Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 40–54)

1.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 01–13). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
2.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 14–26). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
3.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 27–39). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
4.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 40–54). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
5.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 55–74). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.
6.	Rama, Van Dorp, 1923, #832 (Pupuh 75–91). Kategori: Bahasa dan Budaya > Wayang.

Citra

Terakhir diubah: 20-01-2022

Pencarian Teks

Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].

40. Dhandhanggula

1. ana wukir agung dèn kapati | swarane lagya pambêdholira | lir gêlap sarêng jumêbrèt | parêng-parêng tri atus | suwarane gêrong ing bumi | luwêng aluwung nglawang | kanginan ngrêruwung | angênguwêng kêmlawongan | kênèng angin kadya surak ing wiyati | lir tangising samodra ||

2. kaluwunge praptèng dhasar bumi | katon culane Sang Ăntaboga | ana kang kadi guwa grong | sasolah-solahipun | kang wanara ngebat-ebati | tuhu jaya sri têka | ing pratandhanipun | sato-sato kang acêlak | amiyarsa wanara ambêdhol wukir | kèh kapilêng kantaka ||

3. ana tatal-tatal tibèng siti | ambaning tatal pan sèwu dhêpa | binalangakên tibane | winangsulakên muluk | sadangune kinarya undhi | miwah kang awang-awa[1] | ngusung-usung gunung | dhêdhêt soroting baskara | katawêngan wanara angungsi wukir | miwah kang sami dharat ||

--- 255 ---

4. kadya rayap sêmut angusungi | pêpanganan dalêdêk tan pêgat | miwah ing tawang swarane | dadya ing ngandhap luhur | swaranira ngêbêki bumi | kadya anggêmpur wiyat | kang prapta atimbun | lunga têka samya nêmbah | marang Prabu Ramawijaya mulating | langkung tyasnya marwata ||

5. ana ngibêrakên wukir siwi | alah nganggur cinuthik jêmpolan | kur-ukur jinawil bae | ana watu sagunung | anak agung samargi-margi | ginawe cêcanthengan | anggung sêbrang-sêbrung | wênèh watu kumêlasa | sèwu dhêpa cinangking kadya suwiwi | sinawatakên wiyat ||

6. mumbul anggung sinăngga ing gigir | tinundha ring sirah watu parah | cinangking asta kalihe | ana gunung dinamu | kumbul tiba cinandhak malih | ingumbulakên asta | swarga mèh kasundhul | Bathara Purusotama | myat solahe wanara mêng-amêng wukir | tuhu datan karasa ||

7. ana ingkang wanara satunggil | gêng kagiri-giri gra magalak | angêluwihi ambêke | tan arsa minta tulung | gunung langkung agêng tur inggil | ijèn sigra tinêpak | mêsat kabarubuh | gêmpur pokah bêlah bêntar | sela tala watu kumêlasa sêbit | sol putêr ponang arga ||

8. dyan pinondhong wutuh ponang ardi | kadya anawung ing rara kênya | sru

--- 256 ---

kalembak talagane | minăngka tangkisipun | talaga lir waspanirèki | manuk muni barungan | kang kagyat katawur | kadya swarane karuna | rara kênya winasesèng pinrih rêsmi | cangak muni anyêngak ||

9. lir jêlihing kakênan ing gati | bramararum arumêngèng tawang | kadya sambat pangrintihe | angin-angin drês umyus | lir ambêkan duk mêmpis-mêmpis | pinêngkul ing wanara | mega kang manglimput | piyak lingkap kasêrakat | lir cincinge sinjanging rara kênyadi | nalikane kawudan ||

10. manik mabra kumêpyur tiba ring | siti kadya kêndhit kasêrakat | parênging lukar sinjange | wrêksa sara gurda gung | bulu jati miwah kêsambi | obah-obah kanginan | lir rusaking gêlung | binêktèng mumbul ngawiyat | kadya wukir gilang-gilang anglanglangi | kang jagad pramusesa ||

11. tan kawarna kang boyongi wukir | sakathahe kang bala wanara | datan petungan antuke | susun-susun matimbun | munggèng têpi kang jalanidi | dhêndhêng awarna-warna | gung aliting gunung | kadya gunturing ngawiyat | nora kèndêl ing wuri maksih bêdholi | ampuhane sajagad ||

12. wre punggawa Anala undhagi | kang tinuduh Wisakarmatmaja | Anala umangsah age | gunung kang agung-agung | kang ginawe [gi...]

--- 257 ---

[...nawe] andhêdhasari | gunung anak tumumpang | sinêlan ing watu | linapis lan sela tala | tinatatap linapis rapêt apipit | nulya tiniban lêmah ||

13. wre juru Anala mobat-mabit | sarikutan ngalor ngidul nglalar | saèstu undhagi gêdhe | Anala sudibyanung | sagung kang wre samya amuji | sêktine Sang Anala | sètubănda layu | puput abênêr sipatnya | tan sangsaya angganthêng lêmpêng mathinthing | kang sètubandat buta ||

14. satus pandêlêng panjange nênggih | iya sapandêlênge dipăngga | sailange pandulune | têpunge lor lan kidul | anadene jêmbare yêkti | sapuluh pandulunya | gajah ilangipun | yèn marine katingalan | wus pinikir sujana kang nguni-uni | panjang jêmbaring tambak ||

15. pitu likur dina panjangnèki | wiyaring tambak pan tigang dina | kang pitu likur panjange | datan sangsaya tulus | samodraku pamêngkang nênggih | darung pangilèn pisan | apan ngujung-ujung | wênang tinambak wanara | langkung trusthanira Ramawijayèki | matag marang Sugriwa ||

--- 258 ---

kang pangarsa wus prapta Suwela giri | pasisir lor sumêngka ||

17. umèb kumreyab minggah ing wukir | ana kang wil mulat kabarasat | wre prapta yutan akêthèn | mring Dasamuka katur | yèn katambak ingkang jaladri | bala wanara nabrang | wus kathah kang rawuh | anèng ing wukir Suwela | Dasamuka miyarsa langkung prihatin | dening jroning samodra ||

18. lan jêmbare kêna dèn tambaki | langkung susah ing batin sang nata | mangkana wau lampahe | Narpati Rama rawuh | ing Suwela sumêngkèng wukir | nanging bala wanara | tan pêgat ing pungkur | dèrèng têlas kang anyabrang | pan sadina-dina myang sawêngi-wêngi | tan pêgat kang lumampah ||

19. wus kèbêkan ing Suwela giri | sètubănda layu durung pêgat | dalêdêg wanara angrèp | ingkang maksih lêlaku | jêjêl atap susun atitip | kang maksih nèng Maendra | wre tan tênèng[2] ngitung | ngêntèni tèke kang ngarsa | maksih dhêdhêg ajibêg ingkang lumaris | wau ta Sang Ragawa ||

--- 259 ---

[...wan] Maendra ana ||

21. têgêse wukir kêkalih sami | ing Suwela miwah ing Maendra | timbang sawarga asrine | lan woh saisinipun | adi-adi tan towang siji | sato-sato akathah | ing Suwela gunung | agung wukir ing Suwela | lan Maendra nanging luhure ngungkuli | luhur wukir Maendra ||

22. wukir Maendra angêlangkungi | asrine kang tumimbang ing swarga | măngka pamêng-amêngane | Dasamuka ing dangu | datan liyan Suwela giri | kalawan ing Maendra | apan ukur-ukur | pan ugêr Suwela cala | pacangkraman awarna-warna martani | tan wun ingucapêna ||

23. kawuwusa Rahwana Narpati | langkung sungkawa cipta duhkita | Risang Rama panabrange | giri Suwela rawuh | kang bala wre ngêbêki wukir | ing wuri dèrèng têlas | kang maksih lêlaku | dalêdêg tanpa linggara | Dasamuka kasusu kêdah sarêsmi | kalawan Dèwi Sinta ||

24. wontên putra boyongan kêkalih | kakang adhi samya warnanira | abagus-bagus kalihe | tinigas kalihipun | Dasamuka karsanirèki | pinindha sirahira | Rama ingkang sêpuh | kang anom ingkang pinindha | sirahipun Lêksmana binêkta maring | ing taman Argasoka ||

25. winêruhkên ing Putri Mantili | pamrihira sang putri [pu...]

--- 260 ---

[...tri] mantuna | ngangên-angên ing kakunge | yèn wus miyarsa lampus | yêkti mari onênging laki | nolih maring wak ingwang | sarasa sêkayun | dadi kêna awor jiwa | sigra dandan Sang Dasamuka Narpati | busana neka warna ||

26. saking tan antuk dhahar lan guling | amung Putri Mantili kacipta | wruha sajiwa kadyage | marma paès sarwa rum | busana kang rinatus sami | sêsupe nawa rêtna | myang makutha murub | samir kêkace ginănda | pinalêtuk ing mantên nila basuki | asri ginanjar ing mas ||

27. praptèng taman Soka sri bupati | lawan sirahing wadya prawira | wara rodra sru warnane | praptane gupuh-gupuh | pangrasane wus antuk kardi | bêkta karo mastaka | miyarsaa iku | yèn kêna Rama Lêksmana | pêsthi kêna sajiwa jêr sêkti mami | tutug kinanthi wirya ||

41. Kinanthi

1. Dasamuka ngandika rum | hèh yayi Putri Mantili | babo tingalana ingwang | tuhu ratu jayèng bumi | Si Rama Lêksmana pêjah | sun tigas murdane kalih ||

2. akas lumbu lan lêmbayung | nalikanira dèn arit | bubur pêpadhane samya | tanpa malês ing ajurit | dene pinuji ing jagad | sêktine Si Dasarati ||

3. marêpêki dènnya muwus | lawan gèn sang rajaputri | dhuh mirah asiha

--- 261 ---

ringwang | sapa ta kang sira anti | dene Si Ramawijaya | mring Ngalêngka asrah pati ||

4. nyanaku prawira têguh | dene kudu anglurugi | sura santikèng ranangga | mundur têka asrah pati | wus dilalah bêjaningwang | tuhu Ratu Nyakrawati ||

5. anggadhuhi ing sirèku | sinêmbah ing wong sabumi | tuwin ambêgku gunawan | asih paramartèng dasih | misesa ring pramudita | muktia lan sira yayi ||

6. ajana kang nyandhing nyandhung | gon ingsun mukti ing bumi | amunga bae lan sira | aywana kang ngrêregoni | mung sira goning tyas ingwang | nora anon malih-malih ||

7. kabèh garwa-garwaningsun | nadyan Si Tari Apsari | anyèthia marang sira | mung sira papujan mami | angrèha isining jagad | sakarsanira pan dadi ||

8. Hyang Endra nungkul maringsun | ratu kang asêkti-sêkti | padha dadi regol ingwang | lah iku Putri Mantili | kabèh kasraha ing sira | sun darma madêg narpati ||

9. rèhên ta saananingsun | kabèh kang ingsun ratoni | nadyan yayi jiwaningwang | lamun ta mari siniwi | yêkti andhêku ring sira | matimpuh ingsun maskwari ||

--- 262 ---

jaladri ||

11. atagên barunanipun | anggiring mina jaladri | pasthi tan ana malanga | ginawa maring Mantili | sun nitih wimana rêtna | karoron lan sira yayi ||

12. kang dadi sukanirèku | badhère padha pinêncil | sandhingên anèng wimana | ing pêngaron ta maskwari | lan mimi bae lan urang | sandhingên dènira linggih ||

13. lan kêmbang trijathèng wakul | wakul mas sinuji manik | mênur gambir malathia | tunggalna sawakul gusti | manawa kura[3] gêgawan | olèh-olèh mring Mantili ||

14. ngundhuha marang swarga gung | wowohan kang adi-adi | wastra ingkang pelag-pelag | payo ngundhuh mring swargadi | nora nana kasangsara | sakarsanira pan dadi ||

15. gusti tulunga maringsun | laraningsun agung wingit | mung sira bae kang ketang | ing siyang pantara ratri | dhuh gustiningsun dèn inggal | payo maring jinêmwangi ||

16. tan wruh Dasamukaningsun | tan wruh yèn Rahwana mami | anggaku tan katon awak | saking kabyatan ing kingkin | Dasamuka wuwusira | sirah pinêrakkên malih ||

17. lah ari dulunên iku | cêngêle Si Dasarati | lawan cêngêle Lêksmana | apês tan duwèni sêkti | nora padha lan ingwang |[4] payo yayi nuli guling ||

18. Dasamuka wusnya muwus |

--- 263 ---

sang putri pêdhês dènnya ngling | Dasamuka mara-mara | payo tuwêkmu dèn aglis | tamakêna guluningwang | yèn mangkono tyasirèki ||

19. yèn sira narendra punjul | pagene nora matèni | iya maring raganingwang | dudu tuhuning narpati | durjana bae during rat | gawemu dhustha ring bumi ||

20. alah mêdhun agnitèngsun | angur tuwêkên tumuli | yèn sitan matèni ringwang | dora ratu jayèng bumi | yèn sirage matènana | yêkti utamèng narpati ||

21. tan nêdya tumingal ingsun | mati urip sun labuhi | mung Narendraputra Rama | yèn mati mèlu ngêmasi | payo enggal patènana | ilokna pangeran mami ||

22. Dasamukèpêk kêlangkung | myarsa wuwuse sang putri | lingsêm saha sakabangan | mawinga-winga mawêngis | hèh Si Sinta nora kêna | ginawe pinriha bêcik ||

23. ngajap pati tanpa dunung | yèn sira nurut ing mami | mati anêmu kamulyan | tanpa mati dadi wrêjit | apan patining danawa | anêmu kamulyan luwih ||

24. sakarsa-karsangong antuk | jêr prabu wisesèng bumi | atamèng rat paribawa | manungswa sira karêmi | patine pati kanisthan | naraka bae pinanggih ||

25. iya ta sapuluh-puluh | Si Sinta kudu tutwuri |

--- 264 ---

ambêking manungswa dama | nistha bae dèn karêpi | ayu-ayune rèh ingwang | angeman prantaèng pati ||

26. besuk ta ing têmah ngungun | dadi gêguyon kang pasthi | apan patining manungswa | kaoyak-oyak ing benjing | măngsa padha alaningwang | rêksasa patine luwih ||

27. Dasamuka mundur wuyung | nora tinanggap dera mrih | sarêsmi lan Dèwi Sinta | praptane kadhaton nuli | angiling-ilingi cêtha | ênggone guna lan dhêsthi ||

28. lan amrih apêsing satru | nujum kabèh dèn timbali | kunêng malih kawuwusa | Sang Rêtna Putri Mantili | saungkure Dasamuka | mojaring Trijatha mamit ||

29. ingsun nini turuna pyuh | pratulangong mamrih pati | anjêlèh Rêtna Trijatha | sampun-sampun age mati | kadurus datan prayoga | yèn sampun prayoga benjing ||

30. kawula tan arsa kantun | ngandika Putri Mantili | dhuh nini ta sira aja | sira nora kaya mami | kênèng sungkawa durmala | sinarik ing Dewa Widhi ||

31. dhuh lae juwataningsun | Ramawijaya tan sipi | lalu tan asih maringwang | nora tulung ing kaswasih | èstua têmah antaka | dene ta nora sayêkti ||

32. apa pandhitane gêmblung | ing nguni kang mituturi | kêlamun rêksakaningrat |

--- 265 ---

wênang nampêk satru sêkti | mangrurah ing kalamurka | kabèh rêrêgêding bumi ||

33. kang dursesa-sesa gêmpur | ngêngudang pandhita nguni | sirna kalamurkèng jagad | dene ingsun wus nitèni | duk nagri Mantilidirja | sayêmbara Rama Aji ||

34. pira-pira para ratu | tan kongang iya anarik | marang ing gandhewaningwang | mung dhèwèke kêlar narik | duk pinèt karya nèng wana | ya mring Wiku Jamadagni ||

35. nora sor ing aprang unggul | ditya Dhandhaka ing nguni | pira-pira tanpa sesa | saking wiyat tumpês tapis | mangkya puwara apêsa | dhuh dewaningong wod mami ||

36. cacak sang pêksi Janthayu | ana bobote nulungi | kongsi matuk mring Rahwana | saking wiyat tibèng siti | pangeranku kang misesa | marang ing sarira mami ||

37. yèn apêsa tanpa kiwul | pangupayèng tri buwani | pan tuhu pinandhitèng prang | têka tanpa doning jurit | lalu tanpa duganingwang | dhuh dewa panutan mami ||

38. panah ta pangrurah satru | lah tan ana anèng ngêndi | panggêmpuring kalamurka | tri pura-pura kabêsmi | mangêbang mayuta-yuta | brastha kang dhustha ring bumi ||

39. dhuh Ramawijayaningsun | pulungên jiwèngong aglis | mulih mring Ngendrabawana | pagene nora ngantèni |

--- 266 ---

apa tan asih maringwang | ubayane duk ing nguni ||

40. nèng Janaloka tan kantun | nèng Endraloka tutwuri | dhuh aywasah saparanta | manjanma-manjanmèng pundi | kewala mangèstupada | dhuh bathara nata mami ||

41. mami merang moring tuwuh | aywa winêngkang ingkang sih | nadyan lampua lalita | mulêta mung padèng gusti | ah ari Sumitraputra | lulut ing kaka sayêkti ||

42. kadrawas wus sira muwus | mangkana Putri Mantili | mangsah nungkuli mastaka | patrême sampun pinusthi | tanpanon rat idhêpira | dènnyarsa belani laki ||

43. wus sirna rat idhêpipun | ngumpah-umpah mring dewa sih | o Dewa Bathara Mulya | apa tan asih ing dasih | nora dhustha nora murka | pagene tan dèn jurungi ||

44. Rahwana bae jinurung | pangeranku gung sêmadi | parikrama silotama | mahardikèngrat marta sih | apa dadi tanpa guna | nirtama wong ngulah yêkti ||

45. tanpa karya sihing wiku | bunggan gawe gung sêmadi | dene ta narendraputra | gustiku kuwat sêmadi | têka ginawe tan bisa | apês papa ing ajurit ||

46. hèh surya asêksi tèngsun[5] | hèh wulan pan ingsun sêksi | hèh jaladri sêksènana | ingsun belani mring laki | hèh keblat lor kidul [kidu...]

--- 267 ---

[...l] wetan | kulon lawan bumi langit ||

47. padha sêksènana ingsun | lintang kilat angin-angin | gêlap thathit miwah teja | mega sêksènana mami | kagyat Sang Rêtna Trijatha | mulat sang putri nêkani ||

48. sru anjrit sarwi angrangkul | padane Putri Mantili | dhuh paran sampun kagean | kawula miyarsa warti | wong agung Ramawijaya | saha bala sampun prapti ||

49. pun bapa pan sampun tumut | sabalanira wus balik | mring Prabu Ramawijaya | mêmungsuhan lan wa aji | bala wre warti wus nyabrang | kèh praptèng Suwela giri ||

50. mangun sètubănda layu | samodra tinambak kêni | sêktining bala wanara | prabawa Sri Dasarati | mokal apêsa ing yuda | Ramawijaya prajurit ||

51. dorangkara uwa prabu | manawi botên sayêkti | agawe-gawe kewala | laku mêmariksa dhingin | dhatêng ing wukir Suwela | Dèwi Sinta duk miyarsi ||

52. Rêtna Trijatha turipun | sumêdhot tyasira kadi | ginarit Bathara Kama | mundur dènira nungkuli | mring mastaka kang pinindha | sangêt pangunguning brangti ||

42. Asmaradana

--- 268 ---

lèngsèr sing ngarsa sang ayu | wus anapak jumantara ||

2. tan adangu ibêrnèki | Rêtna Trijatha wus prapta | ing Suwela niyup age | mangu dènira tumingal | dènnya wukir Suwela | tan katon sipating gunung | gêbèl kang bala wanara ||

3. ajibêg bêntêt atitip | gumuruh umung wurahan | sănggarunggi ing driyane | wau kusuma Trijatha | mulat ana katingal | kinubêng ing wanara gung | jêjêl atap kang angayap ||

4. Trijatha niyup tumuli | măngsa dudua kang ika | Ramawijaya gêng gone | wau sang narendraputra | duk lagya pagunêman | wong agung katri nèng ngayun | măngka manggaladiraja ||

5. Sang Taruna Sumitrari | miwah Narendra Sugriwa | myang Arya Wibisanane | sira Sang Ramawijaya | munggèng palăngka rêtna | nèng siti katri wong agung | cakêt sangandhap palăngka ||

6. Trijatha mulat mêrpêki | waskitha ênggone bapa | drumojog anjujug bae | anèng wurine kang rama | sarwi sru dènnya ngucap | bapa liwat dhusthanipun | uwa Prabu Dasamuka ||

7. anigas murda kêkalih | ginawa mring taman Soka | ingakokakên sirahe | wong agung Ramawijaya | lan prawira Lêksmana | Wibisana mèsêm muwus | lah iku ta gustinira ||

--- 269 ---

8. wakira wong dhusthèng bumi | gawe dora tanpa guna | lah iku toge budine | Trijatha malih lingira | si uwa Dèwi Sinta | kudu-kudu turuna pyuh | yèn seda wong agung Rama ||

9. pan anggung patrêm pinusthi | aku bae kang anyêgah | aja amrih pati age | ingsun lagi mêmariksa | maring gunung Suwela | wong agung Rama andulu | ngandika yayiku sapa ||

10. Wibisana awotsari | abdi dalêm nak kawula | Nikèn Trijatha namane | kang têngga rayi paduka | Putri Mantilidirja | mêmariksa ing pukulun | milane punika prapta ||

11. pun kakang Rahwana kardi | upaya ring Dèwi Sinta | wontên kêkalih abdine | kakang adhi pan manungswa | inggih sami bagusnya | pan tinigas kalihipun | binêkta mring taman Soka ||

12. inguncalkên mring sang putri | lah iku murdane padha | Si Rama Lêksmana karo | rayi paduka pan arsa | sêdhèt asuduk jiwa | ambelani nyananipun | abdi paduka kang nyêgah ||

13. pun Trijatha anggendholi | sagah punika mariksa | mila sande panganyute | wau kalane miyarsa | Risang Ramawijaya | ngandika sarwi rawat luh | babo sutèngong Trijatha ||

14. matura ngibunirèki | lamun ingsun maksih ana | miwah pamanira kuwe | iya Lêksmana [Lêksma...]

--- 270 ---

[...na] Widagda | kabèh pan misih wêtah | Sugriwa ramanta iku | lan sagung bala wanara ||

15. Trijatha sigra wotsari | sarwi mojar maring bapa | hèh ya bapa kapindhone | yèn sidaa Dèwi Sinta | mati sumuduk jiwa | ingsun bapa mèlu lampus | marmane tutur ing sira ||

16. kang rama mèsêm dènnya ngling | lah nini age muliha | aja kasuwèn nèng kene | manawa dèn arsa-arsa | babo mring gustinira | Trijatha manguswa suku | nêmbah ring Ramawijaya ||

17. maring bapa sampun amit | mêsat napak jumantara | pan kadya kilat ibêre | wus prapta ing taman Soka | anjog saking ngawiyat | nêmbah matur sru gumuyu | kusuma Rêtna Trijatha ||

18. dhuh dhustha têmên wa aji | Rahwana duskartaningrat | amocok êndhas wong roro | dene iya tan palastra | Prabu Ramawijaya | wutuh sapunggawanipun | miwah bala wre sadaya ||

19. wukir Suwela ing mangkin | agêbèl isi wanara | kagiri-giri solahe | samya mêdalkên sudira | ambêdholi prabata | myang amupak gunung watu | pan kinarya kaba-kaba ||

--- 271 ---

[...nara] tanpa wilangan ||

21. nalika kawula prapti | pun uwa narendraputra | siniwèng pasanggrahane | lênggah nèng palăngka rêtna | pun bapa Wibisana | lan Sugriwa jajaripun | katiga paman Lêksmana ||

22. samya andhêku nèng siti | de punggawa ingkang kathah | aglar munggèng ing wurine | rumiyin ingkang dinuta | kang ngamuk jroning pura | pun kêthèk pêthak pukulun | sêmune dadi manggala ||

23. kaarsa mring pra dipati | wontên wre sêdhêng taruna | kadya baskara netrane | anunggil lan pun Anoman | maloto kang dinuta | kang angrusak taman lêbur | kang ambakar jroning pura ||

24. wontên ngajêngan maringis | ningali dhatêng kawula | uwa prabu pitungkase | Narpati Ramawijaya | nini sira matura | mring uwakira dèn tutug | yayi Mantilidirêja ||

25. aja anggung brăngta kingkin | aja-aja nganyut pêjah | pan ingsun wus praptèng kene | lan sagung bala wanara | durung têmpuh ing aprang | lagya mrih upaya ayu | angadoni jayèng yuda ||

26. milane inggih suwawi | nuntên adus mring talaga | Trijatha akêrah-kêrèh | pan sarwi anyêndhal-nyêndhal | pêpadone kang sinjang | dawêg adus dawêg adus | luwarên prihatin dahat ||

27. punapa

--- 272 ---

karya wiyadi | kabèh lêlaraning driya | buwangên ing gêni gêdhe | wa Prabu Ramawijaya | apan sampun kantênan | lan wontên pitungkasipun | luwarên anandhang brăngta ||

28. mèsêm kusumèng Mantili | iya nini aywa sigra | saosa padupan age | payo padha amêmuja | sêmadi maring dewa | sêlamête ingkang nglurug | wakira narendraputra ||

29. Rêtna Trijatha nuruti | sampun asaos padupan | pêpêk sêsarat-sarate | murub dahanèng padupan | Putri Mantili mangsah | Rêtna Trijatha tan kantun | marêpêki raras driya ||

43. Mijil

1. rajah-rajah rinajah prasami | sarat kang dèn obong | rajaputri matimpuh linggihe | wêntis kanan numpang wêntis keri | asta kanan aglis | tinumpangkên jêngku ||

2. jriji sêkawan tinêkêm sami | mung kari jêjêmpol | ingadêgkên winawas bênêre | lawan pucuking grana matitis | angêningkên galih | matak pujanipun ||

3. ah o o Bathara Otipati | pamungkas Hyang Manon | Dewa Warawidhi gêgêdhene | Otipati Waradhara Widhi | wèh martaèng dasih | pan mêminta ulun ||

4. Dewastha Murti nayakèng swargi | jurungana ingong | dharakèng giri-giri dewa kèh |

--- 273 ---

Basudhara dharaning jaladri | jawata ngin-angin | tulungên ta ulun ||

5. Bathara Tomasiwagni luwih | jurungana ingong | Batharastha dibya-dibya ngêne | Gunagitya Kalanityasari | ulun mangastuti | anuwun jinurung ||

6. paringa mêndha laraning bumi | jagad gung kawuron | gunung-gunung mangkya saisine | wiku-wiku tan antuk sêmadi | bumi langit agring | kabêktèng sinipun ||

7. sintên ingkang pinintanan ing sih | kang gêngning wirangrong | apa ilangêna panêbute | myang makêrta wiweka tang kongsi | kang sêtya sêmadi | kêna arubiru ||

8. karunanggung prasatya sêmadi | gung dèn oyok-oyok | apan Sang Hya ing nguni-uni wèh | warta sêtya muja masêmadi | tar lali ing Widhi | kinon sarjana gung ||

9. mangkya wontên kang ngalang-alangi | ing karsa Hyang Andon | mamrih ayu tanpandon dadine | Ramawijaya nuluskên amrih | ing pakon ta yêkti | gung kinathung-kathung ||

10. pun Rahwana mêmalaning bumi | andawakkên rusoh | datan arsa tumolih maring rèh | padukanta gung linali-lali | mungkuring rèh yêkti | sukanya rubiru ||

11. dhuh dewastri dhuh sang batharèstri | dhuh jawata wadon | pitulunga marang ing dasihe | ingkang anggung kakênan ing kingkin | wêlasana [wêla...]

--- 274 ---

[...sana] ugi | kabèh dèn jumurung ||

12. lêstarèkna ulun apêpanggih | Rama dewaningong | sampurnaa karahayon kabèh | weya suka magêng maring bumi | sirêp punang agni | prapta riris arum ||

13. sigra dhêku Sang Putri Mantili | tumunjêm mabukoh | dangu-dangu linuwar pujane | Nikèn Trijatha wus dèn kêjèpi | sêsajèn binukti | rinampêtan kantun ||

14. ana sukane tyasira dèwi | sirêping wirangrong | mamêng-amêng Trijatha wagêde | cèthi-cêthi kinèn ngidung sami | sabarang sukaning | sang putri tumurun ||

15. parêkane Trijatha prasami | kinon agêguyon | amrih tulus sang putri lêjare | kèh solahe ingkang para cèthi | ana nganggit-anggit | sêkar sarwi ngidung ||

16. ana muni malih swaranyasri | tan mèmpêr swara wong | miwah ditya tininggal swarane | kadi swaraning pêksi cumêngkling | ana swara kadi | sato ingkang arum ||

17. ana cèthine Trijatha Dèwi | wêtênge sagênthong | kuru aking mung samaja dhase | sikile karo amung sadriji | myang astane kalih | sajênthik gêngipun ||

--- 275 ---

kabèh tukup irung ||

19. kancane kêkêl samya bênturi | dèn prih lumakwadoh | Rêtna Mantili dudu karsane | awlas mulat sigra dènnya linggih | kathah solahnèki | ingkang amrih guyu ||

20. ana putri boyongan kêkalih | sih mring sang lir sinom | ngeka parêng ing lara patine | gung kinathik mring sang rajaputri | siyang pantaratri | tansah atut pungkur ||

44. Pangkur

1. kunêng malih kawuwusa | Dasamuka sampun amarentahi | mring sagung punggawanipun | kinèn manjêr daludag | saênggène lawang-lawang lurung-lurung | kabèh samya pinanjêran | daludag wus mêratani ||

2. abra panjêran daludag | sanêgara sabên wismèng bupati | miwah kagêngan sang prabu | kabèh wus samya mêdal | pacak baris adhêdhêg ing siyang dalu | gumuruh swaraning ditya | wau ta sri narapati ||

3. animbali pra dipatya | sampun kerid marang rêkyana patih | aglar ngarsanirèng prabu | ana siji punggawa | nênggih andêling Ngalêngka buta pêthut | anama Sokasarana | digdaya ing laku sandi ||

4. sura sêkti Sokasrana | tate dadi sêrananing piranti | puniku ingkang tinuduh | mring Prabu Dasamuka | mring Suwela anacahna gunging mungsuh | namane kang pra dipatya | wanara sawiji-wiji ||

--- 276 ---

5. lawan anggêpe Sugriwa | sabalane marang Sang Dasarati | tuhu lawan ukur-ukur | iku dèn waspadakna | Sokasrana sigra nêmbah lèngsèr mabur | nêdya mring gunung Suwela | ing marga datan kawarni ||

6. prapta ing gunung Suwela | Sokasrana sampun amalih warni | rupa wanara wus laju | niyup maring dharatan | sampun amor lan wanara agung-agung | ing wurine ênggonira | tan ana kang grahitani ||

7. dènnyana kancane samya | kawarnaa wau wong agung katri | Sugriwa Lêksmanasadu | lan Arya Wibisana | sarêng mijil saking ngajêngan andulu | sira Arya Wibisana | hèh Si Sokasrana iki ||

8. maling julig ing Ngalêngka | apa karya sira prapta ing ngriki | pantês wre norana wêruh | sira gawe durjana | punggawa wre kang miyarsa ting palinguk | ing wuwuse Wibisana | tumuduh Wibisana glis ||

9. wanara samya tumandang | angêmbuli mring Sokasrana aglis | binănda samya dinulu | rinubung dyan binêkta | mring ngajêngan wangsul wong agung tiga wus | lawan wre kang pra dipatya | praptèng ngajêngan kaèksi ||

--- 277 ---

gih pun kakang Dasamuka | punika andêling wèsthi ||

11. praptane warni wanara | dipun utus luwangipun ing nguni | mamancana arubiru | adat kang kalampahan | maling julig anggung durmamala rusuh | pantês yèn pinatènana | murka gêgêdhêging bumi ||

12. Ramawijaya ngandika | lah ta sira paran karyanirèki | Sokasrana aturipun | ingutus anacahna | mring sagunge kang punggawa wre pukulun | narendraputra ngandika | iku nora sun patèni ||

13. sapa tutur ing gustinya | lamun uwis iku dimèkne mulih | Sokasrana sinung ucul | langkung sukaning driya | nêmbah-nêmbah Sokasrana amit mundur | sapraptaning jawi mêsat | mibêr tan adangu prapti ||

14. jro kutha ing ngarsanira | Dasamuka Sokasrana wotsari | pukulun kawula sampun | praptèng wukir Suwela | mêmilangi bala wre sadayanipun | miwah wanara sadaya | ngêbêki Suwela giri ||

15. lumrah sêktine prasamya | mupak gunung tan karasèng ngastèki | dadya sètubănda layu | kagiri-giri gêngnya | punggawa wre kadya gêlap yèn asêgu | kèh ulat pindha baskara | sasolahe gêgirisi ||

16. pangarsane kang punggawa | pun Anoman Anggadanila sêkti | Kapi Jêmbawan pan sêpuh |

--- 278 ---

Sêmpati Darimuka | pun Kesari Sata Bali Indrajanu | Gawaya lawan Gawaksa | Wisakatha lan Putaksi ||

17. Susena lan pun Winata | Bimamuka Druwenda Krêdanèki | lawan pun Subodharèku | Panasa Dumralawa | Druwasada Arimenda Găndadanu | Mêdana miwah Anala | Kumuda Danurdarèki ||

18. pukulun bala wanara | anggêpipun gusti sapati urip | Ramawijaya pukulun | pan ingangkah jawata | sungkêmipun tan kumêdhèp siyang dalu | prasamya matièng pada | ing karya Sang Dasarati ||

19. gung alit bala wanara | pun Anggada tanpanon idhêpnèki | dènira ingakên sunu | mring Sang Ramawijaya | mung Sri Rama bae pati uripipun | tuwin Sang Bayutênaya | lawan sagung pra dipati ||

20. mung Ragusuta Wijaya | kang ingarsa-arsa karyaning jurit | samya suka matyèng suku- | nira Sang Ragutama | dhuh pukulun patikbra langkung gêgêtun | mèh thithik kawula pêjah | nalika kawula prapti ||

21. rayi paduka Sang Arya | Wibisana matur akèn mêjahi | Ramawijaya tanpayun | amatèni caraka | mila gêsang adhuh gustiku sang prabu | salami tuwan mêngsahan | tan manggih kadi puniki ||

22. karantênipun sang nata | tur kawula inggih kalih [ka...]

--- 279 ---

[...lih] pêrkawis | sampun amungsuh puniku | kadi tan kêna kalah | pan katawis ing sasolahbawanipun | lêhêng prabuku pênêda | sampun anglawani jurit ||

23. darapon tulus paduka | mamuktia mêngku Ngalêngka Gusti | botên si anggunggung mungsuh | saking trêsna kewala | dhatêng Gusti Ramawijaya pinunjul | Dèwi Mantili turêna | kadi datan praptèng runtik ||

24. patut talah maharaja | yêkti têtêp karaton padukaji | sakeca mêmangan nginum | mangkana sawusira | Sokasrana umatur mung amrih ayu | Dasamuka langkung duka | muntab palangkannya gunjit ||

25. hèh dik ditya tanpa cara | tuhu-tuhu cêmêr ngarantan yukti | kudu-kudu sih ing mungsuh | akon nêmbah ing mêngsah | nora wirang takut mungsuh lawan munyuk | dudu dewa dudu yaksa | duryasanira tan sipi ||

26. enggal sira sumungsula | mring si nistha dama Wibisanèki | angungsia dèn agupuh | jêr si wêdi palastra | Sokasrana gumêtêr manêmbah takut | prabuku datan uninga | pun patik ing têmbung sisip ||

--- 280 ---

wawrating mêngsah katawis ||

28. dede-dede binobota | kalih mêngsah inggih ing nguni-uni | sumăngga karsa prabuku | yèn sampun tur kawula | pêjah gêsang sok katura trêsnèng ulun | mangkana kèndêl sakala | Ngalêngka Sri Natanèki ||

45. Sinom

1. wuwusên Narendra Rama | kang anèng Suwela giri | lan sagung bala wanara | kang lagya mêmangun budi | lan sagung pra dipati | wanara prasamya kumpul | agunêm mrih raharja | Lêksmana Sugriwèng ngarsi | katigane Sang Gunawan Wibisana ||

2. kang dadi purwa upaya | dènira amrih basuki | maring kautamaning rat | angantêp Dasamukaji | paran karsa kang pasthi | apa aprang apa patut | yèn patut ulihêna | kusuma Putri Mantili | yèn kudu prang ambêcikana dandanan ||

3. ingkang tinari sadaya | sumanggèng karsa turnèki | Narpati Ramawijaya | mangên-angên kang tinuding | wusnya ngandika aris | hèh sira ari katêlu | sutèngong Ki Anggada | iku kang badhe sun tuding | angantêpa mring pasthine Dasamuka ||

--- 281 ---

mêsat sing Suwela giri | langkung suka Anggada kinon ing karya ||

5. saking gêng bêkti sih trêsna | suka pêjahing karyaji | sampun anapak gêgana | umyus mêsês angin-angin | adrês kang bajra midid | gurnita rèh guntur kêtug | lesus Ngalêngka pura | sangsaya drês angin-angin | gêtêr patêr ulêkan praja Ngalêngka ||

6. sagung panjêran daludag | tikêl kumupak asêbit | gurnita Ngalêngka pura | balêdug ngampak-ampaki | dhêdhêt pêtêng nglimputi | otêr rêksasa gumuruh | praptane Sang Anggada | lêbu kabêrêg ing angin | wus sumilak padhang nagari Ngalêngka ||

7. aniyup Radèn Anggada | praptaning dharat sang aji | Rahwana maksih sineba | ambêg masuk Anggada glis | ing ngarsaning narpati | sigra-sigra angsahipun | nirbaya nirwikara | tan ana tinahèng galih | kadya singa krura solahe Anggada ||

8. sagung bupati kang seba | andhêku ngarsèng narpati | sirah mèh samya kapidak | mung Rahwana dèn tingali | pinandêng sampun prapti | ing ngarsane punggawa gung | cingak prapta Anggada | cakêt ing palăngka linggih | solah ganggas ulat galak lon têmbungnya ||

9. hèh Bumiraja Rahwana | wruhanira ingsun iki | ranku ring rat Baliputra | prawira taruna sêkti | Anggada [Ang...]

--- 282 ---

[...gada] pilih tandhing | piyarsakna wuwus ingsun | Bathara Raguputra | iku ratuning sabumi | murdaningrat ing jagad pramudita ya ||

10. ambêg sadu parikrama | susibya[6] putusing wèsthi | sampeka sura marata | pambasmèng murka sabumi | Si Baliputra iki | saèstu ngêmbani wuwus | risang narpatining rat | kang pinudya jayèng bumi | gustiningsun Bathara Ramawijaya ||

11. hèh Dasamuka wruhanta | apa karêpmu kang pasthi | prakara kang dadi karya | praptane gustiku iki | yèn sira nêdya bêcik | têtêp karatonirèku | mukti bumi Ngalêngka | nêmbaha narendra mami | lan gawanên sawadya punggawanira ||

12. ngaturêna Dèwi Sinta | donyanira pèni-pèni | lan sagung sêsotya rêtna | barênga Putri Mantili | lah yèn mangkono pasthi | tutug têtêp sirandulu | sasăngka lan baskara | yèn datan mangkono yêkti | mu[7] rong dina sira mulat surya căndra ||

13. hèh pelingku Dasamuka | aja si nora ngabêkti | mring gustiku nataningrat | yèn sira nora nglakoni | papa sira karêpi | tanpa sesa ing patimu | sirna praja Ngalêngka | prabuningsun jayèng bumi | tama parikrama ing jagad wiryawan ||

14. sakèhe kasukanira | kamuktènira nèng bumi |

--- 283 ---

kilat padhanya lumarab | miwah kamuktènirèstri | emanên maring rêsmi | lan èstri sajro puramu | panahe ratuningwang | siji kras landhêp tan sipi | pangruwating garagodha kalamurka ||

15. kabèh saisining jagad | dursila durmala basmi | besuk amangan gulunta | yèn sira nora marèni | lan wangkot tan ngabêkti | iya maring prabuningsun | wau duk amiyarsa | Sang Dasamuka Narpati | ing wuwuse Radèn Baliputranggada ||

16. krodha muntab lir tinêpak | kumrut lêlatha netrantik[8] | dadya rah sarandunira | ngapurancang idêp alis | palangkanira gonjit | mêngkab bahune rongpuluh | mêkar muka sadasa | sru mawinga-winga wêngis | hèh kadurus si palwaga papa dahat ||

17. de kaliwat nrang kanisthan | tan wirang ing bumi langit | tan eling aduwe bapa | mring Bali kang dèn patèni | maring Si Dasarati | anyênyêdhis maring satru | dene saemu gêsang | mring kadang warga tan isin | sira rêgêd si lêlêthêk si wanara ||

--- 284 ---

[...k] kurang pêsaban ||

19. sumawitèng satru kala | nora ngampêlu si anjing | mêmalês patining bapa | druhaka bae nèng bumi | Gada mangrêrêgêdi | si jisjis wanara lumut | pati duska naraka | nora măntra angulati | ngupaya ring satru kang matèni bapa ||

20. si mêngkonok ngucap-ucap | bathara bae anggêping | mring Si Ragusuta nistha | si murka murkèng wanadri | gawene mati-mati | rêksasa tanpa dosa gung | kulina mrih sikara | lah papa muliha aglis | umatura mring kalulutmu si nistha ||

21. yèn ingsun mapag ing aprang | tan sotah amriha bêcik | mêmitra si saba alas | konên age magut jurit | mêmaribawa amrih | magêlar mayuta satru | apa gawe mirisa | mungsuh wre tanpa sanèki | tuwaburu esuk sore umangsaha ||

22. wusnya mujar Dasamuka | Anggada madêg malangkrik | tan taha mujar candhala | mêmpêng kasudiran amrih | Rahwana mangundhati | Anggadambêg wuwus gangsul | malêlêng netranira | hèh Rahwana salah kapti | salah ucap pati opèn wong ngawula ||

--- 285 ---

dandanamu | sigra mêsat Anggada | sumêbut saengga thathit | tan kawarna ing marga praptèng Suwela ||

24. saungkurira Anggada | Dasamuka angundhangi | ing bala yêksa sadaya | siyaga kaprabon jurit | găndawastra gung mijil | mring sagung punggawanipun | gumuruh mawurahan | minum-minum pra dipati | ya ta wau praptane Sang Baliputra ||

25. Bathara Ramawijaya | nèng pasanggrahan siniwi | wong agung katiga ngarsa | dene sagung pra dipati | wanara munggèng jawi | pasanggrahan pan supênuh | praptane Sang Anggada | kagyat kang wre pra dipati | samya ngiring lêbune Radèn Anggada ||

26. kumêrab saos ngajêngan | nora nganti dèn timbali | Anoman Nila Jêmbawan | Anala lan Sata Bali | Druwenda lan Puthaksi[9] | Wisangkatha Indrajanu | Winata lan Susena | Darimuka lan Sêmpati | Subodhara Wrêksaba lan Danurdara ||

27. Anggada praptèng ngajêngan | tur sêmbah aturirèki | sawuwuse Dasamuka | miwiti malah mêkasi | ya ta ngandika aris | marang wong agung katêlu | wus pasthi sida karya | Rahwana tan arsa bêcik | ngundhangana sagunge bala wanara ||

28. padha muktiyèng wowohan | pan êmèh pagut ing jurit | wau kang

--- 286 ---

bala wanara | suka dènira miyarsi | ing karya sampun pasthi | mêmangan-mangan anutug | kadyage magut ing prang | kunêng kang anggung sêmadi | nèng Suwela Bathara Ramawijaya ||

29. wuwusên nagri Ngalêngka | kang sampun umadêg baris | wus kinon Patih Prahasta | amatah kang pra dipati | pangiriding prajurit | têtindhih bupati agung | kirab jawining kitha | kang angrèh para dipati | Wirupaksa Dumrêksa Wiluitaksa ||

30. Ruyupaksa Gathodara | Supwarsa kanêm gêngnèki | angrèh samaning punggawa | wontên bupati gêng malih | bala makêthi-kêthi | Mintragna jêjulukipun | rêksasa măndaguna[10] | pilih tandhing ing ajurit | wontên malih Prajăngga lawan Pragăngsa ||

31. Jambumangli Anipraba | Kampana lan Bajramusthi[11] | punika ingkang pinatah | angirabakên tumuli | sawadyanira sami | mring jawi kitha kumêbul | bêgor gurnitèng tawang | ewon kêndhang-kêndhang suling | lir jaladri mirut prabaning daludag ||

32. kang budhal pêmbarêping prang | kanêm dasa punggawadi | myang bala-balaning wadya | mayuta makêthi-kêthi | wus tumitip ing margi | gorarèh guntur-gumuntur | dening swaraning ditya | prakatha manêngkêr langit | gubar bèri èwu-èwu mawurahan ||

33. wahana [wah...]

--- 287 ---

[...ana] rata dipăngga | sagung rêksasa bupati | ingayap para sugada | badhama manggala piling | limpung angapit-apit | swaraning ditya kadya rug | burbuwah bumi molah | sabawa kagiri-giri | kandhah-kandhah balabar dhandhang wurahan ||

46. Dhandhanggula

1. pan gumuruh ing samargi-margi | kêndhang gonge bêgor maguraya | mangrik kang tunggangan akèh | ingkang budhal rumuhun | buta wadonira prasami | suka mêngatêrêna | marang lakinipun | anèng marga girang-girang | merang marang rowangira ngiring-iring | ngatêr lakine samya ||

2. kang anyundhang ing lakinirèki | ana ingkang pêpegangan pundhak | sarwi kumitir ulate | maras masênggruk-sênggruk | kang sawênèh marêbês mili | anucup-nucup karna | myang nênucup irung | lakine asih tumingal | nolih-nolih pan sarwi ngiling-ilingi | nungkul rewang lumampah ||

3. ana kari anututi laki | amêrpêki ing laki katunjang | kajêjêl ing gaman gêdhe | prasamya makidhupuh | saking gêngning maras sarta sih | dadya kakunge nêngah | maring barisipun | èstrine apan binêkta | pan tinuntun sarwi anindhihi baris | kèh ing bala rêksasa ||

4. ana gendhol kêdah mèlu jurit | mangsane sih-sinihan angidham |

--- 288 ---

lumuh pisah ing lakine | maras mèlu anglurug | mênèk lakinira ngêmasi | kakunge aris mojar | ngêndi ana mungsuh | ngasorakên ing Ngalêngka | cacak dewa kasoran amangun jurit | wre malih yèn nănggaa ||

5. ana wênèh anake kang alit | pasusone binêkta ingêmban | sarwi nindhihi barise | wus têbih lampahipun | sinungakên maring kang èstri | ywa maras ing tyasira | bok mati lan mungsuh | dene ta kang ora-ora | mungsuh kêthèk kasorana ratu mami | lan dewa tan kasoran ||

6. èstrinira ananggapi siwi | sarwi karuna pinênging mêksa | atutur ala impène | dadya rangkul-rinangkul | tanpa kering ing wadyanèki | ngaras-ingaras samya | lathi cup-cinucup | binisikên impènira | ing Ngalêngka kasoran amangun jurit | lawan Bathara Rama ||

7. kakungira angling wanti-wanti | aja kajarwa iku maring lyan | tanbuh kang dèn rungokake | akèh nujum sang prabu | kabèh mêca yèn mênang jurit | impènmu iku sungsang | tan patut rinungu | nora bêcik wong ngawula | impèn-impèn têmahan nyiliki budi | gugu kang ora-ora ||

8. apa gawe kudu wêdi jurit | lan wanara datanpa gêgaman |

--- 289 ---

apa si buta kêkere | wêdia prang lan munyuk | kèh solahe rêksasa èstri | mangkana jawi kitha | lampahe wus rawuh | nulya Sang Patih Prahasta | saha bala mayuta makêthi-kêthi | lawan ngirid punggawa ||

9. asri tinon kang kaprabon jurit | limpung parasu nanggala gada | kunta căndrasa wus dene | badhama karta lawung | kêndhang gonge makêthi-kêthi | salomprète atusan | miwah èwu-èwu | umung swaraning danawa | kadya gonjing Ngalêngka rug ingkang wukir | rok solahing rêksasa ||

10. andalêdêk daludag ing ngarsi | awurahan sapraja Ngalêngka | rêksasa sora swarane | tan pae kadya wau | solahing kang danawa èstri | mangatêrakên priya- | nira kang umagut | ing jawi kitha wus prapta | budhal malih ing wuri Radèn Indrajit | ngirid wadya-mawadya ||

11. pra dipati rêksasa pangirid | balakuswa mya kang para putra | tanpa wilangan balane | dipăngga èwu-èwu | miwah ingkang para dipati | gumuruh swaranira | kêndhang-kêndhang barung | gong bèri-bèri wurahan | salomprète mawor pangêmprèting èsthi | myang suraking rêksasa ||

12. punggawa lumrah suka tan sipi | ingkang munggèng dipăngga Supwarsa |

--- 290 ---

anggung pinanthêng[12] langkape | limang dhêpa pinuput | solahe lir amisesani | satru sayuta brastha | sesa-sesa gêmpur | kadya bêlah bumi bêngkah | kambah dening budhale sagung bupati | kang sami ngirid bala ||

13. anglir surêm Sang Hyang Bagaspati | karoban dening busanèng wadya | kadi wana gêng kobare | lêbu dhêdhêt atêdhuh | gêbyaring kang makutha kadi | andaru katawuran | wor căndrasa limpung | kantar-kantaring sinotyan | angkên riris lintang sumawur ing bumi | mancorot ting pancurat ||

14. goragadha lumrah gêgêtêri | swaraning ditya masinga nabda | sukambêg age mrawasèng | satru tapis kapupus | krura karèng karang rasaksi | surak-surak goraya | magênturan atur | tarunaning jaladian | tanpa rungyan panganjur kajêjêl wuri | pangkating pra dipatya ||

15. ditya para nujum anèng wuri | rata kinurung titihanira | praptèng jawi kitha kabèh | ditya rêksasa diyu | kyana patih sigra mêmatih | mêmatah dening tingkah | Prahasta kang sêpuh | munggèng wetan kutha aglar | kilèn kitha pinatah Radèn Indrajit | kang munggèng kidul kitha ||

16. Mahapyarsa lan Gathodarèki | Wirupaksa lan Iluitaksa | kinèn bali sabalane | atêngga pura prabu |

--- 291 ---

loring kutha sagung bupati | gêgêdhug Gardhowara | waraning ditya gung | nênggih Mintragna Dumraksa | lan Prajăngga Pragăngsa lan Bajramusthi | Puthadaksi Kampana ||

17. pira-pira ingkang dèn tindhihi | pra dipati myang wadyaning wadya | rêksasa mantri akêthèn | bêkta sawadyanipun | mila kadya wahing jaladri | wus pajêg kidul wetan | kulon baris tugur | tuwin lor mukyaning bala | kunêng gunung Suwela ingkang winarni | Bathara Raguputra ||

18. sarèhing karsa pan sampun dadi | wong agung katri Lêksmana lawan | Sugriwa Wibisanane | sêmbada sabayantu | miwah kang wre para dipati | ingatag mangacana | mamit Sang Hyang Guru | Bathara Ramawijaya | mamit nêkung mimiti lananging jurit | panjang yuning kang yuswa ||

19. manêgêsing waluyaning dadi | molahakên kridhaning buwana | sinêsèkkên rahayune | mring sagung kang tumuwuh | kang sinungan atma ing nguni | mêminta mrih ayunya | mring nayaka wolu | sawarga kang mangku brata | tuwin marang maha bathara kang êning | Warawidhi Bathara ||

--- 292 ---

ala ayu wus tinitah batharadi | liring yuda kanaka ||

47. Pangkur

1. wusnya mawungu narendra | putra Rama saking mamit sêmèdi | matag marang Sugriwa wus | parentah wre dipatya | pamugari sêktining wre ingkang tinut | Radèn Baliputranggada | miwah Anoman angirid ||

2. Nila Anala Jêmbawan | Danurdara Susena Sata Bali | Găndamêdanendrajanu | Gawaya lan Gawaksa | Subodhara Lêmbodhara lan Puthaksu | Wraksaba lan Darimuka | Bimamuka lan Kesari ||

3. Sata Bali lan Winata | Wisangkatha Rimenda Mudabawi | Sêmpati Prabamastèku | mukyaning kang wanara | sarêng madêg garjita sawadyanipun | gurnita wre singa nabda | lir gora manêngkêr langit ||

4. kumrutug mangsah mapupak | ing prabata myang watu-watu sami | tuwin ingkang kayu-kayu | dinaut tanpa sesa | sela tala wanara lit-alit sampun | sagung wanara dipatya | kang samya ambêdhol wukir ||

5. myang wrêksa gung-agung samya | wrat sagajah saandaka tan kari | saoyod pang godhongipun | gêmpur wukir Suwela | kadya gêrah bumi molah wukir wagyut | prakampita aruhara | kumocak ing jalanidi ||

6. wus kumpul pangarsanira | aglar [a...]

--- 293 ---

[...glar] munggèng ngarsa para dipati | Bathara Rama andulu | suka mamit tumênga | sigra budhal saking Suwela gumuruh | gênjot giri bumi molah | riris rudira wor angin ||

7. kidang-kidang kabarasat | sakiwaning baris kadya tutwuri | manuk muni amanungsung | andaru tibèng ngarsa | obar-abir teja kèh makuwung-kuwung | asu angsang asrangsrangan | mèngêti yèn mênang jurit ||

8. ing wuri maksih wurahan | lir ampuhan wanara mangkrak sami | kang angrampas kayu-kayu | Sang Arya Wibisana | wicaksana trusing cipta nêmbah matur | pukulun batharaningwang | tan wontên sangsayèng jurit ||

9. têtelasor ring mungsuh ta | wênang mapas durmala murkèng bumi | sagung wre kang samya ngrungu | ature Wibisana | samya suka mêratani ambêg umung | pinuji ing jayèng yuda | wre mangkrak amanêngkêri ||

10. wijah-wijah anut marga | tanpa rungyan lir guntur kang wiyati | panganjure wre prapta wus | jawi kitha Ngalêngka | tan antara ing budhalira wong agung | Bathara Ramawijaya | tan pisah wong agung katri ||

11. Radèn Taruna Widagda | myang Sugriwa Arya Wibisanèki | lan wre wira sêpuh-sêpuh | ngayap narendraputra | wre punggawa yekang taruna nung-anung | prasamya angirit bala | ingkang bêbarêpi baris ||

12. sri

--- 294 ---

tinon kadya wanarga | alêlampah kang samya bopong wukir | kang samya mandhi wrêksa gung | ingkang pindha daludag | ingkang pindha dipăngga maèwu-èwu | makêthi mayuta-yuta | myang swara ngêbêki bumi ||

13. wre gambira singa nabda | agya ngalap jiwanira rasaksi | Rajaputranggada sampun | mêmatah pêparentah | pra dipati wanara sabalanipun | dinum kang ngubêngi kitha | wetan kidul kulon sami ||

14. dalêdêg bala lumampah | jêjêl timbun angetan ngilèn sami | kidul kitha wus kalimput | gêbèl isi wanara | wetan kilèn praptane wre kadi jawuh | dening ta salèring kitha | bubuhan kang anèng wuri ||

15. kalimput kitha Ngalêngka | ngêsuk kang koswala wre angêbêki | tan ana lêbak pêpundhung | kabèh isi wanara | kang ing wuri nabrang sètubănda layu | salaminira narendra | putra nèng Suwela giri ||

16. dèrèng têlas kang anabrang | miwah ingkang anèng Suwela wukir | samya minggah pucak dulu | lêganing marga-marga | misih jêjêl atitip atap atutup | buntêt buntu tan amêndha | bala wre ingkang lumaris ||

--- 295 ---

[...king] kèh wanara dahat | miwah kang maksih nèng wukir ||

18. Maendra kang dèrèng nabrang | pira-pira yuta makêthi-kêthi | kadya wah gora gumuntur | Ngalêngka wus kèbêkan | têgal-têgal alas-alas wus kalimput | nanging dèrèng wontên mangsah | anganti parentah sami ||

19. sumyur kumaliling ambyar | kumarêsêk umèb angrèb ngêbêki | goranya wukir lir pagut | kambah pratala molah | mawurahan mawalikan kadi guntur | umèb umadhang parentah | ngajap ge têmpuhing jurit ||

20. rumêbut bala rêksasa | kadya wiyat têdhuh dhêdhêt manganti | saengga mêndhung gumandhul | mêmbut-mêmbut mèh tiba | pra dipati anduga-duga pakewuh | angigêl ana ngujiwat | cikrak-cikrak manganjali ||

21. garjita saengga mulat | rara ayu pangidhêpira sami | nirbaya magupuh-gupuh | ajrih wus ingundhangan | aywa ana kang dhingini amrih satru | amriha utamaning prang | pamalêse wusnya kêni ||

22. lamun dhinginana ing prang | apan èstu nisthadamèng prajurit | Narpati Sugriwa sampun | pinaringan parentah | amanuta ing prang kautamanipun | aywa ngambah nisthaning prang | lawan kinèn marintahi ||

23. têtindhih lor kidul wetan | miwah kulon sajuru-jurunèki |

--- 296 ---

tan ana sêbawanipun | umèp[13] tata prayitna | tur wanara ngêlusa dama pakewuh | pinrih prayoga sêmbada | prabawa Sang Dasarati ||

24. wênangna misesèng jagad | tan ana kang lênggana ing rèh titi | Sugriwa sukanya langkung | kèdhêp dhêdhêp sadaya | pan anganti rêksasa pamagutipun | kudu-kudu ta age prang | ambêgking[14] wre surèng pati ||

25. Dasamuka kawarnaa | ingaturan wanara kabèh prapti | angêpung kitha angêmput | angrèb umèb kumêrab | tan petungan kutha Ngalêngka akêmput | sêdhih prihatin kalintang | sêdhih tanpa swara wingit ||

26. mijil arsa mariksaa | ingkang mêngsah nêdya wruha pribadi | praptèng jawi kitha sampun | mulat mungsuh wanara | loring kutha wetan kulon miwah kidul | gunung têgal alas-alas | lêbak pèrèng ngiring-iring ||

27. datan ana kasêlanan | gêbèl bêntêt isi wanara sami | kadya wah gora gumuntur | wre swara magênturan | kêsaputan wanara purna supênuh | kèbêkan isi wanara | ngênês ing tyas narapati ||

--- 297 ---

kêndhang gong makêthi-kêthi ||

29. têtêg ewon parêng munya | pirang-pirang lêksa kang bèri-bèri | salomprèt maèwu-èwu | dityangrik parêng surak | kadya guntur-gumuntur kang prabata rug | gurnita manêngkêr wiyat | mangsah tan nêdya ngunduri ||

48. Durma

1. wus andadi gêlare bala rêksasa | Indrajit pamugari | lan Patih Prahasta | ingkang anata gêlar | bajra panjara pakolih | gêlaring ditya | prajurit kang anitih ||

2. gajah kuda ingkang munggèng kering kanan | sangkêp kaprabon jurit | kang anitih rata | wus samya munggèng têngah | barise mênga ing wuri | papaning rata | mubêng kang dèn kawruhi ||

3. lawan rata limang atus pêpêndhêman | lan dipanggèng wanadri | anjagani samya | bêbantu tarombolan | lêlajêr jaga tan osik | tinata tinap | kinăntha anggagahi ||

4. buta nujum anunggil lan sêsimpênan | kutug-kumutug sami | sigra parêng mangsah | sagung bala rêksasa | Prabu Sugriwa mangsiti | bala wanara | parêng mêre nadhahi ||

5. gurundaya nêba gêlaring wanara | kumrutug angêbyuki | lir ampuhan jawah | prahara aruhara | rupêk angrok angrêmpaki | nanggala kunta | brastha katiban wukir ||

6. ting sarêbut [sa...]

--- 298 ---

[...rêbut] badhama limpung căndrasa | pupug katiban wukir | akèh gajah pêjah | rata rêmuk katiban | ing watu lan wukir-wukir | bala rêksasa | rampak parêng mapulih ||

7. kadya guntur wukir rug bala rêksasa | angrik krura ngêbyuki | wanara apanggah | wuri saya gung prapta | mungsuh rowang kèh ngêmasi | wanara rucah | rujit pating saluwir ||

8. miwah ditya urakan rêmpak katampak | ing watu patang kêthi | ramening ayuda | lir bêlah kang akasa | bumi molah gênjot-gonjit | Bathara Rama | mulat solahing jurit ||

9. mar kumêsar mar maring bala wanara | pamusthikane tyas mamrih |[15] ngêningakên cipta | sêmadi jroning driya | tan pêgat pamintaning sih | maha bathara | wau ta kang ajurit ||

10. wre prawira krura rodra wulatira | wêlêng-wêlêng awêrit | sumêrot tandangnya | mèt jiwaning rêksasa | sinudhat kanaka sêbit | masinga nabda | lir gêlap manêngkêri ||

11. wontên ditya prawira asaha-saha | manduk manglimpung aglis | pyuhning wre cinandhak | ginilut wangkenira | angramês manginum gêtih | angrok mêmancah | wanara kèh kang kêni ||

12. miwah ditya kang bajo wêsi magalak | mangsah mêmawa lori | mangrampêd wanara | kumlasah akèh pêjah |

--- 299 ---

kombak we prange katitih | kasrêging lêbak | kapêlak susun akik ||

13. krodha kang wre mulat rowange kapêlak | kaombak sru kapipit | kumrubut umangsah | mamrêp manêpak pupak | mobat ring iku manêbit | ditya kèh pêjah | sinuwak akèh sêbit ||

14. miwah ingkang wre nênuwak kuku mangkrak | pyah jajaning rasêksi | anrusing wêlakang | kacaryan dènnya nuwak | wênèh cinandhak dèn indhit | praptèng gêgana | binantingakên siti ||

15. ditya rêmuk linud ing watu wangkenya | sirna rênyu nèng siti | ana kang wanara | nyandhak ditya nèng kuda | rinangkêp kalih binanting | mati lan kuda- | nira rêmuk nèng siti ||

16. krura wre mamulir guluning rêksasa | gumulung sru gumuling | gulimpang nanggulang | agul-agul wèh gagal | marunggul wanara jurit | gulu wus pêgat | gêgêlitan gulinting ||

17. wre prawira anampèl ukur kewala | ditya tikêl kawalik | wre mosil karyanya | rare mrih mêng-amêngan | mêngsah kang ditya gêng inggil | nurut wêlakang | anyêndhal konthol pêthil ||

--- 300 ---

akèh solahnya | wanara mrawasani ||

19. ramening prang lor kulon kidul lan wetan | parêng têmpuhing jurit | dhêdhêt mawalikan | lêbu mangampak-ampak | malês kasudiran sami | rahing wanara | awor rahing rasêksi ||

20. tandang kiwul ditya mêmanah wanara | satal gandhewanèki | kêndhênge sapucang | jêmparinge sadhêpa | pucuke malandhêp mingis | kadya siyungnya | Bathara Kala mangrik ||

21. galana wre pinanah parêng kaprapal | timpalnya kèh kapipil | rangkêp papat rantas | kapitu-pitu pêgat | cêngêlning[16] wre tibèng siti | giris umiyat | mirut kambah katindhih ||

22. ingkang kêna bahu bêt wêntis atatas | lambung-lambunge sêbit | ingkang ditya wira | ana tajêm mêmanah | mêtu naracabalani | awarna-warna | kumêbul angênani ||

23. marang bala wanara akèh katimpal | kumêcêk akèh cêpit | akèh pupu parah | tiba mangantak-antak | mawur wre prasamya miris | sinurung ditya | kasurung kambah kosik ||

24. Sri Bupati Sugriwa awas tumingal | bala wre kèh katitih | madêg sru ngandika | ngawe marang Anoman | Nala Nila punggawa tri | hèh Bayuputra | hèh Nila Nala aglis ||

--- 301 ---

25. mangimpuna katub balanta wanara | payo pagutna aglis | katri parêng nêmbah | Risang Narendra Rama | miwah marang Sugriwa glis | mêre umangsah | katiga krura sêkti ||

26. sarwi ngundhat Anoman mangkrak wuwusnya | hèh wanara sirèki | apa miris ing prang | wêdia mati padha | durmala dhustha ring bumi | munyuk tan pedah | naraka kopinanggih ||

27. apan iki jawata mangejawantah | kang nuduh ing ajurit | myang narendranira | Sugriwambêk pandhita | yèn padha miris ing pati | patimu sirna | awor lawan mêmêdi ||

28. tur sineksa sira saananing surya | pan sira iki dadi | pangrurahing murka | panglêbur gêlah-gêlah | patimu nêmu swargadi | trus tinarima | ing Sang Hyang Otipati ||

29. lan patimu saênggon-ênggon ora sah | ngupakara sayêkti | ring Sang Wisnupada | apa pangluwihira | pangupaya liyan iki | angin lan toya | mega kukus lan agni ||

30. kabèh ngupakara ring Wisnu Bathara | sato-sato kumêlip | anggêpe sumakta | sira iki wanara | duskarta tan wruh ing bêcik | uripa apa | gunanta tanpa dadi ||

31. kunêng wuwusira prawira Anoman | Nila Anala sami | wre giyak sadaya | miyarsa wuwusira |

--- 302 ---

manggala prawira katri | bangun tyas sura | sêrêg parêng mapulih ||

32. rasa-rasa karasa rêrasanira | Nila Nala Maruti | wre parêng umangsah | sangkêp kapraboning prang | mupak watu bêdhol wukir | masrang umangsah | parêng singa nabda ngrik ||

33. aruhara gorarèh manêngkêr wiyat | ambyuk parêng ngêbyuki | Baliputranggada | ing wuri mrih mamriha | kumrubut pagut gut amrih | nêmpuh anunjang | ditya panggah gagahi ||

34. têmpuh uwor watu amapasi gada | limpung badhama basmi | katampak ing arga | kundur ditya kèdêran | kaparak kombak katitih | kèh pêjah parah | gêlasah bosah-basih ||

35. kadya guntur-gumuntur rèh magênturan | ngrêk bala ditya kosik | rusak kasêrakat | kumrusuk kang wanara | angrèb manampak-nampaki | patining ditya | rinêbut ing wre rujit ||

36. sumarambah rah muncrat utêk sumirat | Nila Nala Maruti | anyandhak andhupak | pêluk palu kêpala | ditya prawira kèh kêni | tutuk syuh sirna | sirah winatu wukir ||

--- 303 ---

piling ||

38. limpung kunta nanggala cakra căndrasa | kartala pugar lori | krura singa nabda | galak mamrih wanara | caruk rukêt silih-ukih | kakah-kakahan | samya surane kalih ||

39. pupug popor têmpuhning palu-palu tal | lan limpung uwor basmi | brastha kalihira | samya galak kruraya | wanara kuwat kawalik | agênging ditya | bakuh kèh angakahi ||

40. rinêbut ing wanara winolu sanga | danawa siji rujit | rinêjêng karajang | kinuku-kuku mangkas | rahnya malabar nèng siti | rêksasa kombak | kambah kosik katitih ||

41. tanpa rungyan ing asmara pabaratan | panggrênging buta kanin | panjriting wanara | ingkang anandhang brana | bêgor gurnang bèri-bèri | suling makêndhang | kêndhang makêthi-kêthi ||

42. aruhara wor surak wuru wurahan | têdhuh dhêdhêt wiyati | dhèdhèt tan akêndhat | gêtêr patêr wurahan | putêran kumlab mathathit | sumyur sumirat | tranggana ngasmarani ||

49. Asmaradana

1. wau ta bala rasêksi | sor titih madyaning laga | wontên dipăngga sang katong | ngungkul-ungkuli gêngira | gadhing lungit apanjang | ing nguni tate ingadu | aprang munahakên lawan ||

2. sami lan dipangganèki | ing nguni

--- 304 ---

Bathara Endra | prakosa kadigdayane | sampun rinasuk rasukan | kapraboning ayuda | ingangsahakên pinagut | wre nèng singub têgal-têgal ||

3. wre kang rèrèn jurang curi | pèrèng garumbul akathah | tan ana swara praptane | ngobrab-abrik[17] kang dipăngga | ngrampêd bala wanara | kèh tumpêsing dipăngga gung | mêngkab ngarsa wuri prapta ||

4. Narpati Sugriwa aglis | angawe sagung prawira | kumêrab mangsah samya ngrok | ngrok ngrubut amrih dipăngga | sagung wre kang prawira | kumroyok susun pan atub | malu-mapalu manampyal ||

5. ana nyandhak gadhing-gadhing | kuping-kuping pukang-pukang | buntute miwah têlale | ana mènèk nèng wêlakang | ana ring ula-ula | parêng nyêndhal jêbol jabut | gadhinge kalih pinokah ||

6. ana malu polonèki | sirah bêncah gigir bêlah | iga gigal gulu pêdhot | rênyuh kawaca awor rah | rinubung-rubung rêbah | rinêjêng jur ginarumung | rusak wangke kasêrakat ||

7. kulit-kulit sinasêbit | sukunya wus pêsat kapat | sirna sêsuwir wangkene | ngungun kang bala rêksasa | sirnane kang dipăngga | tanpa sesa ajur mumur | sabên-sabên pan digdaya ||

8. pamunahing [pamunah...]

--- 305 ---

[...ing] satru sêkti | mangkana bala rêksana[18] | punggawane mangsah kabèh | gumrubyug masinga nabda | gumuruh prakampita | wanara panggah apagut | wil gêrêng wre mêre mangkrak ||

9. kadya manêngkêr wiyati | dhêdhêt ngasmaradilaga | prawira ditya pagute | miwah prawira wanara | prakatha kadi gêlap | tan surup marangkêp tugur | sura prawira nirbaya ||

10. matangguh prawira sami | ing dhadha dhêndha-dhinêndha | têmpuhing wrêksa gêng popor | akuwêl candhak-cinandhak | rame sêndhal-sinêndhal | ana parêng buta kumprung | tinarik karangkang-rangkang ||

11. dhinupak sirahe kêni | pêcah dalêdêk ingkang rah | ana wanara sinampe | ing limpung putung iganya | tinêpak jaja bêngkah | cinacah-cacah wangkyajur | wangke syuh inginum kang rah ||

12. ana rêksasa binanting | ing watu ajur bangkenya | ana wanara narombol | sinampe puthul sirahnya | akèh solahing aprang | kunarpa susun atimbun | tambaking rah ambêlabar ||

13. mangsah kang wil sura sêkti | anambut bala wanara | parêng sapuluh pêgate | cêngêle tumibèng lêmah | mangsah wanara wira | wil sinampe kabarubuh | ing wrêksa bongkot sagajah ||

14. sinêndhal gulu kabanting | gulimpang paksa nanggulang |

--- 306 ---

dinugang bêncah jajane | rah muncar yèn ucapêna | ramening ing paprangan | rudiranya ambêlabur | kombak wangke-wangke mêngkab ||

15. daludag anglêlumuti | wangkene dipăngga kadya | karang-karang nèng pinggire | sirah kang pêdhot lir padma | malêlêng mabang kang rah | bangkene wil wanara wur | makêthi mayuta-yuta ||

16. tinon angebat-ebati | bumi bang sapraja Lêngka | yayah jaladri rah angrob | sêsuwiran kadi sarah | bahuning wil wanara | kumambang-kambang pan kanyut | usus mulur maliwêran ||

17. kadya guntur rah umili | sinaut ing ratri kathah | laweyan sami angokop | angigêl banaspatinya | suka adus nginum rah | prajurit kangelan dulu | tan ana kang arsa nadhah ||

18. saking sayahirèng jurit | kawuwusa ri kamantyan | baskara mijil katongton | ngênani ring pabaratan | sinang kadi rinêngga | sirah pukang bahu gêmbung | abra makurah rudira ||

19. prajurit rêksasa mijil | munya têngara sauran | gong bèri kêndhang akêthèn | ewon salomprèt lan gubar | gurnang gumuruh samya | swaraning ditya kadya rug | guntur-gumuntur kang arga ||

20. pasang samakta matitip | sagung kang bala wanara | tansah sajuru-jurune |

--- 307 ---

wong agung Ramawijaya | munggèng palăngka rêtna | Lêksmana Sugriwa ngayun | lawan Arya Wibisana ||

21. wanara kang pra dipati | aglar atêpung akapang | samya nindhihi barise | kadya wah bala palwaga | jêjêl gêbèl wurahan | dhêdhêt lir mêndhung ngêndhanu | mangkrak krura singa nabda ||

22. lir kocaking jalanidi | untabing bala wanara | ana ditya gêng kinaot | agêng kabopatènira | ngrèh samaning punggawa | myang dêdêge gung aluhur | prakosa pun wil Prajăngga ||

23. kadya kang prabata siwi | wok godhèg bris rambut panjang | anggêgilani warnane | siyung mingis landhêp panjang | sira sang wil Prajăngga | mangsah dharat sikêp limpung | praptèng rana gora sabda ||

24. ebat kang samya ningali | solahira wil Prajăngga | gumalêgêr sêsunbare[19] | yayah wagyut kang prabata | Sri Bupati Sugriwa | angatag punggawa sampun | mangsah Sêmpati prawira ||

25. ngundha prawira Sêmpati | wrêksa sana sadipăngga | ngrêmpayak maksih rondhone | praptèng rana yun-ayunan | Sêmpati măntra tindak | ngadhèdhèr mrêpaki mungkur | sêbut mubêng gulu molah ||

26. Prajăngga gumuyu angling | monyèt sapa aranira | kudu mapag tandang ingong | paksa luwih tanpa

--- 308 ---

ngrasa | dene munyuk urakan | pithêrên kêthur ngathuthur | tan prayoga nèng paprangan ||

27. mung pantêsmu gendhong cêngkir | tumrêcêp kêkalung kacang | si dhangkamu nèng kêkayon | amadal pang sabên dina | Sêmpati mèsêm mojar | hèh dik si rêksasambêndhul | si gêgêdhêg anèng jagad ||

28. ingsun punggawa Sêmpati | andêle Prabu Sugriwa | dudu wre rucah pan ingong | bupati nyêkêl parentah | lêlajêr ing Kiskêndha | pan rongatus patang puluh | gêgêdhug pangrèh wanara ||

29. para bupati kinathik | mring prabuningsun Sugriwa | miwah mring batharaningong | Narpati Ramawijaya | kabèh dèn êla-êla | mracocor si buta bênggul | aywa baribin mayo prang ||

30. ngigêl prawira Sêmpati | kadya manyura kirab lar | ing asta kiwa samire | winiwir astane kanan | munggul amandhi wrêksa | sêbat-sêbut mingêr mungkur | anggung pacak gulu molah ||

31. marêp dhadhar marêpêki | abêksa sang wil Prajăngga | asulengkrangan bêksane | limpunge mubêng nèng asta | molah akiprah-kiprah | Prajăngga nibani limpung | mêsat Sêmpati tan kêna ||

32. munyuk aja kêsit-kêsit | tadhahana limpung ingwang | iki Prajăngga andêle | prabuku

--- 309 ---

Sri Dasamuka | sigra kang wil Prajăngga | wanti-wanti nabêt limpung | wira Sêmpati tan kêna ||

33. adangu dènira jurit | wawas-winawas kalihnya | prasamya mèt kacidrane | mundur mungkur lincak-lincak | linuding wil Prajăngga | gapyuk marangkêp acaruk | kalihe samya digdaya ||

34. uwal Sêmpati mêsat ring | gêgana nora antara | prapta ngadhèdhèr solahe | nèng ngarsane wil Prajăngga | dhinêndha dhrês malumpat | Prajăngga solahe wagu | Sêmpati luwês ing yuda ||

35. akêbat cukat tarampil | kadya sêsiringe kilat | Prajăngga pijêr jadhodhog | sayah binêkta lumumpat | sigra wau dhinêndha | ing wrêksa kêna dhasipun | pêcah pêjahe Prajăngga ||

36. krura mulat Puthadaksi | rêksasa pan bahni wisa | umangsah lawan arine | Pratamadaksi kang nama | sami wisa kalihnya | praptèng rana netranipun | macicil mandêng wanara ||

37. kumukus netrane kalih | anglandêng mêtu wisanya | wanara pating prakètèk | markitik gêsêng wulunya | mirut bala wanara | saparane mawur-mawur | wre kobong wulune samya ||

38. kapindra Sugriwa aglis | angawe Kapi Anala | umangsah têpung dadine | dahana sami

--- 310 ---

dahana | sigra Kapi Anala | mangsah nêngah gupuh-gupuh | Puthadaksi mandêng sigra ||

39. Anala datan markitik | tan kobong sariranira | hèh sapa aranmu monyèt | tawa marang wisaningwang | Anala asru mojar | Wisakarmat muja ingsun | Anala andêling aprang ||

40. apa sira Puthadaksi | buta wisa ing Ngalêngka | si dik durjana yudane | sarwi anglumpati sigra | Puthadaksi cinandhak | gya pinulir gulunipun | cinandhak binêthot pêjah ||

41. wus sirna wil wisa kalih | dene[20] Sang Kapi Anala | sinêmpal-sêmpal bangkene | umung jawatèng ngawiyat | lumrang manadukara | jaya-jaya pan gumuruh | ngudanakên kêmbang-kêmbang ||

42. widadara widadari | salamining ramening prang | puyêngan agung swarane | prasamya asêsugata | ngurmati kang samya prang | ing ngawiyat angêndhanu | Nêrada kêpala dewa ||

43. suka kang samya ningali | gumuruh ing pabaratan | kayungyun kang wre yudane | dènira mungsuh rêksasa | samya gora sabdanya | sigra krodha mangsah gupuh | wil Jambumangli prakosa ||

--- 311 ---

[...janèng] jagad ||

45. anggêrêng ngong Jambumangli | lajêr Bupati Ngalêngka | tate gêmpur praja gêdhe | ngaturkên bêbandan raja | mring prabuku Rahwana | Anoman ngagagi gunung | asumbung si buta dhustha ||

46. dene ing nguni anggêndring | duk prang taman Argasoka | mêngko dadak gawe angkoh | angaku prawirèng jagad | lah iki tadhahana | sigra binandhêm ing gunung | suh Jambumangli wangkenya ||

47. krura bupati sinêkti | punjul kaprawiranira | arang kang năngga bobote | Ngalêngka gêgêdhuging prang | tate nguwisi karya | prakosa agung aluhur | nênggih anama Mintragna ||

48. angagêm limpung ngajrihi | solahe kagila-gila | ngukul-ungkuli[21] ing akèh | ambêk tan kasora ing prang | prawira wil Mintragna | masinga nabda gumuntur | aminta yuda kanaka ||

50. Pangkur

1. tandang Arya Wibisana | nêmbah ring Sang Ramawijaya aglis | mangsah dharat wre gumuruh | mulat Sang Wibisana | magut ing prang wanara surak gumuruh | makanjar acikrak-cikrak | wau kang ayuda kalih ||

--- 312 ---

parikrama balik ||

3. saking jrih mungsuh wanara | jêjêmbêri satriya kênèng pidhir | kêkês aprang lawan munyuk | ina saktika gawat | bagus anom tinggal nagara anungkul | milu wre datan prayoga | Wibisana mèsêm angling ||

4. hèh Mintragna bênêr sira | ngucap-ucap nisthane wong ambalik | ninggal maring ratunipun | tur ratu kadang tuwa | nanging wênang yèn ingsun tinggala ratu | yèn têtêp anèng Ngalêngka | kêna durmala nèng bumi ||

5. yèn mungguh Si Wibisana | yêkti seje lan sagung pra dipati | cêcêdhis mrih pati bingung | ingsun mrih pati arja | nadyan kadang lamun ratu arubiru | durjana duskartèng jagad | druhaka kang anunggoni ||

6. Mintragna angundha kunta | Wibisana tan wurung sira mati | tadhahana iki limpung | Mintragna gora sabda | anibani limpung lir ancala guntur | tadhah Arya Wibisana | wêntala tan angênèni ||

7. katiban limpung tan obah | wanti-wanti Arya Wibisana glis | sigra ngikal gadanipun | Mintragna gya ginada | rêmak rêmpu katiban gada malêdug | pêjah sang wira Mintragna | wre mulat suka samyanjrit ||

8. wre samya mawijah-wijah | langkung-langkung sukane aningali | Wibisana prange unggul | mangsah sang wil Pragăngsa |

--- 313 ---

prawira ing yuda kanugara punjul | mangsah ing rana nirbaya | gora sabda manêngkêri ||

9. nêmbah sang wanara raja | mring Narendra Ramadewa nulya glis | mangsah ing payudan pagut | gumuruh kapi bala | wre ibêkan anon prabune umagut | Pragăngsa mulat Sugriwa | mumbul marang ing wiyati ||

10. Pragăngsa pan wus uninga | mring Sugriwa prabuning wre miyosi | Pragăngsa anguwuh-uwuh | hèh Narpati Sugriwa | anusula yèn sira prajurit tuhu | payo aprang ing gêgana | Sugriwa sru dènira ngling ||

11. hèh rêksasa doracara | Si Pragăngsa ngucira ing wiyati | sinusul sampun kasusul | pagut prang ing gêgana | têmpuh rangkêp mamrêp pinrêp parêng runtuh | dadya aprang ing dharatan | Pragăngsa dinêdêl kêni ||

12. pasah dhadhanira dhadhal | syuh tinampêk amung astanirèki | arswambêg pra dewandulu | ngudanakên masêkar | de Sugriwa matèni wil prawira gung | mêmuwus anjaya-jaya | manadukara wêwangi ||

13. miwah kang mati pinudya | prawira ring rana manggih swargadi | mangsah malih wil gung luhur | Bajramusthi prawira | mangikikan gora sabda ngagêm limpung | wre Arimenda amapag | têmpuh wor ukih ngakahi ||

14. Bajramusthi gora sabda |

--- 314 ---

hèh wre sapa umangsah ambêg julig | iya Arimenda ingsun | sêntanane kapindra | sira sapa gora rodra pêthar-pêthur | Bajramusthi andêling prang | parêng pagut silih ukih ||

15. amrêp pinrêp krura tandang | midêr kèdêr badhama mamrih piling | palu pêlak parêng pêluk | rangkêp rukêt mrih uwal | kapluk kapruk kumêprak bandul-binandul | Bajramusthi pinêlandang | pêgat gulune pinuntir ||

16. gumuruh rèh magênturan | kapi bala suka mawijah atri | dènnya dangu aprang caruk | pra dipati wanara | samya unggul mangkana wau kadulu | mangsah pun wil Anipraba | prakosa taruna sêkti ||

17. wanara Anila mangsah | mapagakên Anipraba prajurit | palu-pinalu malupuh | pêjahe Anipraba | dening Kapi Anila mati tan dangu | wau sang wil Wirupaksa | kang atêngga jroning puri ||

18. kacaryan miyarsa surak | tan anganti tinuduh sigra mijil | suka kasusu prang pupuh | umangsah sikêp kunta | angajrihi Wirupaksa tandangipun | sigra Taruna Lêksmana | mapag ing Wirupaksa glis ||

--- 315 ---

[...e] Sang Dasarati ||

20. iya Lêksmana Widagda | myang Sumitratmaja pan iya mami | ya Sang Truna Wimbaningrum | Si Andaka Siwaya | Niti Atma Tanggul Maruta ya ingsun | Wirupaksa latah-latah | hèh babo pating talêning ||

21. miyêg-miyêg sagotongan | apa kêlar nadhahi kunta mami | sira yèn tan wruh maringsun | pan ingsun Wirupaksa | pêpatih jro angrèh bupati gung-agung | lajêr ngasmaradilaga | ngong tate nguwisi kardi ||

22. tadhahana kuntaningwang | Wirupaksa angunta wanti-wanti | tinangkis jêmparingipun | kuntane Wirupaksa | tan ngênèni Lêksmana Widagda luput | anggro gurnita ibêkan | krura Wirupaksa amrih ||

23. nyandhak anaut umangsah | yitna èngêt Radèn Sumitrasiwi | ngadêgakên langkapipun | astra sura wijaya | wus lumêpas manglanjak janggane lampus | pêjahe wil Wirupaksa | punggawa ditya ngrês miris ||

24. akèh longe kang punggawa | ing Ngalêngka gêgêdhuging ajurit | ingkang mangsah-mangsah lampus | tan anaa kiwula | pra dipati wanara sadaya wutuh | kalong wre rucah kewala | dyan mangsah Radèn Indrajit ||

25. anitih rata gothaka | gumrit ratanira ing rana prapti | busananing rata murub |

--- 316 ---

kanaka sinasotya | sigra Rajaputranggada nêmbah magut | mandhi wrêksa gêng prakosa | mêsat ing rana wus prapti ||

26. pan sampun ayun-ayunan | Baliputranggada lawan Indrajit | wanara surak gumuruh | miwah bala rêksasa | surak anglir arga rug guntur-gumuntur | karone sêdhêng taruna | Baliputra lan Indrajit ||

27. mojar Arya Meganănda | hèh Anggada sira kang mêtu jurit | sêdhêng atandhing lan ingsun | sira pinutra-putra | mring Narendra Rama tandhing padha sunu | ingong Buminataputra | Ngalêngka pakuning jurit ||

28. sira anak Dèwi Tara | ingsun iki anake Dèwi Tari | padha Endra kakinipun | ingsun kêlawan sira | sêdhêng angrok băndawala têpung bahu | saarjane kawijayan | Anggada sugal nauri ||

29. iya sênadyan padhaa | putwèng Endra jêr kogêdhêg ing bumi | anaking danawa bingung | gêlah-gêlah ing jagad | rêksasa dhik doracara satingkahmu | Dasamuka satru murka | duskarta murka nèng bumi ||

30. Anggada mêrpêki sigra | mupuh ratanira Dèn Indrajit |[22] ing wrêksa gêng rêmuk ajur | lan pangiride sirsa[23] | tibèng siti Indrajit malumpat gupuh | ngungun mundur kawirangan | ratanya syuh awor siti ||

31. salamining magut [ma...]

--- 317 ---

[...gut] ing prang | dèrèng nate asor Radèn Indrajit | Bathara Endra pinagut | kasoran dening sira | mangkya ewa sinuraking dewa umung | ngudanakên kêmbang-kêmbang | muwus jaya-jaya sami ||

32. mastuti ing Baliputra | suka miyat sri narendra pêpuji | miwah Sang Lêksmanasadu | Sugriwa Wibisana | samya suka Anggada prawirèng pupuh | wau ta Sang Meganănda | anjujug si sinom prapti ||

51. Sinom

1. langkung sungkawaning driya | wau Rahadèn Indrajit | sarêmuke ratanira | pêjahe kuda pangirit | sigra mangsah sêmadi | mring pahom kukus kumêlun | sangkêp sarating puja | mêdêd mêmêndêng sêmadi | amot măntra puja Arya Meganănda ||

2. kunêng kang lagya mêmuja | Indrajit mêndêng sêmadi | wau kang mêksih ayuda | Bathara Rama winarni | rumêksèng balanèki | dènnya sangêt sayahipun | dadya narendraputra | anglêpasakên jêmparing | mêtu kêthèn angêbêki pabaratan ||

--- 318 ---

kagegeran ||

4. ana kang buta satunggal | kabutuh tan milu lari | rinubung ing panah kathah | kumêrsêk saengga suji | têkan wêlakangnèki | kadi landhak yèn dinulu | ana kadi tangkulak | tutuk kêbêk angêbêki | ting galêmbor wurahan bala rêksasa ||

5. jêmparing maksih lir udan | nibani rêksasa sami | kadi talajug mêmangsah | sawênèh ditya kang kêni | rinubung ing jêmparing | rêksasa kaku tyasipun | têmah nêmpuh wanara | mêmatèkkên angganèki | angurmatya kiwula bala wanara ||

6. puyêngan bala rêksasa | tambuh paranirèng ngungsi | saênggèn-ênggèn tan ana | kasêlan ingkang jêmparing | dadya rêkyana patih | bubarakên barisipun | kêbut maring jro kitha | tan ana kari satunggil | kang rêksasa gusis samya ngungsi kitha ||

7. lir sinapon jawi kitha | amung rêksasa kang mati | bêlasah susun atumpang | ngrêrawa rahira mili | kunêng kang sampun gusis | jro kitha barise tugur | kang mungging jawi kitha | mung wanara kang ngênggèni | pan kinêmput-kêmput kitha ing Ngalêngka ||

--- 319 ---

[...wah] kidul | ngangsêg sêmadinira | yoga mayanira mamrih | nagapasa kang pininta jroning puja ||

9. katon tandhane katrima | sariranira Indrajit | kadi tutug ing akasa | katon sêktining sêmadi | mingis ciptanirèki | tan kasoran ing prangipun | sigra amênthang langkap | jêmparing gêng kang kinanthi | naga luwih nguni kang saking jawata ||

10. ratri mangsah rananggana | gora gambira sabda ngrik | gêtêr patêr mawurahan | lor kidul swara ngêbêki | lindhu rêg bumi gonjing | purnang gêgana kumêtug | prawira Meganănda | kagyat wre mirsa swaranjrit | kadi guntur tan katon kang duwe swara ||

11. jagad kadya kaèbêkan | sêdhih wanara prihatin | dene ta swaraning apa | sarta pêtênge tan sipi | sigra Radèn Indrajit | nguculkên sênjatanipun | dalêdêg mêtu naga | gêng apanjang tanpa wilis | mingis krura kumêbul sami wisanya ||

12. rêbah kang wre anggêlasah | samya ngrês nangis maringis | pambêbêding nagapasa | bahu prapta maring sikil | rapuh angganya sami | gumêrpêk êmar tur lêsu | sawusnya kawêratan | bala wanara tan kari | nguculakên panah malih nagapasa ||

13. ngênani Rama Lêksmanana |[24] ambêbêd wong agung kalih | naga gêng bahu mangandhap |

--- 320 ---

sarira kadya ginodhi | rapuh mar aningsêti | wong agung kalih wus acum | lir wulan karahinan | tanpa teja wênês manis | mar kumêtêr wong agung Rama Lêksmana ||

14. gumuruh kang kapi bala | kumêrsêk samya anangis | sêsambat Rama Lêksmana | gusti wontên paran iki | punapa mungsuh prapti | tan ana rupaning mungsuh | dhuh gustiningwang juga | tan ana bathara mami | kabèh-kabèh urip ning pada bathara ||

15. măngka sêrananing jagad | tan lyan ing paduka gusti | kang asih ing kapi bala | sadaya samya sinarik | ing Dewa Warawidhi | tinêkaning agung wuyung | dhuh gusti nataningrat | dèrèng malês sihing gusti | anggung mar mawèh pênuh bala wanara ||

16. paranta sampening karsa | munahna murkaning kabumi |[25] mangkya ta kaliwat papa | yèn wande karsaning gusti | tumpêsa kabèh sami | apa gawe wèt tumuwuh | dêlap nora kuwasa | ngilangna brataning gusti | dewaningwang wong agung Rama Lêksmana ||

17. saparan-paran mangkana | lor kidul wetan anangis | kulon miwah ingkang têngah | gumêdêr wurahan nangis | Narpati Sugriwa glis | krodha lathinya manaut | madêg anuli lênggah | bêkuh-bêkuh ambêg pati | ya ta kagèt gupuh Arya Wibisana ||

18. mêdal [mê...]

--- 321 ---

[...dal] amênthang gandhewa | pêtêng dhêdhêt wus andugi | tumênga ngayati panah | hèh ika ta Si Indrajit | kang duwe panggawèki | dhusthèng palagan satuhu | Indrajit awas mulat | lamun ingkang paman prapti | ajrih sangêt marang Arya Wibisana ||

19. lumêpas sênjatanira | Indrajit umêsat aglis | lumayu matur ing rama | mêngsah sampun angêmasi | wanara tumpês tapis | Rama Lêksmana wus lêbur | kêna ing nagapasa | ula sangsaya ningsêti | nêngna bae padha tontonên kewala ||

20. Dasamuka langkung suka | rinangkul putranirèki | amuji sêktining putra | sagung pusakanirèki | pinaringkên Indrajit | myang rêtna-rêtna sotya gung | wus gumyah kang rêksasa | yèn mungsuh wanara basmi | wus kabănda dening panah nagapasa ||

21. wong agung Rama Lêksmana | myang Sugriwa tanpa sêkti | suka minum-minum samya | wutah donya jroning puri | marang satriya mantri | miwah punggawa gung-agung | kang arum-arum aglar | anayub ing siyang ratri | kunêng ingkang kasukan gantya winarna ||

--- 322 ---

rayi | Sang Taruna Lêksmana pan samya rêbah ||

23. wre mulat ing gustinira | sadaya samya anangis | akathah sêsambatira | miwah wre prawira sami | suka matia dhingin | yèn tan luwar gustinipun | kunêng malih winarna | kusuma Putri Mantili | pan ingusung munggèng ing wimana rêtna ||

24. binêktèng jawining kitha | tiningalakên sira glis | marang ing Rama Lêksmana | miwah wanara kang sami | gêlasah tibèng siti | atap matitip atimbun | awas dènnya tumingal | aniba Putri Mantili | iya saking wimana rêtna kantaka ||

25. tanpanon rat idhêpira | sasat kunarpa sang putri | kagyèt kusuma Trijatha | anjrit sigra anungkêmi | sêsambat amlas-asih | sampun age-age lampus | kawula antènana | punapa ajrihèng pati | yèn wus nyata sirnane Prabu Sarkara ||

52. Dhandhanggula

1. apan ora dèn andêla ugi | Si Trijatha iki dumèh ditya | nora yêkti saujare | pan uwis ujar ingsun | yèn matia mèlu ngêmasi | dêlahan ngèstupada | tan atolèh ibu | rama lan nini tan ketang | mung dhèwèke gone urip pati mami | lah wa dèwi wungua ||

2. ing pangimpèn tan nêdya ngoncati | iya dhèwèke bêtharaningwang | rêtna-rêtna [rê...]

--- 323 ---

[...tna-rêtna] pinangkane | Trijatha nangis asru | anjrit-anjrit babo wak mami | nora kandêl prasêtya | dumèh trahing diyu | tinarka bodho sasmita | ibu rama dhuh nini Dèwi Sukèsi | ulun amit palastra ||

3. angur silih ngêmasana dhingin | sêdyaningsun sanadyan matia | aja tinggal upayane | sun takon bapaningsun | Wibisana iku undhagi | gunawan wicaksana | parikrama putus | yêkti wruh durung winarah | jaman ngêndi putri adi kudu mati | tan nganggo subasita ||

4. ya ta wau Sang Putri Mantili | amung kari kêkêtêg kewala | mung sadumuk paningale | Trijatha tangisipun | kapiyarsa saking jro ati | obah panuduhira | kusumaning ayu | Rêtna Trijatha tumingal | dyan ingatag ditya mikul wimanèki | wangsul mring taman Soka ||

5. ditya ingkang mikul wimana jrih | sinarandu mring Rêtna Trijatha | sigra wus dèn inggahake | mring wimana sang ayu | ngusung marang ing taman sari | prapta ngling sang lir rêtna | Trijatha rinangkul | adhuh-adhuh sutaningwang | sira iki ngrêregoni wong mrih pati | belani maring priya ||

6. Rêtna Trijatha umatur aris | dalanane nora ngregonana | jêr tan patitis belane | punapa tamtunipun | kangjêng uwa pan [pa...]

--- 324 ---

[...n] dèrèng pasthi | nadyan bala wanara | rêbah kabarubuh | dèrèng kantênan ludhêsa | wus jamake asor unggul ing ajurit | wau tingal kawula ||

7. nagapasa ingkang analèni | marang sagung kang bala wanara | ing pinggir katingal dene | kawula duk ing wau | pandamêle kakang Indrajit | sabên-sabên yèn aprang | makatên rumuhun | kula têtakon pun bapa | kantênane unggul asor ing ajurit | seda utawi gêsang ||

8. nêmbah mêsat Trijatha wus prapti | ing paprangan jujug gèning bapa | anêmbah alon ature | pukulun bapaningsun | kula langkung susah kang ati | tumon Janakatmaja | binêkta ing wau | dhatêng rananggana mulat | ing tumpêse wanara tan ana kari | kenging ing nagapasa ||

9. miwah narendraputra ngêmasi | lawan Lêksmana tuwin sadaya | ingusung nèng wimanane | sang rajaputri kantu | niba saking wimana rukmi | kawula kang amriha | kèn ditya kang ngusung | wangsul maring taman Soka | malah mangke akêdah anganyut pati | belani maring priya ||

--- 325 ---

iya maring kusuma Putri Mantili | dene kang ora-ora ||

11. iya apa Wibisana iki | dêstun têmên tan wruh subasita | kadurus ing buta bae | tan wruh ing ala ayu | ngèngèr maring wong bakal mati | bakal apês ing yuda | nini dipun emut | pama ing mêngko rusaka | Prabu Rama bumi sirna langit bêsmi | runtuh baskara căndra ||

12. apan iku lumrah wong ajurit | asor unggul apan kalampahan | nini matura dèn age | têlasna turirèku | lamun ingsun kang anangguhi | gustimu aturana | aywa magêng wuyung | nora-nora praptèng lena | yèn sadaa[26] sang narpatiputra mangkin | jagad sayêkti sirna ||

13. wus nini lah muliha dèn aglis | iya maring taman Argasoka | Trijatha tur sêmbah lèngsèr | mêsat atêmah mabur | ya ta wau Putri Mantili | saungkure Trijatha | nangis layu-layu | dhuh dewa batharaningwang | sasmitaa yèn èstu antaka gusti | dewa sampun antara ||

14. lawan dasihira kang belani | dewa dèwi bathari bathara | nulus têmên niayane | norana atêtulung | iya maring gustiku iki | pijêr ta kasangsaya | brangtane kalaut | kadurus kadarawasan | papa bae babo putri ing Mantili | kumantil-kantil kontal ||

--- 326 ---

15. kapan baya nir bêbaya mami | angur banjutên jawata inggal | tumuwuh tanpa tuwase | gung dukaciptanipun | lagi tumon jawata mangkin | lakune ngomandaka[27] | duk sêmadi tèngsun | mêminta rahayuning prang | nuli ana prapta riris-riris wangi | dene mêngko soring prang ||

16. pangeranku rêbah ing ajurit | lawan sagung kang bala wanara | tan wus ucapên tangise | miwah sêsambatipun | kawuwusa Trijatha prapti | niyup saking gêgana | sumungkêm ing suku | umatur Rêtna Trijatha | adhuh dèwi pun bapa sangêt wêwêling | botên praptèng antaka ||

17. uwa Prabu Ramawijayèki | pan makatên wêlinge pun bapa | Gunawan Wibisanane | dhenok muliha gupuh | umatura ring rajaputri | kongsia praptèng tiwas | kang raka prangipun | tri buwana parêng sirna | tan ana rat sira lawan ingsun iki | katut lêburing jagad ||

18. tangguhana gustimu sang putri | aywa magêng kandhahan bêbaya | lagi bathara karsane | nyêngkakakên sêsêpuh | yèn ajaa kênèng bilai | Prabu Ramawijaya | liyan ditya diyu | kabèh manungswa-manungswa | yêkti narka Batharadi Otipati | Sang Hyang Jagad Pratingkah ||

19. nora nana wong muja sêmadi | dadi ilang wong nêbut bathara | mring

--- 327 ---

Narpati Rama bae | pan dhenok nora wurung | ing sirnane wakira aji | Dasamuka Ngalêngka | dènira Sang Prabu | Ramawijaya ngayuda | iya lagi ngantèni mangsane nini | wau duk amiyarsa ||

20. rajaputri kusumèng Mantili | ing aturira Rêtna Trijatha | lêjar kabèh sungkawane | kunêng malih winuwus | ingkang lagya kasoran jurit | Si Sang Ramawijaya | lan sawadyanipun | kang kêna ing nagapasa | kadya rêmak sarira sasat ginodhi | dening bujănggapasa ||

21. duk samana wong agung anglilir | netranira tanpa panoning rat | rah sumyar ing wêdanane | sumungsung wisanipun | amung cipta ingkang mrih eling | Sang Arya Wibisana | mangsah nêmbah matur | pukulun rayi paduka | saking taman ingusung wimana rukmi | kinon tumonton ing prang ||

22. rajaputri aniba kapati | saking wimana mulat balanta | wanara rêbah sakabèh | nanging binêkta wangsul | dhatêng pun Trijatha wus prapti | ing taman Argasoka | ing mangke pukulun | tambuh mrih anganyut pêjah | Ragutama mung jroning garbanirèki | jawi sasat palastra ||

--- 328 ---

[...n] ana | sêtyaning tumuwuh | sêmbadane kang suwarna | kasor Ratih miwah Dèwi Rarasati | garwa Bathara Brama ||

24. wre Sarabaujăngga angênting | mulat ing gusti marang ing sira | dèn umbara kagunane | amarna yuning ayu | nora êntèk ingkang kinawi | malah kuranga papan | luwih ayunipun | sêmbada pinèting pêjah | goyang muka dhuh yayi Putri Mantili | liwat bayèng ubaya ||

25. kayaparan sihing batharadi | tanpa dadi-dadining wèh arja | pijêr anjêjêr papane | kapan papa pinandung | tandang sunga nugraha yêkti | pan wus sayêktiningwang | mèt tata tumuwuh | tuwuh tètèh ing tumitah | minta tustha kasthaka dhusthan tan kèsthi | dhuh ta ari Lêksmana ||

26. tuhu-tuhu ring kadang kaèsthi | milu lêlana kapati brata | sêtya sadu ing rèh sarèh | saparan tan akantun | papa panas-panas kang kèpi | tan ana mawèh marta | pantaraning arum | walêsên ing sèwu warsa | nora pulih utange pun kakang yayi | yayah mamriha wirya ||

--- 329 ---

kaswasih | kasurang kasangsaya ||

28. Ragawa iki paran pinanggih | anggêgawa marang tan sayogya | durmala bae kadange | wèh andarus kadurus | mung druhaka kang ingsun panggih | mring kang pindha candhana | sêtya suci marus | ginawa panggawe papa | nora arja pijêr sêsukêr pinanggih | yayi apuranira ||

29. tyasirari sumusup ing mami | bêkti bae marang kadang tuwa | tuwin tan ana tuwase | iya yayi ing besuk | anjanmaa tuwa sirèki | pan ingsun anjanmaa | mring anom mrih ingsun | anggung abêkti mring sira | iku yayi kang dadi wêwalês mami | saking gung piutangan ||

30. hèh Sang Wibisana ta sirèki | liwat kaswasih tuna kaliwat | mamrih sêrana sarine | papas tan antuk santun | pijêr mèlu sabaya pati | tan ana kadya sira | wong agung pinunjul | gunawan mahardikèngrat | jrih ing sukêr awaning pênggawe êning | magêng mamrih kamulyan ||

31. tyasira sih sumusup ing mami | sêka ing pamrihira kaharjan | enaking buwana dene | tan atolih sirèku | ing kawiryanira pribadi | tan bisa mamrih ingwang | suka ing sirèku | dene tan kuwasa munah | ingsun iki maring rêrêgêding bumi | tan bisa ngupakara ||

32. mring sujana kang ngungsi ing mami | pijêr mala-mala

--- 330 ---

lawan papa | tan ana pangupayane | katêkan pindha punggung | nora tutug anêmbadani | marang gunggunging sêdya | kang kaya sirèku | cacak ta Si Dasamuka | kadangira tuwa nora sira tolih | dènnya mrih susilarja ||

33. sanak-sanak miwah anak rabi | tan katolih saking pamrihira | ing wong kabèh rahayune | saking kawruhirèku | ing wiweka wêkasing dadi | yêktining kautaman | sira wus amêngku | saking yêkti gung gunanta | dêstun têmên alaningsun iki Wibi- | sana apuranira ||

34. iya ari Wibisana mami | apa nora kêna ciptanira | dursila ala rusake | bênêr rahayunipun | paranbaya bathara iki | tur sêmbah Wibisana | anuhun pukulun | tan kenging nglangkungi karsa | măngsa kilap satuhu turăngga gati | tan lyan saking paduka ||

35. Narendra Rama ngandika malih | hèh Sugriwanggada Bayusuta | aja walang-ati kabèh | muliha sabalamu | marang guwa Kiskêndha nagri | pan uwis malês sira | bêcik marang ingsun | malah luwih pamalêsta | dene mêngko mêngkene wak ingsun iki | karuwan praptèng tiwas ||

36. yêkti ingong labuhi pribadi | aja anggêgawa ing akathah | pan wus karuwan bobote | sira lan sabalamu | alas-alas [alas-a...]

--- 331 ---

[...las] jêjurang trêbis | gunung-gunung kèbêkan | bala wre kang ngruruh | ing yayi Mantilidirja | nora nana kasêlan ingkang ngulati | sumyar bala palwaga ||

37. ing mangkya wus kantênan sayêkti | ing gone Sang Mantilidirêja | sinabrangan dêdalane | kalangan samodra gung | tinambakan ing upakardi | dening bala wanara | kangelan kalangkung | dadi sètubandat buta | sinabrangan ing Ngalêngka sampun prapti | ngadoni jayèng yuda ||

38. langkung amrih angrêbut ing jurit | pira-pira pêpati tan ketang | saking adrêng ing kadrênge | mêmalês marang ingsun | dudu tiwas saking sirèki | ingsun dhewe kang tiwas | mungguh ring panaur | apan uwis kalampahan | marma mêngko padha muliha dèn aglis | wak ingsun ungkurêna ||

53. Pangkur

1. kunêng lingira narendra | putra Rama Sugriwa anauri | pan sarya drês wêtuning luh | hèh narapatiningwang | sampun age paduka nêmahi lampus | tongtonên wadya paduka | bêktine wanara sami ||

2. lawan pamrihing wanara | angantosi yèn mungsuh tuhu sêkti | dêdimèn têlas pukulun | sagung bala wanara | yèn matia wanara sadayanipun | datan ngampêlu sadaya | yèn ngeman-emana pati ||

3. mung sidane karya tuwan | yèn tan sida [si...]

--- 332 ---

[...da] luhung tumpêsing jurit | urip apa karyanipun | tan bisa mulyakêna | ing brangtane gustine nora kapangguh | yèn uripa kêna ngucap | dhasar wanara tan yukti ||

4. ewa kabèh kang tumingal | jêrku apa wanara jêjêmbêri | apês nisthane kalangkung | kawruhe nora nana | mung mêngkono bobote aduwe ratu | tur jawata ngejawantah | prandene nora nglabuhi ||

5. ya endah apa wanara | tuwaburu tangèh wruha ing bêcik | sadaya pating salênggruk | kang wre punggawanira | Narapati Sugriwa turnya dhuh-adhuh | anjanmaa kaping sapta | kawulakna sadayèki ||

6. mati urip aywa susah | aja pisah ing suku narapati | wadya tumpêsa karuhun | sampun age paduka | ing dêlahan paduka ratuning ulun | wadya paduka wanara | yèn tiwas ngayahan jurit ||

7. aywana kari satunggal | tinumpêsa marang Rahwana aglis | yèn paduka prapta kantun | dhatêng Endrabawana | nuwun warta kewala solah pukulun | Dasamuka satru murka | pinanggiha jroning pati ||

--- 333 ---

Narpati Ramawijaya | angrês tyasira miyarsi ||

9. ature Prabu Sugriwa | luhirandrês Ragutama Narpati | Sang Arya Wibisana nglud | myang Taruna Lêksmana | ngingsêk-ingsêk sadaya wre kang andulu | wre tan bisa anangisa | kabèh tinon kadi tulis ||

10. tatkala prihatin dahat | awit bangun malah sadintên malih | ing mangkya imbuh sadalu | gagat bangun rahina | prapta angin silir-silir mêmawa bun | kadya luh ing wêngi milya | nangisi sang kênèng wingit ||

11. mèh-mèh sirating rahina | manuk-manuk manangis-manangisi | lir bela ring sang kênèng kung | kalanira punika | dangu mênêng narendraputra manêkung | sajroning wardayanira | jibêg jawata kang prapti ||

12. gumuruh asrang gêgana | dewa rucah nêmbah wuwusirèki | dene dewa kang gêgêdhug | mastuti jaya-jaya | dewa rucah nêmbah ngong Bathara Wisnu | tinuwuhakên utama | kinarya sotyaning bumi ||

13. sakathahe kadadean | yèn tan ana jiwanta tanpa dadi | mulane kinèn tumurun | maring ing madyapada | rumêksaa ing jagad rahayunipun | măngka gunging kautaman | pêpaku amikukuhi ||

14. apa gunanta sungkawa | pan wus wênang amolahakên bumi | puruhitaning sakayun |

--- 334 ---

kayuning pramudita | duk ing nguni kang luwih saking basèku | pan manusa tama sira | ing sato kang rêgêd manggih ||

15. sira Sang Hyang Narasinga | apan iya Wisnubrata sayêkti | ing nguni Ramaparasu | pinandhita prawira | iya saking ujwala Bathara Wisnu | ing mangke Bargawa sirna | wus angumpul dadi siji ||

16. dadi Rama Dewa sira | prabu-prabu prabawa ambawani | kasantikaning rèh putus | tata titi tinitah | singa-singa kang amrih panggawe ayu | puwaka ing sira padha | kabèh janma luwih-luwih ||

17. sira dewaning utama | winotakên kautaman sabumi | pandume saking sirèku | maratani sajagad | apan sira dewane dadi sawêgung | dene ta rèh ing kacidran | yèn ngambah prasasat mati ||

18. iku adoh saking sira | ing mêmala durjana murkèng bumi | apan sira kang anggêmpur | myang ingkang para suka | wèh nugraha sirangkên Bathara Guru | mungguh ing cahya sadaya | sira Sang Diwangkaradi ||

19. ratu-ratuning dumilah | iya apan luwih Hyang Bagaspati | mungguh ing wil ditya diyu | sira danawa raja | ring manungsa-manungsa pan prabunya gung | ing gunung-gunung upama | sira himawan sayêkti ||

20. upama jroning samodra | iya sira ingkang minăngka bodhi | têgêse

--- 335 ---

bodhi panurut | angkaning jro sagara | nora wêruh doh parêk gampang lan ewuh | jro cèthèk onjotanira | samodra anuting bodhi ||

21. ring duduh susu upama | apan sira misesa tèsing sapi | ing ulah ibêr sirèku | garudha Winantea | iwak-iwak saisining banyu-banyu | sira minăngka Baruna | ring êmas timbul ing warih ||

54. Maskumambang

1. yèn ing sarpa sira minăngka basuki | yèn ing naga-naga | sarupaning naga bumi | sira lir Hyang Ăntaboga ||

2. yèn ing banyu kali-kali ingkang sukci | bêngawane sira | yèn kayu kang ngadêg sami | sira kang minăngka wrêksa ||

3. ing rowêlas mangsane sira upami | mangsane kalima | ing rêtu nêm ta sirèki | sira măngka madumăngsa ||

4. ring long-longkang lor kidul kulon upami | wetan-wetan sira | iya ingkang anêngahi | yèku misesa long-longkang ||

5. sakathahe antara-antara sami | kawisesèng têngah | sira pêpaku ngukuhi | ngarjani jagad wiryawan ||

6. ring pituduhing sadaya-sadayèki | sira anglir japa | măntra-măntra ingkang wangi | mêmandi upamanira ||

7. yèn ing ujar-ujaran sira upami | aksara rumpaka | ring pawèwèh ta upami | sira kang minăngka [minăng...]

--- 336 ---

[...ka] asta ||

8. yèn ing parikrama-krama sira ugi | minăngka agama | ing jagad kawawèng dhiri | yèn mungguh anèng pocapan ||

9. sira ingkang rêrasa kawruhing galih | cêngil miwah arja | yèn ing pangulah siniwi | sira kèsthi rinasika ||

10. ring masêkti sira pama rodra murti | ring jaya wijayan | budiman sira mukyaning | putus wirotamèng jagad ||

11. yèn ing janma sumêngkèng awak brajèki | kang kinarya samya | gêgênêping jawatadi | minăngka Kanekaputra ||

12. prabuning kang wiku sira kang ngadhangi | ing sagunging beka | dadi tan ana nêkani | wikune tulus kamulyan ||

13. yèn ing rêsi-rêsi kang tulus sêmadi | Bagawan Kapila | sira ingkang upamani | ing cipta kang cinandhana ||

14. sira pama Sang Bagawan Wrahaspati | ring amrih pikêna | sira ingkang utamani | lir dhêndha Bathara Yama ||

15. ring gêgaman kang misesa jayèng jurit | wruh ngastra sadaya | piranti tamaning jurit | pindha mega lan maruta ||

16. sasat angkên sagung kapraboning jurit | Wisnubrata nyata | ring èstri makramèng niti | iya srine padanira ||

17. ring pawaka basu ngrahan pama yêkti | kang upama sira | ring nganggit ingkang upami | ujar pramèng kawi sira ||

18. ing jro alas satoa sira

--- 337 ---

upami | macan lan dipăngga | ring bèbètira ing benjing | pan sira ana ing Krêsna ||

19. ditya Trênaya sira kang anyaponi | ing Pandhawa sira | Arjuna urubirèki | apine pan nyata sira ||

20. Duryudana Kuruwendra Kurupati | panggawe kadhusthan | tumpês dening sira benjing | kabèh murka kênèng sira ||

21. trilokabèh janalokendraloka di | rat para misesa | atmanira amimbuhi | sumyar sumêbar ing jagad ||

22. wiku-wiku kawawa saking sirèki | dadine kang samya | sampun kautaman pêsthi | yêkti kaduwe ing sira ||

23. nguni-uni wuwus para mahamuni | tan ana kang cidra | datan wun kabèh pinanggih | prabawa sawadyanira ||

24. mami kabèh mêmèngêti aywa lali | yèn Wisnu Bathara | tartantuning jagad iki | ala ayu munggèng sira ||

25. kang rahayu budi wasana pinanggih | miwah wirya suka | kang sukêr wasana manggih | sungkawa papa pataka ||

26. wusnya têlas pemuting bathara sami | kang jêjêl ngawiyat | ngudanakên wangi-wangi | dyan prapta angin garudha ||

27. angungkuli paprangan amaratani | angining garudha | sumêblak kadya natasi | mring sakèhing nagapasa ||

28. tanpa sesa wus mundur bathara sami | wre suka mawijah | marlêsu tan ana kari |

--- 338 ---

pulih kadurmaning kuna ||

1	awang-awang. (kembali) awang-awang.
2	kênèng. (kembali) kênèng.
3	kurang. (kembali) kurang.
4	Kurang satu suku kata: nora padha lawan ingwang. (kembali) Kurang satu suku kata: nora padha lawan ingwang.
5	tèngsu. (kembali) tèngsu.
6	sudibya. (kembali) sudibya.
7	mung. (kembali) mung.
8	netrandik. (kembali) netrandik.
9	Putaksi. (kembali) Putaksi.
10	măndraguna. (kembali) măndraguna.
11	Brajamusthi (dan di tempat lain). (kembali) Brajamusthi (dan di tempat lain).
12	pinênthang. (kembali) pinênthang.
13	umèb. (kembali) umèb.
14	ambêging. (kembali) ambêging.
15	Lebih satu suku kata: pamusthine tyas mamrih. (kembali) Lebih satu suku kata: pamusthine tyas mamrih.
16	cêngêling. (kembali) cêngêling.
17	ngobrak-abrik. (kembali) ngobrak-abrik.
18	rêksasa. (kembali) rêksasa.
19	sêsumbare. (kembali) sêsumbare.
20	dening. (kembali) dening.
21	ngungkul-ungkuli. (kembali) ngungkul-ungkuli.
22	Kurang satu suku kata: mupuh ratanira Radèn Indrajit. (kembali) Kurang satu suku kata: mupuh ratanira Radèn Indrajit.
23	sirna. (kembali) sirna.
24	Lebih satu suku kata: ngênani Rama Lêksmana. (kembali) Lebih satu suku kata: ngênani Rama Lêksmana.
25	Lebih satu suku kata: munahna murkaning bumi. (kembali) Lebih satu suku kata: munahna murkaning bumi.
26	sedaa. (kembali) sedaa.
27	ngamandaka. (kembali) ngamandaka.

Penanggalan

Leksikon

Telusuri