Bandingkan: gya têngara sagung pra dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.1.1).
275	kêcandhak (dan di tempat lain). Bandingkan: kacandhak (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.2.6; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.6.6). (kembali) kêcandhak (dan di tempat lain). Bandingkan: kacandhak (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.2.6; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.6.6).
276	kêmandhungan. Bandingkan: kamandhungan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.3.10; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.7.10). (kembali) kêmandhungan. Bandingkan: kamandhungan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.3.10; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.7.10).
277	Pasundhan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.4.6). (kembali) Pasundhan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.4.6).
278	bêlanjaning. Bandingkan: balanjane (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.5.1). (kembali) bêlanjaning. Bandingkan: balanjane (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.5.1).
279	satunggal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.6.2). (kembali) satunggal (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.6.2).
280	nambut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.7.9). Bandingkan: nambutkardi (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.11.9). (kembali) nambut (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.7.9). Bandingkan: nambutkardi (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.11.9).
281	sagung (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 111.4.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.12.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.8.1). (kembali) sagung (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 111.4.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.12.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.8.1).
282	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
283	pambangusing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.9.8; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 111.5.8). Bandingkan: binangus (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.13.8). (kembali) pambangusing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.9.8; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 111.5.8). Bandingkan: binangus (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.13.8).
284	Kurang satu suku kata. Bandingkan: nênggih wontên kang winuwus malih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.14.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.19.1); nênggih wontên winursita malih (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.8.1); nênggih wontên kawarnaa malih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.1.1); nahan ingkang kawarna ing tulis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.1.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: nênggih wontên kang winuwus malih (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.14.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.19.1); nênggih wontên winursita malih (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.8.1); nênggih wontên kawarnaa malih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.1.1); nahan ingkang kawarna ing tulis (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.1.1).
285	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Kapitan Êmur ing Batawiyah (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.1.2; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.8.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.1.2); Kapitan Êmur ing Batawiah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.14.2); Kapitan Murnê Sri Batawiah (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.19.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Kapitan Êmur ing Batawiyah (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.1.2; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.8.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.1.2); Kapitan Êmur ing Batawiah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.14.2); Kapitan Murnê Sri Batawiah (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.19.2).
286	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Idlèr Mur duk samana (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.9.6); Idlir Mur duk sêmana (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.20.6); Èdlèr Mur duk sêmana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.2.6); Dêlèr Êmur samana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.15.6); idêlèr wus rumasa (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.2.6). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Idlèr Mur duk samana (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.9.6); Idlir Mur duk sêmana (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.20.6); Èdlèr Mur duk sêmana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.2.6); Dêlèr Êmur samana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.15.6); idêlèr wus rumasa (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.2.6).
287	aris (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.17.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.28.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.23.1). (kembali) aris (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.17.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.28.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.23.1).
288	marang (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.18.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.29.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.24.5). (kembali) marang (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.18.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 186.29.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.24.5).
289	Lebih dua suku kata. Bandingkan: lawan ingsun nora mangan-mangan (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.19.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.25.2); lawan isun nora mangan-mangan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.12.2); nora mangan ngèsthi kasantikan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.12.2). (kembali) Lebih dua suku kata. Bandingkan: lawan ingsun nora mangan-mangan (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.19.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.25.2); lawan isun nora mangan-mangan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.12.2); nora mangan ngèsthi kasantikan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.12.2).
290	jawi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.30.9). (kembali) jawi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.30.9).
291	Bandingkan: kang anata jaga ing bêlokan (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.33.2); ngarsa-arsa kang jaga bêlokan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.26.2); kang ajaga ing jaba bêlokan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.38.2). (kembali) Bandingkan: kang anata jaga ing bêlokan (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.33.2); ngarsa-arsa kang jaga bêlokan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.26.2); kang ajaga ing jaba bêlokan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.38.2).
292	sabragada (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.34.5; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.27.5). Bandingkan: sabêrgada (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.27.5); sabrêgada (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.39.5). (kembali) sabragada (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.34.5; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.27.5). Bandingkan: sabêrgada (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.27.5); sabrêgada (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.39.5).
293	anêmpuh (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.34.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.39.9; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.27.9). Bandingkan: nêmpuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.27.9). (kembali) anêmpuh (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.34.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.39.9; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.27.9). Bandingkan: nêmpuh (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.27.9).
294	sarêng (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.2). (kembali) sarêng (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.2).
295	galak (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.40.6). (kembali) galak (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.40.6).
296	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lir singalodra galak (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.40.6). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lir singalodra galak (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.35.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.40.6).
297	ngait-ait (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.34.1; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.41.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.34.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.46.1). (kembali) ngait-ait (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 9.34.1; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.41.1; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.34.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.46.1).
298	andhêdhêk. Bandingkan: andhêdhêp (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.44.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.37.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.49.4). (kembali) andhêdhêk. Bandingkan: andhêdhêp (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 113.44.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 107.37.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 38.49.4).
299	pangêdrèle (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.6.2). Bandingkan: pangêdrèling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.4.2); angêdrèl ing (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.4.2). (kembali) pangêdrèle (Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.6.2). Bandingkan: pangêdrèling (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.4.2); angêdrèl ing (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.4.2).
300	Kurawagung (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.5.3). Bandingkan: Kurawèku (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.5.3). (kembali) Kurawagung (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.5.3). Bandingkan: Kurawèku (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.5.3).
301	Cianjur (dan di tempat lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.9.5; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.9.5; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.11.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.12.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.11.5). (kembali) Cianjur (dan di tempat lain) (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.9.5; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.9.5; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.11.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.12.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.11.5).
302	tyas (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.22.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.23.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.22.1). (kembali) tyas (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.22.1; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 188.23.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.22.1).
303	sirarsa (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.24.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.23.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.24.4). (kembali) sirarsa (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.24.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.23.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.24.4).
304	Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan. (kembali) Mulai dari halaman ini, terdapat perubahan dalam tulisan tangan.
305	suminggah (dan di tempat lain) (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.28.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.33.4). (kembali) suminggah (dan di tempat lain) (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.28.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.33.4).
306	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wênèh ana anangisi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.31.7); Ki Untung dipun tangisi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.34.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.34.7); sawênèh ana nangisi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.36.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wênèh ana anangisi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.31.7); Ki Untung dipun tangisi (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.34.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.34.7); sawênèh ana nangisi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.36.7).
307	Kurang satu suku kata. Bandingkan: kèndêl wontên margi parapatan wau (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.40.5); kèndêl wontên margi pamrapatan wau (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.35.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: kèndêl wontên margi parapatan wau (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.40.5); kèndêl wontên margi pamrapatan wau (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.35.5).
308	lèngsèr (dan di tempat lain). (kembali) lèngsèr (dan di tempat lain).
309	Kurang satu suku kata: prapta ing parapatan. Bandingkan: ing marga parapatan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.41.4). (kembali) Kurang satu suku kata: prapta ing parapatan. Bandingkan: ing marga parapatan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.41.4).
310	Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta Sultan Carêbon ngandika arum (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.37.5); kangjêng sultan pangandikanira arum (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.42.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: ya ta Sultan Carêbon ngandika arum (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.37.5); kangjêng sultan pangandikanira arum (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.42.5).
311	amêngku (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.42.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.46.5). (kembali) amêngku (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.42.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.46.5).
312	satêdhak-têdhak (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.51.5; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.46.5). (kembali) satêdhak-têdhak (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.51.5; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.46.5).
313	mungkasi. Bandingkan: amungkasi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.48.3); pamungkasing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.52.3). (kembali) mungkasi. Bandingkan: amungkasi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.48.3); pamungkasing (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.52.3).
314	Kurang satu suku kata. Bandingkan: nahan gantya kawuwusa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.55.1); gantya ingkang winursita (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.54.1); ya ta wau kawarnaa (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.50.1); nêngêna ingkang wus lêpas (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.55.1). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: nahan gantya kawuwusa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.55.1); gantya ingkang winursita (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.54.1); ya ta wau kawarnaa (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.50.1); nêngêna ingkang wus lêpas (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.55.1).
315	ingkang (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.57.7). (kembali) ingkang (dan di tempat lain) (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.57.7).
316	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lampahira Rahadèn Surapati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.59.2; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.54.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.58.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lampahira Rahadèn Surapati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.59.2; Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.54.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.58.2).
317	patinggènira. Bandingkan: patingginira (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.54.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.58.7; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.59.7). (kembali) patinggènira. Bandingkan: patingginira (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.54.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.58.7; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.59.7).
318	măngga (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.57.2). (kembali) măngga (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.57.2).
319	Terdapat dobel sandangan: jroning atau jrone. (kembali) Terdapat dobel sandangan: jroning atau jrone.
320	Lebih satu suku kata. Bandingkan: kang maksih anglawan jurit (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.57.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.62.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.61.7); mêksih angawali jurit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.62.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: kang maksih anglawan jurit (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.57.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.62.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.61.7); mêksih angawali jurit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.62.7).
321	Kurang satu suku kata. Bandingkan: kongsul saking ing nagari (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.58.7); kontal saking ing nagari (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.62.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: kongsul saking ing nagari (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.58.7); kontal saking ing nagari (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.62.7).
322	pondhongi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.59.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.63.7; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.63.7). Bandingkan: boyongi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.63.7). (kembali) pondhongi (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.59.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 108.63.7; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.63.7). Bandingkan: boyongi (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 39.63.7).
323	singsim (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.62.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.67.6). (kembali) singsim (Babad Tanah Jawi, Balai Pustaka, Pupuh 114.62.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 10.67.6).
324	Anrangkusumèki (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.1.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.1.4). (kembali) Anrangkusumèki (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.1.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.1.4).
325	Terdapat dobel sandangan: sangkaning atau sangkane. (kembali) Terdapat dobel sandangan: sangkaning atau sangkane.
326	Terdapat dobel sandangan: dening atau dene. (kembali) Terdapat dobel sandangan: dening atau dene.
327	Lebih satu suku kata. Bandingkan: nanging panuhun iwang (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.4.7); nanging panuhun amba (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.4.7); nanging panuhun ămba (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.4.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: nanging panuhun iwang (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.4.7); nanging panuhun amba (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.4.7); nanging panuhun ămba (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.4.7).
328	Lebih satu suku kata. Bandingkan: timbalane sri bupati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.10.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.10.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.10.4). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: timbalane sri bupati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.10.4; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.10.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.10.4).
329	kêdhatun (dan di tempat dan bentukan lain). Bandingkan: kadhatun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.15.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.15.6). (kembali) kêdhatun (dan di tempat dan bentukan lain). Bandingkan: kadhatun (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.15.6; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.15.6).
330	Kurang satu suku kata. Bandingkan: pan sampun tanggap ing sêmu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.18.6); sampun atanggap ing sêmu (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.18.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.18.6). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: pan sampun tanggap ing sêmu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.18.6); sampun atanggap ing sêmu (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.18.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.18.6).
331	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Ki Umbul Jaladriya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.18.7); sira Bun Jaladriya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.18.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Ki Umbul Jaladriya (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.18.7); sira Bun Jaladriya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.18.7).
332	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Prabu Saradênti (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.20.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.20.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.20.2). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Prabu Saradênti (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.20.2; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.20.2; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.20.2).
333	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Bun Jaladriya (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.20.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.20.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.20.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Bun Jaladriya (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.20.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.20.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.20.7).
334	ginodhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.21.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.21.4). (kembali) ginodhi (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.21.4; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.21.4).
335	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Bun Jaladriya wus laju (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.21.6); Bun Jaladriya wus mêtu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.21.6); Bun Jaladriya glis laju (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.21.6). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Bun Jaladriya wus laju (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.21.6); Bun Jaladriya wus mêtu (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.21.6); Bun Jaladriya glis laju (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.21.6).
336	pinanjêr (dan di tempat lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.23.8; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.23.8). Bandingkan: pinanjir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.23.8). (kembali) pinanjêr (dan di tempat lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.23.8; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.23.8). Bandingkan: pinanjir (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.23.8).
337	Kurang satu suku kata. Bandingkan: dhatêng rahadèn patih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.25.5); dening rahadèn patih (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.25.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.25.5). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: dhatêng rahadèn patih (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.25.5); dening rahadèn patih (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.25.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.25.5).
338	Lebih satu suku kata. Bandingkan: sawusira mêngkana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.25.7); sawusira mangkana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.25.7); marang Ki Surapatya (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.25.7). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: sawusira mêngkana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.25.7); sawusira mangkana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.25.7); marang Ki Surapatya (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.25.7).
339	Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Kapitan Êtak (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.29.7); Kapitan Tak sêmana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.29.7); Kapitan Tak saksana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.29.7). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: sira Kapitan Êtak (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.29.7); Kapitan Tak sêmana (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.29.7); Kapitan Tak saksana (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.29.7).
340	Kurang satu suku kata. Bandingkan: kang jinujug Radèn Arya Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.32.9; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.32.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.32.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: kang jinujug Radèn Arya Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.32.9; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.32.9; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.32.9).
341	Sindurja (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.33.1). Bandingkan: Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.33.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.33.1). (kembali) Sindurja (dan di tempat dan bentukan lain) (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.33.1). Bandingkan: Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.33.1; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.33.1).
342	goning (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.41.9). Bandingkan: gone (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.41.9); gènnya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.41.9). (kembali) goning (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.41.9). Bandingkan: gone (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.41.9); gènnya (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.41.9).
343	angsul-angsul (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.42.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.42.6; [Macapat]; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.42.6). (kembali) angsul-angsul (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.42.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.42.6; [Macapat]; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.42.6).
344	tundhungên (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.43.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.43.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.10.5). (kembali) tundhungên (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.43.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.43.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.10.5).
345	ringgit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.48.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.15.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.48.5). (kembali) ringgit (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.48.5; Babad Tanah Jawi, Van Dorp, Pupuh 190.15.5; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.48.5).
346	Terdapat dobel sandangan: dening atau dene. (kembali) Terdapat dobel sandangan: dening atau dene.
347	tumpêng (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.54.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.54.7). (kembali) tumpêng (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.54.7; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.54.7).
348	Terdapat dobel sandangan: siyunging atau siyunge. (kembali) Terdapat dobel sandangan: siyunging atau siyunge.
349	satêbah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.56.9). (kembali) satêbah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.56.9).
350	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus budhal saking Jêpara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.58.3); budhal saking ing Japara (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.58.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus budhal saking Jêpara (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.58.3); budhal saking ing Japara (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.58.3).
351	pasanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.59.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.60.7). Bandingkan: pamondhokan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.60.7). (kembali) pasanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.59.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.60.7). Bandingkan: pamondhokan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.60.7).
352	undanga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.59.9; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.60.9). Bandingkan: pinanggilan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.60.9). (kembali) undanga (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.59.9; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.60.9). Bandingkan: pinanggilan (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.60.9).
353	pasanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.62.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.63.7). (kembali) pasanggrahan (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.62.7; Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.63.7).
354	Terdapat dobel sandangan: dosaning atau dosane. (kembali) Terdapat dobel sandangan: dosaning atau dosane.
355	Kurang satu suku kata. Bandingkan: Radèn Arya Sindurja lon dènnya mojar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.63.9); anauri Radèn Arya Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.64.9); angandika Radèn Arya Sindurêja (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.64.9). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: Radèn Arya Sindurja lon dènnya mojar (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.63.9); anauri Radèn Arya Sindurêja (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.64.9); angandika Radèn Arya Sindurêja (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.64.9).
356	Kurang satu suku kata. Bandingkan: dening Arya Sindurêja (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.69.3); marang Arya Sindurêja (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.68.3). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: dening Arya Sindurêja (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.69.3); marang Arya Sindurêja (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.68.3).
357	tunggil. (kembali) tunggil.
358	Lebih satu suku kata. Bandingkan: pêjahipun katur ing paduka nata (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.71.9); pêjahipun katur ing panduka nata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.71.9); pêjahipun katura paduka nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.70.9). (kembali) Lebih satu suku kata. Bandingkan: pêjahipun katur ing paduka nata (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.71.9); pêjahipun katur ing panduka nata (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.71.9); pêjahipun katura paduka nata (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.70.9).
359	anggusah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.71.7). (kembali) anggusah (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.71.7).
360	Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus tampi pitungkas tuhu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.6). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: wus tampi pitungkas tuhu (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.6; Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.6; Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.6).
361	Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan sagung para bupati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.8); miwah sagunging bupati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.8); miwah sagunging dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.8). (kembali) Kurang satu suku kata. Bandingkan: lan sagung para bupati (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.8); miwah sagunging bupati (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.8); miwah sagunging dipati (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.8).
362	Kurang dua suku kata. Bandingkan: myang Pangeran Pugêr mundur saking ngarsa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.9); Jêng Pangeran Pugêr mundur saking pura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.9); Pangran Pugêr wus mundur saking ngajêngan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.9). (kembali) Kurang dua suku kata. Bandingkan: myang Pangeran Pugêr mundur saking ngarsa (Babad Kraton, British Library (Add MS 12320), Pupuh 109.74.9); Jêng Pangeran Pugêr mundur saking pura (Babad Mataram, Dirjaatmaja, Pupuh 40.73.9); Pangran Pugêr wus mundur saking ngajêngan (Babad Kartasura, British Library (MSS Jav 49), Pupuh 11.74.9).