Mahabharata, Jayapuspita, 1911, #182 (Hlm. 001–147)

Prijs franco per pos.

Verkrijgbaar bij het Depot van leermiddelen [...][1] hevreden tegen toezending van een postwissel tot genoemd bedrag.

Sêrat Mahabarata.

Basa Kawi, ingkang ing ngajêng sampun kasantunan basa Walandi dening Tuwane Dhaktor[2] Hèndrik Herman Yuinbol.

Ing mangke kasantunan basa Jawi dening Radèn Ngabèi Jayapuspita, waunipun juru basa Jawi ing Surakarta.

__________

Kaêcap ing kantor pangêcapanipun Kangjêng Guprêmèn, ing nagari Batawi, taun 1911.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1] ---

Serie uitgaven door bemiddeling der Commissie voor de Volkslectuur No. 1.

Sêrat Mahabarata.

Basa Kawi, ingkang ing ngajêng sampun kasantunan basa Walandi dening Tuwane Dhaktor Hèndrik Herman Yuinbol.

Ing mangke kasantunan basa Jawi dening Radèn Ngabèi Jayapuspita, waunipun juru basa Jawi ing Surakarta.

__________

Kaêcap ing kantor pangêcapanipun Kangjêng Guprêmèn, ing nagari Batawi, taun 1911.

--- [2] ---

[...]

--- [3] ---

SERAT MAHABHARATA

UIT HET OUD-JAVAANSCH IN HET HOLLANDSCH OVERGEBRACHT DOOR DR. H.H. JUYNBOLL.

EN IN HET MODERN-JAVAANSCH VERTAALD DOOR WIJLEN RN. Ng. DJOJOPOESPITO, IN LEVEN INLANDSCH TRANSLATEUR TE SOERAKARTA.

__________

BATAVIA LANDSDRUKKERIJ 1911.

--- [4] ---

[...]

--- [5] ---

Prasabênipun ingkang Nurun ing Têmbung Jawi.

Awit saking kadarmanipun Tuwan D. van Inlopên Labêrton, guru basa Jawi ing pamulangan luhur nagari Bêtawi, sampun karsa anyambuti Sêrat Mahabarata dhumatêng kula, babon têmbung Kawi ingkang sampun kasantunan têmbung Walandi dening Tuwan Hèndrik Herman Yuinbol.

Miturut sêsorahipun Tuwan Yuinbol wau, Sêrat Mahabarata punika aslinipun saking tanah Indhu, kala jamanipun Prabu Èrlangga lajêng katurun ing basa Jawi kina, inggih punika têmbung Kawi, lêrêsipun sadaya wontên 18 parwa, dene ingkang kacariyos ing sêrat punika amung wontên tigang parwa, inggih punika Asrama Wasana Parwa, Mosala Parwa tuwin Prastanika Parwa.

--- 6 ---

Sêrat Mahabarata punika tuking lêlampahanipun para Pandhawa, kados ingkang kacariyos ing ringgit purwa, mila wontên ingkang amastani, bilih ringgit purwa punika lêrêsipun pancèn ringgit parwa, awit ingkang kacariyosakên pêpêthikan saking parwanipun Sêrat Mahabarata.

Sanadyan ringgit purwa punika tukipun saking Sêrat Mahabarata, ewadene tigang parwa ingkang kawrat ing sêrat punika sasumêrêp kula dèrèng kalêbêt ing pakêmipun ringgit purwa, ugi wontên sêrat Jawi samangke ingkang nyariyosakên lêlampahan sabibaring pêrang Baratayuda, kados ta Sêrat Karimataya, ingkang nyariyosakên bab muksanipun para Pandhawa, ananging cariyosipun botên cocog kalihan ingkang kasêbut ing Prastanika Parwa, dados bokmanawi Sêrat Karimataya punika anggitan kala jamanipun tiyang [ti...]

--- 7 ---

[...yang] Jawi sampun manjing agami Islam, karantên sampun botên pirsa sêrat lêlampahan bab muksanipun para Pandhawa, ingkang asli saking tanah Indhu.

Pramila ing mangke Sêrat Mahabarata wau kula turun ing têmbung Jawi, awit pamanggih kula ingkang sapisan, kenging kangge wêwahipun pakêming ringgit purwa, ingkang kaping kalih, bokmanawi migunani kangge ingkang sumêdya sinau pangikêting têmbung Kawi, karantên pangarangipun kala jaman nêdhênging sêkaripun têmbung Kawi.

Têmbungipun Kawi Sêrat Mahabarata ingkang kula têdhak punika mawi sastra Walandi, pramila kala badhe kula santuni sastra Jawi, sangking pirêmbagipun Tuwan Labêrton, sagêda panyêrat kula anulad panyêratipun Sêrat Ramayana Kawi Tuwan Profesor Kèrên, mila makatên, prêlunipun supados gampil kangge sinau têmbung Kawi, awit panyêratipun sabên satêmbung [sa...]

--- 8 ---

[...têmbung] kagodhag, dados sagêd wijang lingganipun, ananging têmbung ingkang wandanipun wêkasan kasigêg, punika lajêng kagandhèng kalihan têmbung wingkingipun, samantên punika ingkang botên nyamarakên lingganing têmbung.

Aliya saking punika, wontên malih ingkang prêlu kula pratelakakên, kados ing ngandhap punika.

Dha, punika aksara dênta, ungêlipun ugi mèh sami kalihan da, samangke kangge aksara lidhah, ing Sêrat Kawi punika taksih dados aksara dênta, dene pasanganipun ugi dha.

Sa dênta pasanganipun punika ¨ u ¨ P upaminipun nyêrat pukulun sang, panyêratipun makatên,pukulunuP=.

Sa talawya pasanganipun inggih ¨ $.

Sa murda pasanganipun punika ¨ S.

Dha, punika aksara lidhah, ungêlipun ugi kados aksara lidhah ingkang

--- 9 ---

kangge samangke, dha pasanganipun punika,D ¨.

¨ 3 punika aksara ja mahaprana.

¨ ^ punika aksara nya mahaprana.

Sintên ingkang sampun sagêd maos sêrat Kawi saèstu pirsa, bilah[3] mêjahi, ha punika sami kalihan kawignyan. Mêjahi ra sami kalihan kalayar, mêjahi nga sami kalihan kacêcêk, ananging amung manawi kapanjingan pasangan ha, ka, ga, ewadene ing sêrat punika pêjahipun ra, amung kangge panyigêging wanda wêkasan, kados ta: [lor\ mila makatên, awit pamasangipun layar wontên sanginggilipun aksara, wingkingipun aksara ingkang kalayar, upaminipun nyêrat, karsa, panyêratipun ks/ dados manawi badhe nyêrat kasar panyêratipun ksr\

Dene aksara swara punika warninipun a, e, i, u, o, rê, lê manawi [mana...]

--- 10 ---

[...wi] swaranipun panjang punika warninipun ¨ Ao, [ ¨ ], ¨ I, ¨ Uo, ¨ Oo, ¨ xo, [ ¨ ]. Ananging ing sêrat punika, ingkang lêrêsipun kasêrat, [ ¨ ] ugi kula sêrat mawi, ¨ I kemawon.

Sanadyan Sêrat Mahabarata punika botên mawi sêkar, ewadene ugi ngangge aksara dirga, warni tuwin panganggenipun sami kemawon kados sêrat Kawi ingkang mawi sêkar, kados ta: { ¨, { ¨ o, [ ¨ ], [ ¨ ], ¨eo sadaya sandhangan ingkang mawi têngêr kados makatên wau ungêlipun panjang, upaminipun: maoroj aksara a ¨ kalihan r ¨ punika kêdah kaungêlakên panjang.

Mênggah panggandhèngipun têmbung supados botên anyamarakên lingganipun makatên. li=ku botên kasêrat lizÑ| mila makatên awit punika saking lingga, ling kalihan ku, ananging rmzÑ| botên [bo...]

--- 11 ---

[...tên] kasêrat rm=ku awit punika saking lingga rm kalihan zÑ|

Ni, ning, nira, nika, panyêratipun kapisah kalihan lingganing têmbung, ananging manawi botên anyamarakên inggih kagandhèng.

Mênggah anggèn kula jawèkakên sêrat punika sasagêd-sagêd manut têmbungipun Kawi, manawi têgêsipun têmbung Kawi wau sagêd pinanggih wontên ing Sêrat Bausastra anggitanipun Tuwan Karêl Frèdrik Wintêr, ananging manawi botên sagêd pinanggih, lajêng manut têmbungipun Walandi, dene ukaranipun ugi manut ukaranipun Sêrat Kawi, mila dadosipun ukara Jawi radi kakên, awit manawi katurutakên kados ukara Jawi enggal, kapêksa ngewahi, mêwahi tuwin nyuda têmbungipun, dados botên kenging kangge sinau Kawi, karantên botên cocog kalihan Jawinipun.

--- 12 ---

Kajawi punika ing Sêrat Mahabarata punika wontên slundhinganipun têmbung Sangsêkrita, inggih punika ingkang mawi aksara jêjêg.

Ing wasana sakêlangkung panuwun kula dhumatêng Tuwan Labêrton, anggènipun sampun karsa paring pitulungan, anyambuti Sêrat Mahabarata tuwin Sêrat Ramayana Kawi dhumatêng kula, saha aparing pitêdah panyêrat kula têmbung Kawi wau.

Surakarta kaping 5 Juli 1908.

__________

--- [13] ---

Sêsorahipun ingkang Nurun ing têmbung Walandi.

Sêrat Mahabarata punika tukipun cariyos lêlampahanipun para Pandhawa, ingkang kala jamanipun Prabu Èrlangga, sampun katêdhak ing têmbung Kawi. Sabageyaning Sêrat Mahabarata wau wontên ingkang pinardawa mawi sêkar, kanamakakên Sêrat Baratayuda, ingkang ngarang Êmpu Sêdhah kala ing taun Isaka 1079. Makatên ugi Sêrat Arjunawijaya tuwin Sêrat Arjunawiwaha, punika ugi pêpêthikan saking Sêrat Mahabarata. Sêrat têtiga wau dadosipun têmbung Jawi enggal kathah ingkang pinardawa.

Sêrat Mahabarata punika kenging kaanggêp tukipun sadaya lêlampahan ringgit purwa, kados ta lampahan Prêgiwa, Palasara, Pandhu tuwin Abiyasa, Obong-obongan [O...]

--- 14 ---

[...bong-obongan] Bale Sigala-gala, Kartawiyoga tuwin Jaladara Rabi, dados sêrat wau prêlu sangêt kangge pangudining kawruh sêrat-sêrat Jawi.

Botên ngamungkên cariyosipun, sanadyan pandhapuring ukara Sêrat Mahabarata punika ugi maedahi, awit pangarangipun upami sêkar, kala jaman nêdhênging mêkaripun têmbung Jawi kina, inggih punika têmbung Kawi, wah makatên pangarangipun botên mawi sêkar, ing măngka sêrat Kawi ingkang tanpa sêkar punika awis sangêt wontênipun tinimbang sêrat Jawi enggal, mila pamaosipun sêrat wau botên patos rêkaos tinimbang sêrat Kawi ingkang mawi sêkar, jalaran sadangunipun Sêrat Bausastra Kawi Bali karanganipun Tuwan Dhoktêr van Dhêr Tuk dèrèng kawêdalakên ing pangêcapan, dèrèng wontên garanipun ingkang kangge jarwani sêrat Kawi ingkang mawi sêkar, awit Sêrat Bausastra Kawi karanganipun [ka...]

--- 15 ---

[...ranganipun] Tuwan Wintêr, punika sanadyan maedahi manawi kangge maos sêrat Jawi enggal, ananging botên kenging dipun pitajêng tumrapipun sêrat Kawi tulèn, mila anggèn kula nêrangakên Sêrat Mahabarata punika, mawi kula tandhingakên kalihan sêratipun Sangsêkrita.

Tuwan Fridrih inggih punika băngsa Eropah ingkang mirêng rumiyin piyambak, bilih ing Bali wontên têturunanipun Sêrat Mahabarata ing têmbung Jawi kina, tiyang Jawi sampun lami kasupèn dhatêng sêrat wau (Tuwan Fridêrih mratelakakên, bilih piyambakipun botên maos sêrat-sêrat wau, jalaran saking angèl mangêrtosipun, langkung angèl tinimbang sêrat Kawi sanès-sanèsipun, ananging angèlipun punika tumrap tiyang Bali jaman samangke, tumrapipun băngsa Eropah botên) Tuwan Dhoktêr van Dhêr Tuk ingkang sampun angêdalakên ing pangêcapan [pangêcapa...]

--- 16 ---

[...n] sabageyaning Sêrat Mahabarata wau, ananging amung pratelaning isènipun kemawon, kados ingkang kasêbut wontên ing bêbukanipun Sêrat Adiparwa. Ing wingking Tuwan Propesor Kèrên lajêng angêdalakên ing pangêcapan Sêrat Namaposya, pêthikan saking Sêrat Adiparwa mawi jarwanipun, kanamakakên têturunanipun Sêrat Mahabarata têmbung Jawi kina. Wiwit nalika samantên sampun botên wontên ingkang nganggit Sêrat Mahabarata malih. Sarêng ing taun 1892, Tuwan Propesor Frèdhê angêdalakên sêrat pratelan kawontênaning sêrat-sêrat Jawi kina, ing ngriku kasumêrêpan bilih paklêmpakaning sêrat-sêrat ing pamulangan luhur wontên sakawan iji sêrat kropak mawi sêsêratan Bali, sadaya wau sami Sêrat Mahabarata, mênggah rêringkêsaning cariyos kados ing ngandhap punika.

--- 17 ---

I. Sêrat ingkang kacirenan ăngka 3127 nyariyosakên anggènipun Prabu Janamejaya andangu cariyosing para lêluhuripun, pangandikanipun kasêbut ing sloka 870. Têmbungipun Sangsêkrit makatên: tatrawangsam, aham, purwam, srotum, icami, bagarwa. Nuntên nyariyosakên Sang Poloma, kawrat wontên ing Poloma Parwa, nalikanipun Sang Poloma katilar ingkang jalêr nama Sang Brêgu, lajêng tinêmpuh dening raksasa, ananging katulungan dening atmajanipun ingkang nama Cyawana, mila nama Cyawana amargi piyambakipun gogrog saking guwagarabaning renanipun (manawi gogrog têmbungipun Sangsêkrita: cyawati). Bathara Agni ingkang mitulungi dhatêng raksasa wau dipun ipat-ipati dening Sang Brêgu, lajêng dados sarwabaksa, têgêsipun amăngsa samukawis. Salajêngipun anyariyosakên [a...]

--- 18 ---

[...nyariyosakên] sang guru, punika pêpacangan kalihan Sang Pramatana (têmbungipun Sangsêkrita nama Sang Pramadwara) ingkang pêjah jalaran kacakot ing sawêr. Sang Ruru sagêd anggêsangakên Sang Pramatana, sarana anglilahakên umuripun sapalih, Sêrat Mahabarata têmbung Kawi kêkalih wau wontên gothangipun, awit lajêng nyariyosakên ginêmipun Ruru kalihan cêcak, ing măngka ingkang têmbung Sangsêkrita anyariyosakên anggènipun Sang Ruru amêjahi sakathahing sawêr rumiyin, lajêng sawêg nyariyosakên cêcak ingkang mambêngi anggènipun mêmêjahi sawêr wau.

Kaca 26. Wiwit nyariyosakên Sang Jaratkaru, mênggah cariyosipun makatên: Sang Jaratkaru punika rêmên ulah kasucian, lajêng angsal wangsit sangking yitmaning para lêluhuripun, kapurih nambut silaning akrami, awit manawi [mana...]

--- 19 ---

[...wi] botên makatên badhe curês turunipun, wêkasan sadaya badhe kacêmplung ing naraka. Sang Jaratkaru lajêng dhaup kalihan wanodya sadhèrèkipun naga raja nama Wasuki. Ing wingking bojonipun wau lajêng katilar, sabab kinintên kaenjingên anggènipun gugah, anakipun Jaratkaru nama Astika, mila peranganing Sêrat Adiparwa wontên ingkang nama Astika Parwa, mêndhêt saking nama wau.

Kaca a. 32. Wiwit nyariyosakên Sang Kadru tuwin Sang Winata, Sang Kadru punika renanipun para naga, dene Sang Winata renanipun Aruna tuwin Garudha. Aruna ngipat-ipati dhatêng renanipun, amargi mêcah tiganipun sadèrènging măngsa, anjalari cacat nalika nêtêsipun, mila ing têmbe êmbokipun badhe dados boyonganipun Sang Kadru.

Kaca 34. Nyariyosakên pangêburing [pangê...]

--- 20 ---

[...buring] samodra, supados anuwuhakên amrêta, inggih punika toya gêsang, cariyos punika prêlu, awit ing sêrat Jawi kina ingkang nama Tantu Panggêlaran, tuwin sêrat Jawi enggal ingkang nama Manikmaya sami nyariyosakên pangêlihipun ardi Mandara, sêrat wau pêpêthikan saking Adiparwa. Para dewa sami angsal toya amrêta, milanipun sami botên kenging pêjah. Danawa nama Rahu ugi badhe tumut ngunjuk, ananging lajêng kajêmparing dening Sang Hyang Wisnu tigas murdanipun, wiwit nalika samantên anjalari wontênipun grahana surya tuwin căndra, minăngka pamalêsipun danawa wau dhatêng surya tuwin căndra, anggènipun sampun anyidrani (janji) dhatêng pyambakipun angrencangi Sang Hyang Wisnu, punika kasêbut ing Sloka, Sangsêkrêta 1161, dumugi Sloka 1166.

Kaca 37. Nyariyosakên anggènipun [ang...]

--- 21 ---

[...gènipun] Sang Winata dados boyonganipun Sang Kadru, jalaran kawon totohan, Kadru angipat-ipati para atmajanipun jalêr, inggih punika para naga, amargi sami botên purun ngatingalakên damêlipun, ungêl-ungêlanipun têmbung Sangsêkrita ing Sloka, 1196. Makatên: Sarpasatre, wartamane, pawako, wahdhaksyati.

Kaca 38. Wiwit nyariyosakên garudha, sakawit garudha wau amomong dhatêng para naga, awit êmbokipun inggih punika Sang Winata dados boyongan, ananging manawi garudha sagêd angrêbat tirta amêrta kangge para naga, êmbokipun badhe kaluwaran, garudha ugi anglampahi sayêktos, sanadyan mawi pêrang kalihan para dewa ingkang rumêksa tirta amrêta. Sang Hyang Wisnu sakêlangkung kapranan uninga kêkêndêlanipun garudha, salajêngipun garudha kapundhut dados titihanipun, [titiha...]

--- 22 ---

[...nipun,] kajawi punika nalika samantên garudha kalilan anêdha sawêr.

Sabageyaning Sêrat Astika Parwa punika ing Sêrat Sangsêkrit nama Soparna Parwa (Sloka 1189 dumugi 1545).

Kaca 48. Nyariyosakên anggènipun naga sesa kabêbahan angrêmbat bumi, ing Sêrat Sangsêkrit wontên ing Sloka 1570 dumugi 1588.

Kaca 57. Wiwit nyariyosakên anggènipun Prabu Janamejaya dhawah mêjahi sakathahing sawêr, minăngka malêsakên ingkang rama Prabu Parikêsit, ingkang seda dening naga taksaka. Taksaka lajêng ngungsi dhatêng Bathara Indra, wêkasanipun kapitulungan dening Astika, ingkang dipun parêngakên gadhahi panyuwun dhatêng Prabu Janamejaya, punika lajêng gadhahi panyuwun supados amantuni mêjahi sawêr.

Kaca 61. Wiwit perangan malih ingkang [ing...]

--- 23 ---

[...kang] ing têmbung Sangsêkrit winastan Adi Wamsawatarana Parwa, ing ngriku nyariyosakên Sang Parasana, inggih punika tuking cariyos ringgit lampahan Palasara, bêbukanipun makatên. Sang Uparicara korud rahsanipun dhumawah ing lèpèn Yamuna, lajêng kauntal dening ulam, rumiyin ulam wau apsara, punika lajêng anak-anak kêkalih, satunggal wanodya nama Satyawati, amargi saking gandanipun amis kados ulam lèpèn, bêktan anggènipun kalairakên saking ulam, mila ugi apêparab Durgandini, têgêsipun bacin, Sang Parasara lajêng amêndhêt garwa dhatêng Dèwi Durgandini, sarta kawaluyakakên mêmalanipun, mila lajêng nama Sayoja Nagandini, punika nuntên patutan kakung nama Sang Wyasa, miturut cariyosipun tiyang Indhu inggih punika ingkang ngarang Sêrat Wedha tuwin Sêrat Mahabarata, wontên ing cariyos ringgit Jawi winastan [wi...]

--- 24 ---

[...nastan] Sang Abiyasa, eyangipun para Pandhawa.

Kaca 65. Wiwit perangan malih, ing Sêrat Sangsêkrit winastan Sambawa Parwa, bêbukanipun makatên, sarêng Sang Parasurama sampun anumpês para satriya, nuntên para dewa tuwin danawa sami angejawantah dhatêng ing ngarcapada, dados para wira ingkang kasêbut ing Sêrat Mahabarata, kados ta: Brêhaspati dados Drona, Anantaboga dados Aswataman, Dwapara dados Sakuni, Paramarut dados Prabu Drupada, Krêtawarman tuwin sanès-sanèsipun, Bathara Darma dados Prabu Yudhisthira, Bathara Wayu dados Bima, Bathara Soma dados Abimanyu, Bathara Agni dados Drêstadyumna, Bathara Wasuki dados Baladewa, Dèwi Sri dados Dèwi Dropadi, tuwin sanès-sanèsipun.

Kaca 66. Wiwit cariyosipun Dusyanta [Du...]

--- 25 ---

[...syanta] tuwin Sakuntala, inggih punika tuking cariyos Kalidasa, ingkang sampun kasumêrêpan ing tanah Eropah, sêrat wau cocog kalihan Sêrat Kalidasa, kajawi namung cariyosipun Durwasa tuwin supe panêngêran ingkang botên kocap ing sêrat punika.

Kaca 74. Nuntên cariyosipun Sang Yayati. Para dewa utusan Sang Kaca kinèn puruhita Brahmana Sukra, Sang Kaca kapêjahan dening para detya ngantos rambah kaping tiga, ananging sabên-sabên kagêsangakên malih dening Brahmana Sukra, karana saking panêdhaning anakipun èstri nama Dewayani, ingkang kasmaran dhatêng Sang Kaca, ananging botên kapadhan ing sih, mila lajêng sami upata-ingupatan, Dewayani badhe botên amêningi anak-anakipun, nuntên Dewayani apasulayan kalihan Sang Sarmistha, atmajaning ratu detya nama Wrêsaparwan, Dewayani lajêng kacêmplungakên [ka...]

--- 26 ---

[...cêmplungakên] ing sumur dening Sarmistha, ananging lajêng katulungan dening Sang Yayati, wêkasan Brahmana Sukra angancam-ancam badhe anilar nagarinipun Sang Wrêsaparwam, amurih wandenipun mila Prabu Wrêsaparwam lajêng anglilahakên atmajanipun ingkang nama Sarmistha wau dados boyonganipun Sang Dewayani. Salajêngipun Sang Dewayani dhaup kalihan Sang Yayati, nuntên apatutan kêkalih nama Yadu kalihan Turwasu. Sanadyan Sang Yayati sampun dipun walêri dening Sang Dewayani botên suka angrêmêni dhatêng Sarmistha, ewadene inggih dipun têrak, nuntên sarmistha apatutan têtiga, satunggal wasta Sang Druhyu, kalih Sang Anu, tiga Sang Puru, wêkasan lajêng kawanguran, Yayati dipun upatani dening Brahmana Sukra, têmahan lajêng dados sêpuh, kajêngipun Sang Yayati sêpuhipun wau badhe kasèrènakên dhatêng anakipun, ananging anakipun ingkang

--- 27 ---

sakawan sami lênggana, amung Sang Puru ingkang purun, mila anakipun ingkang sakawan sami dipun upatani. Salajêngipun Sang Yadu wau ingkang nurunakên para Yadawa, Turwasu anurunakên para Yawana, Druhyu anurunakên para Boja, Anu anurunakên para Mleca (băngsa kasar), Puru anggêntosi sudarmanipun, punika ingkang nurunakên para Korawa tuwin Pandhawa. Nuntên Sang Yayati minggah ing swarga, nanging lajêng katurunakên dhatêng ngarcapada malih dening Sang Hyang Indra, jalaran sakêlangkung kapurunanipun, wasana karana saking kautaminipun lajêng wangsul malih dhatêng swarga, ing ngriku têlasing cariyosipun sêrat wau, Prabu Janamejaya lajêng andangu malih bab cariyos lêlampahanipun Sang Santanu.

Sêratipun Tuwan Propesor Kèrên anyariyosakên lêlampahan Adiparwa, supados botên kamoncèrên [kamoncèrê...]

--- 28 ---

[...n] kula amung mratelakakên, bilih lajêngipun anyariyosakên para Pandhawa ngantos kabêsmènipun wana Kandhawa, dene kalih parwa dumuginipun inggih punika Sabaparwa kalihan Wanaparwa sampun ical.

II. Sêrat ingkang kacirenan ăngka 3133, ingkang kathah cariyos Wiratha Parwa, suraosipun kathah ingkang cocog kalihan ingkang têmbung Sangsêkrita, kadosdene Udyoga Parwa tuwin Asrama Parwa, botên kados Adiparwa tuwin tigang parwa ngandhapipun, bêbukanipun mungêl makatên: antêning ulun. Kasunggah anujanyantêning ulun, akrêta nugraha kitèng bathara dhadar. Sarêng kacocogakên kalihan sêratipun sangsêkrita, têtela bilih ungêl-ungêlan wau pangandikanipun Prabu Yudhisthira dhatêng Sang Arjuna. Prabu Yudhisthira angrêmbagi dhatêng para ingkang rayi-rayi supados ing taun [ta...]

--- 29 ---

[...un] pungkasanipun anggèning kabucal dhatêng ing wana, punika suwita dhatêng Prabu Wiratha, ratuning băngsa Matsya (wontên ing ringgit Jawi winastan Maswapati).

Atur wangsulanipun Sang Arjuna kawrat ing Sloka 20. Kula pêthik ing ngriki kangge pinton pamêthikipun têmbung Sangsêkrita ing sêrat Kawi wau: mrêdur, wadanyohri mangsca dharmi kasatya wikramah (sêratipun Sangsêkrit mungêl satyasanggara) raja ngutwapama padakrêsthah king kari syasi Pandhawa.

Jarwanipun ing têmbung Kawi makatên: wwang mardawa surupak ta rahadyan, sang ulun. Makaswaba wang gêng lêrang, lud, dharmika mahasakti tuwi ratu cakrawarti, têlas, gumêgê katapa satya bratan, ring kapanata rahadyan, sang ulun, wênanga kanistha tarmola ari sewaka. Anggènipun nyantuni têmbung Kawi punika inggih lêrês botên cèplês, ananging [ana...]

--- 30 ---

[...nging] rosing pikajêngipun ugi mantuk, ingkang têmbung Sansêkrita jarwanipun makatên: paduka ratu ingkang alus ing budi, balaba, tapsila, utami tuwin nêtêpi pangandika, punapa ingkang dados karsa paduka anglampahi sangsara. Dene jarwanipun ingkang têmbung Kawi makatên:

Sayêkti paduka alus ing budi tuwin sulistya ing warni, dhasaring panggalih lingsêman, punapa malih utami, sakêlangkung sêkti tur ratu nyakrawati, ingkang anêtêpi dhatêng prasêtya tuwin janji, kadospundi dene paduka sagêd angasorakên salira ing salami-laminipun.

Nuntên para Pandhawa sami asilih nama, Prabu Yudhisthira asilih nama Kangka, Bima asilih nama Balawa, Arjuna asilih nama Brêhanala, Nakula asilih nama Grantika, Sahadewa asilih nama Tantipala, dene Dèwi Dropadi dados Serandhri (pawongan).

--- 31 ---

Cariyos punika ugi kasêbut wontên ing lampahan Obong-obongan Sigala-gala, ing ngriku Prabu Yudhisthira sêsilih nama Wijakangka, punika yèn Sêrat Wiratha Parwa mungêl, dwija, têgêsipun brahmana, Bima nama Abilawa, piritan saking Balawa, dados Sêrat Wiratha Parwa punika sampun lami kasumêrêpan wontên ing tanah Jawi.

Kaca 3, nyariyosakên Sang Domya kautus sowan dhatêng Prabu Drupada, Sang Indrasena kautus sowan dhatêng Dwarawati, para Pandhawa sami prajanjian anylamur piyambak-piyambak, dhatêngipun wontên nagari Wirathasarênti, supados sampun dipun sujanani.

Kaca 7, sakawit para Pandhawa anyingidakên dêdamêlipun kabongkok kados mayit, lajêng kaêrut kalihan wit sami, supados sampun wontên tiyang ingkang purun cêlak, lajêng sami angangge nama sêsinglon, [sêsi...]

--- 32 ---

[...nglon,] Jaya, Jayanta, Wijaya, Jayatsena, Jayatbala. Prabu Yudhisthira ingkang dhatêng wontên ing Wiratha rumiyin, saking aturipun angakên brahmana malarat, wasis kasukan dhadhu, nuntên Sang Bima, ngakên bilih rumiyin dados juru madharanipun Prabu Yudhisthira, kasagêdanipun gêlut tuwin kaabên kalihan buron wana, dhatêngipun Sang Arjuna dados tiyang kêbincih mêngangge cara èstri, Dèwi Dropadi suwita dhatêng pramèswari Sudesna, aturipun Sang Sahadewa ngakên pirsa jampènipun lêmbu, Sahadewa tuwin Sang Nakula ingkang dhatêng kantun pyambak sami ngakêni bilih kala rumiyin suwita dhatêng Prabu Yudhisthira, Sang Bima dipun bên kalihan buron wana tuwin gêlut kalihan tiyang ingkang misuwur tukang gêlut. Sêrat punika dipun wastani Samayapalana Parwa.

Kaca 15, sakawitipun botên wontên kara-kara, wasana Sang Kicaka, senapati [senapa...]

--- 33 ---

[...ti] ing Wiratha kalêrês sadhèrèk kalihan pramèswari Sudesna, punika sarêng uninga dhatêng Dèwi Dropadi lajêng kasmaran, Dèwi Dropadi mratelakakên bilih dados bojonipun gandarwa gangsal, ewadene Sang Kicaka tansah amêksa, pramèswari Sudesna biyantu dhatêng Sang Kicaka, Dèwi Dropadi ingandikakakên ngintuni dhêdhaharan dhatêng Sang Kicaka, wasana Dèwi Dropadi badhe pinrusa dening Sang Kicaka, ananging lajêng lumajêng sarta anggugat dhatêng Prabu Wiratha, Sang Bima badhe nuntên nêmpuh (ngamuk) lajêng amêthukakên Sang Kicaka, ananging Prabu Yudhisthira amambêngi sarta ngandika dhatêng Dèwi Dropadi, bilih para gandarwa badhe mitulungi dhatêng piyambakipun, sarêng dalu Dèwi Dropadi nêdha tulung dhatêng Sang Bima.

Kaca 24, Bima angajani dhatêng Dèwi Dropadi kapurih lêstantun sêtya kados [ka...]

--- 34 ---

[...dos] Dèwi Sita dhatêng Bathara Rama, tuwin kados Dèwi Damayanti dhatêng Sang Nala, sarta dipun rêmbagi kapurih rewa-rewa aprajanji anggènipun badhe pêpanggihan kalihan pun Kicaka salajêngipun Sang Bima badhe amêjahi Sang Kicaka, ingkang makatên punika ugi kalampahan, Sang Kicaka kenging kaloropakên, sarta botên ngamungakên dipun pêjahi dening Sang Bima, ananging mawi dipun juwing-juwing, mila tiyang jagi ingkang pirsa kuwandanipun ngantos pitakèn makatên. Kwasyagriwa, kwacarano, têgêsipun: êndi gulune, êndi sukune. Dèwi Dropadi amangsuli bilih ingkang mêjahi para gandarwa, nuntên para kulawarganipun Sang Kicaka inggih punika para upakicaka badhe angukum dhatêng Dèwi Dropadi kabelakakên obong kalihan Sang Kicaka, Dèwi Dropadi lajêng nêdha tulung dhatêng Sang Bima malih.

--- 35 ---

Kaca 29. Sang Bima ngatingal awarni gandarwa, angluwari Dèwi Dropadi sarta amêjahi dhatêng para upakicaka kathahipun 105. Nuntên Dèwi Dropadi kagugatakên dhatêng Prabu Wiratha, wasana Prabu Wiratha lajêng dhawah dhatêng pramèswari Sudesna, kinèn nundhung Dèwi Dropadi, ananging Dèwi Dropadi nyuwun inah tiga wêlas dintên.

Kaca 32, gêntos nyariyosakên para Korawa. Juru pangingsêpan ingkang kautus (Prabu Duryodana anglari ing pundi dunungipun para Pandhawa sami wangsul datan antuk karya, amung sami ngaturi uninga bilih Prabu Susarman, ratuning para trigarta badhe anêmpuh nagari Wiratha, jalaran saking pêjahipun Sang Kicaka.

Kaca 34. Sang Karna angaturi rêmbag supados utusan juru pangisêpan sanèsipun, ananging Dhanghyang Drona tuwin Sang Bisma angalêmbana dhatêng para Pandhawa. [Pandha...]

--- 36 ---

[...wa.] Para Korawa lajêng aprajanjian kalihan Prabu Susarman, badhe sêsarêngan anêmpuh nagari Wiratha, nuntên para trigarta sami amêjahi tiyang pangèn, sarta anjarahi rajakayanipun, para Matsya lajêng sami sawega pêrang, badhe angrêbat lêmbu ingkang jinarah, Prabu Wiratha anglilani dhatêng para Pandhawa sakawan tumut majêng pêrang, kajawi amung Sang Arjuna ingkang dados tiyang kêbincih kantun wontên kadhaton rumêksa para wanodya, wontên ing paprangan Prabu Wiratha amêjahi saratinipun Prabu Susarman, ananging Prabu Susarman ugi amêjahi saratinipun Prabu Wiratha, sarta lajêng anawan dhatêng Prabu Wiratha, ing ngriku para Pandhawa wiwit ngatingalakên kakêndêlanipun, Prabu Yudhisthira amêjahi mêngsah 1000, Nakula 700, Sahadewa 300, Sang Bima lajêng nêmpuh dhatêng Prabu Susarman, angluwari Prabu Wiratha sarta anawan Prabu Susarman,

--- 37 ---

makatên ugi lêmbu ingkang dipun jarah kenging karêbat malih, tuwin para trigarta sami pinêjahan, Prabu Wiratha lajêng badhe angganjar dhatêng Prabu Yudhisthira kajumênêngakên ratu, ananging Prabu Yudhisthira lênggana, nuntên para Matsya sami wangsul dhatêng Wiratha kalayan ungguling yuda.

Kaca 43, nalika punika para Korawa (Prabu Duryodana, Sang Bisma, Drona, Sang Karna, Sang Krêpa, Sang Duhsasana sapanunggilanipun) sami mangsah pêrang sarta anjarahi lêmbu, para tiyang pangèn sami nyuwun tulung dhatêng putranipun Prabu Wiratha nama Sang Buminjaya, pangandikanipun Sang Buminjaya manawi kagungan kusir ingkang prayogi saliranipun sagêd angawonakên para Korawa, Dèwi Dropadi ingkang mirêng pangandikanipun punika, matur supados amundhuta kusir dhatêng Brêhanala.

Kaca 44, dumugi ing ngriki wontên gothangipun, awit lajêng Sang Buminjaya ngandika

--- 38 ---

dhatêng Sang Arjuna, bilih saliranipun ajrih anêmpuh dhatêng para Korawa, sêratipun Sangsêkrita nyariyosakên rumiyin anggènipun Sang Buminjaya sampun sanggêm ngantuk-antuki jarahan kathah dhatêng para wanodya, salajêngipun mangsah pêrang, punika sawêg ngandika kados kasêbut ing ngajêng wau (Sloka 1209 dumugi Sloka 1240). Sang Arjuna matur bilih Sang Buminjaya badhe dipun gêgujêng para wanodya manawi ngantos wangsul botên angsal damêl, ananging Sang Buminjaya mêksa malumpat saking rata, Sang Arjuna ngaturi wangsul, lajêng dipun gêgujêng dening para Korawa, Sang Arjuna nuntên matur sagah mêthukakên pêrang manawi Sang Buminjaya purun dados saratinipun, nuntên sami amêndhêt dêdamêlipun Sang Arjuna ingkang wontên ing wit sami, sarèhning Sang Buminjaya taksih tansah ajrih, mila supados ayêm [a...]

--- 39 ---

[...yêm] panggalihipun Sang Brêhanala lajêng walèh bilih Sang Arjuna.

Kaca 52, Sang Arjuna nuntên nyêbul sangkanipun nama Dewadata, para Korawa lajêng sami miris, awit uninga bilih punika Sang Arjuna, tuwin pirsa sakathahing panêngêran ingkang suraos amêca bilih badhe kasoran yudanipun, ewadene sami botên nêdya angunduri, Sang Bisma lajêng anata barising Korawa.

Kaca 56. Sang Arjuna akèn dhatêng Sang Otara (Buminjaya) kapurih angênêrakên ratanipun dhatêng Prabu Duryodana, ingkang ampingan ing sawingkingipun para Korawa, lajêng wiwit pêrang, ing ngriku Sang Arjuna ngatingalakên kasuranipun, angawonakên para Korawa sadaya, ananging botên dipun pêjahi, sakawitipun pêrang kalihan Sang Krêpa, para dewa Bathara Waruna miwah Kubera sami aningali.

Kaca 58. Nyariyosakên anggènipun [anggè...]

--- 40 ---

[...nipun] Sang Arjuna mêjahi kapalipun Sang Krêpa kalayan jêmparing sakawan, saha anatas kêndhênging gandhewanipun kalayan jêmparing kawan wêlas, mila Sang Krêpa lajêng mundur palarasan, nuntên Dhanghyang Drona majêng, ugi lajêng kasoran dalah atmajanipun ingkang nama Aswatama.

Kaca 62, Sang Karna ingkang kumlungkung badhe anawan dhatêng Sang Arjuna malah kasoran pyambak, nulya Sang Bisma ingkang gêntos majêng, kêndhêngipun tatas sarta anandhang tatu jajanipun, ananging Sang Arjuna ugi nandhang tatu larapanipun dening Prabu Duryodana, ewadene taksih sagêd ngawonakên dhatêng Wikarna.

Kaca 65. Prabu Duryodana lumajêng ajrih dhatêng Sang Arjuna, nuntên kaerang-erang, têmbungipun Sang Sêkrita makatên:

Mogam, tawedam, buwi nama dheyang Duryodana (Sloka 2103) jarwanipun makatên: luput têmên jênêngmu ana [a...]

--- 41 ---

[...na] ing bumi Duryodana. Duryodana punika têmbung Sangsêkrita jarwanipun, awrat pêrangipun. Botên kenging dipun lawan.

Nuntên Sang Bisma, Drona, Krêpa tuwin Sang Duhsasana sami têtulung dhatêng Prabu Duryodana, dene Sang Arjuna lajêng anglêpasakên jêmparingipun wimohanastra, para Korawa lajêng sami wuru, Sang Arjuna nuntên asêsumbar dhatêng Sang Bisma, têmbungipun Sang Sêkrita makatên: kwategata budhir, abut, kwawiryyam (Sloka 2124) jarwanipun têmbung Kawi makatên:

Ndi ta kawiryyran, nitanayan mamibapa, matangnyan, mohita niscestha têkap, i sanjataning palguna, rasa, rasan, tan, prabawa, mangkana lwirnya, apa ri miati sayèngka mahatmyan. Saprayojananya juga siddhakar, ...

Dumugi ing ngriki têlasipun sêrat Jawi kina ingkang kacirenan ăngka 3133,

--- 42 ---

ingkang têmbung Sangsêkrit taksih lajêng ngantos dumugi Sloka 2376. Anyariyosakên wangsulipun Sang Arjuna saking paprangan, kalayan ungguling yuda, sarta para Pandhawa lajêng mantun nyalamur, pungkasanipun inggih punika Wêwahika Parwa, anyariyosakên dhauping putranipun Sang Arjuna ingkang nama Abimanyu kalihan Putri Wiratha ingkang nama Dèwi Utara, kala pamiwahanipun ingkang jênêngi Prabu Drupada kalihan Prabu Krêsna, tuwin para mitranipun Pandhawa. Wontên sêsêratan ing kropak ingkang kaganthèt kalihan sêrat wau ungêlipun makatên: iti Wiratha Parwa, kacaritan Sang Pandhawa ngawula Risang Prabu Wiratha, kakira-kira antuk Sang Duryodhana kesah sakèng Astinapura, wus Wiratha Parwa nimbal, Udyoga Parwa, sakèng Udyoga Parwa, karananing anak,

--- 43 ---

akawin, Bratayuda, mangkana kacaritanya.

III. Sêrat ingkang kacirenan ăngka 3136, inggih punika sapalihipun ingkang kawitan Sêrat Udyoga Parwa, bêbukanipun mungêl makatên: Kadyangganipang nikang kayu, kayu, ana wwah ana tanpa wwah. Manawi punika katandhingakên kalihan ingkang têmbung Sangsêkrita lajêng têtela bilih punika jarwanipn têmbung Sangsêkrita ing Sloka 48. Ingkang mungêl makatên: Pala palawati sake ya te kasmin, wanaspato. Jarwanipun: kadosdene panging kêkajêngan, wontên ingkang mawi woh wontên ingkang tanpa woh. Punika wicantênipun Sang Satyaki (Yuyudana). Ing sêrat Sangsêkrita nyariyosakên, ingkang sakawit Prabu Krêsna botên karsa ngrencangi dhatêng Pandhawa, saha Prabu Baladewa angajani supados rukuna kalihan Korawa.

--- 44 ---

Nalika punika para Pandhawa taksih wontên ing Wiratha, sami arêrêmbagan kalihan para mitranipun, dene Yuyudana angrêmbagi supados anêmpuh dhatêng Korawa kalayan angucap makatên: ekasminewa jayeteku lèkli bamaha balo. Jarwanipun makatên: nunggil ingkang nurunakên, sagêd ugi anak-anak tiyang kêbincih (jirèh) tuwin tiyang ingkang linangkung sêkti. Punika lajêng kasambêtan ungêl-ungêlan ing nginggil wau. Prabu Drupada anyondhongi pirêmbagipun Sang Yuyudana, saha badhe utusan purohitanipun dhatêng Korawa. Pangandikanipun Prabu Krêsna badhe kundur rumiyin, awit rawuhipun wontên ing Wiratha punika amung prêlu anjênêngi pamiwahanipun Sang Abimanyu dhaup kalihan Dèwi Utara, mila lajêng kundur dhatêng ing Dwarawati, ing ngriku Prabu Duryodana lajêng nyuwun biyantu anggènipun badhe mangun yuda [yu...]

--- 45 ---

[...da] kalihan para Pandhawa, Sang Arjuna ugi dhatêng ing Dwarawati, dene kapirsanipun dhatêng Prabu Krêsna rumiyin Sang Arjuna tinimbang Prabu Duryodana, ananging Prabu Duryodana matur dhatêng Prabu Krêsna makatên: purwancabi gatang santo bajan te purwa sarinah, twanca srestha tamolokesatam, adyajanardana. Jarwanipun makatên, sarta para tiyang sae, ingkang lumampah wontên ing ngajêng, angaosi dhatêng tiyang ingkang dhatêng rumiyin, dene paduka kakang Prabu Krêsna, saening asae ing donya punika. Jarwanipun ing têmbung Jawi kina makatên: ika sang maha purusa ngaranira, asih rumuhun yatang pwa rakwa pinari trananira, Maharaja Pwaya, ta, prasidha wisesaning sajanangke ring loka. Jarwanipun ing têmbung Jawi kina punika inggih lêrês.

Prabu Krêsna sagah badhe angintuni bala

--- 46 ---

gopala dhatêng Korawa, dene dhatêng Sang Arjuna sagah dados saratinipun, Prabu Salya karsanipun badhe tumut dhatêng para Pandhawa, ananging binujakrama dhatêng Prabu Duryodana, mila sagah badhe biyantu dhatêng Korawa, ewadene murih sagêd têtulung dhatêng Pandhawa, Prabu Salya ngandika manawi panjênênganipun dados saratinipun Sang Karna badhe dipun cidrani, salajêngipun Prabu Salya anglipur dhatêng para Pandhawa, kalayan nyariyosakên, bilih para dewa ugi sagêd kataman prihatos, ingkang kacariyosakên punika kasêbut ing sêrat Sangsêkrita nama Indrawijaya, cariyosipun makatên: Trisirah (Wiswarupa) atmajanipun Sang Twasthar anglampahi tapa, ngantos adamêl kuwatosipun Sang Hyang Indra, mila lajêng utusan para apsari kadhawuhan anggodha, ananging tanpa damêl, nuntên utusan sang taksa,

--- 47 ---

kadhawuhan mêjahi dhatêng Trisirah. Sang Twasthar nuntên anyipta Sang Wrêta, kapurih pêrang kalihan Bathara Indra. Nulya Bathara Indra minta sraya dhatêng Sang Hyang Wisnu, punika ingkang amêjahi dhatêng Sang Wrêta, Bathara Indra kalingsêman, mila lajêng anilar kahyanganipun saha umpêtan, sarèhning ing kahyangan botên wontên ingkang ngêrèh dados bosah-basih, mila para dewa lajêng jumênêngakên Sang Nausa dados ratuning para jawata, sakawit Sang Nausa mratelakakên, bilih rumaos botên kuwagang dados ratuning dewa, ewadene dangu-dangu purun anglampahi, sakawitipun Sang Nausa wau jumênêng ratu ingkang adil, ananging dangu-dangu lajêng kalimput ing kamuktènipun, malah ngantos badhe anggêntosi Sang Hyang Indra anggèning dados garwanipun Dèwi Saci, Dèwi Saci lajêng angungsi dhatêng Bathara Brêhaspati, punika ingkang anggêgêgi botên purun ngaturakên [nga...]

--- 48 ---

[...turakên] Dèwi Saci, para jawata nuntên matur dhatêng Sang Hyang Wisnu, kasuwun ambêbolèhi dhatêng Sang Hyang Indra, supados wangsula dhatêng kahyanganipun, Dèwi Saci nuntên kabêkta dening Sang Ratri dhatêng pasingidanipun Sang Hyang Indra, ananging Sang Hyang Indra botên kawawa angêndhih dhatêng Sang Nausa, mila lajêng angrêmbagi dhatêng Dèwi Saci, kapurih bêbana dhatêng Sang Nausa pados anganggea tumpakan dhatêng para rêsi, Dèwi Saci mituhu, sarta lajêng mratelakakên dhatêng Sang Nausa purunipun kapêndhêt garwa amung bilih sagêd kalampahan panuwunipun wau, Sang Nausa lajêng anepang dhatêng Rêsi Agastya, Sang Rêsi Agastya nuntên angêsotakên dhatêng Sang Nausa dados sawêr, Sang Hyang Indra wangsul dhatêng kahyanganipun.

Kaca 21. Gêntos kacariyos para Korawa, utusan Sang Sanjaya dhatêng para Pandhawa, kadhawuhan mitêgêsakên [mitêgêsa...]

--- 49 ---

[...kên] punapa ingkang dados pamintanipun para Pandhawa, mila cariyos punika yèn ing têmbung Sangsêkrita winastan Sanjayayana Parwa.

Kaca 25, Prabu Drêtarasthra ngupadosi Sang Widura badhe mundhut pirêmbag, sêrat punika winastan Prajagara Parwa, cariyosipun moncèr sangêt, pêthikanipun têmbung Sangsêkrita sakêlangkung kathah.

Kaca 35, Prabu Drêtarasthra dèrèng marêm panggalihipun dhatêng piwulangipun Sang Widura, mila kagungan karsa supados Sang Sanatkumara mulanga dhatêng saliranipun, ingkang botên dipun sumêrêpi dening Sang Widura, awit punika atmajaning wanodya băngsa Sudra (Sudrayona) cariyos punika ing têmbung Sangsêkrita winastan Sanatsujata Parwa.

Kaca 39, Sanjaya wangsul saking anggèning dinuta, matur punapa ingkang dados pamintanipun para Pandhawa, Sang Karna sanalika [sa...]

--- 50 ---

[...nalika] badhe botên mituruti panêdhanipun wau, ananging Sang Bisma angèngêtakên dhatêng Sang Karna anggèning mêntas kasoran kalihan Sang Arjuna, makatên ugi Sang Widura tuwin Sang Krêpa sami rêmên badhame, ananging Prabu Duryodana tuwin Sang Karna gêga karsanipun piyambak, awit Prabu Drêtarasthra karsa midhangêtakên aturipun kados adat.

Kaca 53, ing mangke wangsul nyariyosakên para Pandhawa, Prabu Krêsna karsa nyalirani pribadi tindak dhatêng Ngastina, badhe angajani kapurih sami rukun, mila sabageyaning Sêrat Udyoga Parwa punika ing têmbung Sangsêkrita winastan Bagawadyana Parwa, Sêrat Bratayuda ugi nyariyosakên bab punika, sakawit Prabu Yudhisthira mratelakakên malih namaning nagari ingkang dipun têdha dhatêng para Pandhawa, inggih punika nagari Awistala, Wrêkastala, Waranawata, Makandi tuwin [tuwi...]

--- 51 ---

[...n] Awasana, kasêbut Sêrat Bratayuda panêdhanipun sapalih nagari Ngastina.

Kaca 62, karsanipun Prabu Drêtarasthra supados para Korawa mapagakên Prabu Krêsna, ananging Prabu Duryodana botên karsa. Sasampuning bojana Prabu Krêsna lajêng apirêmbagan kalihan Dèwi Kunti, punika ugi kasêbut ing Sêrat Bratayuda, enjingipun Prabu Krêsna lajêng amêdharakên pangandika dhatêng para Korawa ingkang sami paklêmpakan, ananging pangandikanipun botên dipun condhongi.

Kaca 71, Prabu Krêsna wangsul dhatêng pasamuan, kairid dening Sang Widura tuwin kadhèrèkakên dening Sang Yuyudana, para rêsi ugi anjênêngi ing ngriku, supados Prabu Duryodana angatos-atos, Rêsi Jamadagnya nyariyosakên makatên: Dambodbawa gadhah cipta, bilih botên wontên tiyang ingkang kawawa tandhing kalihan pyambakipun, ananging para brahmana [brah...]

--- 52 ---

[...mana] sami mratelakakên, bilih Sang Nara tuwin Narayana (jêjulukipun Sang Hyang Wisnu) ingkang ngungkuli kasêktènipun, salajêngipun Dambodbawa anantang Sang Hyang Wisnu, ananging lajêng kaprawasa dening jêmparing pujan, mila Prabu Duryodana ugi badhe nêmahi makatên.

Kaca 80, nuntên Rêsi Kanwa anyariyosakên makatên, Matali, saratinipun Sang Hyang Indra, ngupadosakên jodho anakipun èstri nama Gunakèsi, Rêsi Narada lajêng ambêkta pyambakipun dhatêng padununganing para dewa, detya, gandarwa, manusa, garudha, dipăngga tuwin sanès-sanèsipun, wasana dumugi ing padununganipun sakathahing naga, ing ngriku ingkang dipun sênêngi Matali Naga Sumuka.

Kaca 87, Sang Aryaka, êmbahipun Sumuka mratelakakên, bilih Sumuka sampun anyagahi badhe kauntal [kaunta...]

--- 53 ---

[...l] dening garudha, Rêsi Narada angecani manahipun, sarta lajêng kesah pinanggih Sang Hyang Wisnu, inggih punika ingkang ngojok-ojoki dhatêng Rêsi Narada supados anêdha tirta amrêta dhatêng Sang Hyang Indra, ingkang anjalari Sumuka botên kenging pêjah, garudha botên tahan dene jarahanipun kapêndhêt ing tiyang sanès, sarta wicantên bilih karosanipun angungkuli Sang Hyang Wisnu, ananging kangge năndha bilih Sang Hyang Wisnu langkung rosa, mila angaturi dhatêng Sang Hyang Wisnu supados anumpangakên asta wontên ing badanipun, wasana sang garudha mèh mlêsêk, mila lajêng nyuwun pangaksama.

Kaca 93, ing mangke Rêsi Narada ingkang nyariyosakên makatên: Wiswamitra, kawawa tampi cobanipun Sang Hyang Darma ingkang pamungkas, mila sangking satriya kasêngkakakên dados brahmana, Wiswamitra akèn kesah muridipun, ananging [ana...]

--- 54 ---

[...nging] murid mau badhe nyukani pisungsung dhatêng pyambakipun, sanadyan botên dados pikajêngipun Sang Wiswamitra, kadosdene kala Utangka badhe misungsung dhatêng Weda, wêkasan Wiswamitra ugi nêpsu kadosdene Weda, jalaran saking adrêngipun Galawa, mila gadhah panêdha kapal dhawuk kuping cêmêng kathahipun 800, sakawit Galawa têlas pangajêng-ajêngipun, kados Sang Utangka, sarta nêdya anganyut tuwuh, dumadakan lajêng pirsa sang garudha.

Kaca 96, sang garudha lajêng ambêkta Galawa dhatêng sakathahing tanah, wêkasan dhatêng ing panggenanipun Sang Sandhili ing pucaking rêdi Rêsaba, ingkang nyêgah têtêdhan dhatêng Galawa tuwin garudha, amargi sangking punika sang garudha lajêng brondhol, Sandhili nuntên wicantên dhatêng garudha makatên: nabetawyang suparno sisuparna tyajasam bramang. Jarwanipun makatên: sira aja wêdi sang garudha, ilangana sumêlanging atinira. [ati...]

--- 55 ---

[...nira.] Jarwanipun ing têmbung Kawi makatên: aywa kita takut, sang garudha, ta wuwusan, aro ara aywa ta kita numindaku, apan, pamanggih lara mangke, apan, ya manggih ...

Dumugi ing ngriku têlasing cariyos ingkang kasêbut ing Sêrat Têmbung Kawi ăngka 3136 wau, sêratipun Sangsêkrita Parwa punika wontên 7657 sloka, dados sêrat Kawi wau sawêk dumugi sapalihipun.

IV. Sêrat ingkang kacirènan ăngka 3134, langkung sae panyêratipun tinimbang sêrat têtiga ing ngajêng wau, ananging radi wontên ingkang risak, sêrat wau botên ngamungakên amot Asrama Parwa, ugi amot parwa sanèsipun kados ingkang mungêl ing sêrat wau makatên: iti Asrama Parwa, numur tujuh blas, iti Musala Parwa, numur dhapan bêlas, iti Prastanika Parwa numu[4] sêmbilan bêlas, i-

--- 56 ---

ti swarga Rohana Parwa, numur dhuapuluh. Dados amot sakawan parwa, parwa sanèsipun sampun ical, kajawi Bisma Parwa ingkang nalika jamanipun Tuwan Pridêrih ing Bali taksih wontên kasêrat ing kropak, 102 lêmbar.

Ing suwalikipun kaca pratelan namaning sêrat, wontên ungêl-ungêlanipun makatên: iti swarga Rohana Parwa, caritan. Papamwit Sang Dhrêtarasthra Risang Dharmawăngsa mangwangun, wanawasa ka gunung satasrêngga, raris, pêjah ring pasraman, mwah pamantuk, Sang Pandhawa marèng swargaloka, mangkana kacaritanya swarga Rohana Parwa. Pratelanipun punika botên lêrês, sarta botên jangkêp, bidhalipun Prabu Dhrêtarasthra dhatêng wana tuwin muksanipun botên kasêbut ing swarga Rohana Parwa, wontên ing Asrama Parwa, muksanipun para Pandhawa kacariyosakên wontên ing Prastanika Parwa, [Par...]

--- 57 ---

[...wa,] dene isinipun Mosala Parwa miturut sêsorahipun makatên: pati Sang Watêk Yadu sira kabèh, maka wêkasan, pawarah-warah Bagawan Wyasa Risang Arjuna.

Kaca 1, wontên pujianipun mungêl: om, awignamastu. Lajêng kasambêtan, sloka Sangsêkrita damêlanipun ingkang nêdhak ing têmbung Kawi, awit ing sêratipun Sangsêkrita botên wontên, ing ngriku ingkang pinundhi-pundhi Sang Hyang Siwah, ing măngka sêratipun Sangsêkrita sabên wiwitipun parwa ingkang sinêbut Sang Hyang Wisnu, dados ingkang nêdhak wau sampun mêsthi agaminipun Siwah.

Kaca 51, cariyos bab kacêmplungipun naraka para Pandhawa sêkawan, kasêbut ing Prastanika Parwa punika anèh, awit ing sêratipun Sangsêkrita botên wontên, punapa malih nyêbutakên nama Banjaransari, ingkang kacariyos wontên [wo...]

--- 58 ---

[...ntên] ing Sêrat Panji, manawi sêrat sajilid wau têmên, dados lampahan Panji punika kirang langkung salêbêtipun taun Kristên 1023, sampun wontên, ananging auningana wontên têmbung enggal ingkang kangge ing sêrat wau kados ta: têmbung ingsun, punika têmbung enggal, awit kala samantên ingkang kangge, pinakang ulun, têmbung anjaluk, ingkang kangge, matanya utawi matakwan,[5] dados bokmanawi cariyos wau wêwahan enggal.

Sambêtipun Prastanika Parwa inggih punika swarga Rohana Parwa, bêbukanipun mungêl: om, awignamastu. Parwa punika wontên bedanipun kalihan sakathahing [saka...]

--- 59 ---

[...thahing] parwa ing nginggilipun, awit botên wontên pêthikanipun têmbung Sangsêkrita, suraosing cariyos kados ing ngandhap punika.

Prabu Yudhisthira prapta wontên ing swarga, sakêlangkung ngungun panggalihipun pirsa Prabu Duryodana tuwin para Korawa sami wontên ing ngriku, ingayap dening para dewa, mênggah pangandikanipun Rêsi Narada, ing swarga punika sampun botên wontên pêrang, Prabu Yudhisthira lajêng matur pitakèn, para Pandhawa wontên ing pundi, tuwin punapa karananipun Sang Karna botên nunggil kalihan para Korawa, Rêsi Narada ngandika malih, Prabu Yudhisthira kadhawuhan nyupèkakên punapa ingkang sampun kalampahan wontên ing marcapada.

Kaca 62, Prabu Yudhisthira matur malih, wontên ing pundi para ingkang rayi-rayi tuwin para mitranipun, ing ngriku midhangêt [midhangê...]

--- 60 ---

[...t] pawartos, bilih ingkang rayi-rayi tuwin mitranipun sami wontên ing naraka, lajêng ngandika bilih saliranipun rêmên nunggil para Pandhawa wontên ing naraka, tinimbang tumut para Korawa wontên ing swarga, para dewa lajêng maringi duta kadhawuhan ngirid dhatêng naraka, marginipun dhatêng naraka sakêlangkung rêkaos, ing ngriku pirsa sawarnining kewan ingkang gumrêgêt tuwin rumangkang sarta tugêlan asta tuwin suku, ingkang gandanipun bacin angambar, wah malih kêdah anyabrang lèpèn ingkang lêbêt tur bêntèr toyanipun, anjog ing jêjurang miwah pêpèrèng, mawi kacariyosakên warni tuwin gandanipun, Prabu Yudhisthira badhe katilar dening dutaning dewa, botên purun katilar, kêdah wangsul malih, ing ngriku lajêng pirêng suwara makatên: anugrahad, Dharmaputra tistha tawakwan, muhurtakam. Jarwanipun ing têmbung Kawi makatên: mangantya [manga...]

--- 61 ---

[...ntya] ta paramèswara sakarêng kaka, anugrahana kapawitran, juga. Jarwanipun punika sampun lêrês, amung ingkang mungêl kapawitran ing sêratipun Sangsêkrita botên wontên.

Kaca 70, sakawit Prabu Yudhisthira pandung dhatêng suwara punika, ananging sarêng têtela pamiyarsanipun dahat ing pangungunipun, dene ingkang nyuwara wau para Pandhawa dalah para mitranipun, salajêngipun dutaning dewa kapurih wangsul dhatêng kaswargan.

Kaca a. 75, dumugi ing ngriki têlasipun sarga ingkang kaping kalih, nuntên rêmbagipun Prabu Janamejaya kalayan Bagawan Wesampayana, ing ngriku Bagawan Wesampayana matur mênggah angsal-angsalanipun tiyang ingkang maos Sêrat Mahabarata, têtelanipun Sêrat Mahabarata punika sami aosipun kalihan Sêrat Wedha, saha pangarangipun punika

--- 62 ---

kangge tumrap para brahmana, para sewa (tiyang agami Siwah) tuwin para sogata (tiyang agami Budha), nuntên pratelan isinipun Sêrat Mahabarata, ingkang sulaya kalihan pratelan ingkang kawrat ing Sêrat Adiparwa, awit ing ngriku ugi anyêbutakên, Anusasana Parwa, ungêlipun makatên, Anusasana Parwa ngaranya, manyarita ri pawarah Bagawan Bisma ri pala ning witrêpindha. Piwulangipun Bagawan Wesampayana dhatêng Prabu Janamejaya ugi angucapakên anggêr-anggêripun Bathara Manu, ungêlipun makatên: nihan, pwa kramanira sang hyang agama, pawarah Bathara Manu ri nglana, têtela bilih anggêr-anggêripun Bathara Manu punika kala wiwitipun taun Kristên 1000, ing tanah Jawi sampun wontên, awit punika pandamêlipun ingkang nurun ing têmbung Kawi pyambak, ing sêratipun Sangsêkrita botên kasêbut.

--- 63 ---

Kaca 82, Prabu Yudhisthira siram wontên ing lèpèn Gangga, ingkang anjalari luluhing saliranipun wadhag, saha lajêng aningali para Pandhawa wontên ing swarga.

Ing ngriku têlasipun adyaya ingkang kaping tiga, ingkang nama Yudhisthira Dharmasama Sanakata, ananging ing Sêrat Sangsêkrita nama Yudhisthira Tanutyaga. Bathara Darma nuntên angirit Prabu Yudhisthira, ingkang lajêng uninga dhatêng Sang Krêsna (Karna?)[6] Bisma (Bima?)[7] Arjuna sarta Dèwi Dropadi. Ing ngriku mirêng pawartos saking Bathara Indra, bilih para wrêsni tuwin andaka (andhaka) ugi sami wontên ing swarga, ing ngriki têlasipun adyaya ingkang kaping sakawan.

Kaca 86, Prabu Janamejaya andangu dhatêng Bagawan Wesampayana, kadospundi kadadosanipun para wira ingkang sami palastra wontên ing paprangan,

--- 64 ---

atur wangsulanipun Bagawan Wesampayana, bilih Sang Suka ingkang uninga bab punika, Sang Suka punika putranipun Bagawan Wyasa. Sang Suka nyariyosakên bilih para wira wau sami dados dewa tuwin raksasa malih, kados ta Sang Bisma dados Wasuwolu Prabu Pandhu dados Sang Hyang Indra, Prabu Drupada dados Sang Hyang Waruna, Prabu Wasudewa dados Bathara Kasyapa, Abimanyu dados Sang Hyang Wulan, para Korawa sapanunggilanipun, sami dados raksasa, para garwanipun Prabu Krêsna sami minggah ing swarga, Sang Gathotkaca dados yaksa.

Kaca 91, amangsuli nyariyosakên Prabu Yudhisthira, ingkang ingalêmbana dening para dewa, naraka ingkang dipun dunungi Prabu Yudhisthira malih dados swarga (sêratipun Sangsêkrita botên kasêbut) pangandikanipun Bathara Indra, para Pandhawa kêdah manggèn ing naraka sawatawis [sawatawi...]

--- 65 ---

[...s] masa, jalaran anggènipun nyidrani dhatêng Dhanghyang Drona, punika ing sêratipun Kawi langkung panjang tinimbang sêratipun Sangsêkrit. Awit ing sêratipun Sangsêkrit amung mungêl makatên: wyajena i twaya Drona, upacirnah sutang prati. Jarwanipun: awit sira angapusi marang Drona ing bab anake. Inggih punika nyariyosakên, bilih Aswatama pêjah, ing sêrat wau botên amung nyariyosakên anggènipun ngapusi punika, ananging ugi nyariyosakên cidraning patrapipun anggèning mêjahi dhatêng Sang Bisma tuwin Prabu Salya. Ing wingking para Pandhawa sami angsal swarga sangking anggènipun tapa, Bathara Indra angrêmbagi supados Prabu Yudhisthira siram wontên ing lèpèn Gangga.

Kaca 98. Sanghyang Darma lajêng ngandika bilih kalampahanipun sadaya wau amung kangge nyoba dhatêng Prabu Yudhisthira,

--- 66 ---

ing măngka Prabu Yudhisthira sampun kawawa kataman sakathahing coba wau.

Kaca 99, Bagawan Wesampayana mêthik sloka saking Udyoga Parwa, ungêlipun makatên: hana sloka sijil sakeng Udyoga Parwa, ungêlipun sloka ingkang kapêthik makatên: Ajurne, saha sutas, Ca Drona saha sutewa ca Aham, Burisradhascewa Madetetaraba (?) Karnah. Krêpa sca Krêtawarmaca, madraraja Jayadratah, Sakunira raja rajasca, ete saparawasca sath. Jarwanipun ing têmbung Kawi makatên: Sang Karna, Sang Palguna, Sang Abimanyu, Sang Drona, Sang Aswatama, Sang Burisrawa, e, kwèhnya sira têka Sang Sinangguh Suradhirata ngarannya. Ungêl-ungêlan punika pêthikan saking sabageyaning Udyoga Parwa ingkang ical.

Kaca 101, anyariyosakên bilih [bi...]

--- 67 ---

[...lih] wadyabala ingkang pêrang kabage dados sena, gulma wahini sarta prêtana, kados kasêbut ing Sêrat Adiparwa, dene wadyabala Korawa wontên 22440. Wasana kasambêtan ginêmipun Prabu Duryodana kalihan Sang Bisma, Prabu Duryodana angina dhatêng para Pandhawa kados adat, dene Sang Bisma amêca bilih para Pandhawa badhe ngasorakên Korawa (dados cariyos sadèrèngipun pêrang Bratayuda).

Kaca 105, Prabu Janamejaya aparing panarimah dhatêng Bagawan Wesampayana anggèning sampun dhangan nyariyosakên sadaya wau, pungkasaning sêrat wau mungêl, iti swarga Rohana Parwa, wus têlas tinurun, de sang akarang kabujanggan, ring kaludan. Wetaning yasa gung, ring dina Prabu Lêgi, wara madhang sèsi, katika masa suklapaksa ring asthami, rah e, tênggêk, e, 1666.

__________

--- 68 ---

U ong awignamastu.

1. Itya Swamedhayanya Parwa. Tumat, tang asrama wasana parwa, kang ping limawlas parwa, yukti ika pintonakna caritanya.

Maharaja Janamejaya atakwan ing Bagawan Wesampayan i pawrêti Maharaja Dhrêtarasthra, ri uwus, mati anakira Sang Korawa sata, yan mapa lwirnya masabdèng Sang Pandhawa, uma swasang pira. An, mangkana patakwanira. Sumaur ta Bagawan Wesampayana:

E wang sampujito raja pandhawèr, Ambikasutah, wêjahara ya ta purwam, rêsibih paryyu pasitah.

--- 69 ---

Nêstanya prêtiwi baralara Maharaja Dhrêtarasthra, ri pjahnya naknira Sang Korawa sata, nda hilang

a. 2. Ya wkasan, sumêlang ring manah, santusthi deni kabaktin, Sang Pandhawa, uma ri puja sira, sakahyunira winehan sira, apa ta kaarêpnira, widhingu lah nira nguni ri pangadhgan, nya naknira Maharaja Duryodhana, mangkana ulah nira wkasan. Sinewaka de Sang Pandhawa, ginorawa ca maha purusa, ndatan, kaidhêp duhkantah Salya de nira, tkwan Maharaja Yudhisthira manggêh juga pranata nira, kawdi nira atutura Maharaja Dhrêtarasthra ri pati nyanaknira, ya, ta matangnyan, pagawe anusasana, umanya ong, sanaknira, ling nira:

Antêni ulun, sang catur,

--- 70 ---

Pandhawa, atyanta suka ning ulun, mangke, tumon, suka Maharaja Dhrêtarasthra dening kabaktinta kita, mari ta sira nangis. Mari sira ngucap, Duryodhana, mwang Dèwi Sandhari mari manastapa, salwir, ning padha pramudita, asawit, ta juga penak, ambêknira.

2. Kudang samaning ulun, ri kita kabèh aywa ta siranèh mangrêngê wuwus, yar prasangga, majarakna mwang matuturana ri sapawrêti ning Duryodhana, sugyan, tantu waluyana laranira, yapwan, anasira gupawayakna, wuwus, tanenaki sira, tan ong – sanakning ulun, ikang yan, mangkana, prasiddha pratikula, tantutakni kenaking ulun.

An, mangkana anya Maharaja [Mahara...]

--- 71 ---

[...ja] Yudhisthira, prati pratita sira kabèh, tar ana hlam-hlam, umujarakna kaduskrêta Sang Duryodhana, nguniwèh niskaruna wadana numinda Maharaja Dhrêtarasthra, kewala sodara juga sira, kadi ulah ning sisya ring guru, mangkana ulah nira kabèh, i Maharaja Dhrêtarasthra, matangnyan, agêng sukanirèng wkasan. Pira kunêng lawasnira pinuja dening Pandhawa.

Pancadasa warsa. Limawlas taun lawasnira, arbukti keswa-

a. 3. ryyan, lwih sakèng tikang keswaryyan, binukti sira kala Duryodhana siniwi, apan, yan ana Maharaja Duryodhana, kaparangmuka sira, umujarakên, tan samena karêngê, yan katkan, krodha ri Sang Pandhawa, umilu ta sira kahawa, kunang Maharaja [Maha...]

--- 72 ---

[...raja] Yudhisthira, tan ana kalanira wak parusa, umujarakna tanpa yogya karêngê, tkèng Sang Arjuna mwang Nakula Sahadewa, kapwa prawrêti lumalana sambêknira, anghing Sang Wrêkodara juga tanangga pratipratyaya ya tika nyana pratikula, apayan, mapsêh luhnira, yawat, kalêngên, duhkanira, yan arêpanusupa ring alas. Mwang duhka Dropadi kalanira winudan, de Sang Duhsasana, nguniwèh duhkanira panampak, ning Wiratha nagari wkasning kasyasih, tanasih têmbe adrêwya lara wirang beda sakèng Sang Duryodhana, makanimik, tau daksina, Mahara-

3. ja Dhrêtarasthra, ahyun, tamtu tumon, ta kaduhkanira, ya tikan dadyakên tanpa sambega, [sa...]

--- 73 ---

[...mbega,] moga pratikula, tumon, kabaktin, Maharaja Yudhisthira, kunang sangka, ning makaka, manggêng ning pranaya nira makaka ring Maharaja Yudhisthira, ya ta matangyat, kakna ikang krodha panas, agêng munggwi jro ati, tan winèh mijil ring tutuk. Matmahan, taya skêling ati, moga panas, manahnira, yawat, katon, Maharaja Dhrêstarasthra, malinggih ring ratnaparyangka, pinuja de Maharaja Yudhisthira, tanpa sangkan, juga tangisnira, tangèh angganya sarika tamolah ringkang rajya, yan, tan pituturana ya kaduskrêta nyanaknira, mangkana wipranayan, Sang Wrêkodhara, ya ta matangnyan, inuman-uman, nira Maharaja Dhrêtarasthra, umngakên [u...]

--- 74 ---

[...mngakên] ring tan ana wwang tuminghal:

a. 4. Bapa Sang Dhrêtarasthra, apa idhêpta suka binuktinta, wanodya risang Duryodhana karika, ika dumadyakên, lara mami kabèh, umancana kami kadyu tanita, pinakanimita ning ksatriya gana umilangakên, sakwèh ni kula santananya, tan alara pwa ambêkta ri pati Dhanghyang Drona, nguniwèh patinya, kakingku Bagawan Bisma, menak, pwa pinuja dening winèhnya larambêk. Suka pwa kinabaktyan, de nikang uwus, manêmu lara dènyu. Adhah buddhi rasika Sang Dhrêtarasthra, tan alêngên, mahabara ginawayakên ta nguni.

Andhasya nrêpatèh putra maya pariga baunah. Bapa Sang

--- 75 ---

Dhrêtarasthra, kita ya ta sang wuta tke atinta, tingali baungku tan ana pahinya lawan mrêtyu pariga, ya ya, ta akinkin, umilingakên, wkanta.

Adha sasuta ban dhawah. Brastha

4. Tekang kadanganak ta tanpa sesa, yatika pamigrahang kwari kita, yan, tka tan polah ring rajya, umuktya pamaripujani kakangku Maharaja Yudhisthira, ilagana tausên.

Anakning ulun Sang Wrêkodara, mèngêting ulun, laki rika ya nyanakning ulun Sang Duryodhana, mèngêting ulun, ri pitutur, Sang Widura, ikang sada kala makonatuta, wruh tang ulun, ri yukti Bagawan Bisma, dumonenak, nikang bumi wehakna ring Sang Pandhawa, wuwus tang ulun [u...]

--- 76 ---

[...lun] Sang Duryodhana, ndatan, ana juga panghidhêp, sarika, yahetu ning malampu tan wruh ring daya, maka nimita sih ning manak. Nihanta palanya mangke, pati nikang ksatriya gana, mwang ilang sang kuru kula santana, wyakti ikang hrêdaya Salya kabukti pinakaka susuk, ni atining ulun, mangke, ya tan ana tamtanya wanèh lena sake kapatyaning ulun. Matangnyan, magawèng ulu-

a. 5. n, sarira sosana, umilangakna sarira ning ulun.

Catur te niyate kale.

Anan limawngi nghulun, mangilang, moga Maharaja Yudhisthira an, lumabuh ring ulun. Ya ta hètu ni tan tulus, amilasa ri sarira ning ulun, [ulu...]

--- 77 ---

[...n,] juga, i lumampah rahadyan sang ulun, wanawasa.

Yapwan, kewalya rahadyan sang ulun, tar kawnang sinayutan. Prêsthatas, nuyasyami, ang ing tumut juga nghulun, tuminggalakna ikang rajya, ingana pinakang ulun, wnang suksma sake rahadyan sang ulun.

Tan awan, mantra wehakna Maharaja Dhrêtarasthra, tan wruh ri daya nira (sisabda tkap, Dèwi Gandhari), arohara ta Maharaja Yudhisthira.

A ah Maharaja Dhrêtarasthra, atyanta nisthuranta ning ulun. Pira ta sasar ni kasewaka ni

5. nghulun, mangke sewaka Maharaja Duryodhana, matangyan, rahadyan sanghulun, mahyun, tuminggalakna sang ulun, na

--- 78 ---

raryya Widura, sanya Bagawan Krêpa, tulungên, pinakang ulun. Tan santosa Maharaja Dhrêtarasthra ....

Yasya naga saha srena sata sang kyena webalam. Sang prasiddha kadi saktining liman, sayuta.

Soyang narim, wyapasritya sete raja gatasuwat.

Sira tamoga nistustha, saksat, mati sinandha tkap, Dèwi Gandhari, atyanta lalista ring ulun. Kepwan, manangis ta sira kabèh, tan wruh ri daya nira, nguni, wèh Bathari Kunti, mwang Dèwi Gandhari arohara tan wring daya nira, samana nor. Anglilir, mangke Maharaja Dhrêtarasthra, amkulakên, Maharaja Yudhisthira.

--- 79 ---

Anaku Maharaja Yudhisthira, pitung wngi lawas, ning ulun, mopawasa mangke, tar knèng a

a. 6. ara matra, wyaktika hètu ning ulun, anglih, kailangan, jiwa, kaaras, pwamukang ulun, de nikang anta, saksat, amrêta padhanya pawèh suka, ya ta hètu ni manglilir, mangke, tuta nghulun, muwah, dak, idhêp, sukaning kinol, dene wkaku, atyanta pawitrani tanaya ning ulun.

Bapa Maharaja Dhrêtarasthra, apa sangkaning tan manadhah, taha i nghulun, ... ingsun, tanangga manadhaha, kunang wehakna nghulun, wanawasa, samangkana nghulun manadhaha. Sadenya mati mopawasa, tanangga Maharaja Dhêtarasthra manadhaha, [manadha...]

--- 80 ---

[...ha,] atêr, amatyana sarira nira.

Tadanantara dhatang ta Bagawan Byasa:

Yudhisthira mahabaho. Anaku Maharaja Yudhisthira, sang prasiddha raksaka ning buwana, aywa tinêngêt, rama rahadyan sang ulun. Yan, mahyun, mahas, wanawasa, apan, dhar-

6. maning kadi sira, ika yan uwus, matuwa, nihan ta Sang Gandhari sada kala nahên, lara dèni kapjah ning anak. Sayogya ta sarika tumutakna swami brata.

Sanya maha muni, wihikan, pinakang ulun. Nguni dharmaning wrêdhak satriya, ikang lumampaha wanawasa, kunang ètu ning masayut. Rahadyan Krêsna, sumêmbah [sumê...]

--- 81 ---

[...mbah] ri padapangkaja aji matangnyan, tan wênang pinakang ulun, wandhyaka, sanya sang mahamni tinadhah dening pinakang ulun.

Winehakên lumakwang wanawasa Maharaja Dhrêtarasthra, enak, tambêkira, anganjali ta sira ring Bagawan Byasa.

Alawas, tatutalas, paksanira, lunghata Bagawan Byasa, pira ta kunang tajinya, mawkas-wkas, ta ring Maharaja Yudhisthira, lingnya iti:

Anakni nghulun, Maharaja Yudhisthira, nihan, pituturan, iri kita:

a. 7. Widya wrêddhansca satata upasita Yudhisthira, srênuyas, teca yad, bruyuh kuryya scewawi carayan.

Ulaha ning kadi kita Prabu Rakwa, [Ra...]

--- 82 ---

[...kwa,] aywa juga ngwang madoh ring sang wruh mangaji ya ta rêngênta matangnyan, mangkana ulah nira mangingêtakên, Sang Hyang Sastra, yeka inajaraknira, sarasa nikang warah kayatnaknanta.

Atma ca raksyo rajendra bojana di subarata, wihara arakalesu malya sayya sanesu ca.

Lawan, ulahanta prabu, raksanta juga Sang Hyang Atma, tanpa mangana bojana ya tar nkrêta pariksanya, tanpa mnga-mnga ring tani yan, kala ning umah amnga-mnga, tanpa turwa ring ari ta sayya sanayan, tan krêta pariksanya, matangnyan, mangkana, akwèh, wigna ning kadi kita prabu, maka nimita mara ri sang kadi kita.

Satriyas, te ca suguptah

--- 83 ---

syur, wrêddhèr, aptèr, adhisthitah, silawadbih kuline sca.

7. Tatan, awak, juga raksanta saana ning antahpura, tonênta wruhe rika wwang atuha kulina susila, wruha ta ya ngaji, ya ta nyan enaka de kumawruhi striraksa.

Mantri nascewa kurwita dwijan, widya wisaradan. Winitang sca kulinang sca dharmartan, kusalan, rêjun.

Yapwan, mananêma kita mantri, wruh ring triwarga ikang gawayênta mantri, maka pagwana widya, wisarada, susila, kulina, aywa – wakrabuddhi, ya – ta rowanga ning bapa mitranya.

Yada swapakso balawan, parapaksas, tata stirah. Yan, [Ya...]

--- 84 ---

[...n,] kagawayakna wigraha, yan, lwih lwirni paksanta, sakèng satrunta paksanya.

Wiparitasya paksasya sadasandhing samapnuyah.

Yapwan, sorpaksanta, ikang satru lwih paksanya, samangkana ta kita gumawyaknang sandhi.

a. 8. Samadibir, upayès, twangsamaye niwiwartayèh.

Lawanulahakna mangkanadi durlaba yalaha ning satru, gawayaknang upaya samadi, yapwan, tan kawnang sinamadi, yatrang, gasced, balèr, yukto. Samangkana kita dumona, ya ika ta kala lwiranta.

Yukta sca kaladesabyam.

Maringa-ringanan, kaladesa aywa pati lumaku.

Carayitwa parabalang, krêtwa

--- 85 ---

swbala darsanam. Sang pinètnira ta sang catur warna, brahmana ksatriya, wesya, sudra, nihan, ujarakning ulun, rêngênta.

Santanuh walayamasa. Nguni tambe Maharaja Santanu rumaksèng kita, atita nira tumut, anaknira Maharaja Citrawirya raksakanta, ri pati nira tumuta Bagawan Bisma, mwang ari ni nghulun, Mahara-

8. ja Pandhu, prasiddha masih iri kita, ri uwusika tumut, anakni nghulun, Sang Duryodhana irika ta kita arohara sadakala, tanpa nêmu inakambêk, ring Duryodhana, de nika durnaya nyanakni nghulun Sang Duryodhana.

Ilang nikang kurukula santana,

--- 86 ---

mati kang prêtiwi de nika dustha nyanakni nghulun Sang Duryodhana, mangka pwa Maharaja Yudhisthira sumilih ratu, muwah ta kita paripurna, kadi sukanta nguni kala, Maharaja Santanu rumaksèng kita, mangkana sukanta mangke, tulusa ta Maharaja Yudhisthira dirgayusa, ya ta nyan, talawasa sukanta.

Wrêddho yang, ataputro yang, wanam, ewam, gamisyati.

Kunang nghulun, uwus, atuwa, mati tanaki nghulun, kabèh, ya – ta matangnyan, amwitêng ulun, mangke ri kita, lumakwa wanawasa makawesa sang raja wiku, samangkana pajar, sang ulun, iri kita.

a. 9. Sanya aji Maharaja Dhrêtarasthra, [Dhrêta...]

--- 87 ---

[...rasthra,] apa yan mangkana wuwus, rahadyan sang ulun.

Na tu Duryodhana krêtang, natu tan, bawata krê tang.

Maharaja Duryodhana umilangakên, prêtiwi mandhala, tan rahadyan sang ulun, marganya kuru kula santana ilang, apwan pwa ya:

Dewam, etad, wijanimona sakyang, pratibadhêtum.

Ikang dewa lalis, juga ya, ya tika tan kawnang mardanan. Nihan, lingnya sang hyang agama:

Dewang, purusakarena sarwecna nidhananggatang.

Iking rat kabèh matangnyan, mati, purwa karmaètu nika, inak, kahyun, dening dewata.

Aksohinyo Maharaja Dasastho ca samagatah.

--- 88 ---

Ana pwekang wwang wwalu wlas, Aksohini, mati ring diwasa wwalu wlas, wngi, tatan ana kanimitan, ikang mati lena sakèng dewa purusangkara, matangnyan, Maharaja Duryodhana dalihên, ri kailang nika, kunang pamwit, rahadyan sang ulun, mangke, anunyana amba sang ulun, kabèh, umastungkara ika, an, dharma ning rahadyan sang ulun. Ikang uwus, atuha, tkwan, manggêh pwa manah sang ulun, mangke, yan sang Pandhawa rumakse kang buwana mandhala, matangnyan, mangkana:

Dhrêsthipradanam, api te Pandhawan, prati nowrêta, samartas, tridiwasyapi palane kimpunah ksitèh.

Uwus katon, dènira umia. [umi...]

--- 89 ---

[...a.] 11. langakên, ikang rat. Tan ana kari balanya de nira, yadyapining swargaloka rika karaksa de nira, yayan, kawnangaya, kipunah teka manusaloka, sangksepanya:

Purwa raja krêtang, snehang, Yudhisthiro wadawaka (?) Asih sang purwa raja nguni rikang rat. Maharaja Yudhisthira paripurnanya.

Putrawat, paripalayèt.

Apan, kadi putra de nira rumaksa sang ulun kabèh.

Ttasinastuti de sang catur warna, pamwit, Maharaja Dhrêtarasthra, lumakwa ring wanawasa, ahyun ta sira panggawayakna pitrêtarpana, tumilêm, anaknira kabèh, manggala nira lumampah anusupa ring alas. Kinwanira Sang Widura

--- 90 ---

maminta mas, ring Maharaja Yudhisthira, byaya nira ring pitrêtarpana, winèh nira mas, sahasra kothi sa aswaga jaratadi saguna punyanira ring pitrêtarpana, sakrodha ta Sang Wrêkodhara:

11. Kakang Maharaja Yudhisthira ksamakna wuwusning pinakang ulun. Mapa ta kalingani masih rahadyan sang ulun, ikang Dhrêtarasthra, alupa kari RAHADYAN sang ulun, ri pawèhnya larambêk, arah Sang Dropadi kasyasih, pinaribawa, de nikang papa Sang Kicaka, alupa ta rahadyan sang ulun, irika, sabarinya katon, kabaktinta, risang Dhrêtarasthra juga, nghulun,

9. kapitangis, matuturi duhkaning ulun.

--- 91 ---

Mangkana ling Sang Bima, ling Sang Dharmawangsa:

Antêning ulun Sang Wrêkodara, matangnyan, awèh ta nghulun, mas, ring Maharaja Dhrêtarasthra, mangkana ri pamkasni kakinta Bagawan Bisma donika, nguni wèh ri gurunta Dhanghyang Drona, matangnyan, sama wnang ning ulun, irika.

Kaka Maharaja Yudhisthira, yan pangiwa donanikang mas.

Wayang Bismasya dasyamah sarwakaryyanca barata.

Dhuh, sang ulun, kabèh milwa ring Bagawan Bisma, mwang sakwèh nira sang pitrêtarpananênya, tanika Maharaja Dhrêtarasthra, wèhên masningwang.

Katang twam, adya wismrêtya werang, dwadasa warsikam.

--- 92 ---

Anya tawasang, gahanang Dropadi sokawarddhanang.

Baka kari rwawlas taun, kita nusuping alas, de rasika sadakala mlasarêp. Amukti panla wtis, muwah ta ring anyatawasa, unikala ana ring Wiratha nagara.

Kaka Wrêkodara rêngênta ri wuwusniking Dhananjaya, mèngêt, rika rahadyan sang ulun, Maharaja Yudhisthira, ri laranta ing

a. 10. wanawasa nguni, nda dhawanya maripuja ring Maharaja Dhrêtarasthra, matangnyan mangkana:

Jyestho gurur, mètwam mato nyad waktum, utsae, Dhrêtarasthro mahapalah sarwata manam artati.

Sira Maharaja Dhrêtarasthra guru tangguha dèn ta kaka kabèh,

--- 93 ---

prasiddha maharaja sang lumampah ri Satasrêngga, tan yogya ngwang pratikula ri sira, matangnyan, yogya sira paripuja wèhana sakahyunira.

Sang Aryya Widura, tkakna tikang mas, ring Maharaja Dhrêtarasthra, aywa ta pinirêngê wuwusi kaka ni nghulun, de sang aryya sugyanta an, salahasa manahira, ya sira wehakna.

Kinabehan Sang Wrêkodara, lungha ta sira, lumkas agawayakên pitrêtarpana, manginjêm ta sira brahmana wruh mangaji sulaksana, munya Bagawan Bisma, Drona, Duryodhana, prawrêti sakwèh sang mating pa-

10. prangan. Pisan, pinagawayakên sira paripuja pitrêtarpana, tarpaingan, paripurnanya,

--- 94 ---

aya pwan sakwèhi drêwya nira inê ntyaknira, tka Maharaja Yudhisthira, kadi karma ning mega mang udanakên. Mangkana de nira mawèh dhana, kawahan ta sang brahmana de ningkang mangarpanakni kang bojana, apan tanpa ingan ika lawan wwah.

Sawastradhana ratnogo mrêdangganinado mahan. Gawa swamakara warto nanaemajalar nawah.

Nanawidha ikang mas, pinaka

a. 12. dhana nira, ya tika kangaran maharnawa, ikang ratna lawan wastragêng arganya, ikang gawaswa ikan, mwang ulêkanya.

Jagat samplawaya masa.

Matangnyan ta ibkan rat kabèh dèni punya nira, sampun pwa sira wèh dhana, tinutanta [tinu...]

--- 95 ---

[...tanta] sira dèni Dèwi Gandhari, tumuta Bathari Kunti, Sang Sanjaya umiringakên i lampahira.

Ri lampah Bathari Kunti, arohara ta Maharaja Yudhisthira manangis masih tumutakên sira, tka Sang Bima, Arjuna, Nakula, Sahadewa, Yuyutsu, nguniwèh Sang Dropadi, kapwanangis matut awan, kadi tangisning Pandhawa sira nguni tatkala duk anusup ringalas. Kawnang tapwan sira, manambah ta Maharaja Yudhisthira ring Bathari Kunti:

Ibu ksamanakna wuwusni pinakang ulun.

Wadhu jana brata nari na durang gastum artati.

--- 96 ---

Brata ning kadi rahadyan sang u-

12. lun, pati brata rakweka, ika tan dadi lumaring kadoan. Matangnyan kèngingana ring rahadyan sang ulun umatêrakanika, kunang Maharaja Dhrêtarasthra, mwang Dèwi Gandhari lumakwa wanawasa sira, muliha ta rahadyan sang ulun mangke.

Anakni nghulun Maharaja Yudhisthira, ahyun, milwa marèng rahadyan sang ulun. Tumutakna marèng Maharaja Dhrêtarasthra, mwang Dèwi Gandhari, matangnyan mangkana.

Swasru swasurayoh padan, gugrusanti wane nwaham.

Ramatuha tatwa ning kadi sira, satwa ning sami, ya ta ètu ning masewaka ri suku nira kalih, milu tamolaha ring alas.

--- 97 ---

Matangnyan, salokani nghulun mwang bapanta Maharaja Pandhu, dlahaning paratra, aywa ta bapangku pratikara nghulun.

Ibu, yanika prayojana rahadyan sang ulun, iking saloka mwang bapa ni nghulun. Nihan mas manik rahadya

a. 13. n sang ulun, yogya gawayakna yanya makapala kapanggihana swarga ni bapa ning ulun. Ya ya rakwa ta marga ning manmu swarga.

Antêni nghulun Bathari Kunti, rêngwakna wuwusni nghulun. Mwang kakanta Sang Dèwi Gandhari, yogya kita umuninga tangis, nyanakta Sang Pandhawa, kita tamolaha ring kadhatwan. Atuhagana agumawayakna danapunya, yanya prakara, awamanta amanggihakna swarganya ri ni nghulun

--- 98 ---

Maharaja Pandhu, sakayyanta wnang suka ati nyanakni nghulun Sang Pandhawa, mantuka antêni nghulun.

Putreswaryyang mahadiptam apasya ca mahapalang, kahi gacèd wanang durgang, putran, utsrêjya mudhawat.

Lawan wuwusan ing ulun iri kita, tan ana tastri tuminggalakan, anaknya. Yarsdhêng-

13. nya panmu keswaryyan mapala, lumaku ta rika manusupa ring alas. Apunggung juga rakwa wwang mangkana, tan yogya kita milwa ri kami.

Mangkana ling Dèwi Gandhari, mwang Sang Dhrêtarasthra.

Anakni nghulun Sang Pandhawa, aywa ta nghulun, badhaka saprayojana ni nghulun. Swasta

--- 99 ---

nirmalanyana ni nghulun mangkat, apan, yaya tanangga ni nghulun.

Ni wartaswa Kurusrestha.

Matangnyan maluyanak ni nghulun kabèh, wyaktikamoga kalêngên, de pinaka nghulun. Matangnyan ta kita muliha kabèh, Maharaja Yudhisthira, anak Sang Bima, Arjuna, Nakula, Sahadewa, mwang anakni nghulun Sang Dropadi, asa nayananangis, têwas tumus manangis nghulun, tumon panangista kamituturên ring uni.

Duhsasano yada mornyad, dasiwat, paryyakarsata.

Tatkalanta, winudan de ni-

a. 14. kang Duhsasana, sinanggah ulun ri arêp sang mahapurusa sira

--- 100 ---

kabèh, wyaktika moga kangênangên de pinaka nghulun. Matangnyan, ta kita muliha kabèh, dirgayusa ta kita tulusa raksa nikang rat, pangasrayana Sang Pandhusaranim.

Ndatan, kawnang sinayutan Bathari Kunti, anambah ta Sang Pandhawa siranhêr, mulih.

Duhka sokasama nwitah. Tinutan dening soka, nguniwèh Sang Dropadi, kagênganing lara sadakala nangis. Tkèng puranira padha nangis, sira kabèh.

Hnêngakna ta Sang Pandhawa, Maharaja Dhrêtarasthra sira wuwusên. De ni laris, i lampahira, ana ta alih nira lumampah, sayangkala dhatang ta ri Gangga sira, matangnyan pakon Sang Widura, Sang Sanjaya, manginêp.

--- 101 ---

Ri suruping rawi dènira lumampah, ya manginêp ta sira ring patapan. Masnana masandhya wesana sira, pinariwrêta de nirampu sira kabèh sinanggraha ring

14. sarwa punya aradin ya ta sakti, mwang wngi makjêp ta sira, raina muwah sakatam besuk, maraya ta, lumampah ta sira, jag lis upapêr, tan warnanên i lampahira.

Pira kunang lawasnira ring awan, dhatang ta sira ring Kuruksetra, ya ta wngi manginêp, ta sira ring patapan, Sang Satayupa rajarsi, ri raina mahyun lumampah, sinayutan sirèngkana, muwah lumampah ta sira, iniring ta sira de Sang Sanjaya, dhatang ta sira ning asrama, satta nirèng [ni...]

--- 102 ---

[...rèng] asrama, tka ta sira manambah ri sang pandhita.

Bagya nakni nghulun, santa wya nghulun umangaskara, bagya yan mangkana.

Ingkana ta siran padiksa, sinangaskara de Bagawan Byasa, winèh manandhanga siwopa karana, tkèng Sang Widura, Sang Sanjaya, Bathari Kunti, Dèwi Gandhari.

Walkalajê nawa sangsi. Kapwa manandhang brata, madaluwang sira kabèh, sampun umangastara.

a. 15. Sang niyamya manaewang, sang niyamya sawisayah, krêtwa tapo mahagorang, Dhrêtarasthra mahamanah.

Sampunya winarah ring niti de Bagawan Byasa, ya ta sira matapa ring wana.

--- 103 ---

Ulih nira manandhang brata, inikêtnira tangmanah, tan winèh umalêlêtana ring tan yogya, mangkana tang indriya kapwa ta sinikêp sawisayanya, tan tinutan kaarêpnya, ya tika wkasning ati mahagora sadakala kagawayanira.

Twa gastisesah parisusta mangso, sapartiwas ta pancacara, maharsiwat tiwram, apetadosah.

Sataun lawasnira magawe tapa, lawan sarira sosana, sakti bakti agêng puja, akurutikang sarira. Twa gastisesah.

Taulan lawan kulit juga sesanya, majatha mawalkala, manandhang kuliting mong lwirnira,

15. tkèng Sang Widura, Sang Sanjaya, sira ta kapwa magawe tapa, nguniwèh

--- 104 ---

Dèwi Gandhari, mwang Bathari Kunti, tan ana palih-palih ning brata sira kabèh. Uwus pwa enak de nira gawe tapa, linawad ta sira de Bagawan Narada, parwata, dewala, mwang sang rarjasi talusa padha sakwèh sang wiku sangkari himawan, parwata sira kabèh, masanggraha ta Dèwi Gandhari, lawan Bathari Kunti, mamuja ya ta sakti, saha nahana ring asrama. Ryya wasana nikang puja, mojar, Bagawan Narada ling nira:

Sojar, Mpu Rêsi Dhrêtarasthra. Uwus rêsi ngaranta mangke, dumamêlakên brata sang wiku, tatan kita juga ratu muni dharma, nihanta Sang Satayupa, ana ta sira bapa Maharaja Wetya ngaranira, sira ta ratu rumat wakên [wakê...]

--- 105 ---

[...n] anaknira, sira ta Sang Satayupa, manusup ta sira ring alas.

a. 16. Katkanta sira siddhamantra, tkanakta sira muwah rumatwakên, tanaknira rumuhun. Nihanta sira sdhêng magawe tapa mangke. Nêngakna sang matapa ana ta wuwusên.

Ana ta sira Maharaja Purukutsa ngaranira, ratu aryya lah yuddha, anak Maharaja Mandhata. Karwa ta sira magawe tapa, uwus, mulih ring Indraloka sira mangke, byatita manmu kasiddhyan.

Dwepayana prasadat. Maka nimita asih Bagawan Byasa, sahita Dèwi Gandhari, mwang Bathari Kunti, tawagugrusaya cewa, ya ya siran panggihakna bartrêloka, de ni bakti rasika. Putungku ta prasiddha tkèng swargaloka, [swa...]

--- 106 ---

[...rgaloka,] tulusakna dening magawe tapa, sojar mpu, bagyan pinituturan tiking, Dhrêtarasthra de putungku. Irika gawayakna sang hyang tapa brata,

16. kunang kadi sang ulun, beda sakèng putungku, nihan sang ulun kabèh tuhagana ri pamutus, putungku.

Sanya Bagawan Narada. Nihan, patakwani Satayupa ri dhatang sang maharsi, (putungku tan prasiddha tkèng swargaloka, tulusakna dening magawe tapa, sojar mpu, bagya pinituhurantên, ing Dhrêtarasthra de putungku), mapa ta kang wrêtaringkana, ta kari ana ring swarga Maharaja Dhrêtarasthra. Narada, sang watêk rêsi, warahênta pinakang ulun de maharsi.

--- 107 ---

Sanya, sampun lari mamisakèng kendran mangke, katonta Maharaja Pandhu de mami, tan molah ring Indraloka, irika ta kamirumngê pangucaping Bathara Indra, lingnira:

Trini sisthani warsani ra-

a. 17. nyo sya paramayusah, tatah kuwerabawanang Gandhari sahito mrêtah.

Sang Dhrêtarasthra magawe tapa mangke, tiga taun lawasnira tan molah ring patapan, nkana pjaha, muliha ta ring kuwera bawana, umiring mwang Dèwi Gandhari, kunang Sang Kunti, muliha marèng indrabawana sarika, swarga ana lawan sirang jalu, Sri Maharaja Pandhu, ri atma nira ilang sah sakèng raga.

Wyasasya ca tapobalat.

--- 108 ---

Maka nimita sakti Bagawan Byasa umanugrahe sira nyana wisesa.

Mangkana pawara warah batharendra ri kami, dèn pangguh Hyang Nimitanya pritya malwih, kawi hamumati atma dahat, iking rahasya, sakari inak nyambêk mami dènta, ya ta ètu ning mawarah.

Mangkana wuwus Bagawan Na-

17. rada, saharsa tamanah nira kabèh, nguniwèh ta Maharaja Dhrêtarasthra, mwang Dèwi Gandhari, nguniwèh Bathari Kunti, kapwamuja ring Bagawan Narada. Ri uwusnira pinuja, lungha ta sira Sang Narada.

Byatitan Maharaja Dhrêtarasthra ana ring patapan, nnganakna

--- 109 ---

sakarêngan, kocapa Sang Pandhawa.

Kunang Maharaja Yudhisthira, sira tamona, umalêngên, kasyasih nira sang anèng tapowana, mwang tontonên lwir nira Bathari Kunti, yanumapag ning lara mapasah sira lawan putra tuhagana gumgê ri Sang Hyang Brata, matangnyan mojar i arinira.

Antêni nghulun Sang Bima, Ajurna, Nakula, Sahadewa, alawas dahat kita mapasah lawan rahadyan sang ulun, bapa Maharaja Dhrêtarasthra, nguniwèh Dèwi Gandhari, mwang

a. 18. ibungku Bathari Kunti, apa ta kunang wana wasana nira mangke, maurip ngganya rika sira, sugyan agênga lara nira mapasah [mapa...]

--- 110 ---

[...sah] lawan kita matangnyan ling ni nghulun, yogya kitang lawada kaharêpni nghulun. Mwang tarinta sang bini aji kabèh, makadi Sang Dropadi kunang rumaksa iking kadhatwan Sang Yuyutsu, mwang Bagawan Domya, pajarên ta sira kabèh.

Swobuta iti ma ciram.

Lumampaha masa katambesuk tanalon.

Mamka anya ni Maharaja Yudhisthira. Agirang ta sira kabèh, kapwa manghalbagya sira kabèh, apan padha unêng nira, irika pradosakala, ing wngi makjêp, saksana rahina lumampah ta sira kanêm. Dinulu ring kawuntat. Saha mngamê-

18. ngan, padha tumut. Samahawan gajah turangga rata, kuna rakryan, [ra...]

--- 111 ---

[...kryan,] binihaji, makadi Sang Dropadi mahawan dhampar mas, tkèng sang walu-walun, Sang Korawasata, kapwa sumilih mangiring ri Sang Dropadi, sèp glis ungapêr, lampahira aglis, tumindakta sikil kalih. Tan wanarnên ing lampah.

Byatita lawasnira ring awan, byar, dhatangta sira ring asrama. Sang Sahadewa kinwanira rumuhuna, ujara wrêtta. Kapanggih ta Bathari Kunti dènira, pinaka kasihanira, têr idhêpira ring asrama, maka nimita ikang wwang tka sira kabèh, umatur ta sang tapa sira kabèh sakwèh nira tanmolah ring patapan, maswa gata sira kabèh, bagyan Sang Pandhawa yan dhatang, mawwat makurên sarwapala:

--- 112 ---

bagyanak ni nghulun, ka-

a.19. bèh. Padha paritustha sira ri dhatang ring asrama, tapwan wiswarupa nira sira kabèh, mawarah ta sanjaya:

Sojar mpu, sugyanta mèngêta putungku, ri ka pratyaksan Sang Pandhawa. Lingnira:

ya esa jambunada suddha goras tanur mahasala iwa prawrêddhah pracandhagonah prêtudirga netras tamrayataksah kururaja ewa (esah?)

(ya ta matangnyan, sang wiku)

Nihanta sira sang mahirêng warnanira, kadi pangadhêgning salawrêksa, alwakusut, ikang mata, adawa tikang irung, samangkana rupanira, sira Yudhisthira ngaranira, sang pinakaraksaka ning buwana.

Ayang punar mattagaje

--- 113 ---

ndragami wisuddha camikaratapta gorah prêtwaya taksah prêtu dirgabahur.

Bêriwok, mata têrus, agêng aluhur, Sang Wrêkodara pasyata pasyatenam.

19. Yapwan rasika sang kadi lakuning liman amanggêl, akuning ahirêng warnanira, kadi camikara rasika, ikang matalwakusut. Ikang bahwa agêng adawa, sira ta Sang Wrêkodara ngaranira, paenak tinghalta.

Ya esa parwe sya mahaganusman syamojuwa warana yutapabah, singho natangso gajakelagami padmayatakso Rjuna ekawirah.

Kunang ing iringan Maharaja Yudhisthira, Sang Ajurna ngaranira, utamaning Dhanurdhara sira, syama,

--- 114 ---

warnanira kuning, sdhêng yowana, saksat ramadewa kawidagdhanira, ikang mata kadi dalaning padma, utamaning wira-wira sarika.

Kunti + samipe purusotamotu yamaw imo Wisnu Mahendrarupo, manusya loke sakale samosti yayo nar rupena balena sile.

a. 20. Yapwan sang masile sandhing Bathari Kunti, kadi rupa batharendra kêmbar, sira ta anak padhanira bala ri sira, sira ta Sang Nakula Sahadewa ngaranira.

Iyang i sa padma dalayataksi madhyang, wayah kincid iwa sprêsanti, nilotpalaba suradewa tewa Krêsna stita murtimatiwa laksmih.

Kunang sang kadi Bathari Sri mawa

--- 115 ---

k ahirêng warnanira, têngah tuwuh, tumungkul, kdhikdhik, kadi dala ning nilotpala netranira, sira ta Sang Krêsna ngaranira, Sang Dropadi pananggah ring sarira, stri Sang Pandhawa.

Asyas tu parswe kana kotamaba yesa praba murtimatiwa gori, madhye stita sa bagini dwijagyas cakrayuddhasya pratimasya tasya.

Apan ri sandhing nira, kadi kanaka warnanira, saksat kadi tejaning adityatmaha-

20. n stri ta Sang Subadra ngaranira, ari Bathara Krêsna, tan ana padha nira ring kasaktin.

Iyan tujambunada warna gori partasya baryya bujagendra kanya, Citranggada cewa narendra [na...]

--- 116 ---

[...rendra] kanya yesa suwarnagrya madhukapuspèh.

Kunang sang kadi warna ning jambunada, sira sang rara rasika Sang Ulupuy ngaranira, anakning nagendra, prasiddha stri Sang Ajurna, asandhing marunira Sang Citranggada, anak, sang ratu ring Manipura de sa, padha-padha warna kuning kadi kambang madhukawrêksa.

Iang swasa raja camupatès tu prawrêddhanilot paladama warna, pasparddha krêsnena sada nrêpo yo Wrêkodara syesa parigraho gryah.

Yapwan rara rasika sang awarna nilotpala hinipus, mapalipalita, salwirning rupa de Sang Dropadi, Sang Balawara ngara-

a. 21. n rasika, ari ning Senapati [Senapa...]

--- 117 ---

[...ti] Dhrêsthakètu, prasiddha kakasih Sang Wrêkodara rasika.

Iyantu ranyo Magadha dipasya suta Jarasaddha iti grutasya, yawiyaso madrawati sutasya baryya mata campaka dama gori.

Kunang sang kadi warna ning indiwara, tumungkul tekang anggayasthi kdhikdhik, yeka Rètupati (Rêtumati?) ngaranira, prasiddha kakasih Sang Nakula.

Iyan tu nisthapta suwarna gori ranyo Wiratha sya suta saputra, baryya bimanyor nihato raneyo Drona dibistèr wirato ratastèh.

Yapan sang kadi masinapi warnanira, gumawang tapwa anaknira Maharaja Wiratha rasika, sa stri Sang Abimanyu, sang mati ring

--- 118 ---

12. paprangan, padati tanpa awan rata kinabehan de sang sura manunggangi rata, makadi Dhanghyang Drona, atyanta sura rasika.

Etas tu simanta siroruha yah suklontariya narara japat nyah, ranyo sya wrêddhasya parah sata, kyah snusa nrêwira hataputra natah.

Kunang rasika sa stri ya makwèh mangiring Sang Dropadi kapwa waludha walotariya, sahananya satus wilangnya, anak Maharaja Dhrêtarasthra rasika kabèh, ya kapwa kapjahan swami mwang putra, mati de sang sura ring paprangan, ya ta strinya putrinya tinawanya umiring, samangkana pajari nghuluning maharsi aywenucap tikang stri tan pradha

--- 119 ---

na, padha utama ring ayu, mapati brata sarika kabèh.

Mangkana ling Sang Sanjaya, npawarah-warah ri Sang Rêsigana, lungha ta sira kabèh, Mahara-

a. 22. ja Dhrêtarasthra mangwuwus:

Maharaja Yudhisthira kacit twang kusali hyasi.

Mapa ta sukanta mangke, satakari kita, mwang wwang sanakta, suka karika brêtyawarga, wrêddhi karika bala kosa wahana, tan ana kari kang satru parangmuka wamana ring kita, nitya karika dewagni gurupuja ginawayakênta, pariparna karika raja dharma. Tan ana kari ilang tka tlu sang mahapurusa. Matangyan mangkana takwani nghulun, atyanta tika tèwêh ning kaprabun, kèwêh ta sang karyya barata, warahênta [wara...]

--- 120 ---

[...hênta] rama, rahadyan sang ulun.

Sanya maharsi tlas kawnang ikang rajya prawrêti de pinaka nghulun, suka tikang ratka-

22. bèh, tan ana tapwa upasarga nikang buwana maka nimita nikang rajaniti pawarah rahadyan sang ulun nguni, ya tika ginawayakni nghulun, sari-sari, sang ksepanya anugraha sang maharsi, ètu ning pinaka nghulun tan wawang kumingkin saswasta ning buwana, kunang ètu ning pinaka nghulun dhatang mangke, akingking ring rahadyan sang ulun. Suka katon sang tumutakên brata rahadyan sang ulun.

Kunang Sang Widura, sdhêng nira gawe pratapa sarika sarira sosana, [sosa...]

--- 121 ---

[...na,] tanpa mangan, tanpa turu, tanpa nginum we, tan kauban wangun-wangunan kewala sumandhe witning kayu, nihan ri sunya katanmolaha nira, parani tka ta dènya anakni nghulun.

Amwit lumampah ta Maharaja Yudhisthira umare kaha-

a. 23. nan Sang Widura, lês upaga enggal prapti lampah nira, kapanggih ta sira sdhêng mayăngga, sumandhe witning kayu, ndatan molah sira, ikang mata dumling tanpanon tuhun ucwa samatra umili, manangis Maharaja Yudhisthira, kasrêpan tumon gati nira.

Aryya Widura. Yudhisthiroham asmiti.

Nihan nghulun pun Yudhisthira [Yudhisthi...]

--- 122 ---

[...ra] lumawadi sang ulun, ahah, amrêm mati Aryya Widura, umnêng tarpa ndêlêng, pira karika sakti nira lawas abrata, akuru tarpamangan, wanyana sanaksitah, kebkan tikang awak, mangke kapwa nawasananta.

Asowe Maharaja Yudhisthira manangis, akon ta sira ngalapa candana, sahasa tumunwa Sang Widura ri sira, ana ta dewasabda karêngê.

Bo bo rajan na dagdhawya-

23. ng Widurasya sari rakam.

Maharaja Yudhisthira, aywa kita tumunu sarira Sang Widura, tapwan mati sariraka, apaning manah sdhêng ekatana, yadyana wisaya tanpara ring maèndriya,

--- 123 ---

maka nimita ni sakti ning yoga, aywa ta kita kinalarakên.

Mangkana ling ning sabda, enak tambêk Maharaja Yudhisthira, matangnyan puja sarira Sang Widura, uni irangênêb irikang sunya kahananira, awèh ta sira dana punya ri sang brahmarsi sira kabèh, ri uwusnira mangkana, muwah ta sira sewana ring Maharaja Dhrêtarasthra, mwang Dèwi Gandhari, Bathari Kunti, umehak nikang ratna, salwirning raja yogya, kadi ring Astina-

a. 24. pura pwe kang asrama wkasan ri dènya kwèh raja drêwya aneriya, kapituturênta Maharaja Dhrêtarasthra ri bawa nyanaknira Sang Duryodhana, dening hanan Sang Pandhawa umuja ri sira, ndatan pasangkan tangisnira,

--- 124 ---

moga umili luh nira, drawanarawata takna pingêng, mankana Sang Gandhari, tumonika stri mantu nira kabèh, sang sewanarata tumutakan Sang Dropadi, ya ta karana niran matuturi putra nira, sang uwus pjah ring paprangan, tan mas maweha suka palawad Sang Pandhawa, yapwa karana ning lara, ndatan kawnang mojar sira kabèh, tadanantara dhatang Bagawan Byasa, lumawade gati nira.

Wêditang mama rajendra yat te hrêdi wiwaksitam duhkasokang, samasadya putra potrakrête na ca.

24. Anakni nghulun Sang Dhrêtarasthra, wihikan nghulun ri laranta, moga tuturi pati nya anakta, mwang pati ni kula gotranta [go...]

--- 125 ---

[...tranta] kabèh, dèni dhatang Sang Pandhawa lawad ri kta, nihanta Sang Gandhari milu manangis, tatan kita juga milu malara, tkèng Sang Kunti, Sang Dropadi, Sang Subadra Sang Ulupuy, Sang Citranggada, kapwa sama nangis malara, umalêngêsi pati nya anaknya kakinya sowang-sowang, nda jati ning wwang kapituturên, ri tan katon, ikang kinalarakên, ri sdhêng ni samaga ma warga, pahalba ta manah iwkangku kita kabèh.

Sanya maha muni, uningan wuwus niking Dhrêtarasthra de maha muni.

Dhanyo smya nugrêhito smi sa-

a. 25. palang jiwitang came, darsa nenewa bawatang pato wigatakilwisah.

--- 126 ---

Punya dahat pinaka nghulun mangke, saksat krêta nugraha, mwang sapala ta uripning pinaka nghulun paritra ta tkèng pasa, maka nimitanta katon rahadyan sang ulun, kunang ètu ning manangis, jati ning wwang matmu lawan kasih rakwa, Sang Pandhawa kapwa tka lumawading pinaka nghulun nahan ètu ning kasrêpan.

Sanya maharsi, tinghalana ta sêmbah nikang Gandari ri sanya sang maharsi:

Warêsani sodhasemani gatani munisatama, asya ranyê atan putran socatona samo wibo.

Nêmbêlas taun lawas nikang prang mangke, samangkana lawas ni nghulun umidhêpikang lara prihatin, [priha...]

--- 127 ---

[...tin,] mwang ranak rahadyan

25. sang ulun Dhrêtarasthra dèni kapjahanikang putra ring paprangan, aparan ta awasana ning kahananika. Ana kari swarga, kapanggiha donika, atawi yankanarakan, kunang. Mangkana ta pukulun Sang Dropadi, Sang Subadra, ahyun, wruha ya wastu ning pwa ngkulun kabèh, ya ta matangnyan mandhêh iki lara ninghulun.

Anakni nghulun Sang Dhrêtarasthra, mwang putu ning ulun Sang Pandhawa, uningan wuwus Sang Gandhari matakwani nghulun, uwus, swarga sarika sang sura sira kabèh, balik ujar ning ulun, iri kita Sang Dhrêtarasthra, ulatana ujaring pjah lawan mati dènta, yan arêp pwa kita mawaliwalyèng [ma...]

--- 128 ---

[...waliwalyèng] dhyana, apa yènucapên Sang Suyodhana, apan sakwèh sang mating paprangan, ma-

a. 26. kadi Bagawan Bisma, Dhanghyang Drona, umukti pala ni keswaryyan, kunang pangawruhanta, dak atêr kita madyu sa ring Gangga, mankana ta kita kabèh ta nugrahana naku ndiwya caksuh, ya ta matangnyan enak ana kutumona wastu ni wkanta.

Samangkana wuwus Bagawan Byasa, enak tambêk Sang Dhrêtarasthra, lumampah ta sira marèng Gangga, atuta Sang Pandhawa sira kabèh, nguniwèh Dèwi Gandhari, mwang Bathari Kunti, Sang Dropadi, Sang Subadra, tkèng walun Korawa sata sira kabèh kapwa tumut.

--- 129 ---

Tato ganggang samasadya kramena sa naradhipah, niwesam akarod dhiman sa stri dhrêddha purahsarah.

Tanasowe ring awan, dhatang

26. ta sira ring Gangga, manggaway ta sira kalpika sapanggêl, llas mamuja ring bathara, mawèh ta sira dona punya ri sang tapasagana, sakatam benjang kinonira dyusa ring Gangga, kapat ta sira tumurun ri Sang Hyang Gangga, pinanggawayakên widhiwidhana, irika Sang Dhrêtarasthra winèh anugrahan, diwya caksuh, tkèng Sang Gandhari tumoni putranira kabèh ring swargaloka, i sang huwus mating paprangan, makadi Sang Duryodhana, Duhsasana, enak ta manahira, tata sira juga winehan anugrahan [anu...]

--- 130 ---

[...grahan] diwya caksuh, tkèng Bathari Kunti, Sang Dropadi, Sang Subadra, Sang Utari, Sang Ulupuy, kapwa tumon ri sawasta ni sang mati ring paprangan, kadi katoning tulis ring ptha, adbuta cintya

a. 27. madadyakên romaharsana, amanggih rasa sira kabèh, atêr ta sira pina caritakên de Bagawan Byasa ri purwaka janma nira sowang-sowang:

Sang Dhrêtarasthra, pangwakna wuwus mami, anak ta Sang Duryodhana mangkana ta Sang Kali kala kacarita, kunang Sang Sakuni Dwapara, ikang Duhsasana tke arinya kabèh raksasa ika, Sang Karna Adityangsa, Sang Aswatama Rudrangsa, Sang Dhrêsthadyumna pawa kangsa, Sang Abimanyu somangsa, tke kita nguniwèh Sang Pandhawa

--- 131 ---

de wangsa nurun ring manusaloka. Ana pwa pawiro dha, ta wasananya. Iti bathara, ika matangnyan pjah ring rana manthala.

Na tu socya mahatmanah sarwa ewa nararsabah, ksatradharma parah santas tata i nidhanang gatah.

27. Mangkana pwa ya, aparan ta ètu ning alara ri kapjah sarika kabèh, tkwan tumutakên ring ksatriya dharma, aywa ta kita prihatin.

Sanya maharsi, nihan marganing prihatinn nguni ri kala ning pinaka nghulun kanya, tan molah ring gabar bawana, ana pwa muja maharsi pinaka nghulun Bagawan Duwarsah ngaranira, sira ta kinon anaknira

--- 132 ---

amèta lwih de pinaka nghulun, mawèh ta pinaka nghulun, bojana nghulun, saka ri tustha nira dening bakti ning pinaka nghulun, manugraha ta sira mantra adityahrêdaya, wnang ta pangkarsana dewata ri lungha sang maharsi, pinasang ta ni nghulun, sang hyang mantra, sang hyang aditya wau mijil, sira ta pina-

a. 28. ka karsana ni nghulun. Dhatang ta sira sulaksana, makundhala manik makawaca, sira ta manugrahèng rare pinaka nghulun, mangkana kadi rupa nikang rare, makundhala manik makawaca, saka ri wrêwrê pinaka nghulun asanak sdhêng kanya, inanyut pinaka nghulun tikang rare ring we, ya tika mangaran Karna, pinaka sraya

--- 133 ---

nikang Duryodhana, anmangkana ulah ning pinaka nghulun, adharma karika, atawa tanadharma kunang yapwan adharma tan ana kari, umilangakna sapapa ning dewa ngaranika.

Santi dewanika yasca sang kalpa janayanti we, waca drêsthya tata sparsat Sang Arsena i pancadha.

Lima ta marga ni dewata manugrahèng anak pilih manah pilih sabda, yan tan mangkana,

28. tuminghal kunang, ya manggamêl lèn sakèng tatan pangggamêl, sanggama lèn sakèng tatas sanggama, ika, ta kabèh nora dosa nika, kita pwa diwya caksuh pagama juga, marga ning putra tmu dènta, aywa ta kita prihatin. Aja ta satro badrante. [ba...]

--- 134 ---

[...drante.] Mangkana putu mami Sang Yudhisthira, aywa kita lara tumon rena rahadyan sang ulun, apan, kagawaya tapa brata, aywa ta prihatin de Sang Dhrêtarasthra tamolah ring tapowana, apan uwus katonanya ambêknira dènta, uwus ta sira tanpa wastu anèng swarga, tan yogya kita kumalarakna pati nira, tkwan alawas anèng asrama, lwihên salè-

a. 29. k kita mangke, muliha ta putu mami kuminkina suka ning buwana, apan akwèh pratyaka (?) ning buwana ri rajya, aywa ta kita pramada.

Manêmbah Maharaja Yudhisthira, mwang ari nira kabèh, ling nira:

Sang tabyan uccarana ning rahadyan [raha...]

--- 135 ---

[...dyan] sang ulun, kantuna pwa ibu bapa Sang Dhrêtarasthra.

Lungha ta Bagawan Byasa, Sang Pandhawa mwit muliha, kapwa tangis sira kabèh, padha ta sira tanapasah, lungha ta Sang Pandhawa sah sakèng asrama, mulih ring kadhatwan, nêngakna Sang Pandhawa ri lalaku nira ring awan, kocapa sang kantun ing patapan, Sang Dhrêtarasthra, Sang Gandhari, Sang Kunti, sira ta mangkin kang tinut sira mangke, anggawayakên ta sira brata, tanpa turu kewala ta sira sa madhi, salwir ni

29. karya sang maharsi pinaka karyya nira, tan knèng turu, tan knèng ra gadhwesa, samatanyana, tananghêl tanpanghidhêp duhka, tan panghidhêp panastês,

--- 136 ---

wyakti kadyangga ning kasiddhyan mèh katmu.

Nngakna Dhrêtarasthra, Sang Kunti, Gandhari, Aryya Widura, byatitan sira anèng patapan, kocapa ta Sang Pandhawa satkèng kadhatwanira.

Dwi warso paniwrêtèsu Pandhawèsu yadrêcaya, naradah swargad dewarsir aja gama Yudhisthirang.

2 taun lawasnya Pandhawa mulih sakèng Dhrêtarasthra srama, enak pwambêk nirèng rajawita mamukti suka kalima sira.

Atamuyan ta sira rêsi sakèng swargaloka, Bagawan Narada lumawad ri sira, sinanggraha, ring padyargacamaniya,

a. 30. sasambawa panungsunga ring kadi sira (ling maharaja).

--- 137 ---

Sanya maharsi, bagya yan dhatang lumawad ri pinaka nghulun sang maharsi, warahên pinaka nghulun ri drêwyata, aryya pa ta sangkan pang maharsi, lawan apara nikang prayojana. Yawat suka nira juga kari sang maharsi, pajarên ta pinaka nghulun.

Sumaur ling siddharsi: Maharaja Yudhisthira, tanpa karyya nghulun niki, ètu ning lumawad sri maharaja, sang kapan alawas tan tênghal ri mukanta. Sangkay ayun sasambasana, ya ta marga ning marangke, kunang pajaran mami ri kita: ri uwus ta lumawan ri dènta Sri Maharaja Dhrêtarasthra, mangkin tibra de nira pagawe tapa brata, tanpa kahara ikang [i...]

--- 138 ---

[...kang] tan matra, nguniwèh pala mula sarwapala, kunang Sang Gandhari

30. jalahara sarika, ibunta Sang Kunti mopawasa, salèk sira tanpa mangan, kewala sarira sosana, mangkana pawarahing ulun putu Dharmawangsa, ling ning hyang mawarah, Sang Sanjaya mangan dhukut lpas, tan kakaran sira puja hyang agni, asung bojana rasantara ri sang atiti ri sahana ring asrama, katutan tapa sacara ning wana Prasta de nira, apa ta kunang ikang kala, lumampah ta Maharaja Dhrêtarastha, madyu sing Gangga, tinuntun ta de Sang Sanjaya, iniring de Sang Gandhari, mwang Bathari Kunti, ri uwusnira madyus, mangapanakên ta sira,

--- 139 ---

samantara nira masnana, mulih ta sira sakèng Gangga.

Ata wayusamuddhuto dawa-

a. 31. gnir abawan mahan, dahyatsu mrêgayutesu dwijihwesu samantatah.

Sdhêng anèng awan sira, atadawanala tinub ring anila, aparan kunang sangka nika, yatika murub angabarabar, gsêng ikang alas, lor kidul wetan kulwan, kagsêngan tekang mrêga sahana anèng alas, kunang ikang satwagêng makadi mahisa, malayu tumdhuning Gangga. Manangis ta Sang Sanjaya tan wruh ri daya nira, tumulung Sang Dhrêtarasthra, Sang Gandhari, Kunti, tkwan tatan wnang lumampah, anglih dening brata,

--- 140 ---

angadhêg tanangga sira tumon ta rupa nikang dawanala.

Maharaja Dhrêtarasthra, Dèwi Gandhari, Bathari Kunti, apa ta daya ninghulun iri kita. Dawanala atyanta baya nika.

31. Na copayang prapasya momoksane jataweda sah.

Tan wruh nghulu ning upaya samarga ning luputa dènikang agni, apan ibkanikang alas dènya.

Alam pwa ta rahadyan sang ulun, ling nira. E Sang Sanjaya kita lara tumon ri gati mami.

Wayam ewagnina yukta gamisyamah parang gatim.

Dènya kami kagsêngan sang hyang agni, samarga ni nghulun [nghulu...]

--- 141 ---

[...n] mulih ring swarga, apan tka pati mami mangke, kunang kita mangke, gacca Sanjaya yatragnir natwan dahati kaicit pamalaywa kita Sang Sanjaya samarganta luputa ri sang hyang agni.

Mangkana, putu, wuwus Sang Dhrêtarasthra, malayu ta Sang Sanjaya, mungsir sang hyang himawan.

Yasmad dawad amucyata. Ya ta dumèh nira tan kagsêngan Sang Sanjaya, kunang Dhrê-

a. 32. tarasthra, Sang Gandhari, Sang Kunti, ya ta kagsêngan de sang hyang agni, nimita nira paratra tkèng patapanira kabèh, wrêta tanpa sesa.

Mangkana pawarah-warah Sri Bagawan Narada ring Pandhawa, Yudhisthira mawlas sira ngrêngê pawarah. Mangênakan awaspa

--- 142 ---

karuna. Manangis ta Sang Pandhawa sira kabèh, makadi Sang Wrêkodara, ta manangisi Bathari Kunti, Arjuna, Sang Yudhisthira, kagêngani lara nira, umalêngên kasyasih Sang Dhrêtarasthra:

Ahah bapa Sang Dhrêtarasthra, mangka kapwa wasananta.

Satang i yasya putranam abawan bausalinam naga yutasaha raja sa atah prêtiwi patih.

32. Walingku tan matya juga wwang maha sakti kadi sakti ning liman sayuta mahabara saktinta, tkwan pwa ki tanak, raja putra satus, padha mahasakti saananya, aparan ta karana ning pati tka ri kita. Dagdha ewagnina, atamoga ta kita kagsêngan [kagsê...]

--- 143 ---

[...ngan] dèni dawanala, katon kasyasihta.

Na tu socami Gandharim.

Tanalara tang ulun ri pati Sang Gandhari, apati brata ngaranika, kamnanganing kasapatyan, kunang ibu ni nghulun Bathari Kunti, sira ta kalara ni nghulun, antêni nghulun Sang Palguga arddha tika pamujanta ri sang hyang agni, ta ya ta tumarpana sira ring Pandhawa ala ana pwa ibunta ring wanawasa, tan kawnang sira mangraksa, sang ksepa nya sang hyang agni, krêtagna juga sira, umilangakên ikang uwu-

a. 33. s mangupakara ri sira.

Mangkana, ling Sang Yudhisthira: Bagawan Narada, pukulun apa daya pinaka nghulun mangke, ri pati ni ibu ni nghulun.

--- 144 ---

Mangkana, sanya aji Maharaja Yudhisthira, ling maharsi. Aywa ta lara ri kapjah sira rama rahadyan sang ulun, mwang rena rahadyan sang ulun sira kalih, matangnyan enak pramana, upacara tikèng wana nalagni gumsêngi sira, kunang paramartanya gumsêngi sira sang hyang agni dhumarana juga, apan ana sang prayojana ring sira dhumarana sang hyang agni ring antah hrêdaya, sopana nira mulih ring swargaloka, ya ta dumilah ri sarira nira, tuhun katon dening loka ika wa hyang agni, ya tika wêkasning kasiddhyan inungsir de sang siddharsi, Sang Ksepanya rena rahadyan sang ulun siddha prayoga, aywa ta kinalarakên kunang ulahanta, [u...]

--- 145 ---

[...lahanta,] manggawaya udakatarpana kita, angilyakna pitrêpindha apan mangkana dharma ning kadi kita pinakanak ya ta nyan ktèng swarga sang pinaka kawitan.

Mangkana pajar Bagawan Narada, udani ta Sang Pandhawa sira kabèh, mari manangis pira kunang tajinya, lumampah ta sira kamering Gangga, maka panghulu Sang Yuyutsu, magawaya udakatarpana, sangkêp ring widhiwidhana, tan kurang ring dana punya bojana, Bagawan Narada pinaka saksi, pinuja yogya, samapta ning karyya, mulih ta Bagawan Narada, ri uwusning mawarah, samanambah Sang Pandhawa, ta-

a. 34. n ucapên maharpi,[8] wuwusên Maharaja Yudhisthira, kari rumaksa iking buwana, manitihi

--- 146 ---

rajawita. Swasta ta rat dènira, niskalangka, tan ana ta lutuh ning rat kadi sukanya nguni ri kala ning saba sira ta pinaka ratu, mangkana sukanya dènira mapagêh anèng kadhatwan.

Sangtringse twadha sampraapte warse Korawa nandanah, dadar sarwi paritani nimitani Yudhisthirah.

Tka 3 puluh 6 taun, sira mangraksa buwana, ri uwusnira Abaratayudha, anon ta sira durnimi tahala, umajarakan harohara ni sang watêk yadu, dening musala Brahmana Sapa, ya tan dadyakên lara ri sira, ya ta matangnyan pahêm sa wwang sanaknira, samarganira luputa sakèng mahapralaya, mamrih ta sira mamuja ring bathara.

Iti Asramawasa Parwa.

__________

--- [147] ---

 

---

1	Tulisan tidak terbaca. (kembali) Tulisan tidak terbaca.
2	Tuwan Dhoktor (dan di tempat lain). (kembali) Tuwan Dhoktor (dan di tempat lain).
3	bilih. (kembali) bilih.
4	numur. (kembali) numur.
5	§ Kintên kula katêrangan punika wontên ingkang lêpat, têmbung anjaluk, matanya tuwin matakwan, punika têmbungipun Walandi sami atêgês vragen, ananging jawinipun botên sami, anjaluk = nêdha, matanya = pitakèn. Ingkang anjawèkakên. (kembali) § Kintên kula katêrangan punika wontên ingkang lêpat, têmbung anjaluk, matanya tuwin matakwan, punika têmbungipun Walandi sami atêgês vragen, ananging jawinipun botên sami, anjaluk = nêdha, matanya = pitakèn. Ingkang anjawèkakên.
6	§ Tambahanipun ingkang jawèkakên. (kembali) § Tambahanipun ingkang jawèkakên.
7	§ Tambahanipun ingkang jawèkakên. (kembali) § Tambahanipun ingkang jawèkakên.
8	maharsi. (kembali) maharsi.