Undhang-undhang Pranatan, Sasradiningrat IV, 1895–1910, #363 (Jilid 5)

Tatêdhakan Sêrat- sêrat Undhang-undhang Pranatan Sasaminipun,

ingkang Kadhawuhakên Dening Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Ingkang Kaping Sakawan, Papatih Dalêm ing Surakarta Ingkang Jumênêng Sapunika, Wiwit Kala Sawêg Kakarsakakên Amakili Papatih Dalêm.

Jilidan, ăngka 5.

Kaêcap saha kawêdalakên dening Tuwan Albrêt Rusê Enco, ing Surakarta. ing taun 1900.

--- 5 : 0 ---

Ăngka Urut ... Pêpêthikan Isinipun Sêrat Undhang-undhang saha Pranatan, Jilidan Ăngka 5 Punika ... Kawrat ing Kaca

127. Undhang-undhang bab panambangan ... 1

128. Pranatan, tumbas utawi nglilahakên griya ngêbrêgi kêdah nyuwun lilah ing nagari ... 11

129. Undhang- undhang, pasewan kareta ing wêkdal balapan, taun 1897 ... 17

130. Undhang-undhang, bab sumur bur, tumrap ing Sragèn ... 23

131. Undhang-undhang, bab tiyang manggih barang kina ... 27

132. Pranatan, bab suwakipun pandamêlan anggarap margi agêng ing Sêsela, lintu angladosakên arta ... 31

133. Undhang-undhang, bab watês kadhistrikan sarta kamantrèn dhistrik, ing kabupatèn Sukaharja ... 33

134. Undhang-undhang, tiyang rundha patrol pakampungan, sarta nyirami margi agêng dipun wontêni saking nagari ... 37

135. Pranatan, wragad prajangjiyan ingkang kauningan ing parentah, mindhak dados gangsal prêsèn ... 41

136. Undhang-undhang, balănja pulisi wakil sarta ingkang dipun wakili ... 45

137. Pranatan, bab têtêp pocotipun pangulu kabupatèn ... 50

138. Pranatan, katrangan bab sarakah sarta sajèn ... 52

139. Undhang-undhang, kalilan ngadêgakên bango wonten ngalun-alun lèr, salêbêtipun wontên pasamuwan jumenengipun kangdjêng sri maharaja putri ing Nèdêrlan ... 62

140. Undhang-undhang, pasewan kareta ing wêkdal pasamuwan balapan, taun 1898 ... 65

141. Undhang-undhang, pasewan kareta salêbêtipun wontên pamuwan[1] jumênêngipun kangjêng sri maharaja putri ing Nèderlan ... 71

142. Pranatan, bab kajêng jati pinanggih ing dhusun-dhusun, ingkang kêdah mawi sêrat pasa utawi sèrtipikat ... 76

143. Pranatan, bab wiji pantun ... 99

144. Undhang-undhang, bab paklèkèk kaasta piyambak dening kangjêng guprêmèn ...

--- 5 : 0 ---

106

145. Pranatan, ingkang sami gêgriya salêbêtipun pagêr bumi kadhaton, manawi jagongan botên kalilan lêlinggihan kursi sasaminipun ... 109

146. Pranatan, bab tiyang dhusun ngalih griya ... 113

147. Ewah-ewahanipun sêrat undhang-undhang bab paklèkèk, tumrap salêbêting kitha karaton Surakarta ... 117

148. Pranatan, uruting lalungguhanipun abdi dalêm pulisi ... 119

149. Undhang-undhang, bab lampahing kareta, salêbêtipun wontên pasamuwan kramanipun sadhèrèk dalêm nênêm ... 125

150. Undhang-undhang, pasewan kareta ing wêkdal pasamuwan balapan, taun 1899 ... 131

151. Katrangan bab arta said manawi nalak utawi rapak ... 137

152. Ewah-ewahan pranatan, bab unusanipun tumbas griya ngêbrêgi ... 139

153. Undhang-undhang, bab panyuwakipun arta krêtas lami ... 141

154. Pranatan bab nyuwun têtêdhakan karampunganing pangadilan ... 143

155. Wêwahan pranatan, bab têtêmpah bilih nyuwun angênggèni papan pomahan gêgadhuhan ... 147

156. Undhang-undhang bab arta têmbaga lami kalintonan sèn ... 149

157. Wêwahan pranatan bab pakuburan ... 153

158. Pranatan bab angadêgakên griya ingkang kangge panggaotan rowa kêdah nyuwun lilah ing nagara ... 161

159. Pranatan bab pamardi nanêm dêling ... 164

--- 5 : 1 ---

Ăngka 127

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anguningani anane kagungan dalêm bangawan lan kali ing bawah dalêm Surakarta kang ana tambangane, sarta sawuse anggalih supaya anyathithikake kuwatir sangsarane kang padha nunggang prau ana ing panambangan mau, lan anyêpèkake udur bab kèhe tambangane kang padha nunggang prau mau, apa dene supaya sarupane uwong padha sumurupa yèn sarupane kali ing bawah dalêm Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan iku pancèn kagungan dalêm, marmane ing mêngko anggalih prêlu andhawuhake pranatan kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane bangawan utawa kali-kali ing bawah dalêm ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, kang ana panambangane, iku kang wênang anganani sarta anglakokake prau kanggo anyabrangake [a...]

--- 5 : 2 ---

[...nyabrangake]

No 127.

Oondang-Oendang.[2]

Terang Sri Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat Papatih di Kraton Soerakarta Adinidgrat.[3] Setelah mengetahoewi adanja Sri Padoeka ampoenja bangawan dan soengi soengi di bawah Srie Padoeka Soerakarta jang ada tambanganja, serta satelah berfikir soepaja mengoerangken koewatir katjilakannja jang sama naek prahoe ada di Panambangan itoe, dan mengilangken oedoer hal banjaknja tambangan jang sama naek prahoe itoe, dan lagi soepaja sagala orang sama taoe jang samoea soengi di bawahnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan itoe memang poenjanja Srie Padoeka maka sekarang berfikir perloe memrentahken pranatan saperti di bawah ini,-

Fatsal 1.

Sagala bangawan atawa soengi soengi di bawah Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang ada Panambanganja, itoe jang

--- 5 : 3 ---

uwong utawa liyane mung kang wus kaparingan lilahing nagara, mawa kaparingan layang pikukuh kang anamtokake kèh sathithike kalilane anjaluki tambangan marang kang padha kasabrangake, sarta anamtokake kawajibane, kaya ta: wujuding prau dalah pirantine kudu santosa lan anyukupi prêlune kang padha kasabrangake, wong kang dipatah anglakokake praune kudu kang wus bisa lan mangêrti marang pakèwuhe anglakokake prau, utawa anamtokake pêpacak kang prêlu tumrap marang wong anglakokake prau.

Bab 2

Mungguh kèhe dhuwit tambangan mau manira tamtokake kaya ing ngisor iki.

1. Wong siji lumaku lêgèh ... 1 dhuwit.

2. Wong wadon siji anggêgendhong ... 1 dhuwit.

3. Wong lanang siji amimikul utawa nyênyunggi ... 2 dhuwit.

4. Wêdhus siji ... 2 dhuwit.

5. Jaran tunggangan utawa jaran kang tanpa momotan, siji ... 4 dhuwit.

6. Sapi lêgèh siji ... 4 dhuwit.

7. Jaran kang mawa momotan, siji ... 6 dhuwit.

--- 5 : 4 ---

boleh mengadaken serta mendjalanken prahoe terpake menjabrangken orang atawa lainnja tjoema jang soedah di brie idinja negri pake di bri soerat pikoekoeh jang menemtoeken banjaknja bolehnja mintak tambangan pada jang sama di sabrangken, serta menemtoeken wadjibnja, ja itoe roepanja prahoe dèngen perkakasnja moesti koewat dan sampe pada perloenja jang sama di sabrangken, orang jang di wadjibken mendjalanken prahoenja moesti jang soedah bisa dan mengerti pada soesahnja mendjalanken prahoe atawa menemtoeken papatak jang peloe boewat orang jang mendjalanken prahoe.

Fatsal 2.

Maka banjaknja oewang tambangan itoe kita temtoeken saperti di bawah ini.-

1. Satoe orang berdjalan tiada bawa barang ... 1 Duit

2. Saorang prampoewan menggéndong ... 1 Duit

3. Saorang laki pikoel atawa menjoengi ... 2 Duit

4. Saekor kambing ... 2 Duit

5. Saekor koeda toenggang atawa koeda tiada pake moewatan ... 4 Duit

6. Saekor Sapi tiada pake moewatan ... 4 Duit

7. Saekor koeda pake moewatan ... 6 Duit

--- 5 : 5 ---

8. Sapi kang mawa momotan, siji ... 6 dhuwit

9. Kêbo siji ... 6 dhuwit

10. Grobag siji kapasangan sapi jaran utawa kêbo ... 20 dhuwit

11. Bèndi utawa dhosodho siji rakitan jaran utawa sapi ... 60 dhuwit

12. Kareta siji tanpa rakitan ... 60 dhuwit

13. Kareta siji, rakitan 2 utawa 4, 1 rupiyah.

Mungguh kèhing tambangan samono mau yèn gone nyabrangake wiwit jam lima esuk tutug jam pitu sore, dene yèn wus kaliwat saka jam pitu sore tutug bêngi sadurunge jam lima esuk, tambangane limalasan saka kang katamtokake mau.

Mungguh para militèr lan para pulisi abdining kangjêng guprêmèn, sarta abdi dalêm pulisi kang padha nglakoni pagaweane sarta kang diêlih panggonane, apa dene barang kagungane kangjêng guprêmèn lan kagungane nagara, iku padha ora kêna ing bayaran.

Bab 3

Kang kaparingan lilah anglakokake prau mau anjaba kagungan dalêm panambangan kang ana ing asta dalêm, lan kang kapatêdhakake [kapatê...]

--- 5 : 6 ---

[...dhakake]

8. Saekor Sapi pake moeatan ... 6 Duit

9. Saekor Kerbo ... 6 Duit

10. Satoe Grobag dengen pasangan sapi koeda atawa kerbo ... 20 Duit

11. Satoe Bendi atawa dosados degnen[4] pasangan koeda atawa sapi ... 60 Duit

12. Satoe Kreta tiadak pake pasangan ... 60 Duit

13. Satoe kreta pasangan doewa atawa ampat ... f 1.

Maka banjaknja tambangan sabagitoe itoe kapan bolehnja menjabrangken moolai[5] poekoel lima pagi sampai poekoel toedjoeh sore sampai malem sabeloemnja poekoel lima pagi, tambangnanja[6] limabelasan dari jang di tamtoeken itoe. Maka sagala milatair dan segala politie hambanja Kangdjeng Gouvarnement serta politie hambanja Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan jang sama mendjalani pakerdjaanja dan jang di pindah tempatnja, dan lagi barangnja Kangdjeng Gouverment dan barangnja Negri, itoe tiada kena bajaran.

Fatsal 3.

Jang di bri idin mendjalanken prahoe itoe, lainnja Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan ampoenja Panambangan jang ada Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan ampoenja tangan, serta jang di

--- 5 : 7 ---

marang abdi dalêm mantri pambêlah juru mudhi paminggiran, iku padha mawa anyăngga pajêg katur ing nagara, sarana kalelangake, êndi kang kaduga nyăngga pajêg akèh dhewe iya iku kang bakal kaparingan lilah, lawase bakal katamtokake sakaparênging nagara, kapratelakake ing layang pikukuh, manawa wus tutug wawangêne iya bakal kalelangake manèh.

Bab 4

Sabên ing masa udan, para panèwu utawa mantri dhistrik apês-apêse sabên sasi sapisan kudu niti pariksa wujuding prau kang padha kanggo ana panambangan ing bawah wawêngkone dhewe-dhewe, yèn praune ana sababe kang nyumêlangi, layange pikukuh kudu kapundhut, banjur kaladèkna gumantung ana ing kabupatèn pulisi, yèn praune wus didandani santosa, layang pikukuh mau banjur kaparingna manèh.

Bab 5

Tumindake pranatan iki sawuse sawidak dina saka titi masane layang undhang-undhang iki.

Manawa ana kang ora ngèstokake layang undhang-undhang iki kapatrapan dhêndha kèhe: 1: sarupiyah tutug 100: satus rupiyah, utawa kapatrapan paukuman nyambutgawe [nyambutga...]

--- 5 : 8 ---

[...we]

briken pada mantri pambelah djoeroe moedi paminggiran, itoe sama pake pikoel padjeg, terhatoer pada Negri dengen di lelangken, siapa jang maoe pikoel padjeg banjak sendiri, ja itoe jang hendak di bri idin, lamanja hendak di temtoeken sabagaimana Negri ampoenja maoe, terseboetken di mana soerat pikoekoeh, jikalaoe soedah sampe batessanja djoega hendak di lelangken lagi.

Fatsal 4.

Saben moesim oedjan sagala panewoe atawa mantri distrikt sakoerang koerangnja saben boelan satoe kali moesti priksa roepanja prahoe jang sama terpake ada di Panambangan bawahnja sendiri-sendiri, djakaloe prahoenja ada sebabnja jang bikin koewatir soeratnja pikoekoeh moesti di minta lantas di atoerken tersimpen lebih doeloe ada di Kaboepaten politie, djikaloe prahoenja soedah di bikin betoel dengen koewat, soerat pikoekoeh itoe moesti lantas di beriken lagi.

Fatsal 5.

Moelainja berdjalan ini pranatan sasoedahnja anem poeloeh ari dari ari tanggalnja ini soerat Oendang-Oendang.-

Djikaloe ada jang tiada menoeroet ini soerat Oendang-Oendang di denda banjaknja f 1 satoe roepijah sampei f 100.

--- 5 : 9 ---

paksan, lawase sadina tutug têlung dina.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 25 sasi Sawal taun Jimakir, ăngka 1826, utawa kaping 29 Marêt, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 10 ---

seratoes roepijah atawa di hoekoem bekerdja paksa lamanja satoe ari sampe tiga poeloeh ari.-

Dari itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.-

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta ditaroeh ada di mana tempat saperloenja soepaja djangan ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja.-

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 25 boelan Sawal taoen Djimakir 1826, atawa ari 29 Maart 1897.

--- 5 : 11 ---

Ăngka 128

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane wong tuku omah angêbrêgi kudu mawa nyuwun lilahing nagara, manawa wus ora ana pakèwuhe nagara bakal banjur anglilani mawa maringi layang minăngak pikukuh gone kang tuku kalilan angênggoni palêmahan mau, dene pambayare dhuwit unusan lastari kaya kang wus kalakon, ing dalêm dhuwit sarupiyah limang sèn, lumadine marang nagara mêtu bupati pulisi kang bawahake, nanging kang wajib angladèkake dhuwit unusan mau kang tuku.

Bab 2

Manawa ana wong anglilahake omah angêbrêgi marang kulawargane utawa marang wong liya, sanajan wus ana layang pikukuh saka nagara, iya kudu kasuwunake saline

--- 5 : 12 ---

No 128.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken saperti di bawah ini.

Fatsal 1.

Sagala orang jang beli roemah mengêbrêgi (boeat tinggal) moesti pake minta idinnja Negri, djikaloe soedah tida ada èwoehnja Negri hendak lantas membri idin pake membri soerat boeat Pikoekoeh bolehnja jang beli di bri idin tinggal di tanah erf itoe, adapoen pembajarnja oewang hoenoessan tiada berobah saperti jang soedah kedjalanan, boewat oewang satoe roepia lima cent, masoeknja pada Negri kloewar dari Boepati politie jang membawahken, tetapi jang wadjib bajar oewang hoenoessan itoe jang beli.

Fatsal 2.

Djikaloe ada orang menglilahken romah[7] mengêbrêgi pada familienja atawa pada orang lain, maskipoen soedah ada soeratnja pikoekoeh dari negri, djoega moesti di mintaken gantinja soerat

--- 5 : 13 ---

layang pikukuh, kang nampani omah ngêbrêgi mau wajib angladèkake unusan, kaetung saka tapsiran rêganing omah angêbrêgi kang bakal katindakake dening utusaning nagara, ing dalêm dhuwit sarupiyah limang sèn. Manawa ana wong anampani waris omah angêbrêgi yèn omah mau durung ana layange pikukuh, iku kudu kasuwunake pikukuh, dene manawa wus ana layange pikukuh, kudu kasuwunake salin tumrap marang kang nampani waris mau, nanging padha ora mawa ngladèkake unusan.

Bab 3

Sarupane wong omah-omah kang wus mawa mêngkoni pomahan, manawa sumêdya nyuwun layang pikukuh kêna duwe atur panyuwun marang nagara, manawa wus ora ana pakewuhe nagara bakal banjur amaringi, kang nyuwun layang pikukuh mau wajib angladèkake dhuwit unusan, kaetung saka tapsiran rêganing omah angêbrêgi kang bakal katindakake dening nagara, ing dalêm dhuwit sarupiyah limang sèn.

Bab 4

Sarupane wong kang tuku omah ngêbrêgi, kang nglilahake omah utawa nampani waris omah ngêbrêgi, apa dene wong kang sumêdya nyuwun layang pikukuh gone mêngkoni

--- 5 : 14 ---

pikoekoeh, jang trima roemah mengêbrêgi itoe wadjib bajar hoenoessan, teritoeng dari tapsiran arganja roemah mengêbrêgi jang hendak di djalanken oleh soeroeannja Negri, boeat oewang satoe roepia lima cent. Djikaloe ada orang trima waris roemah mengébregi, kapan itoe roemah beloem ada soeratnja pikoekoeh, moesti di mintaken pikoekoeh, adapoen djikaloe soedah ada soeratnja pikoekoeh moesti di mintaken ganti boeat jang trima waris itoe, tetapi sama tiada pake bajar hoenoessan.

Fatsal 3.

Sagala orang beroemah jang soedah pake erf sendiri djikaloe hendak minta soerat pikoekoeh boleh poenja hatoer pada Negri, djikaloe soedah tiada ada èwoehnja. Negri hendak lantas membri, jang minta soerat pikoekoeh itoe wadjib bajar oewang hoenoessan, teritoeng dari tapsiran arganja roemah mengebregi jang hendak di djalanken oleh Negri, boeat oewang satoe roepia lima cent.

Fatsal 4.

Sagala orang jang beli roemah mengebregi, jang menglilahken roemah atawa trima waris roemah mengebregi, dan lagi orang jang hendak minta soerat pikoekoeh bolehnja ada erf, saperti boenjinja fatsal 1, 2, serta fatsal 3, itoe terhatoernja pada Negri

--- 5 : 15 ---

pomahan, kaya unine bab 1, 2, sarta bab 3 mau, kature marang nagara kudu mêtu panggêdhening pulisi kang ambawahake, panggêdhening pulisi mau banjur angladèkna marang nagara mawa papriksan sarta katrangan saprêlune.

Bab 5

Sabên saêntèke sasi para pulisi wajib anglapurake marang nagara manawa ing bawahe ana kang duwe panyuwun kaya bab kaping 1, 2 lan bab kaping 3 mau, dene manawa sajrone sasi kang kapungkur ora ana kang duwe panyuwun, mung anglapurna sêpên.

Bab 6

Pranatan iki mung tumrap ing pakampungan sajroning kutha karaton Surakarta sajroning kutha kabupatèn, kaya ta: kutha kabupatèn Klathèn, Bayalali, Sragèn lan Sukaharja.

Iku sarupane wong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 29, sasi Sawal taun Jimakir, ăngka 1826. Utawa kaping 2 April, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 16 ---

moesti kloewar pambesarnja politie jang membawahken pambesarnja politie itoe lantas mengatoerken pada negri pake papriksan dan katrangan saperloenja.

Fatsal 5.

Saben abis boelan sagala politie wadjib meraportken pada Negri djikaloe di bawahnja ada jang poenja permintaan saperti fatsal 1, 2, serta fatsal 3, itoe, adapoen djikaloe di dalem boelan jang keblakang tiada ada jang poenja permintaan, tjoema maraportken tiada ada.

Fatsal 6.

Ini pranatan tjoema boewat di kampoeng dalem kota Kraton Soerakarta serta di dalem kota Kaboepaten, ja itoe kota Kaboepaten Klaten, Bojolali, Sragen dan Soekohardjo.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe serta menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 29 boelan sawal[8] taoen Djimakir 1826, atawa ari 2 April 1897.

--- 5 : 17 ---

Ăngka 129

Undhang-undhang.

Têrang Kangjêng Tuwan Residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta, andhawukahe kaya ing ngisor iki.

Sarupane wong kang padha anyewakake kareta, ing waktu pasamuan balapan, wiwit tanggal kaping: 25 tumêka kaping: 28 Juni, 1897, iki, ora manira lilani angundhakake pasewane luwih saka kaya kang kasêbut ing ngisor iki.

Kareta jaran loro bangku siji.

Sajam, sarupiyah, yèn kurang saka sajam, kaitung sajam.

Karo têngah jam, ... karo têngah rupiyah.

Rong jam, ... rong rupiyah.

Têlu têngah jam, ... têlu têngah rupiyah.

Têlung jam, ... têlung rupiyah.

Patang jam, ... patang rupiyah.

--- 5 : 18 ---

No. 129.

Oendang-Oendang.

Terang Kangdjeng Toewan Resident di SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT, Papatih di Kraton Soerakarta, memrentahken saperti di bawah ini:

Sagala orang jang sama menjewaken kreta, pada waktoe pasamoean Balapan, moelai tanggal 25 sampei tanggal 28 Juni 1897 ini, tiada boleh bikin naèk paséwannja lebih dari jang terseboet di bawah ini.

KRETA RAKITAN KOEDA DOEWA BANGKOE SATOE

Satu djam ... f 1.-

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam.

Satoe satengah djam ... f 1,50

Doewa djam ... f 2,-

Doewa satengah djam ... f 2,50

Tiga djam ... f 3,-

Ampat djam ... f 4,-

--- 5 : 19 ---

Yèn mênyang ing balapan dalah ulihe ... rong rupiyah.

Kareta jaran loro bangku loro.

Sajam ... karo têngah rupiyah.

Yèn kurang saka sajam kaitung sajam, karo têngah jam, rong rupiyah sêlawe sèn.

Rong jam ... têlung rupiyah.

Têlung jam ... kalima têngah rupiyah.

Patang jam ... nêm rupiyah.

Yèn mênyang ing balapan dalah ulihe ... têlung rupiyah.

Dene tumrap kareta kang lumrahe diarani andhong iku pasewane: yèn ngêmot wong loro lumaku marang balapan sèkêt sèn, ulihe saka balapan sèkèt sèn, yèn luwih saka wong loro tumêkane wong lima lumaku marang Balapan pitung puluh lima sèn, ulihe saka balapan pitung puluh lima sèn.

Manawa anyewakake kareta lan jaran mau ora angestokake pêpacake layang undhang-undhang iki, bakal kasêrêg sarta kapatrapan dhêndha akèh-akèhe 10

--- 5 : 20 ---

Djikaloe boeat bawa ka tempat Balapan dengen poelangnja ... f 2,-

KRETA RAKITAN KOEDA DOEWA BANGKOE DOEWA

Satoe djam ... f 1,50

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam.

Satoe satengah djam ... f2,25

Doewa djam ... f 3,-

Tiga djam ... f 4,50

Ampat djam ... f 6,-

Djikaloe boeat bawa ka tempat Balapan dengan poelangnja ... f 3,-

Adapoen kreta jang biasanja di bilang Andong, itoe paséwannja: Djikaloe moeat orang doewa berdjalan ka Balapan ... f 0,50

koembalinja dari Balapan ... f 0,50

Djikaloe lebih dari orang doewa sampei orang lima berdjalan ka Balapan ... f 0,75

Koembalinja dari Balapan ... f 0,75

Djikaloe jang menjéwaken kreta dan koeda tiada menoeroet papatjaknja ini Oendang-Oendang hendak di klacht serta di denda banjak banjaknja f 10. sapoeloeh roepia, atawa di oekoem bekerdja paksa, di bri makan tiada pake bajaran, lama lamanja

--- 5 : 21 ---

sapuluh rupiyah, utawa nyambut gawe paksan diparingi pangan tanpa bayaran, lawas-lawase 14 pat bêlas dina.

Layang undhang-undhang iki pakaringake marang para panggêdhe sarta para pulisi supaya banjur kalumrahake ana panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 16 sasi Sura ing taun Alip, ăngka 1827. Utawa tanggal kaping 17 Juni, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 22 ---

14 ampat blas ari.

Ini soerat Oendang-Oendang di briken kapada sakalian pambesar serta sagala politie soepaja lantas tersiarken pada bawah prentahnja sendiri sendiri, serta di taroeh di mana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boeninja.[9]

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 16 boelan Soera tahoen Alip 1827, atawa ari 17 Juni 1897.

--- 5 : 23 ---

Ăngka 130

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Mungguh pranatan manira bab amalangi aja ana wong kang ngrusak utawa ngrusakake sumur bur sajroning kutha karaton dalêm Surakarta saprabote kang jênêng bak lan hidran, iya iku wadhah utawa tandhon banyuning sumur bur, sarta aja nganti ana kang ngêcèh-êcèh banyune sumur bur mau, kang manira dhawuhake kamot ing undhang-undhang katiti masan kaping: 12 Jumadilakir Be, 1824, ăngka 100, pranatan mau uga tumrap ing krajaning apdhèling Sragèn.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake [katèmplè...]

--- 5 : 24 ---

[...kake]

No 130.

Oendang-Oendang.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat memrentahken saperti di bawah ini.

Maka Kita poenja pranatan dari hal melarang djangan sampei ada orang bikin roesak atawa meroesakken soemoerboor di dalem kota Kraton SOERAKARTA dengen bekakasnja jang bernama Bak serta Hijdrant, ja itoe tempat atawa tandonnja ajer soemoerboor, serta djangan sampei ada jang bikin jang tiada bergoena memboewang ajernja soemoerboor itoe, jang Kita prentahken termoeat Oendang-Oendang tertanda ari 12 Djoemadilakir Bee, 1824, atawa ari, 11, December 1894. No 100. itoe pranatan djoega boeat di Kradjannja Afdeeling Sragen.

Dari itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta di taroeh ada

--- 5 : 25 ---

ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup ing unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 29 sasi Mulud, taun Alip, ăngka 1827, utawa kaping 28 Agustus, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 26 ---

di mana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja. -

Djatoehnja Oendag-Oendang pada ari. 29 boelan Moeloed taoen Alip 1827 atawa ari 28 Augustus 1897.

--- 5 : 27 ---

Tatêdhakan

Ăngka 131

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun sangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Manawa ing bawah dalêm Surakarta ana wong nêmu barang kuna ana sajroning lêmah utawa ana ing kali sapêpadhane kang têtela ora karuwan kang duwe, barang mau kudu banjur kaladèkake ing kantor kapatihan, mêtu saka panggêdhening kabupatèn pulisi kang ambawahake panggonan tinêmuning barang mau, manawa ana prêlune kang nêmu bakal manira paringi pituwas, manawa ora ana prêlune barang mau bakal manira paringake bali marang kang nêmu.

Manawa ana kang ora ngestokake undhang-undhang iki bakal kasêrêg prakara nêrak parentah.

Iku sarupane uwong padha sumurupa sarta angestokna saprêlune.

--- 5 : 28 ---

No. 131

Oendang-Oendang

Met voorkennis van Z, H, den SOESOEHOENAN en in overeenstemming met den RESIDENT van Soerakarta.

Ik, Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT patih van het Rijk Soerakarta Adiningrat, vaardig het hierondervolgende uit:

Indien onder het geblied van Soerakartaiemand een voorwerp vindt, afkomstig uit den ouden tijd, hetzij dat het begraven ligt onder den grond, hetzij in dene bedding van eenige rivier of anderszins, terwijl het blijkbaar aan niemand toebehoort, moet het ten spoedigste opgezonden en ingeleverd worden, aan het kantoor Kapatihan, door tusschenkomst van den Boepati politie, onder wiens ressort dene vondst heeft plaats gehad.

Indien het van aanbelang is, zal Ik den vinder schadeloosstelling schenken, zoo niet, zal Ik hem het gevonden voorwerp terug geven.

Die deze Oendang Oendang niet opvolgd zal vervolgd worden wegens overtreding van een bevel, dat iedereen dit wete en opvelge waar noodig.

--- 5 : 29 ---

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 23 sasi Jumadilawal taun Alip, ăngka 1827, utawa kaping: 20 Oktober, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 30 ---

Uitgevaar tigd op 23 Djoemadilawal jaar Alip 1827. Of 20 October 1897.

Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT

Voor de vertaling De Translateur v/d jav. taal. Ch Moodij.

--- 5 : 31 ---

Tatêdhakan.

Ăngka 132

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake pranatan marang kagungan dalêm bumi ing Sêsela kaya ing ngisor iki.

Gone kawula dalêm wong Sêsela padha duwe wajib anggarap kagungan dalêm lurung gêdhe ing Sêsela, iku saiki manira suwak, nanging liru padha angladèkake dhuwit katur ing nagara siji-sijine kuli kuwat ing dalêm sataune: 1: siji rupiyah, 50: sèkêt sèn, lumadine kaping pindho sabên ing bakda garêbêg Pasa, 75, pitung puiluh lima sèn, ing bakda garêbêg Mulud uga, 75, pitung puluh lima sèn, wiwit ing bakda garêbêg Pasa taun Alip, 1827, iki sabanjure. Mungguh pangupakarane lurung mau kang manira wajibake nindakake abdi dalêm panèwu pulisi ing Sêsela, mawa manira paringi dhuwit waragad kang manira ampilake

--- 5 : 32 ---

marang abdi dalêm kaliwon ing Sêsela, amurih wujuding lurung bisa padha lan lurung bawah apdheling Grobogan, patrap panggarape mituruta pratikêl tuwan asistèn residhèn ing Grobogan, dene pangupakarane kagungan dalêm karêtêg-karêtêg isih lêstari dadi wajibe arsitèk dalêm.

Kang manira wajibake amardi lumakuning dhuwit sarta anampani banjur angladèkake marang nagara: abdi dalêm kaliwon ing Sêsela kanthi karèhrèhane panèwu pulisi.

Iku sarupane abdi dalêm sarta kawula dalêm ing Sêsela padha sumurupa sarta angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 7 sasi Jumadilakir taun Alip, ăngka 1827. Utawa kaping 3 Nopèmbêr, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 33 ---

Ăngka 133

Undhang-undhang.

Awit saka kaparênging karsa dalêm, ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake owah-owahane layang undhang-undhang manira katiti masan kaping, 19 Rabungulakir Wawu, 1825, utawa kaping 9 Oktobêr, 1895, ăngka 111, lan anata watês-watêsing kadhistrikan sarta kamantrèn dhistrik ing kabupatèn pulisi Sukaharja, kaya ing ngisor iki.

1. Kamantrèn dhistrik ing Ngutêr sarta ing Kasiyan, bawah kadhistrikan Tawangsari, saiki padha kabawah ing kadhistrikan kutha Sukaharja, nanging bumi desa bawahe kamantrèn dhistrik ing Ngutêr kang padha ana sakiduling bangawan, saiki kagolongake dadi wawêngkone kamantrèn dhistrik ing Bulu, bawah kadhistrikan Tawangsari.

2. Bumi desa ing Jêthakan, Kladingan, Padam, Pasèkan, Kêmasan, Nyidran, Klebakan, Kamongan, Brêkutut, [Brêku...]

--- 5 : 34 ---

[...tut,]

No. 133

Oendang-Oendang

Dari Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan ampoenja maoe, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Papatih di kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken perobahannja kita poenja soerat Oendang Oendang tertanda ari 19 Rabingoelakir Wawoe 1825 atawa ari 9 October 1895, Nomer 111, serta mengatoer batês-batêsnja kadistrikän dan Kamantren distrikt di Kaboepaten politie Soekohardjo, seperti di bawah ini.

1. Kamantren distrier di Oetér dan di Kasijan, bawah kadistrikän Tawangsari sekarang sama terbawah kadistrikän kota Soekohardjo, tetapi tanah desa bawahnja Kamantren distrikt di Oetér jang sama ada sabelah kidoelnja bangawan, sekarang di masoekken djadi bawahnja Kamantren distrikt di Boeloe, bawah distrikt Tawangsari.

2. Tanah desa di Djêtakan, Kladingan, Padam, Pasèkän, Kêmasan, Njidran, Kébakän, Kamongan, Brékoetoet, Kradjan, dan Bédingin bawahnja Kamantren distrikt Kédoeng goedèl, sekarang

--- 5 : 35 ---

krajan, sarta Bedhingin, bawahe kamantrèn dhistrik ing Kêdhunggudèl, saiki padha kagolongake dadi wawêngkone kamantrèn dhistrik ing Bangsri.

3. Bumi desa bawahe kamantrèn dhistrik ing Kedhunggudèl, sarta ing Bangsri, kang padha ana sakidul utawa sakuloning bangawan, saiki padha kagolongake dadi wawêngkone kadhistrikan ing Tawangsari.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping, 6 sasi Rêjêb taun Alip, ăngka 1827, utawa kaping, 1 Dhesèmbêr, 1897.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 36 ---

sama di masoekken djadi bawahnja kamantren distrikt Bangsri.

3. Tanah desa bawahnja kamantren distrikt Kedoenggoedèl serta Bangsri, jang sama ada sebelah kidoel atawa koelonnja Bangawan, sekarang sama di masoekken djadi bawahnja Kadistrikän Tawangsari.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta di taroeh ada di mana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boeninja.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 6 boelan Rédjéb taoen Alip 1827, atawa ari 1 December 1897.

Kangdjeng Raden Adipati SOSRODININGRAT.

--- 5 : 37 ---

Ăngka 134

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhè, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Supaya wuwuh ènthèng sasanggane wong pakampungan sajroning kutha karaton Surakarta, ing mêngko anamtokake suwake wong pakampungan kang padha duwe wajib rundha utawa patrol, ana ing pakampungan dununge dhewe-dhewe, sarta gone padha duwe wajib anyirami lurung gêdhe, dene kang rundha utawa patrol pakampungan sarta nyirami lurung gêdhe mau nagara kang bakal anganani, mungguh liyane ing kutha karaton Surakarta isih têtêp kaya layang undhang-undhang katiti masan kaping 8, Ruwah Dal, 1823, utawa kaping 14 Pebruari 1894, ăngka, 86.

Iku sarupane uwong padha sumurupa sarta angestokna saprêlune.

--- 5 : 38 ---

No. 134

Oendang- Oendang

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Papatih di Kraton SoerakartaAdiningrat, memrentahken saperti di bawah ini.

Soepaja tambah èntèng pikoelannja orang kampoeng di dalem kota Kraton Soerakarta, sekarang menemtoeken brentinja orang kampeeng[10] jang sama poenja wadjib rondo[11] atawa djaga, ada di dalem pakampoengannja sendiri sendiri serta bolehnja sama poenja wadjib siram djalan besar, adapoen jang ronda atawa djaga kampoeng kampoeng serta siram djalan besar itoe negri jang bakal mengadaken.

Boeat lainnja kota Kraton Soerakarta, misieh tetep saperti soerat Oendang Oendang pada ari 8 Roewah Dal 1823, atawa ari 14 Februari 1894 No. 86.

Dari itoe sagala orang soepaja sama taoe serta menoeroet saperloenja.

--- 5 : 39 ---

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saprêlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping, 18 sasi Pasa taun Alip, ăngka, 1827, utawa kaping, 10 Pebruari, 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

Tumapakipun sêrat undhang-undhang punika wiwit benjing tanggal sapisan Marêt, 1898, utawa kaping 7 Sawal Alip, 1827. Sasradipura.

--- 5 : 40 ---

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta di taroeh ada di mana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boeninja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 18 boelan Poeasa, taoen Alip 1827, atawa ari 10 Februari 1898.

--- 5 : 41 ---

Ăngka 135

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, wus anguningani layang pranatan dalêm amarêngi ing dina Sênèn tanggal kaping 9 Pasa Je, 1798, ing bab kaping: 9, bab kaping: 13, sarta bab kaping: 16, sarupane wong kang utang-piutang dhuwit, utawa tuku barang kang pambayare nganggo ubaya, apadene wong gadhe-ginadhe barang kang wawilangane dhuwit satus rupiyah sapandhuwure, wong kang aprajangjian karo-karone nganggo ambayar waragad ing dalêm dhuwit: 100: satus rupiyah: 3 rupiyah. Sarèhne surupaning prajangjian kang nganggo kauningan ing parentah kaya bab kaping: 13 mau, manawa dadi prakara ora nganggo kaunggahake ing pangadilan, nanging banjur katêtêpake apa kang muni ing layang prajangjian, sarta ora nganggo angladèkake waragading prakara, marmane pambayare dhuwit waragading prajangjian mau manira tamtokake ing dalêm dhuwit 100 satus rupiyah waragade [waraga...]

--- 5 : 42 ---

[...de]

No. 135

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, soedah mengatahoei soerat pranatannja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan tertoelis pada ari Sènèn tanggal 9. Poewasa Djee 1798. fatsal 9 fatsal 13. serta fatsal 16. segala orang jang pindjem mempindjemken oewang atawa beli barang jang pembajarnja pake tempo, dan lagi orang gade menggadeken barang jang itoengnja oewang seratoes roepia ka atas, orang jang pradjandjian doewa doewa pake membajar onkost di dalem oewang f 100 seratoes roepia f 3. tiga roepia, oleh sebab sagala pradjandjian jang pake di katahoei oleh Parentah seperti fatsal 13 itoe djikaloe dadi prakara, tiada pake di naekken Pangadilan, tetapi lantas di tetepken sabagei mana jang terseboet soerat pradjandjian, serta tiada pake membajar onkostnja prakara, maka pambajarnja oewang onkostnja pradjandjian itoe kita temtoeken di dalem oewang f 100 seratoes roepia

--- 5 : 43 ---

5 limang rupiyah, kang rong rupiyah lastari marang panggêdhene kang anggawèkake prajangjian, kang têlung rupiyah lumadi marang nagara.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 15 sasi Sawal taun Alip, ăngka, 1827, utawa kaping 9 Maret 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 44 ---

onkostnja f 5 lima roepia, jang doewa roepia misih pada pembesar jang membikinken pradjandjian, jang tiga roepia terhatoer pada Negri.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 15 boelan Sawal taoen Alip 1827 atawa ari, 9, Maart 1898.

--- 5 : 45 ---

Ăngka 136

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang undhang-undhang manira bab balănja sarta bumi gêgadhuhane abdi dalêm para bupati pulisi sakarerehane, katiti masan kaping, 19 sasi Rabingulakir taun Wawu, 1825, utawa kaping, 9 Oktobêr, 1896, ăngka, 112, kaya ing ngisor iki.

Manawa ana kalungguhan abdi dalêm pulisi kang nuju lowong, pagawehane diwakili dening liyane lawase nganti wolung dina tutug limalas dina, iku balanjane kang saprapat diparingake marang kang makili, manawa nganti nêm bêlas dina tutug têlung puluh dina, balanjane kang sapratêlon kaparingake marang kang makili, dene manawa gone makili mau nganti luwih saka têlung puluh dina, iku kang makili diparingi saparoning balănja.

--- 5 : 46 ---

No. 136

Oendang-Oendang

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken tambahannja Kita ampoenia[12] Oendang-Oendang hal blandja serta tanah gagadoehannja hambanja Srie Padoeka samoea Boepati politie dengen karerehannja tertanda ari 19. boelan rabingoelakir taoen Wawoe 1825 atawa ari 9 October 1895 No. 112 saperti di bawah ini.

Djikaloe ada kaloenggoehan hambanja Srie Padoeka Politie jang baharoe lowong, pakerdjaannja di wakilli olih lainnja, lamanja delapan ari sampe limabelas ari, itoe blandjanja jang saperampat di briken pada jang makilli, djikaloe lamanja anembelas ari sampe tigapoeloeh ari, blandjanja jang sapertiga di briken pada jang makilli, adapoen djikaloe bolihnja makilli tadi sampe lebih dari tiga poeloeh ari, itoe jang makilli di bri saparonja blandja.

Djikaloe ada hambanja Srie Padoeka Politie jang tiada bisa

--- 5 : 47 ---

Manawa ana abdi dalêm pulisi kang ora bisa nglakoni pagaweane amarga saka lara pagaweane diwakili dening liyane, lawase gone makili luwih saka têlung puluh dina, iku balanjane kang saparo diparingake marang kang makili.

Manawa gone ora bisa anglakoni pagaweane mau amarga saka diêrès sapêpadhane kang saka sababe dhewe, pagaweane diwakili dening liyane, lawase gone makili luwih saka pat bêlas dina, balanjane kang sapratêlon diparingake marang kang makili, kabèh mau sakarine kang diparingake marang kang makili lastari kaparingake marang kang duwe balănja, kang makili mau manawa isih ngrangkêp sabagian wajibe dhewe, anjaba kaparingan sabagianing balanjane kang diwakili isih anampani balanjane dhewe, dene manawa gone makili mau mawa ninggal pagawean wajibe dhewe nganti diwakili dening liyane, iku balanjane kaêlong kaparingake marang kang makili, dadi kang lastari ditampani mung sakarine kang diparingake marang kang makili, petungane uga kaya ing dhuwur mau, mangkono saurute.

Iku sarupane abdi dalêm pulisi padha sumurupa, lan angèstokna [a...]

--- 5 : 48 ---

[...ngèstokna]

djalanni pakerdjaännja sebab dari sakit pakerdjaännja di wakilli olih lainnja, lamanja bolehnja makilli lebih dari tiga poeloeh ari, itoe blandjanja jang separo di briken jang makilli.

Djikaloe bolihnja tiada bisa mendjalanni pakerdjaännja tadi dari sebab di rest sasamanja jang dari sebabnja sendiri, pakerdjaännja di wakilli olih lainnja, lamanja bolihnja makilli lebih dari ampat belas ari, blandjanja jang sapertiga di briken pada jang makilli, samoea tadi lebihannja dari jang di briken pada jang makilli teroes di briken pada jang poenja blandja, jang makilli tadi djikaloe misieh ngrangkep pakerdjaän wadjibnja sendiri, lainnja di bri blandja sebagiannja jang di wakilli misieh trima blandjanja sendiri, adapoen djikaloe bolihnja makilli tad[13] tiada mendjalani pakerdjaän wadjibnja sendiri sampe di wakilli olih lainnja, itoe blandjanja di potong di briken pada jang makilli, djadi jang teroes di trima tjoema sabrapa misiehnja jang di briken pada jang makilli, etoengnja djoega saperti jang terseboet di atas tadi, begitoe saläloenja.

Itoe segala hambanja Srie Padoeka Politie soepaja sama toei[14] dan menoeroet saperloenja.

Ini soerat Oendang-Oendang di tersiarken serta di taroek[15] di mana tempat saperloenja soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 6 boelan Doelkaidah taoen Alip 1827. atawa ari, 29 Maart 1898.

--- 5 : 49 ---

saprêlune.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping, 6 sasi Dulkangidah taun Alip, ăngka, 1827. Utawa kaping, 29 Marêt 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 50 ---

Ăngka 137

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang pranatan manira katiti masan kaping, 17, sasi Jumadilawal taun Je, ăngka, 1822, utawa kaping, 7 Dhesèmbêr, 1892, ăngka 59, lan undhang-undhang manira katiti masan kaping, 17 sasi Sawal taun Je, ăngka 1822, utawa kaping, 4 Mei 1893, ăngka 65, kaya ing ngisor iki.

Mungguh para pangulu kabupatèn, kaya bab kaping, 2 ing undhang-undhang manira ăngka, 59 mau: manira kang anamtokake têtêp lan pocote.

Iku sarupane uwong padha sumurupa.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping, 9 sasi Dulkangidah taun Alip, ăngka 1827. Utawa kaping, 1 April 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 51 ---

137.

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat.

Memerentahken tambahanja Kita ampoenja soerat pranatan tertanda pada ari 17 Boelan Djoemadilawal taoen Dje 1822 atawa ari 7 December 1892 no. 59 dan Kita ampoenja Oendang Oendang tertanda pada ari 17 Boelan Sawal taoen Dje 1822 atawa ari 4 Mei 1893 no. 65 saperti di bawah ini.

Adapoen segala Pangoeloe kaboepaten saperti Patsal 2 di Oendang-Oendang no. 59 itoe Kita jang menemtoeken tetep dan boekaknja.

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe.

Djatoehnja pranatan pada ari 9 boelan Doelkaidah taoen Alip 1827 atawa ari 1 April 1898.

--- 5 : 52 ---

Ăngka 138

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat andhawuhake owah-owahan bab kaping: 12 ing layang pranatan manira katiti masan kaping: 17 Jumadilawal Je, 1822, utawa kaping: 7 Desèmbêr 1892, ăngka: 59, sarta aparing sêsurupan marang kang padha kawajiban anindakake panaiban, mungguh sarakahe putra santana dalêm kang paningkahe ora ana ing kadhaton, apa dene sarupane abdi dalêm lan kawula dalêm kabèh, kaya kang muni bab: 8, sarta bab: 9, ing layang pranatan manira mau iku têgêse kaya ing ngisor iki.

Bab 1

1. Wayah dalêm saka putra kakung kang ramane isih sugêng, măngka durung jênêng panji utawa durung dadi abdi dalêm, manawa dibawani dening ramane sarakahe, 30 rupiyah.

2. Manawa dibawani dhewe sarta ana ing omahe utawa panggonane dhewe, sarakahe, 5 rupiyah padha [pa...]

--- 5 : 53 ---

[...dha]

138.

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat memrentahken perobahannja fatsal 12 di mana kita poenja soerat pranatan tertanda ari 17 Djoemadilawal Djee 1822 atawa ari 7 December 1892 Nomer 59. serta membri taoe kapada jang sama wadjib mendjalanken Panaiban, maka sarakahnja anak familienja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan jang bolehnja bernikahan tiada ada di Kadaton, apa lagi sagala hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan dan sagala orang ketjil, saperti jang terseboet fatsal 8. serta fatsal 9 di mana kita poenja soerat Pranatan itoe, artinja saperti di bawah ini.

Fatsal 1.

1. Tjoetjoenja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan dari anak laki jang papanja misieh idoep, manka beloem nama pandji atawa beloem djadi prijaji djikaloe di bawanni oleh papanja srakahnja f 30.

2. Djikaloe di bawanni sendiri serta ada di roemahnja atawa tempatnja sendiri, srakahnja f 5 sama dengen srakahnja Pandji

--- 5 : 54 ---

lan sarakahe santana dalêm panji wayah.

3. Manawa wus jênêng panji utawa wus dadi abdi dalêm, sarahe apa sarakahe santana dalêm panji wayah utawa manut kalungguhane.

4. Manawa kang rama wus seda, sarakahe, 5 rupiyah, padha lan sarakahe santana dalêm panji wayah, dene manawa ana kang ambawani mawa pasamuan apa pantêse pangkate kang ambawani, sarakahe padha lan sarakahe kang ambawani, samono mau yèn ora kurang saka pangkate kang dibawani.

Bab 2

1. Buyut dalêm, kang saka pangeran santana, saka riya ing dhuwur, riya ngisor, saka panji wayah, kang bapakne isih, măngka durung jênêng panji utawa durung dadi abdi dalêm, manawa dibawani dening bapakne, sarakahe: 20 rupiyah, 15 rupiyah, 10 rupiyah, utawa 5 rupiyah, padha lan sarakahing bapa.

2. Manawa dibawani dhewe sarta ana ing omahe utawa panggonane dhewe, sarakahe, 3 rupiyah, padhalan sarakahe santana dalêm panji buyut.

3. Manawa wus jênêng panji utawa wus dadi abdi dalêm, sarakahe [sarakah...]

--- 5 : 55 ---

[...e]

tjoetjoenja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan.

3. Djikaloe soedah nama Pandji atawa soedah djadi prijaji, srakahnja sabagei mana srakahnja Pandji tjoetjoe atawa menoeroet pangkatnja.

4. Djikaloe papanja soedah meninggal, srakahnja f 5 sama dengen srakahnja Pandji tjoetjoe, adapoen djikaloe ada jang membawanni pake pasamoewan apa pantesnja pangkatnja jang membawanni srakahnja sama dengen srakahnja jang membawani bagitoe itoe djikaloe pangkatnja tiada koerang dari pangkatnja jang di bawanni.

Fatsal 2.

1. Boejoetnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, jang dari Pangeran Santono, dari Rija di atas, Rija di bawah, dari Pandji tjoetjoe, jang papanja misieh, manka beloem nama Pandji atawa beloem djadi prijaji, djikaloe di bawanni oleh papanja, srakahnja f 20. f 15. f 10. atawa f 5, sama dengen srakahnja papanja.

2. Djikaloe di bawanni sendiri serta ada di roemahnja atawa tempatnja sendiri, srakahnja f 3. sama dengen srakahnja pandji boejoet.

3. Djikaloe soedah nama pandji atawa soedah djadi prijaji srakahnja sabagei mana srakahnja pandji boejoet atawa menoeroet [menoe...]

--- 5 : 56 ---

[...roet]

apa sarakahe santana dalêm panji buyut, utawa manut kalungguhane.

4. Manawa bapakne wus tinggal dunya, sarakahe, 3 rupiyah, padha lan sarakahe santana dalêm panji buyut, dene manawa ana kang bawani mawa pasamuan apa pantêse pangkate kang ambawani, sarakahe padha lan sarakahe kang ambawani, samono mau yèn pangkate ora kurang saka pangkate kang dibawani.

Bab 3

1. Anaking abdi dalêm, kang bapakne isih, măngka ora jênêng panji utawa durung dadi abdi dalêm, manawa dibawani dening bapakne, sarakahe padha lan sarakahe bapa.

2. Manawa dibawani dhewe sarta ana ing omahe utawa panggonane dhewe, sarakahe manawa wayah buyut dalêm, padha lan sarakahe santana dalêm panji wayah buyut, manawa dudu wayah buyut dalêm, sarakahe padha lan sarakahe wong cilik kang duwe pomahan, utawa pangindhung.

3. Manawa wus jênêng panji utawa wus dadi abdi dalêm sarakahe apa sarakahe santana dalêm panji wayah buyut, utawa manut kalungguhane.

4. Manawa bapakne wus tinggal dunya, sarakahe manawa wayah

--- 5 : 57 ---

pangkatnja.

4. Djikaloe papanja soedah meninggal doenia, srakahnja f 3. sama dengen srakahnja pandji boejoet, adapoen djikaloe ada jang membawanni pake pasamoewan apa pantesnja pangkatnja jang membawanni, srakahnja sama dengen srakahnja jang membawanni, bagitoe itoe djikaloe pangkatnja tiada koerang dari pangkatnja jang di bawanni.

Fatsal 3.

1. Anaknja hamba Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, jang papanja misieh, manka tiada nama pandji atawa beloem djadi prijaji djikaloe di bawanni oleh papanja, srakahnja sana dengen srakahnja papahnja.

2. Djikaloe di bawanni sendiri serta ada di roemahnja atawa tempatnja sendiri, srakahnja djikaloe tjoetjoe atawa boejoetnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan sama dengen srakahnja pandji tjoetjoe boejoet, djikaloe boekan tjoetjoe atawa boejoetnja, Srie Padoeka Toean Soesoehoenan srakahnja sama dengen srakahnja orang ketjil jang poenja erf atawa pangindoeng.

3. Djikaloe soedah nama pandji atawa soedah djadi prijaji srakahnja sabagei mana srakahnja pandji tjoetjoe boejoet atawa menoeroet pangkatnja.

--- 5 : 58 ---

buyut dalêm, padha lan sarakahe santana dalêm panji wayah buyut, manawa dudu wayah buyut dalêm, sarakahe padha lan sarakahe wong cilik kang duwe pomahan utawa pangindhung, dene manawa ana kang ambawani, sarakahe padha lan sarakahe kang ambawani, samono mau yèn pangkate ora kurang saka pangkate kang dibawani.

Bab 4

Upama abdi dalêm panèwu mantri utawa abdi dalêm liya-liyane bapakne dadi pangindhung utawa wong cilik, sanajan dibawani dening bapakne, sarakahe manut sarakahe panèwu mantri utawa abdi dalêm liya-liyane, mangkono uga upama abdi dalêm panèwu mantri mau bapakne dadi abdi dalêm lurah bêkêl jajar, sarakahe manut sarakahe panèwu mantri, mangkono sapêpadhane.

Bab 5

Abdi dalêm wadana kaliwon sapêpadhane sapangisor kang wus kakarsakake lèrèn saka pagaweane nalika isih anglakoni pagawean, iku sarakahe saparoning sarakahe nalika isih anglakoni pagawean.

--- 5 : 59 ---

4. Djikaloe papanja soedah meninggal doenia, srakahnja djikaloe tjoetjoe atawa boejoetnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan sama dengen srakahnja pandji tjoetjoe boejoet, djikaloe boekan tjoetjoe atawa boejoetnja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan srakahnja sama dengen srakahnja orang ketjil jang poenja erf atawa pangiendoeng, adapoen djikaloe ada jang membawanni pake pasamoewan apa pantesnja pangkatnja jang membawanni srakahnja sama dengen srakahnja jeng[16] membawanni, bagitoe tioe,[17] djikaloe pangkatnja tiada koerang dari pangkatnja jang di bawanni.

Fatsal 4.

Sandènja panewoe mantri atawa hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan lain-lainnja, papanja djadi pangiendoeng atawa orang ketjil, maskipoen di bawanni oleh papanja, srakahnja menoeroet srakahnja panewoe mantri atawa hambanja Srie Padoeka Toean Soesoehoenan lain-lainnja, bagitoe djoega sandènja panewoe mantri itoe papanja djadi loerah bêkêl djadjar, srakahnja menoeroet srakahnja panewoe mantri, bagitoe sasamanja.

Fatsal 5.

Wadono kaliwon sasamanja ka bawah jang soedah di brenti dari pakerdjaännja misieh boleh berpakean sabagei mana koetika misieh mendjalani pakerdjaan, itoe srakahnja saparo dari srakahnja [srakah...]

--- 5 : 60 ---

[...nja]

Bab 6

Dene ubarampe lan sajèn sapêpadhane isarate wong ningkahan kaya kang muni bab kaping: 12, ing layang pranatan manira mau, iku manira lilani rêrukunan katêbas karupakake dhuwit, nanging kèhe ora kêna luwih saka sarupiyah, pangantène lanang sarupiyah, pangantène wadon sarupiyah, gunggung rong rupiyah.

Iku sarupane kang kawajiban anindakake panaiban padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 22 sasi Dulkangidah taun Alip, ăngka: 1827. Utawi kaping: 14 April 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 61 ---

koetika misieh mendjalani pakerdjaän.

Fatsal 6.

Adapoen hoeba rampè dan sadjèn sasamanja isaratnja orang nikahan saperti jang terseboet fatsal 12. di mana kita poenja soerat pranatan tadi, itoe boleh roekoenan di tebas roepa oewang, tetapi banjaknja tiada boleh lebih dari satoe roepia, panganten laki satoe roepia, panganten prampoean satoe roepia, djoemblah doewa roepia.

Dari pada itoe sagala jang wadjib mendjalanken Panaiban soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 22 boelan Doelkaidah taoen Alip 1827, atawa ari 14 April 1898.

--- 5 : 62 ---

Ăngka 139

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, aparing sumurup marang sarupane uwong kawula dalêm ing Surakarta, wiwit besuk tanggal kaping: 31 sasi Agustsus, taun 1898, utawa tanggal kaping: 13 sasi Rabingulakir taun Ehe, 1928, nganti tanggal kaping: 6 sasi Sèptèmbêr taun 1898, utawa tanggal kaping: 19 uga sasi Rabingulakir Ehe, 1828, dadi ing dalêm pitung dina, sarupane uwong padha kalilan angadêgake bango kanggo dodolan sarta gawe tontonan sapanunggalane ana kagungan dalêm alun-alun lor, kaya manawa nuju kagungan dalêm gamêlan sakatèn ing sasi Mulud, dene kalilane wiwit ngadêgade bango mau sabubare paradhê.

--- 5 : 63 ---

Ondang-ondang.[18]

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat, kasih bertaoe pada sagala orang hambanja Srie Padoeka di Soerakarta.

Moelai besoek ari 13 Augustus 1898, atawa tanggal 18 boelan Rabingoelakir tahoen Ehe 1828 sampe ari 6 September 1898 atawa tanggal 19 djoega boelan Rabingoelakir Ehe 1828, djadi di dalem toedjoe ari sagala orang bole sama berdiriken Bango boeat djoewalan serta boeat tontonan sabaginja ada di Aloen Aloen lor saperti djikaloe waktoe boenjinja Srie Padoeka ampoenja gamelan Sekaten boelan Moeloed.

Adapoen moelainja boleh berdiriken Bango itoe sasoedahnja abis Parade.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan sama menoeroet, sagala pembesar dan politie soepaja sama menjiarken di bawahnja samoea.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 2 boelan Soero Tahoen Ehe 1828 atawa ari 23 Mei 1898.

--- 5 : 64 ---

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan padha angestokna, sarupaning panggêdhe lan para pulisi padha anglumrahna marang wawêngkone dhewe-dhewe kang warata.

Dhawuhing undhang- undhang tanggal kaping: 2 sasi Sura taun Ehe, ăngka 1828, utawa kaping 23 Mei 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 65 ---

Ăngka 140

Undhang-undhang.

Têrang kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kanjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarupane wong kang padha anyewakake kareta, ing wêktu pasamuan balapan, wiwit tanggal kaping: 24 tumêka kaping 27 Juni 1898 iki, ora manira lilani angundhakake pasewane luwih saka kaya kang kasêbut ing ngisor iki.

Kareta jaran loro bangku siji,

Sajam ... sarupiyah, yèn kurang saka sajam, kaitung sajam.

Karo têngah jam ... karo têngah rupiyah.

Rong jam ... rong rupiyah.

Têlu têngah jam ... têlu têngah rupiyah.

Têlung jam ... têlung rupiyah.

--- 5 : 66 ---

No 140.

Oendang-Oendang.

Terang Kangdjeng Toean Resident di SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta, memrentahken saperti di bawah ini.

Sagala orang jang sama menjéwaken kreta, pada waktoe pasamoean Balapan, moelai tanggal 24 sampe tanggal 27 Juni 1898 ini, tiada boleh bikin naèk paséwannja lebih dari jang terseboet di bawah ini.

Kreta rakitan koeda doea bangkoe satoe.

Satoe djam ... f 1,-

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam.

Satoe satengah djam ... f 1,50

Doewa djam ... f 2,-

Doewa satengah djam ... f 2,50

Tiga djam ... f 3,-

Ampat djam ... f 4,-

Djikaloe boeat bawa ka tempat Balapan dengen poelangnya ... f 2,-

--- 1 : 67 ---

Patang jam ... patang rupiyah.

Yèn mênyang ing balapan dalah ulihe ... rong rupiyah.

Kareta jaran loro bangku loro,

Sajam ... karo têngah rupiyah, yên kurang saka sajam, kaitung sajam.

Karo têngah jam ... rong rupiyah salawe sèn.

Rong jam ... têlung rupiyah.

Têlung jam ... kalima têngah rupiyah.

Patang jam ... nêm rupiyah.

Yèn mênyang balapan dalah ulihe ... têlung rupiyah.

Dene tumrape kareta kang lumrah diarani andhong iku pasewane:yèn ngêmot wong loro lumaku marang balapan, sèkêt sèn, ulihe saka balapan, sèkèt sèn, yèn luwih saka wong loro, tumêkane wong lima, lumaku marang balapan, pitung puluh lima sèn, ulihe saka balapan, pitung puluh lima sèn.

Manawa kang anyewakake kareta lan jaran mau ora angèstokake pêpacake layang undhang-undhang iki, bakal kasêrêg sarta kapatrapan dhêndha akèh-akèhe,

--- 5 : 68 ---

Kreta rakitan koeda doewa bangkoe doewa.

Satoe djam ... f 1,50

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam.

Satoe satengah djam ... f 2,25

Doewa djam ... f 3,-

Tiga djam ... f 4,50

Ampat djam ... f 6,-

Djikaloe boeat bawa ka tempat Balapan dengen poelangnya ... f 3,-

Adapoen kreta jang biasanja di bilang Andong, itoe paséwannja: Djikaloe moeat orang doewa berdjalan ka Balapan ... f 0,50

koembalinja dari Balapan ... f 0,50

Djikaloe lebih dari orang doewa sampe orang lima: berdjalan ka Balapan ... f 0,75

Koembalinja dari Balapan ... f 0,75

Djikaloe jang mênjéwaken kreta dan koeda tiada menoeroet papatjaknja ini Oendang-Oendang hendak di klacht serta di denda banjak banjaknja f 10, sapoeloeh roepia, atawa di oekoem bekerdja paksa, di bri makan tiada pake bajaran, lama lamanja 14 ampat blas ari.

Ini soerat Oendang- Oendang di briken kapada sakalian pambesar [pam...]

--- 5 : 69 ---

[...besar]

10 = sapuluh rupiyah, utawa nyambut gawe paksan, diparingi pangan tanpa bayaran, lawas-lawase: 14 = pat bêlas dina.

Layang undhang-undhang iki kaparingake marang para panggêdhe sarta para pulisi supaya banjur kalumrahake marang wêwêngkone dhewe-dhewe, sarta katèmplèkake ana panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 26 sasi Sura ing taun Ehe, ăngka: 1828. Utawa tanggal kaping: 16 Juni, 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 70 ---

serta sagala politie soepaja lantas tersiarken pada bawah prentahnja sendiri sendiri, serta di taroeh di mana tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 26 boelan Soero tahoen Ehe 1828 atawa ari 16 Juni 1893.

--- 5 : 71 ---

Ăngka 141

Undhang-undhang

Têrang kangjêng tuwan residhèn, Surakarta.

Manira Kangjêng radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarupane wong kang padha anyewakake kareta sajrone ana pasamuwan jumênênge Kangjêng Sri Maharaja Putri ing Nèdêrlan, wiwit tanggal kaping: 31 Agustus, tumêka kaping: 6 Sèptèmbêr, 1898 iki, ora manira lilani angundhakake pasewane luwih saka kaya kang kasêbut ing ngisor iki.

Kareta jaran loro bangku siji,

Sajam ... sarupiyah, yèn kurang saka sajam, kaitung sajam.

Karo têngah jam ... karo têngah rupiyah.

Rong jam ... rong rupiyah.

Têlu têngah jam ... têlu têngah rupiyah.

--- 5 : 72 ---

No 141.

Oendang-Oendang.

Terang Kangdjeng Toean Resident di SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati SosrodiniEngrat, Papatih di kraton Soerakarta, memrentahken saperti di bawah ini.

Sagala orang jang sama menjewaken kreta, di dalem ada pasamoean berdirinja SrieBagenda maha radja Poetri di Nederland, moelai tanggal 31 Augustus sampei tanggal 6 September 1898 ini, tiada bolih bikin naek pasewannja lebih dari jang terseboet di bawah ini.

Kreta rakittan koeda doea bangkoe satoe satoe djam ... f 1,-

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam

satoe satengah djam ... f 1,50

doea djam ... f 2,-

doea satengah djam ... f 2,50

tiga djam ... f 3,-

ampat djam ... f 4,-

Kreta rakittan koeda doea bangkoe doea satoe djam ... f 1,50

--- 5 : 73 ---

Têlung jam ... têlung rupiyah

Patang jam ... patang rupiyah

Kareta jaran loro bangku loro.

Sajam ... karo têngah rupiyah, yèn kurang saka sajam, kaitung sajam.

Karo têngah jam ... rong rupiyah salawe sèn.

Rong jam ... têlung rupiyah.

Patang jam ... nêm rupiyah.

Dene tumrape kareta kang lumrahe diarani andhong iku pasewane: yèn ngêmot wong loro lumaku marang ing panggonan karamean, kaya ta ing ngalun-alun lan ing Warungpêlêm sapanunggalane: sèkêt sèn, ulihe padha sèkêt sèn, yèn luwih saka wong loro tumêkane wong lima, pitung puluh lima sèn, ulihe padha pitung puluh lima sèn.

Manawa kang anyewakake kareta lan jaran mau ora angèstokake pêpacake layang undhang-undhang iki, bakal karêsêg sarta kapatrapan dhêndha akèh-akèhe: 10 = sapuluh rupiyah, utawa nyambut gawe paksan, diparingi pangan tanpa bayaran, lawas-lawase: l4 = pat bêlas dina.

--- 5 : 74 ---

di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam satoe satengah djam ... f 2,25

doea djam ... f 3,-

tiga djam ... f 4,50

ampat djam ... f 6,-

Adapoen kreta jang biasanja di bilang andong, itoe pasewannja: djikaloe moeat orang doewa berdjalan ka tempat karamejan, saperti Aloen-Aloen dan di Waroengpelem sasamanja ... f 0,50

koembalinja sama ... f 0,50

Djikaloe lebih dari orang doea sampe orang lima ... f 0,75

koemablinja sama ... f 0,75

Djikaloe jang menjewaken kreta dan koeda tiada menoeroet papatjak ini Oendang-Oendang hendak di klacht serta di denda banjak banjaknja f 10, sapoeloeh roepiah atawa di hoekoem bekerdja paksa di bri makan tiada pake bajaran lama lamanja 14 ampat belas ari.

Ini soerat Oendang-Oendang di briken kapada sakalian pambesar serta sagala politie soepaja lantas tersiarken pada bawah prentahnja sendiri sendiri serta di taroeh di mana tempat saperloenja soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boeninja.

Djatoehnja Oendang-Oendang pada ari 5 boelan Rabingoelakir taoen Ehe 1828 atawa ari 23 Augustus 1898.

--- 5 : 75 ---

Layang undhang-undhang iki kaparingake marang para panggêdhe sarta para pulisi supaya banjur kalumrahake marang wawêngkone dhewe-dhewe, sarta katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 5 sasi Rabingulakir ing taun Ehe, ăngka: 1828, utawa tanggak kaping: 23 Agustus, 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 76 ---

Ăngka 142

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anguningani unine bab: 25, bab kaping: 28 ing layang sêtat blad, taun 1897, ăngka: 61, kang wus manira waratakake kalawan layang dhawuh manira katiti masan kaping: 3 sasi Nopèmbêr taun 1897, ăngka: 163/3 A andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Kayu jati kang durung kagarap, sarta kang ora bisa katêrangake asline tinêmu sajroning padesan-padesan kang kasêbut ing pranatan iki, kaanggêp kayu kausung, dadi kudu mawa layang pas utawa sèrtipikat, kaya ta:

Dhistrik Grogol, kabupatèn Bayalali.

1. Ing desa Nglêdhok, 2. Ing desa Karangmalang, 3. Ing desa Klega, 4. Ing desa Kangkung Lor

--- 5 : 77 ---

No. 142

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, sasoedahnja mengatahoei boeninja fatsal 25 dan dan fatsal 28 di staatsblat taoen 1897 No. 61. jang soedah Kita tersiarken dengen Kita ampoenja soerat parentah pada ari 3 November 1897, No. 165/3 A. memrentahken saperti di bawah ini.

Kajoe djati jang beloem di garap, serta jang tiada bisa di terangken haslinja terdapat di dalemnja padesan-padesan jang terseboet pranatan ini, di hanggep kajoe di hangkat, djadi moesti pake soerat pas atawa sertipicat saperti:

District Grogol Kaboepaten Bojolali

1. di desa Ngledok, 2. di desa Karangmalang, 3. di desa Klégo, 4. di desa Kangkoeng lor

--- 5 : 78 ---

5. ing desa Kangkung Kidul, 6. ing desa Jêrukan, 7. ing desa Sêmbung, 8. ing desa Tambakan, 9. ing desa Pringapus, 10. ing desa Majalêgi, 11. ing desa Mêlikan, 12. ing desa Kêdhungjati, 13. ing desa Ngrajêk, 14. ing desa Kayên, 15. ing desa Bladho, 16. ing desa Dampit, 17. ing desa Jatikandhang, 18. ing desa Ngarèn, 19. ing desa Kutukan, 20. ing desa Dhuwaran, 21. ing desa Brangkal, 22. ing desa Karanglo, 23. ing desa Cungkup, 24. ing desa Karanggênêng, 25. ing desa Ngablak

--- 5 : 79 ---

5. di desa Kangkoeng Kidoel, 6. di desa Djeroekan, 7. di desa Semboeng, 8. di desa Tambakan, 9. di desa Pringapoes, 10. di desa Modjolegi, 11. di desa Melikan, 12. di desa Kedoengdjati, 13. di desa Ngradjek, 14. di desa Kayen, 15. di desa Blado, 16. di desa Djampit, 17. di desa Djatikandang, 18. di desa Ngaren, 19. di desa Koetoekan, 20. di desa Doewaran, 21. di desa Brangkal, 22. di desa Karangloo, 23. di desa Tjoengkoep, 24. di desa Karanggeneng, 25. di desa Ngablak

--- 5 : 80 ---

26. di desa Kloposawit, 27. di desa Badjangan, 28. di desa Sambeng, 29. di desa Mondokan, 30. di desa Djoho, 31. di desa Kendhal, 32. di desa Ked: Woeloeh, 33. di desa Gajam, 34. di desa Bertjaklor, 35. di desa Woeloegedé Wetan, 36. di desa Woeloegedé Koelon, 37. di desa Krobokan, 38. di desa Kaliwekas, 39. di desa Kedoeng plosa, 40. di desa Kedoeng dondo, 41. di desa Brodjo, 42. di desa Kêd: dawoeng, 43. di desa Kloempit, 44. di desa Tjebling, 45. di desa Tegal redjo, 46. di desa Sekardangan

--- 5 : 81 ---

26. Ing desa Klapasawit, 27. ing desa Bajangan, 28. ing desa Sambèng, 29. ing desa Mondhokan, 30. ing desa Jaha, 31. ing desa Kêndhal, 32. ing desa Kedhungwuluh, 33. ing desa Gayam, 34. ing desa Bercaklor, 35. ing desa Wulugêdhewetan, 36. ing desa Wulugêdhekulon, 37. ing desa Krobokan, 38. ing desa Kaliwêkas, 39. ing desa Kêdhungplas, 40. ing desa Kêdhungdhondha, 41. ing desa Braja, 42. ing desa Kêdhungdhawung, 43. ing desa Klumpit, 44. ing desa Cêbling, 45. ing desa Têgalrêja, 46. ing desa Sêkardangan

--- 5 : 82 ---

47. di desa Pelang, 48. di desa Kal mati, 49. di desa Ked: Banteng, 50. di desa Ked: Randoe, 51. di desa Kapoeran, 52. di desa Ngandong

District Gemolong Kaboepaten Sragen.

53. di desa Blawong, 54. di desa Djosari, 55. di desa Ngoebalan, 56. di desa Kedoean, 57. di desa Sendangnongko, 58. di desa Soemberan, 59. di desa Tegal kiter, 60. di desa Balepandjang, 61. di desa Ngoeter, 62. di desa Seranglor, 63. di desa Ngeboran, 64. di desa Boeloe

Dhistrict Grogol, Kaboepaten Bojolali.

65. di desa Bodeh, 66. di desa Ked. tjoemplêng, 67. di desa Tjarmé

--- 5 : 83 ---

47. Ing desa Pêlang, 48. ing desa Kalimati, 49. ing desa Kêdhungbanthèng, 50. ing desa Kêdhungrandhu, 51. ing desa Kapuran, 52. ing desa Ngandong

Dhistrik Gemolong Kabupatèn Sragèn.

53. ing desa Blawong, 54. ing desa Jasari, 55. ing desa Ngubalan, 56. ing desa Kêdohan, 57. ing desa Sêndhangnăngka, 58. ing desa Sumbêran, 59. ing desa Têgalkitêr, 60. ing desa Balepanjang, 61. ing desa Ngutêr, 62. ing desa Seranglor, 63. ing desa Ngeboran, 64. ing desa Bulu

District Grogol, Kaboepatèn Bojolali.

65. ing desa Bodhèh, 66. ing desa Kêdhungcumplêng, 67. ing desa Cêrme.

--- 5 : 84 ---

68.di desa Smak[19] 68.di desa Smak, 69. di desa Kejongngowi, 70. di desa Lêsês, 71. di desa Boeloe, 72. di desa Garon, 73. di desa Péngkol, 74. di desa Plandakan, 75. di desa Karang Winong, 76. di desa Plaossan, 77. di desa Djambijan

District Gemolong, Kaboepaten Sragen.

78. di desa Platar

79. di desa Ked. lélé, 80. di desa Bodèh, 81. di desa Smak, 82. di desa Kêd.tjoempleng, 83. di desa Landji, 84. di desa Ngrampah, 85. di desa Ked. paing, 86. di desa Nglempong, 87. di desa Banger, 88. di desa Ngrakoem

--- 5 : 85 ---

68. Ing desa Sêmak, 69. ing desa Keyong Ngopi, 70. ing desa Lêsês, 71. ing desa Bulu, 72. ing desa Garon, 73. ing desa Pengkol, 74. ing desa Plandhakan, 75. ing desa Karangwinong, 76. ing desa Plaosan, 77. ing desa Jambeyan

Dhistrik Gêmolong, Kabupatèn Sragèn.

78. ing desa Platar

79. ing desa Kedhunglele, 80. ing desa Bodhèh, 81. ing desa Sêmak, 82. ing desa Kêdhungcumplêng, 83. ing desa Lanji, 84. ing desa Ngrapah, 85. ing desa Kedhungpaing, 86. ing desa Nglêmpong, 87. ing desa Bangêr, 88. ing desa Ngrakum

--- 5 : 86 ---

89. di Desa Goejoeban, 90. di desa Wonosari, 91. di desa Doewet, 92. di desa Watoe Gêdé, 93. di desa Gréndjéngan, 94. di desa Ked. Ajoe, 95. di desa Saréjan, 96. di desa Karang, 97. di desa Sendangrêdjo, 98. di desa Mlangi, 99. di desa Sendangdjambe, 100. di desa Bodjong, 101. di desa Tjremas, 102. di desa Kemoesoe lor, 103. di desa Kemoesoe kidul, 104. di desa Bawoe, 105. di desa Moejon, 106. di desa Lentjong, 107. di desa Pilangdojong, 108. di desa Ked. tombro, 109. di desa Remplas Wates

--- 5 : 87 ---

89. Ing desa Guyuban, 90. ing desa Wanasari, 91. ing desa Dhuwêt, 92. ing desa Watugêdhe, 93. ing desa Grenjengan, 94. ing desa Kêdhungayu, 95. ing desa Sareyan, 96. ing desa Karang, 97. ing desa Sêndhangrêja, 98. ing desa Mlangi, 99. ing desa Sêndhangjambe, 100. ing desa Bojong, 101. ing desa Trêmas, 102. ing desa Kêmusu lor, 103. ing desa Kêmusu kidul, 104. ing desa Bawu, 105. ing desa Muyon, 106. ing desa Lêncong, 107. ing desa Pilangdhoyong, 108. ing desa Kêdhungtămbra, 109. ing desa Rêmpêlaswatês

--- 5 : 88 ---

110. di Desa Dadapan, 111. di desa Kali telawah, 112. di desa Benteran, 113. di desa Blendoeng, 114. di desa Ked.Oeter, 115. di desa Kopen, 116. di desa Djamban, 117. di desa Trodjiwo, 118. di desa Djembloek, 119. di desa Leban, 120. di desa Watoe Genoek, 121. di desa Patjdi kêrêp, 122. di desa Bogoredjo, 123. di desa Genoek redjo, 124. di desa Klewar, 125. di desa Grogol, 126. di desa Djoerang Genting, 127. di desa Kali batjin, 128. di desa Lemah irêng, 129. di desa Tegal sari, 130. di desa Beran

--- 5 : 89 ---

110. Ing desa Dhadhapan, 111. ing desa Kalitêlawah, 112. ing desa Bêntèran, 113. ing desa Blêndhung, 114. ing desa Kêdhungutêr, 115. ing desa Kapèn, 116. ing desa Jamban, 117. ing desa Trajiwa, 118. ing desa Jêmbluk, 119. ing desa Lêban, 120. ing desa Watugênuk, 121. ing desa Pacingkêrêp, 122. ing desa Bagarêja, 123. ing desa Gênukrêja, 124. ing desa Klèwèr, 125. ing desa Grogol, 126. ing desa Juranggênting, 127. ing desa Kalibacin, 128. ing desa Lêmahirêng, 129. ing desa Têgalsari, 130. ing desa Bêran

--- 5 : 90 ---

131. di desa Ked Aren, 132. di desa Kali toelang, 133. di desa Klampok, 134. di desa Tojong, 135. di desa Toegoe Geneng

District Karang Gede, Kaboepaten Bojalali.

136. di desa Soeroe godo, 137. di desa Manon, 138. di desa Poetat, 139. di desa Pelem, 140. di desa Gedjoegan, 141. di desa Djengglongsoko, 142. di desa Koenti lor, 143. di desa Koenti kidul, 144. di desa Djoerang sambi, 145. di desa Djetis, 146. di desa Kadipaten, 147. di desa Mawoeng, 148. di desa Toeroenan, 149. di desa Pladas Malang, 150. di desa Karang Weroe, 151. di desa Glinggang

--- 5 : 91 ---

131. ing desa Kêdhungaron, 132. ing desa Kalitulang, 133. ing desa Klampok, 134. ing desa Toyong, 135. ing desa Tugugênêng, 136. ing desa Surugada

Dhistrik Karanggêdhe, Kabupaten Boyolali.

137. ing desa Manon, 138. ing desa Putat, 139. ing desa Pêlêm, 140. ing desa Gêjugan, 141. ing desa Jêngglongsoka, 142. ing desa Kunthilor, 143. ing desa Kunthikidul, 144. ing desa Jurangsambi, 145. ing desa Jêthis, 146. ing desa Kadipatèn, 147. ing desa Mawung, 148. ing desa Turunan, 149. ing desa Padhasmalang, 150. ing desa Karangwêru, 151. ing desa Glinggang

--- 5 : 92 ---

152. di desa Bawang, 153. di desa Dlêban, 154. di desa Kendal, 155. di desa Rembes, 156. di desa Kahoeman, 157. di desa Tjékélan

District Grogol, Kaboepaten Bojolali.

158. di desa Tlepat, 159. di desa Karang bojo, 160. di desa Goewo, 161. di desa Soko, 162. di desa Ked. paloeng, 163. di desa Pendem, 164. di desa Klijo, 165. di desa Gosono, 166. di desa Karang ploso, 167. di desa Badjang, 168. di desa Bedojo, 169. di desa Bon Agoeng, 170. di desa Garangan, 171. di desa Losari, 172. di desa Soko kerep

--- 5 : 93 ---

152. ing desa Bawang, 153. ing desa Drêban, 154. ing desa Kêndhal, 155. ing desa Rêmbês, 156. ing desa Kauman, 157. ing desa Cèkèlan

Dhistrik Grogol, Kabupatèn Boyolali.

158. ing desa Klêpat, 159. ing desa Karangbaya, 160. ing desa Guwa, 161. ing desa Soka, 162. ing desa Kedhungpalung, 163. ing desa Pêndhêm, 164. ing desa Kliya, 165. ing desa Gosana, 166. ing desa Karangplasa, 167. ing desa Bayang, 168. ing desa Bedhoyo, 169. ing desa Bonagung, 170. ing desa Garangan, 171. ing desa Losari, 172. ing desa Sokakêrêp

--- 5 : 94 ---

173. di desa Getas krikil, 174. di desa Ngasinan, 175. di desa Djuoeang Woeni, 176. di desa Tempoeran, 177. di desa Djonggol, 178. di desa Bogor, 179. di desa Bendo babak, 180. di desa Bertjak, 181. di desa Bodjo, 182. di desa Pringdjowo, 183. di desa Bodeh, 184. di desa Toegoe ledok, 185. di desa Daplang, 186. di desa Kali Wekas, 187. di desa Djoewangi, 188. di desa Karangmanis, 189. di desa Ngandong, 190. di desa Mangkoan, 191. di desa Cêrma, 192. di desa Gambang, 193. di desa Tjekal [Tjeka...]

--- 5 : 95 ---

[...l]

173. Ing desa Gêtaskrikil, 174. ing desa Ngasinan, 175. ing desa Jurangwuni, 176. ing desa Têmpuran, 177. ing desa Jonggol, 178. ing desa Bogor, 179. ing desa Bendhababak, 180. ing desa Bêrcak, 181. ing desa Boja, 182. ing desa Pringjawa, 183. ing desa Bodhèh, 184. ing desa Tugulêdhok, 185. ing desa Dhaplang, 186. ing desa Kaliwêkas, 187. ing desa Juwangi, 188. ing desa Karangmanis, 189. ing desa Ngandong, 190. ing desa Mangkolan, 191. ing desa Cêrma, 192. ing desa Gambang, 193. ing desa Cekal

--- 5 : 96 ---

194. di desa Bantjakan, 195. di desa Sampangan, 196. di desa Gebjok, 197. di desa Pandeyan, 198. di desa Sambiredjo, 199. di desa Karangploso, 200. di desa Pingkol, 201. di desa Garon, 202. di desa Larangan, 203. di desa Djatisari, 204. di desa Kalangan, 205. di desa Petjoekan

Dari pada itoe segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada hari 15 boelan Djoemadilakir tahoen Ehe 1828, atawa ari 31 October 1898.

--- 5 : 97 ---

194. ing desa Bancakan, 195. ing desa Sampangan, 196. ing desa Gebyog, 197. ing desa Pandheyan, 198. ing desa Sambirêja, 199. ing desa Karangplasa, 200. ing desa Pingkol, 201. ing desa Garon, 202. ing desa Larangan, 203. ing desa Jatisari, 204. ing desa Kalangan, 205. ing desa Pêcukan

Iku sarupane wong padha sumurupa lan padha ngèstokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 15 sasi Jumadilakir taun Ehe, ăngka 1828. Utawa kaping: 31 Oktobêr, 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 98 ---

No. 143

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat satelah mengatahoei serta berfikir hatoer beremboeknja sagala Boepati politie, dari hal pendjaganja pada orang ketjil soepaja tjoekoep bolehnja sama tatanèn, sekarang kita memrentahken saperti di bawah ini.

1. Sagala tanah desa di bawah Srie Padoeka Toean Soesoehoenan Soerakarta, jang bêkêlnja pikoel pamaron, djikaloe itoe tanah sawahnja dapet ajer, itoe jang wadjib kasieh bibit bêkêl atawa orang ketjil jang poenja pakerdjaän sendiri sendiri, adapoen djikaloe sawahnja tiada dapet ajer manka békèl atawa orang ketjil jang poenja pakerdjaän itoe tiada bisa kasieh bibit sebab terang miskin tiada poenja bibit, itoe jang wadjib kasieh bibit jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa, tetapi itoe bibit sasoedahnja panén hendak koembali sabrapa itoengnja bolehnja kasieh bibit.

2. Tanah desa jang békénja pikoel padjék, itoe jang wadjib

--- 5 : 99 ---

Ăngka 143

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anguningani sarta anggalih atur pirêmbuge abdi dalêm para bupati pulisi, bab rumêksane marang wong cilik supaya kacukup gone padha tatanèn, ing mêngko manira andhawuhake kaya ing ngisor iki.

1. Sarupane bumi desa ing bawah dalêm Surakarta, kang babêkêle nyăngga pamaron, manawa bumi mau sawah êloh, iku kang wajib mijèni bêkêl utawa wong cilik kang duwe garapan dhewe-dhewe, dene manawa sawahe cêngkar, măngka bêkêl utawa wong cilik kang duwe garapan mau ora bisa mijèni jalaran têtela kamlaratan ora duwe wiji, iku kang wajib mijèni kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani, nanging wiji mau sawuse panèn bakal bali sawujud pira petunge gone mijèni.

2. Bumi desa kang bêkêle nyăngga pamajêgan, iku kang

--- 5 : 100 ---

kasieh bibit békél atawa orang ketjil jang poenja pakerdjaän sendiri sendiri, akan tetapi djikaloe bêkél atawa orang ketjil itoe terang sama tiada bisa mengadaken bibit itoe jang wadjib toeloeng kasieh bibit djoega jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa, tetapi itoe bibit sasoedahnja panèn djoega hendak koembali sabrapa itoengnja bolehnja kasieh bibit.

3. Saben saben boesim bekerdja sawah segala békèl wadjib sama meraportk n[20] pada panewoe mantri distrikt jang membawahken, soedah sedia bibit atawa beloem, djikaloe beloem sedia atawa sedianja bibit beloem sampe, bolehnja minta bibit pada jang poenja gadoehan atawa jang koewasa tiada dapet atawa di bikin ewoeh. Panewoe Mantri district jang membawahken moesti lekas priksa ka papan jang terang, pake priksa jang terng[21] dari adanja bêkêl atawa orang ketjil jang beloem poenja bibit itoe, dengen tanda atawa saksi jang sampe, apa adanja papriksan di atoerken ka Kaboepaten, djikaloe itoe päpriksan fikirranja Boepati soedah sampe, moesti lekas di atoerken pada Negri, kapan bolehnja boloem[22] bisa sedia bibit atawa sedianja beloem sampe ut terang tiada dari salahnja jang poenja pakerdjaän sendiri, Negri hendak memrentahken pada jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa soepaja lantas kasieh bibit, tetapi itoe bibit kapan soedah

--- 5 : 101 ---

wajib mijèni bêkêl utawa wong cilik kang duwe garapan dhewe-dhewe. Ewa samono manawa bêkêl utawa wong cilik mau têtela padha ora bisa nganakake wiji, iku kang wajib mitulungi awèh wiji uga kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani, nanging wiji mau sawise panèn uga bakal bali sawujud sapira petunge gone awèh wiji.

3. Sabên-sabên măngsa anggarap sawah, sarupane bêkêl wajib padha anglapurake marang abdi dalêm panèwu mantri dhistrik kang ambawahake, wus sadhiya wiji apa durung, manawa durung sadhiya utawa sadhiyane wiji durung cukup, panjaluke wiji marang kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani ora olèh utawa pakewuh, panèwu mantri dhistrik kang ambawahake tumuli titi pariksaa marang balabag kang têrang, manawa niti-nitiya kaanane bêkêl utawa wong cilik kang durung duwe wiji mau, kalawan tăndha utawa saksi kang nyukupi, apa ananing papriksan kaladèkna marang kabupatèn, manawa papriksan mau pamikire bupati wus anyukupi tumuli kaladèkna marang nagara, manawa gone durung bisa wiji utawa sadhiyane durung cukup mau têtela ora saka inane kang duwe garapan dhewe, nagara bakal andhawuhake marang kang duwe [du...]

--- 5 : 102 ---

[...we]

panén djega[23] hendak koembali sabrapa itoengnja bolehnja kasih bibit serta maskipoen itoe tanah pikoel pamadjoegan, jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa kabetoel trima separonj[24] kloewaran saperti tanah jang di pikoel paparon, djadi tiada trima padjèg, tetapi tjoema satoe moesim jang bibitnja dari jang poenja gadoehan atawa dari jang pegang koewasa itoe.

4. Djikaloe jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa tiada bisa kasieh bibit, sebab dari miskin atawa sebab lain ainnja[25] jang tiada bisa atawa tiada koewat kasieh bibit, itoe peprentahan Negri jang membri bibit, kapan soeda panén paprentahan Negri minta koembalinja bibit, serta kloewarnja sawah itoe jang separo djoega djadi poenjanja paprentahan Negri adapoen padjeg dengen hoeba rampénja laladennja bekel jang kabetoel di trima oleh jang poenja gadoehan atawa jang pegang koewasa itoe paprentahan Negri jang hendak membri sabrapa itoengnja.

Djkaloe [26] terang dari salahnja jang poenja pakerdjaän sendiri, itoe bibitnja djoega hendak dibri dari paprentahan Negri, pembaginja kloewaran djoega saperti jang terseboet Nomer 4. tadi tetapi jang poenja pakerdjaän di denda banjaknja satoe sampei f 600. anem ratoes roepia, djikaloe tiada bisa bajar denda, lantas di oekoem bekerdja paksa pake di bri makan tiada pake bajaran [baja...]

--- 5 : 103 ---

[...ran]

gadhuhan utawa marang kang nguwasani supaya banjur awèh wiji, nanging wiji mau sawuse panèn uga bakal bali sawujud sapira petunge gone awèh wiji sarta sanajan bumi mau nyăngga pamajêgan, kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani kabênêr anampani paroning pamêtu kaya dene bumi kang disăngga maron, dadi ora nampani pajêg, nanging mung saoyot kang wijine saka kang duwe gadhuhan utawa saka kang nguwasani mau.

4. Manawa kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani ora bisa awèh wiji jalaran saka kamlaratan utawa sabab liya-liyane, kang têtela ora bisa utawa ora kêlar awèh wiji, iku paprentahan nagara kang maringi wiji, sawuse panèn paprentahan nagara mundhut balining wiji sawujud, sarta pamêtuning sawah mau kang saparo uga dadi kagungane paprentahan nagara, dene pajêg sauba rampene lêladèning bêkêl kang kabênêr ditampani dening kang duwe gadhuhan utawa kang nguwasani, iku paprentahan nagara kang bakal amaringi sapira petunge.

5. Manawa têtela saka inane kang duwe garapan dhewe, iku wijine iya bakal diparingi saka paprentahan nagara, patrap pambagining pamêtu uga kaya adêg-adêg ăngka, [ăng...]

--- 5 : 104 ---

[...ka,]

di dalem seratoes roepia lamanja tiga poeloeh ari.

Djikaloe ada jang tiada menoeroet ini Pranatan hendak di klacht prakara melanggar prentah, di denda atawa di oekoem saperti di atas tadi.

Djatoehnja pranatan pada ari 2 boelan Roewah taoen Ehe 1828, atawa ari 16 December 1898.

--- 5 : 105 ---

4 mau, nanging kang duwe garapan kadhêndha kèhe, sarupiyah tutug: 600 = nêmatus rupiyah, yèn ora bisa bayar dhêndha banjur kapatrapan paukuman nyambut gawe paksan nganggo kaparingan pangan tanpa bayaran, ing dalêm satus rupiyah lawase têlung puluh dina.

Manawa ana kang ora ngestokake pranatan iki bakal kasêrêg prakara nêrak parentah, kadhêndha utawa kapatrapan paukuman kaya ing dhuwur mau.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 2 Ruwah taun Ehe ăngka: 1828, utawa kaping: 16 Dhesèmbêr, 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 106 ---

Ăngka 144

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, aparing sumurup marang sarupane uwong, wiwit tanggal sapisan, sasi Januari, taun 1899, prabeyane ambêlèh kêbo utawa gudèl, sapi utawa pêdhèt, jaran utawa bêlo, sapêpadhane kang lumrah diarani pêklèkèk, wus ora kapajêgake kaya kang wus kalakon, nanging kaasta dhewe dening kangjêng guprêmènt, dene panuwune lilah sarta pambayare prabeya kang sumêdya ambêlèh kêbo sapanunggalane mau marang abdi dalêm panèwu mantri kang amêngkoni panggonane ambêlèh, amung sajroning kutha karaton Surakarta iku isih lêstari marang abdi dalêm panèwu pulisi jagalan, mungguh prêlune liya-liyane ing têmbe bakal manira dhawuhake.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angèstokna

--- 5 : 107 ---

No. 144

Oendang-Oendang.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, mambri taoe pada sagala orang, moelai tanggal satoe boelan Januari taoen 1899, onkostnja memotong kerbo atawa goedel, sapi atawa pedet, koeda atawa belo, sa-samanja jang oemoemnja dibilang peklekek, soedah tiada dipiadjekken[27] saperti jang soedah kadjalanan, tetapi terpepang sendiri oleh Kangdjeng Guvernement, adapoen permintaänja idzin serta pembajarnja onkost jang hendak memotong, kerbo sa-samanja itoe, pada Panewoe mantri district jang membawahken tempatnja memotong tjoema di delem[28] kota Kraton Soerakarta, itoe misih teroes pada panewoe poelitie di Djagalan, adapoen perloenja lain lainnja di blakangkali hendak kita prentahken.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 8, boelan Roewah taoen Ehe, 1828 atawa ari 22 December 1898.

--- 5 : 108 ---

saprêlune.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 8 sasi Ruwah ing taun Ehe, ăngka 1828. Utawi kaping 22 Dhesèmbêr 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 109 ---

Ăngka 145

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan. Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarupane kang padha omah-omah utawa manggon sajroning kagungan dalêm pagêr bumi kadhaton, manawa duwe gawe mantu, têtakan sapanunggalane kang mawa pakumpulan utawa pakurmatan jagongan, padha ora kalilan lêlinggihan ing dhuwur, iya iku linggih kursi sapêpadhane, kalilane mung lêlingihan ing ngisor kang diarani dhepokan, dene kang kalilan duwe gawe lêlinggihan kursi sapêpadhane mung santana buyut dalêm mandhuwur, abdi dalêm pangkat kaliwon kapitan mandhuwur, panèwu mantri sarta upsir kang santana wayah lan buyut, samono iku yèn kang disuruhi kang padha kalilan lêlinggihan kursi sapêpadhane kasêbut ing dhuwur mau.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune, yèn ana kang wani-wani anêrak bakal katêtêpake ora angestokake parentah

--- 5 : 110 ---

No. 145

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan. Kita Kangdjeng Raden Hadipati Sosrodiningrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken saperti di bawah ini.

Sagala jang sama beromah atawa tinggal di dalem pager boemi Kadoton, djikaloe poenja kerdja mengawinken, tetakan sasamanja jang pake koempoelan atawa pakoermatan djagongan, sama tiada boleh berdoedoekan di atas, ja itoe doedoek koersi sasamanja, jang boleh tjoema berdoedoekan di bawah jang di bilang Depokan. Aadapoen[29] jang boleh poenja kerdja berdoedoekan koersi sasamanja tjoema Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan ampoenja familie Boejoet ka atas, hamba Srie Padoeka pangkat Kaliwon Kapitein ka atas panewoe mantri dan Officier jang familienja Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, tjoetjoe dan boejoet, bagitoe itoe djikaloe jang di minta dateng jang sama boleh berdoedoekan koersi sasamanja terseboet di atas tadi.

Dari itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja, djikaloe ada jang brani melanggar hendak di tetepken tiada menoeroet prentah.

Djatoehnja pranatan pada ari boelan Roewah taoen Ehe 1828 atawa ari 22 December 1898.

--- 5 : 111 ---

Dhawuhing pranatan tanggal kaping: 8 sasi Ruwah taun Ehe, ăngka: 1828, utawa kaping 22 Dhesèmbêr 1898.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 112 ---

No. 146

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan,moefakat dengen kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat, satelah berfikir soerat prentahnja Kangdjeng Raden Adipati Sosoronagoro kepada Regent politie dalem negri tertanda ari 8 boelan April tahoen 1869 nommer 8 sekarang kita memrentahken saperti di bawah ini.

Fatsal 1.

Sagala jang sama beroemah atawa tinggal di tanah desa djikaloe ada jang kena perkara maka kabetoel pindah dari desa tempat tinggalnja, begitoe djoega djikaloe ada jang maoe pindah dari maoenja sendiri itoe roemah atawa barang jang soedah sama terang poenjanja sendiri boleh di bawa atawa di djoewal sabagei mana maoenja sendiri, tiada ada jang bole membrentiken atawa membikin ewoeh.

Fatsal 2.

Djikaloe itoe roemah atawa barang atsalnja doeloe, dari tinggalnja orang jang pindah doeloe, tiada dengen di beli atawa di kasihken

--- 5 : 113 ---

Ăngka 146

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anggalih layang parentahe Kangjêng Radèn Adipati Sasranagara marang abdi dalêm bupati pulisi nagara, katiti masan kaping: 8 sasi April taun 1869, ăngka: 8, ing mêngko manira andhawuhake kaya ing ngisor iki:

Bab 1

Sarupane kang padha omah-omah utawa manggon ing bumi desa manawa kêna prakara, măngka kabênêr ngalih saka desa kang diomahi, mangkono uga manawa ana kang sumêdya ngalih awit saka karêpe dhewe, iku omah utawa barang kang wus padha têrang darbèke dhewe kêna kagawa utawa kaêdol apa sakarêpe dhewe, ora ana kang wênang ngandhêg utawa makewuh.

Bab 2

Manawa omah utawa barang mau ing ngarêp asli saka têtinggalane [têting...]

--- 5 : 114 ---

[...galane]

2. Djikaloe pembikinnja roemah atawa barang itoe ambil dari roepa kloewarannja itoe desa, boekan wadjibnja sendiri itoe tiada boleh di djoewal atawa di bawa pindah, sebab itoe temasoek poenjanja di tanah desa tempat tinggalnja itoe.

Fatsal 3.

Sagala orang ketjil di tanah desa jang nama koeli koewat, djikaloe maoe pindah roemah dari bawahnja itoe desa, sebeloemnja kedjalanan pindah moesti minta idin pada pembesarnja desa jang pegang koewasa bolehnja beroemah, djikaloe tanah pamadeganja toean toean pada toean jang pegang koewasa itoe tanah, kapan tiada ada sebabnja jang boleh akan moesti di brentiken, pambesarnja desa atawa taoen jang pegang koewasa wadjib lantas membri idin bolihnja pindah, djikaloe jang hendak pindah itoe maoe membawa roemah atawa barang jang poenjanja sendiri tiada boleh di brentiken, atawa di bikin ewoeh, adapoen djikaloe ada sebabnja jang boleh di brentiken atawa bolehnja maoe membawa roemah dan lainnja itoe ada ewoehnja itoe moesti di raportken kapada politie jang membawahken, soepaja di djalanken sabagaimana betoelnja.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 27 boelan Roewah taoen Ehe 1828. atawa ari 10 Januari 1899.

--- 5 : 115 ---

wong kang ngalih dhisik, ora sarana dituku utawa dililakake.

2. Manawa panggawene omah utawa barang mau anjukuk maujud pamêtune desa kono kang dudu melike dhewe, iku ora kêna diêdol utawa digawa ngalih, amarga iku dununge duwèke ing bumi desa kang diomahi mau.

Bab 3

Sarupane wong cilik ing bumi kang jênêng kuli kuwat, manawa sumêdya ngalih gone omah saka wawêngkone desa kono, iku sadurunge kalakon pangalihe, kudu pamit marang panggêdhening desa kang mêngkoni panggonane omah-omah, manawa bumi pamajêgane tuwan-tuwan marang tuwan kang nguwasani bumi mau, manawa ora ana sababe kang wênang kudu kaandhêg, panggêdhening desa utawa tuwan kang nguwasani wajib banjur anglilani pangalihe, manawa kang bakal ngalih mau sumêdya anggawa omah utawa barang kang duwèke dhewe, ora wênang kaandhêg utawa dipakewuh, dene manawa ana sababe kang wênang kaandhêg, utawa gone sumêdya anggawa omah sapanunggalane mau ana pakewuhe, iku kudu dipratelakake marang abdi dalêm pulisi kang ambawahake [ambawaha...]

--- 5 : 116 ---

[...ke] supaya katindakake apa bênêre.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angèstokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 27 sasi Ruwah taun Ehe, ăngka 1828. Utawa kaping 10 Januari 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 117 ---

Ăngka 147

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake owah-owahane layang undhang-undhang manira katiti masan kaping, 8, Ruwah Ehe, 1828, utawa kaping 22 Dhesèmbêr 1898, ăngka, 144, panyuwune lilah sarta pambayare prabeya kang sumêdya ambêlèh kêbo sapanunggalane kaya layang undhang-undhang mau sanajan sajroning kutha karaton Surakarta uga marang panèwu mantri dhistrik kang amêngkoni panggonane ambêlèh.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 28 sasi Ruwah taun Ehe, ăngka 1828, utawi kaping 11 Januari, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 118 ---

No 147

Oendang-Oendang.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat memrentahken berobahnja kita poenja soerat Oendang Oendang tertoelis pada ari 8 Roewah Ehe 1828 atawa ari 22 December 1898 no. 144 permoehoenannja idin serta pembajarnja onkost jang hendak memotong kerbo sasamanja saperti itoe soerat Oendang Oendang, maskipoen di dalem kota Kraton Soerakarta, djoega pada Panewoe mantri Distrikt jang membawahken tempatnja memotong.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 28 boelan Roewah taoen Ehe, 1828, atawa ari 11 Januari 1899.

--- 5 : 119 ---

Ăngka 148

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, anggalih parlu andhawuhake pranatan urut-urutaning lalungguhane abdi dalêm pulisi kaya ing ngisor iki,

1. ha. Bupati pulisi ing sajroning nagara, na. Bupati pulisi ing kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine.

2. ha. Kliwon pulisi ing Sukaharja, na. Kliwon pulisi ing sajroning nagara, ca. Kliwon pulisi ing kutha-kutha urut êndi kang dhisik dadine.

3. ha. Panèwu dhistrik ing sajroning nagara, na. Panèwu kabupatèn ing Sukaharja, ca. Panèwu dhistrik ing kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine

--- 5 : 120 ---

No. 148

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier in de Orde van Oranje Nasau, Papatih dari Kraton Soerakarta hadiningrat, memikir perloe memrentahken atoeran hoeroetnja kadoedoekanja politie sabagei di bawah ini:

1. ho, Boepati politie di dalem Negri, no, Boepati politie di kota kota hoeroet mana jang djadi lebih doeloe.

2. ho, Kaliwon politie di Soekohardjo, no, Kaliwon politie di dalem Negri, tjo, kaliwon politie kota kota hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe.

3. ho, Panewoe district di dalem Negri, no, Panewoe di Kaboepaten Soekohardjo, tjo, Panewoe district di kota kota hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe, roimistêr, Panewoe district di desa desa hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe,

--- 5 : 121 ---

ra. Panèwu dhistrik ing desa-desa, urut êndi kang dhisik dadine.

4. ha. Panèwu jaksa kabupatèn pulisi sajroning nagara, na. Panèwu jaksa ing kabupatèn pulisi kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine.

5. ha. Pangulu lid ing kabupatèn pulisi sajroning nagara, na. Pangulu lid ing pangadilan pradata kabupatèn ing kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine.

6. ha. Mantri dhistrik pangkat: 1, sajroning nagara, urut êndi kang dhisik dadine, na. Mantri dhsitrik pangkat: 1, ing desa-desa, urut êndi kang dhisik dadine.

7. ha. Mantri jaksa ing kabupatèn pulisi ing sajroning nagara, na. Mantri jaksa ing kabupatèn pulisi kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine.

8. ha. Mantri kabupatèn pulisi ing sajroning nagara, na. Mantri kabupatèn pulisi ing Klathèn,

9. ha. Mantri dhistrik pangkat: 2, urut êndi kang dhisik dadine.

10. ha. Mantri gripiring pradata kabupatèn ing kutha-kutha,

--- 5 : 122 ---

4. ho, Panewoe djaksa Kaboepaten politie di dalem Negri, no, Panewoe djaksa kaboepaten politie di kota kota hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe,

5. ho, Pangoeloe lid kaboepaten politie di dalem Negri, no, Pangoeloe lid pangadilan Pradoto Kaboepaten di kota kota mana jang djadinja lebih doeloe,

6. ho, Mantri district klas Ing dalem Negri, hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe, no, Mantri district klas Ing di desa desa hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe,

7. ho, Mantri djaksa Kaboepaten politie di dalem Negri, no, mantri djaksa Kaboepaten politie di kota kota hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe.

8. ho, mantri Kaboepaten politie di dalem Negri, no, Mantri Kaboepaten politie di Klaten,

9. Mantri district klas II hoeroet mana jang djadinja doeloe.

10. Mantri griffier Pradoto Kaboepaten hoeroet mana jang lebih doeloe djadinja.

11. ho, Mantri tjatjar di dalem Negri, no, Mantri tjatjar di kota kata [30] hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe.

--- 5 : 123 ---

êndi kang dhisik dadine.

11. ha. Mantri cacar ing sajroning nagara, na. Mantri cacar ing kutha-kutha urut êndi kang dhisik dadine, ca. Mantri cacar ing desa-desa, urut êndi kang dhisik dadine.

12. ha. Carik pangkat: 1, para kabupatèn pulisi urut êndi kang dhisik dadine. na. Carik pangkat: 1, para kapanewon dhistrik, sarta cariking jaksa kabupatèn pulisi, sajroning nagara, urut êndi kang dhisik dadine, ca. Carik pangkat: 2, para kabupatèn pulisi lan cariking jaksa kabupatèn pulisi ing kutha-kutha, urut êndi kang dhisik dadine. ra. Carik pangkat: 2, para kapanewon dhistrik, lan cariking kamantrèn dhistrik, urut êndi kang dhisik dadine.

Iku sarupane abdi dalêm padha sumurupa. lan angèstokna saparlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 26 sasi Sawal, ing taun Ehe 1828. Utawa kaping 9 Maret, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 124 ---

tjo, Mantri tjatjar di desa desa, hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe.

12. ha, Tjarik klas Ing sekalian Kaboepaten politie hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe. no, Tjarik klas Ing sekalian kapanewon district dan tjarik djaksa Kaboepaten politie dalem Negri hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe. tjo, Tjarik klas II sakalian Kaboepaten politie dan tjarik djaksa Kaboepaten politie di kota kota hoeroet mana jang djadinja lebih doeloe. ro, Tjarik klas II sakalian kapanewon district dan tjarik kamantren district hoeroet mana jang djadinj[31] lebih doeloe.

Dari pada itoe sakalian hamba dari Sripadoeka soepaja taoe dan mengedahken adanja.

Diprentahken pada ari 26 boelan Sawal taoen Ehe 1828. Atawa ari 9 Maart 1899.

--- 5 : 125 ---

Ăngka 149

Undhang-undhang.

Têrang kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhe Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, aparing wêruh marang sarupane uwong, kaya ing ngisor iki.

1. Ing dina Slasa tanggal kaping: 14 Bêsar taun Ehe, 1828, utawa kaping: 25 April 1899, lêbune kagungan dalêm lamaran, saka kapatihan, konjuk ing kadhaton, iku wiwit jam, 9 esuk, ing lurung sangarêp kapatihan, ora kalilan wong anglakokake jaran, kareta bèndi, garobag sapêpadhane, kênane yèn wus rampung lakune lamaran dalah kang angiringake, samono iku anjaba wong kang padha nyăngga gawe bakal andhèrèkake lamaran. Mangkono manèh wiwit ing lurung[32] Pêlêm mangidul tumêka ngarêp paresidhenan, mangidul tumêka galadhag, apa dene ing kagungan alun-alun lor sarta sakiwa-têngêne pagêlaran, sitinggil [sitinggi...]

--- 5 : 126 ---

[...l]

No. 149

Oendang Oendang.

Terang Kangdjeng Tuwan Resident di SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, membberi taoe pada sagala orang saperti di bawah ini.

1. Pada ari Slasa tanggal 14 boelan Besar taoen Ehe 1828, atawa tanggal 25e April 1899 masoeknja lamaran dari Kapatian terhoendjoek di Kadaton, moelai poekoel 9 pagi, di djalan besar moekak kapatian di larang tiada bolih orang mendjalanken koeda, kreta, bendi dan grobak sasamanja, djikaloe soedah rampoeng djalanja Lamaran dengen jang toeroet itoe samoewa boleh djalan saperti biasa, itoe jang di larang terseboet di atas lainnja jang sama angkat kerdja hendak toeroet djalanja Lamaran, bagitoe djoega moelai di mana djalan Waroengpelem, mengidoel sampei di moeka Residentie, teroes di Gladak, apa lagi di Aloen Aloen lor dan kanan kirinja Pagelaran, Sitinggil, serta di kamandoengan di dalem waktoe berdjalanja Lamaran dengen jang toeroet di larang tiada boleh orang mendjalanken koeda, kreta,

--- 5 : 127 ---

sarta sajrone palataran Kamandhungan, sajrone lamaran dalah kang ngiringake lumaku ora kalilan wong anglakokake jaran, kareta, bèndi, garobag sapêpadhane, anjaba kang padha anyăngga gawe lakune lamaran, sanajan mung nugêl dalan iya ora kalilan.

2. Ing dina Rêbo tanggal kaping 15 Besar taun, Ehe, 1828, utawa kaping 26 April 1899, dhaubing pangantèn, iku wiwit jam: 6 sore, sajrone palataran Kamandhungan - Sakiwa têngêne sitinggil sarta pagêlaran. Sajrone kagungan dalèm alun-alun lor, ora kalilan wong anglakokake jaran, kareta, bèndi, garobag sapêpadhane, kênane yèn wus rampung lakune pangantèn dalah kang ngiringake, anjaba kang padha nyăngga gawe dhaubing pangantèn. Mangkono manèh wiwit ing galadhah mangalor tumêka ngarêp paresidhenan, paresidhenan tumêka ing warung Pêlêm, mangalor tumêka ngarêp kapatihan, sajrone pangantèn dalah kang angiringake lumaku, ora kalilan wong anglakokake jaran, kareta, bèndi, garobag sapêpadhane, anjaba kang padha nyăngga gawe dhaubing pangantèn, sanajan mung nugêl dalan iya ora kalilan.

3. Ing dina Sênèn tanggal kaping: 20 Bêsar taun Ehe

--- 5 : 128 ---

bendi dan grobak sasamanja, lainnja jang sama angkat kerdja djalanja Lamaran, maskipoen tjoema berpotong djalan itoe di larang djoega.

2. Pada ari Rebo tanggal 15 boelan Besar taoen Ehe 1828, atawa tanggal 26 April a899 tamoenja Panganten moelai poekoel 6 sore di Kamandoengan di kanan kirinja Sitinggil serta di Pagelaran, di dalem Aloen Aloen lor di larang tiada boleh mendjalanken koeda, kreta, bendi dan grobak sasamanja, djikaloe soedah rampoeng djalanja Panganten dengen jang toeroet itoe samoea bolih djalanja saperti biasa lainja jang sama angkat kerdja temoenja moeka Residentie, dan Residentie sampei di Waroengpelem, mengoelon sampe di moeka Kapatian, di dalem waktoe berdjalanja Panganten dengen jang toeroet, tiada boleh orang mendjalanken koeda, kreta, bendi dan grobak sasamanja, lainja jang sama angkat kerdja temoenja Panganten, maskipoen tjoema berpotong djalan djoega tiada boleh.

3. Pada ari Senen tanggal 20 boelan Besar taoen Ehe 1828 atawa tanggal 1 Mei 1899 anem arinja Panganten moelai poekoel 9 pagi di djalan moeka kapatian di larang tiada boleh orang mendjalanken koeda, kreta, bendi dan grobak sasamanja,

--- 5 : 129 ---

1828, utawa kaping: 1 Mei, 1899, sapasare pangantèn, wiwit jam, 9 esuk, ing lurung sangarêp kapatihan, ora kalilan wong anglakokake jaran, kareta, bèndi, garobag sapêpadhane, kênane yèn wus rampung lakune pangantèn dalah kang angiringake, mangkono manèh wiwit ing warung Pêlêm mangidul, tumêka ngarêp paresidhenan, mangidul tumêka galadhag, apa dene ing kagungan dalêm alun-alun lor, sakiwa têngêne pagêlaran, sitinggil, sarta sajrone palataran Kamandhungan, sajrone pangantèn dalah kang angiringake lumaku, ora kalilan anglakokake jaran, kareta, bèndi, garobag sapêpadhane, anjaba kang padha nyăngga gawe sapasare pangantèn, kabèh mau sanajan mung nugêl dalan iya ora kalilan.

Manawa ana kang wani-wani ora ngestokake bakal kaandhêg sarta kaanggêp anêrak parentah utawa kapatrapan saprêlune wong nêrak parentah.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping: 27 Dulkangidah taun Ehe: 1828, utawa kaping: 8 April, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 130 ---

djikaloe sedah rampoeng djalanja Panganten dengen jang toeroet itoe baroe boleh djalan, bagitoe djoega moelai di Waroengpelem mangidoel sampe moeka Residentie teroes sampe di Galadak, dan lagi di Aloen Aloen lor, di kanan kirinja Pagelaran dan Sitinggil serta di Kamandoengan, di dalem waktoe berdjalannja Panganten dengen jang toeroet, di larang tiada boleh orang mendjalanken koeda, kreta, bendi dan grobak sasamanja lainnja jang sama angkat kerdja anem arinja Panganten samoea itoe maskipoen tjoema berpotong djalan, djoega tiada boleh, Djikaloe[33] ada jang brani tiada menoeroet hendak di brentiken dan di hanggep melanggar prentah atawa di bri hoekoem sabagei orang melanggar prentah.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 27 Doelkangidah taoen Ehe 1828 atawa ari 8 April 1899.

--- 5 : 131 ---

Ăngka 150

Undhang-undhang.

Têrang kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opsiring Ordhê Oranye Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarupane wong kang padha anyewakake kareta, ing wêktu pasamuwan balapan, wiwit tanggal kaping, 16 tumêka kaping, 19 Juni iki, ora manira lilani angundhakake pasewane luwih saka kaya kasêbut ing ngisor iki.

Kareta jaran loro bangku siji.

Sajam, sarupiyah, ... yèn kurang sajam, kaitung sajam, Karo têngah jam, ... karo têngah rupiyah, Rong jam, ... rong rupiyah, Têlu têngah jam, ... têlu têngah rupiyah, Patang jam, ... patang rupiyah.

Yèn mênyang ing balapan dalah ulihe, ... rong rupiyah.

--- 5 : 132 ---

No. 150

Oendang Oendang.

Terang Kangdjeng Tuwan Resident di SOERAKARTA.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der, Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat memrentahken saperti di bawah ini.

Sagala orang jang sama menjewaken kreta pada waktoe pasamoean Balapan moelai tanggal 16 sampei tanggal 19, Juli 1899 ini, tiada boleh bikin naek pasewanja lebih dari jang terseboet di bawah ini.

Kreta rakitan koeda doea bangkoe satoe.

Satoe djam ... f 1, di bawah satoe djam di itoeng saperti satoe djam, Satoe satengah djam ... f 1,50, Doea djam ... f 2, Doea satengah djam ... f 2,50, Tiga djam ... f 3, Ampat djam ... f 4.

Kareta jaran loro bangku loro.

Sajam ... karo têngah rupiyah, kurang saka sajam, kaitung sajam, Karo têngah jam, ... rong rupiyah sêlawe sèn, Rong jam, ... têlung rupiyah, Têlung jam, ... kalima têngah rupiyah, Patang jam, ... nêm rupiyah.

Yèn mênyang ing balapan dalah ulihe, ... têlung rupiyah.

Dene tumrap kareta kang lumrahe diarani andhong iku pasewane: yèn ngêmot wong loro lumaku marang balapan, sèkêt sèn, ulihe saka balapan, sèkêt sèn, yèn luwih saka wong loro tumêkane wong lima, lumaku marang balapan, pitung puluh lima sèn.

Manawa kang anyewakake kareta lan jaran mau ora angestokake pêpacake layang undhang-undhang iki, bakal kasêrêg sarta kapatrapan dhêndha akèh-akèhe, 10 = sapuluh rupiyah, utawa nyambut gawe paksan, diparingi pangan tanpa bayaran, lawas-lawase: 14 = pat bêlas dina.

Layang undhang-undhang iki kaparingake marang para panggêdhe

--- 5 : 134 ---

Djikaloe boeat bawak katempat Balapan dengen poelangnja ... f 2.

Kreta rakitan koeda doea bangkoe doea.

Satoe djam ... f 1,50, di bawah satoe djam di itoeng Saperti satoe djam, Satoe satengah djam ... f 2,25, Doewa djam ... f 3, Tiga djam ... f 4,50, Ampat djam ... f 6.

Djikaloe boeat bawa katempat Balapan dengen poelangnja ... f 3,

Adapoen kreta jang biasanja di bilang Aandoeng,[34] itoe pasewanja djikaloe moeat orang desa berdjalan ka Balapan ... f 0,50, koembalinja daai[35] Balapan ... f 0,50. Djikaloe lebih dari orang doea sampei orang lima berdjalan ka Balapan ... f 0,75 koembalinja dari Balapan ... f 0,75

Djikaloe jang menjewaken kreta dan koeda tiada menoeroet papatjaknja ini Oendang Oendang hendak di klacht serta di denda banjak-banjaknja f 10, sapoeloeh roepijah atawa di oekom[36] bekerdja paksa, di bri makan tiada pake bajaran, lamalamanja 14 ampat belas ari.

Ini soerat Oendang Oendang di briken kapada sakalian pambesar [pam...]

--- 5 : 135 ---

[...besar]

para pulisi supaya banjur kalumrahake marang wawêngkone dhewe-dhewe, sarta katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 23 sasi Sura taun, Jimawal, 1829, utawa kaping 3 Juni, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 136 ---

besar serta sagala Politie soepaja lantas tersiarken pada bawah prentahnja sendiri sendiri, serta taroeh di man[37] tempat saperloenja, soepaja tiada ada jang mengakoe tiada taoe boenjinja.

Djatoehnja Oendang Oendang pada ari 23 boelan Soero tahoen Djimawal 1829 ataawa[38] ari 3 Juni 1899.

--- 5 : 137 ---

Ăngka 151

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, aparing sumurup marang sarupane uwong, têrange dhuwit sahid manawa nalak utawa rapak, kaya kang muni bab 13, ing layang pranatan manira panaiban katiti masan kaping: 17 Jumadilawal Je, 1822, utawa kaping: 7 Dhesèmbêr 1892, ăngka: 59, kaya ing ngisor iki:

Manawa nalak, iku kang ngladèkake dhuwit sahid mung kang lanang, kèhe saparoning sarakahe kang lanang, dene kang wadon ora mawa ngladèkake; manawa rapak, kang ngladèkake dhuwit sahid mung kang wadon, kèhe saparoning sarakahe wong wadon, kang lanang ora mawa ngladèkake.

Iku sarupane uwong sarta kang kawajiban anindakake panaiban, padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 5 sasi Mulud, taun Jimawal, ăngka: 1829, utawa kaping 14 Juli, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 138 ---

No. 151

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan,

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, membri taoe pada segala orang, terangnja oewang sahit djikaloe Nalak atawa Rapak saperti jang terseboet Fatsal 13 dimana Kita poenja soerat Pranatan Panaibban tertoelis pada ari 17, Djoemadilawal Dje 1822 atawa ari 7 December 1892 No. 59, saperti di bawah ini.

Djikaloe Nalak, itoe jang membajar oewang sahit tjoema jang laki banjaknja separo dari srakahnja jang laki, istrinja tiada membajar, djikaloe Rapak, jang membajar oewang sahit tjoema istrinja banjaknja separo dari srakahnja jang istri, jang laki tiada pake membajar.

Dari pada itoe segala orang serta jang wadjib mendjalanken Panaibban soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja Pranatan pada ari 5 boelan Moeloet taoen Djimmawal 1829, atawa ari 14 Juli 1899.

--- 5 : 139 ---

Ăngka 152

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake owah-owahan bab kaping, 1, ing layang pranatan manira katiti masan kaping 29 sasi Sawal taun Jimakir, 1826, utawa kaping 2 sasi April taun, 1897, ăngka, 128, kaya ing ngisor iki.

Sarupane wong tuku omah angêbrêgi pambayare dhuwit unusan sarupiyahe: limangsèn, iku manawa nagara anggalih ana prêlune, pangetunge kudu saka tapsiran rêganing omah angêbrêgi kaya dene omah kang kalilakake angêbrêgi kasêbut kaping 2 ing layang pranatan manira mau, dadi ora kaitung saka kèhing dhuwit panukune.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 5 sasi Jumadilakir taun Jimawal, 1829, utawa kaping 11 Oktobêr, 1899.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 140 ---

No 152

Terang Srie Padoeka Toean Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat, memerentahken berobahnja Fatsal 1, Soerat pranatan tertanda ari 29 boelan Sawal taoen Djimakir 1826, atawa ari 2 April taoen 1897 No. 128, saperti di bawah ini.-

Segala orang jang beli roemah mengebregi pembajarnja wang oenoesan di dalem satoe roepiah lima cent, djikaloe negri berpikir ada perloenja etoengnja moesti dari tapsiran arganja roemah mengebregi, saperti roemah jang di lilahken mengebregi terseboet Fatsal 2, di soerat pranatan tadi, djadi tiada di etoeng dari banjaknja wang pembelinja.

Dari pada itoe segala orang soepaja taoe dan menoeroet saperloenja.-

Djatoehnja pranatan pada ari 5 boelan Djoemadilakir taoen Djimawal 1829, atawa ari 11 October 1899.

--- 5 : 141 ---

Ăngka 153

Undhang-undhang.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, aparing wêruh, anampèni layange kangjêng tuwan residhèn katiti masan kaping 22 Dhesèmbêr, 1899, ăngka 7675/39, surasane ing mêngko kangjêng guprêmèn wus amaringi lilah marang Javasêbang, anyuwak sarta amarèni payune,

1. Dhuwit kartas lawas rêga 1000, 500, 200, 100, 25, sarta 10 rupiyah.

2. Dhuwit kartas rêga, 300 rupiyah, pola lawas kang diwêtokake nalika tanggal kaping 2 Mei 1864,

3. Dhuwit kartas rêga, 5 rupiyah, pola lawas kang diwêtokake nalika tanggal kaping 1 Oktobêr, 1866, iku sarupane uwong bawah dalêm ing Surakarta manawa ana kang duwe dhuwit kartas kaya kang kasêbut ing dhuwur mau, padha kalirokna marang kantor Javasêbang ing nagara Surakarta, sarta kawangênan tumêka tanggal kaping 31 Mei 1900, sapungkuring wawangên mau wus ora kêna anglirokake marang kantor Javasêbang ing Surakarta, ananging manawa isih ana kang nglirokake agèning[39] [a...]

--- 5 : 142 ---

[...gèning] kantor Javasêbang ing Surakarta, bakal angladèkake dhuwit kartas mau marang kupdhirèksi ing Batawi, supaya anglironi.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake lan katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, supaya aja ana kang ngaku ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang 2 Januari, 1900. Utawa kaping 29 Ruwah Jimawal, 1829.

Kangjêng radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 143 ---

Ăngka 154

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, sawuse anguningani paturane para abdi dalêm bupati pulisi kang murih makolèhi marang prêluning wong kang padha gugat-ginugat prakara padu, lan wong kang kêna prakara kadurjanan, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Sarupane uwong kang padha gugat-ginugat prakara padu, lan sarupane uwong kang kêna prakara kadurjanan, iku padha kêna nyuwun turunane layang karampungan marang pangadilan kang angrampungi prakarane, nanging kudu angladèkake dhuwit waragat, siji-sijining prakara manawa para padu têlung rupiyah, manawa prakara kadurjanan rong rupiyah, dhuwit mau kabagi têlu, kang rong bagiyan marang para garap ing pangadilan, kang sabagiyan katunggalake dhuwit waragading prakara para padu kang kanggo sadhiyan anganakake pirantining panulisan. Dene manawa kang nyuwun turunane layang karampungan mau ora

--- 5 : 144 ---

No. 154

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat, sasoedahnja mengatahoei atoeranja sagala Boepati Politie jang soepaja faedah pada perloenja orang jang sama klacht serta di klacht perkara civiel, serta orang jang kena perkara criminil, memerentahken seperti di bawah ini.

Sagala orang jang sama klacht serta di klacht perkara civiel dan jang kena perkara criminil, boleh moehoen toeroenanja soerat karampoengan ada Pangadilan jang moetoes perkaranja, tetapi moesti mengatoerken wang onkost, satoe persatoenja perkara djikaloe perkara civiel f 3, roepijah, djikaloe perkara criminil f 2, doewa roepijah itoe wang di bagi tiga, jang doewa bagian pada samoewa jang bekerdja di Pangadilan, jang satoe bagian di tjampoerken wang onkostnja perkara civiel jang boeat sedia mangadaken bekakas toelis, adapoen djikaloe jang moehoen toeroenannja soerat karampoengngan[40] tadi tiada bisa mengatoerken wang onkost, sebab dari miskin, soedah di priksa olih Panewoe Mantri

--- 5 : 145 ---

bisa angladèkake dhuwit waragat, amarga saka malarat, wus dititi pariksa dening panèwu utawa mantri dhistrik kang mêngkoni têtela malarat, iku kalilan ora mawa angladèkake waragad.

Iku sarupane kang anindakake prakara para padu lan prakara kadurjanan ing pangadilan dalêm, sarta sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 4 sasi Pasa taun Jimawal, ănagka: 1829, utawa kaping 6 Januwari 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 146 ---

District jang membawahken terang miskin, itoe di bri idzin tiada pake mengatoerken onkost.

Dari pada itoe samoea jang mendjalanke[41] perkara civiel dan perkara criminil ada Sri Padoeka poenja pangadilan serta segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 4 boelan Poewasa taoen Djimawal 1829 atawa ari 6 januari 1900.

--- 5 : 147 ---

Ăngka 155

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang pranatan manira katiti mangsan kaping 1 Jumadilawal Be, 1824, utawa kaping 31 Oktobêr, 1894, ăngka 99, kaya ing ngisor iki.

Sarupane kang duwe wajib kaparingan gêgadhuhan papan pomahan utawa palêmahan, manawa anduwèni atur ing nagara, nyuwun angênggoni papan pomahan utawa palêmahan kang wus diênggoni dening wong liya kang durung santosa, iku kajaba bayar têtêmpuh ajining karang kitri sarta waragad pambêdhole omah, kudu mawa waragad pangusung sarta waragad angadêgake, miturut satapsiring komisi.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan padha angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 17 sasi Pasa taun Jimawal, ăngka 1829. Utawa kaping 19 Januari 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 148 ---

No. 155

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiniengrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat, memrentahken tambahnja soerat pranatan tertanda ari 1 Djoemadilawal Bé 1824 atawa ari 31 October 1894, No. 99 saperti di bawah ini.

Sagala jang poenja wadjib di bri gagadoehan tanah erf boeat beroemah atawa palemahan, djikaloe ampoenja atoer di Negri moehoen menempati tanah erf boeat beroemah atawat[42] palemahan jang soedah di tempati olih orang lain jang beloen santosa, itoe lainnja membajar karoegian taksirnja karang Kitri serta onkost mengangkat roemah, moesti pake onkost boeat bawak serta onkost bediriken, menoeroet taksirnja Commissie.

Dari itoe segala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 17 boelan Poeasa taoen Djimmawal 1829 atawa ari 19 Januari 1900.

--- 5 : 149 ---

Ăngka 156

Undhang-undhang.

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Orangê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, anglumrahake surane[43] undhang-undhange kangjêng tuwan residhèn, kaya ing ngisor iki:

Wiwit ing dina Jumungah tanggal kaping 16 Pebruari, 1900, utawa tanggal kaping 15 Sawal Jimawal, 1929,[44] tutug ing dina Jumungah tanggal 16 Marêt 1900, utawa tanggal kaping 14 Dulkangidah Jimawal, 1829, sarupane dhuwit gobangan, dhuwitan lan igaran, padha kalirokna dhuwit sèn, ing dalêm nêm dhuwit padhane limang sèn, utawa kalirokna dhuwit slaka sapanunggalane ing yasane kangjêng guprêmèn, mungguh panggonane anglirokake kaya ing ngisor iki.

Ing apdhèling Surakarta:

1. Marang algêmène onpangêr ing gêdhong dhuwit kagungane kangjêng [kang...]

--- 5 : 150 ---

[...jêng] guprêmèn, yaiku manggon ing kantor paresidhènan sakuloning galadhag. 2. Marang mantri dhistrik ing Jèbrès, Pasarkliwon, lan ing Lawiyan. 3. Marang panèwu dhistrik ing Grogol, Kartasura, lan ing Kaliyasa. 4. Marang panewu gunung kampung lor lan kampung kidul, bawah kadipatèn Mangkunegaran. 5. Marang litnan Cina San Siing. 6. Marang litnan Cina Lim Wipang.

Ing apdhèling Klathèn:

1. Marang para panèwu dhistrik. 2. Marang para mantri dhistrik. 3. Marang tuwan F.C. Ruslimbureh[45] ing Tarum Anom. 4. Marang tuwan A. Sêkotborêh[46] ing Cakratulung.

Ing apdheling Bayalali:

1. Marang panèwu dhistrik ing Bayalali, Ngampèl, Karanggêdhe, Sima, lan ing Grogol. 2. Marang mantri dhistrik ing Kêmusu, Têras, Cêpaga, Ngandong, Tari, lan ing Juwangi.

--- 5 : 151 ---

3. Marang tuwan, M. A. Birle, ing Bangak.

Ing apdhèling Sragèn:

1. Marang panèwu dhistrik ing Sragèn, Masaran, Jagamasan, Gondhang, Gêmolong, sarta marang panèwu gunung ing Karanganyar lan ing Karangpandhan, bawah kadipatèn Mangkunagaran. 2. Marang mantri dhistrik ing Tompe, Pêlok, Sambirêja, Lawang, Pojok, Jêkawal, sarta marang mantri gunung ing Tasikmadu, Matesih, Kêrja, lan ing Tawangmangu, bawah kadipatèn Mangkunagaran.

Ing apdheling Wanagiri.

1. Marang panèwu kawêdanan, sarta marang para panèwu mantri gunung ing Wanagiri. 2. Ing kabupatèn Sukaarja, marang panèwu kabupatèn, panèwu dhistrik ing Tawangsari, sarta para mantri dhistrik.

Mungguh kênane anglirokake ana ing panggonan mau, sabên dina wiwit jam nêm esuk tutug jam nêm sore, mung manawa anglirokake marang kantor paresidhènan, mung ing dina lan wayah mênganing kantor mau.

Sawuse kaliwat saka wêwangên mau iya iku ing dina Saptu tanggal [tang...]

--- 5 : 152 ---

[...gal] kaping 17 Marêt 1900, utawa tanggal kaping 15 Dulkangidah Jimawal, 1829, sarupane uwong padha kalarangan ambayar, anampani, anggawa utawa kanggonan dhuwit sadhengaha rupane, utawa blèbèkan têmbaga nganggo dicap utawa ora kang patut diarani dhuwit têmbaga ing Indiya Nèdêrlan kang sah.

Manawa ana kang nêrak larangan mau kapatrapan dhêndha, 1 sarupiyah tumêka, 100 rupiyah, utawa kapatrapan nyambut gawe paksa ana yayasaning nagara kang katon ing ngakèh, nganggo kaparingan pangan tanpa bayaran, lawase 1, sadina tumêka 30, têlung puluh dina.

Layang undhang-undhang iki kalumrahake sarta katèmplèkake ana ing panggonan saparlune, sarta sarupaning pulisi lan para panggêdhe padha nyurup-nyurupna kang têrang marang bawah wêwêngkone dhewe-dhewe, supaya aja ana kang ora sumurup unine.

Dhawuhing undhang-undhang tanggal kaping 2 sasi Sawal taun Jimawal, ăngka, 1829, utawa kaping 3 Pebruari 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 153 ---

Ăngka 157

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake wuwuhane layang pranatan manira katiti mangsan kaping, 15 Sapar Ehe, 1820, utawa kaping, 20 Sèptèmbêr, 1890, ăngka; 20, kaya ing ngisor iki.

Bab 1

Sarupane kang duwe wajib marang palêmahan pakuburan kang kanggo ing ngakèh, kaya ta: kang ora mung kanggo ngubur akrabe dhewe utawa kang dililani dening kang duwe wajib marang palêmahan mau, iku ora kêna nulak panjaluke wong kang sumêdya ngubur mayit ana ing kono, sarta ora manira lilani anjaluki utawa nampani dhuwit kang diarani pambêdhah bumi kèhe luwih saka sarupiyah sumurup kakaluwat siji, dene panggawene kaluwat mau manawa diburuhake opahane ora kêna luwih saka salumrahe utawa sapatute [sapatu...]

--- 5 : 154 ---

[...te]

No. 157.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat memrentahken tambahanja soerat pranatan tertanda ari 15 Sapar Ehe 1820 atawa ari 30 September 1890 No. 20 saperti di bawah ini.

Fatsal 1.

Sagala jang poenja wadjib padatanah pakoeboeran jang boeat orang banjak, ja itoe, jang tiada tjoema tepake mengoeboer sanak soedaranja sendiri atawa jang dengen rilanja jang poenja wadjib pada itoe tanah, itoe tiada boleh toelah permintaanja orang jang hendak mengoeboer. Majit ada di sitoe, serta di larang minta atawa trima wang jang nama Pambedahboemi banjaknja lebih dari satoe roepiah tepake satoe koeboer, adapoen pembikinnja koeboer itoe djikaloe di onkostken, onkostnja tiada boleh lebih dari taksirnja, atawa sapantesnja onkostnja membikin koeboer ada di sitoe maskipoen tanahnja keras atawa Padas, onkostnja [onkost...]

--- 5 : 155 ---

[...nja]

pituwase agawe kaluwat ana ing panggonan kono, sanajan lêmahe atos utawa padhas, pituwase ora kêna luwih limang rupiyah, mungguh tumrape wong kang ora kuwat ambayar amarga saka malarat, iku kêna tanpa ambayar pambêdhah bumi.

Bab 2

Sarupane uwong padha kalarangan angubur mayit ing wayah bêngi, kajaba kaparênging nagara, kênane angubur ing wayah bêngi, manawa mayit mau ngajale sabab kêna lêlara anulari, samono iku kudu nganggo amratelakna marang pulisi kang ambawahake panggonane mayit lan pulisi kang ambawahake panggonan kang bakal ginawe pangubure mayit mau, lan kajaba sabab kawêngèn lakune ana ing dalan, dadi têkane ing pakuburan wus bêngi.

Bab 3

Para juru kunci, juru rumêksa utawa kang anguwasani pakuburan, sabên-sabên ana wong arêp dikubur katakokna jênênge, lanang utawa wadone, nom tuwane lan jalarane ngajal, apa anane banjur kapèngêtana ana ing buke juru kunci, juru rumêksa utawa kang anguwasani pakuburan kono, para juru kunci utawa liyane mau sawuse

--- 5 : 156 ---

tiada boleh lebih lima roepiah, adapoen boeat orang jang tiada koewat membajar dari sebab miskin, itoe boleh tiada membajar Pambedahboemi.

Fatsal 2.

Segala orang sama di larang mengoeboer Majit waktoe malem, lainnja deri[47] Negri poenja maoe, jang boleh mengoeboer waktoe malem itoe Majit jang meningalnja[48] sebab kena penjakit jang menoelar, bagitoe itoe moesti pake menerangken pada Politie, jang membawahken tempatnja majit serta Politie jang membawahken tempatnja jang henda di bikin mengoeboer, dan lainnja sebab kemalemman djalannja ada di djalan, djadi datengnja di pekoeboeran soedah malem.

Fatsal 3.

Sagala Djoeroekoentji dan jang djaga atawa jang koewasa pakoeboeran, saben saben ada orang hendak di koeboer moesti tanjaken namanja, laki atawa prampoewan, moeda toewanja dan sebabnja meniggal,[49] apa adanja lantas di moeatken ada di boekoenja. Djoeroekoentji, jang mendjaga atawa jang koewasa itoe pakoeboeran, segala Djoeroekoentji atwa[50] lainnja sasoedahnja moeatken di boekoe lantas menoendjoeken tempät jang di bikin ngoeboer, djikaloe soedah rampoeng moesti lantas merapportken pada Loerah kampoeng

--- 5 : 157 ---

amèngêti banjur amrênahake pangubure, sarampunge pangubure banjur anglapurna marang lurah kampung utawa lurah desa kang ambawahake bumi kono, kamot layang utawa ijowan, para lurah kampung utawa lurah desa kang anampani palapurane juru kunci utawa juru rumêksa pakuburan banjur anglapurna marang pulisi kang ambawahake.

Bab 4

Para akrabing mayit, kêna tilik utawa ngrêsiki sapêpadhane marang pakuburan ing sawayah-wayahe.

Para juru kunci, juru rumêksa utawa kang anguwasani pakuburan, padha kalarangan anjaluki dhuwit utawa sadhengaha marang wong kang padha tilik utawa rarêsik marang pakuburan.

Bab 5

Sabên ing dina Jumuwah, para juru kunci utawa juru rumêksa pakuburan, padha katamtokake angrêsiki pakuburan kang dadi sarêksane dhewe-dhewe, yèn nganti akèh rêrêgêde utawa katon runggut, juru kunci utawa juru rumêksa pakuburan, kang duwe rarêksan kapocot saka panggawehane mau.

Bab 6

Manawa ana wong sêdya yasa pakuburan, ginawe sudhiyan ngubur [ngu...]

--- 5 : 158 ---

[...bur]

atawa Loerah desa jang membawahken itoe tanah termoeat soerat atawa tjoema dengen bitjara segala Loerah kampoeng atawa Loerah desa jang trima rapportnja Djoeroekoentji atawa jang mendjaga koeboeran lantas merapportken pada Politi jang membawahken.

Fatsal 4.

Sagala sanak soedaranja Majit boleh tilik atawa bikin bersih sasamanja pada itoe pakoeboeranja.

Sagala Djoeroekoentji, jang mendjaga atawa jang koewasa itoe koeboeran sama di larang minta wang atawa lainnja pada orang jang sama tilik atawa bikin bersih pada pakoeboeran.

Fatsal 5.

Saben ari Djoem-atawa sa ala Djoeroekoentji atawa jang mendjaga itoe koeboeran, sama di temtoeken bikin bersi koeboeran jang di djaga itoe sendiri sendiri, djikaloe sampe banjak kotoranja atawa kaliattan banjak toeboeh toeboehnja, Djoeroekoentji atawa jang mendjaga itoe koeboeran, jang mendjaga di boeka dari pakerdjaanja.

Fatsal 6.

Djikaloe ada orang hendak bikin pakoeboeran, diboeat sedia mengoeboer pada sanak soedaranja sendiri maskipoen ada

--- 5 : 159 ---

para akrabe dhewe, sanajan ana ing bumi gênadhuhane dhewe, uga kudu nyuwun lilah marang pulisi, kênane ginawe ngubur sawuse ana lilahing pulisi.

Manawa ana kang ora ngèstokake pranatan iki kapatrapan dhêndha kèhe: 10: sapuluh rupiyah, tutug: 100 satus rupiyah, utawa kapatrapan paukuman nyambut gawe paksan, lawase, 6, nêm dina, tutug, 3, têlung sasi.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping, 30 sasi Pasa taun Jimawal, ăngka: 1829, utawa kaping 1 Pebruari, 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 160 ---

tanah gagadoehanja sendiri djoega moesti minta idzinnja Politie kadjalananja membikin koeboer sasoedahnja ada idzinnja Politie.

Djikaloe ada jang tiada menoeroet pranatan ini di denda banjaknja f 10, sapoeloeh roepiah sampe f 100, seratoes roepiah, atawa di hoekoem bekerdja paksa lamanja 6 Anem ari sampe 3 tiga boelan.

Djatoehnja pranatan pada ari 30 boelan Poeasa taoen Djimawal 1829 atawa ari 1 Februari 1900.

--- 5 : 161 ---

Ăngka 158

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake kaya ing ngisor iki.

Manawa ana wong angadêgake omah kanggo anggaota ngrajang utawa tandho godhong têmbako, gawe gula utawa pangêbur nila sapêpadhane kang jênêng panggaotan rowa, kaya dene pabrik utawa gudhang, iku kudu nyuwun lilahing nagara, mêtu pulisi kang ambawahake dununge kang bakal kanggo panggaotan mau, kalakone manawa wus kalilan ing nagara.

Manawa ana kang ora ngestokake pranatan iki kapatrapan dhêndha kèhe, 10. sapuluh rupiyah tutug, 100, satus rupiyah, utawa kapatrapan paukuman nyambut gawe paksan, lawase, 1, sadina tutug 30, têlung puluh dina.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angèstokna

--- 5 : 162 ---

No. 158.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toean Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau, Papatih di Kraton Soerakarta Adiningrat, memrentahken saperti di bawah ini.

Djikaloe ada orang berdiriken roemah tepake bekerdja ngradjang serta siempen[51] daon tembako, bikin goela dan ngeboer nila sasamanja jang nama pekerdjaän besar, saperti Fabrik atawa goedang, itoe moesti minta idzin pada Negri, kloear politie jang membawahken itoe tempat jang hendak tepake itoe pakerdjaän tadi, kedjalananja djikaloe soedah dapet idzin di Negri.

Djikaloe ada jang tiada menoeroet pranatan ini di denda banjaknja f 10 sapoeloeh roepiah sampe f 100, seratoes roepiah, atawa di hoekoem kerdja paksa lamanja 1 satoe ari sampe 30 tiga poeloeh ari.

Dari pada itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 30 boelan Poewasa taoen Djimawal 1829, atawa ari 1 Februari 1900.

--- 5 : 163 ---

saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping, 30 sasi Pasa taun Jimawal, ăngka, 1829, utawa kaping, 1 Pebruari, 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 164 ---

Ăngka 159

Têrang ingkang sinuhun kangjêng susuhunan, mupakat lan ingkang bapa kangjêng tuwan residhèn, ing Surakarta.

Manira Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat, Opisiring Ordhê Oranyê Nasao, pêpatih ing karaton dalêm Surakarta Adiningrat, andhawuhake pranatan kaya ing ngisor iki.

Sarèhning kang wus padha kalakon bêkêl utawa wong cilik ing desa akèh kang kurang mrêlokake marsudi marang tatanduran pring, măngka pring mau pancèn kanggo prêlu rupa-rupa, kaya ta kanggo bêkakasing omah, sarta kanggo pirantining wong omah-omah sapanunggalane, marmane wiwit saiki sarupane wong ing desa-desa padha amrêlokna nandur pring sarta padha marsudiya bisane akèh tanduran pring, sarupane tandurane pring kang wus urip padha diopènana, sarupane palêmahan wêwêngkone kang malauwa kang kêna ditanduri pring padha ditandurana pring warna-warna êndi kang dikira bakal bisa bêcik uripe, panandur lan pangopène mau sabisa-bisa padha mawaa pangarah utawa pratikêl kang andadèkake [andadè...]

--- 5 : 165 ---

[...kake]

No. 159.

Terang Srie Padoeka Toewan Soesoehoenan, moefakat dengen Kangdjeng Toewan Resident di Soerakarta.

Kita Kangdjeng Raden Adipati Sosrodiningrat, Officier der Orde van Oranje Nassau Papatih di Kraton Soerakarta Adiniengrat memrentahken pranatan saperti di bawah ini.

Dari sebab jang soedah sama kadjlanan[52] Bekel atawa orang ketjil di desa-desa banjak jang koerang merloeken mikir pada tetanemman bamboe maka itoe bamboe memang tepake perloe roepa-roepa, saperti: boeat bekakasnja roemah serta boeat pirantinja roemah tangga sasamanja, maka moelai sekarang sagala orang di desa desa soepaja sama merloeken menanem bamboe serta sama mikir bisanja banjak tanemmanja bamboe, sagala tanemmanja jang soedah idoep soepaja sama di piara, sagala tanah wawengkonnja jang tiada ada tanemmanja dan jang bolih di tanemmi bamboe soepaja sama di tanemmi bamboe roepa-roepa man jang di kira bisa baik idoepnja, bolihnja tanem dan piaranja sabolih bolih soepaja sama pake pikiran atawa pangadjaran jang mendjadiken baik idoepnja.

--- 5 : 166 ---

bêciking uripe.

Abdi dalêm para pulisi sarta sarupane bêkêl desa sapanunggalane padha kawajiban amardi marang wong ing wêwêngkone dhewe-dhewe, kalakone padha angestokake pranatan iki, sarta sabên têlung sasi sapisan para pulisi padha niti priksaa ing wêwêngkone dhewe-dhewe, sawiji-wijining wong kang padha mêngkoni palêmahan, tandurane pring kang lawas ana pirang dhapur, lan pira wuwuhe, apa anane kacathêtana kaladèkna marang kabupatène, bupati pulisi sabên taun sapisan angladèkna marang manira apa anane tatanduran pring ing bawahe, mawa angaturna apa kang dadi pamikire.

Manawa ana kang ora ngestokake pranatan iki kapatrapan dhêndha kèhe 1, sarupiyah tutug 10, sapuluh rupiyah, utawa kapatrapan paukuman nyambut kawe paksan lawas-lawase 6, nêm dina.

Iku sarupane uwong padha sumurupa lan angestokna saprêlune.

Dhawuhing pranatan tanggal kaping 15 sasi Sawal ing taun Jimawal, 1829, utawa kaping 16 Pebruari, 1900.

Kangjêng Radèn Adipati Sasradiningrat.

--- 5 : 167 ---

Sagala Politie serta segala Bekel desa sasamanja sama di wadjibken mikir pada orang di wawengkonnja sendiri sendiri, kadjalannanja sama menoeroet pranatan ini, serta saben tiga boelan satoe kali sagala Politie soepaja sama commiesie priksa di bawahnja sendiri sendiri, satoe persatoenja orang jang sama poenja tanah, tanemmanja bamboe jang lama ada berapa dapoer, dan berapa tambahnja, apa adanja soepaja di moeatken soerat di atoerken pada Kaboepatennja, Boepatie Politie saben taoen sakali moesti mengatoerken pada kita apa adanja tanemman bamboe di bawahnja serta pake mengatoerken apa jang djadi pamikirnja.

Djikaloe ada jang tiada menoeroet pranatan ini di denda banjaknja f 1, satoe roepijah sampe f 10 sepoeloeh roepijah, atawa di hoekoem bekerdja paksa lama lamanja 6. anem ari.

Dari itoe sagala orang soepaja sama taoe dan menoeroet saperloenja.

Djatoehnja pranatan pada ari 15 boelan Sawal taoen Djimawal 1829 atawa ari 16 Febroeari 1900.

 

---

1	pasamuwan. (kembali) pasamuwan.
2	Oendang-Oendang. (kembali) Oendang-Oendang.
3	Adiningrat. (kembali) Adiningrat.
4	dengen. (kembali) dengen.
5	moelai. (kembali) moelai.
6	tambangannja. (kembali) tambangannja.
7	roemah. (kembali) roemah.
8	Sawal. (kembali) Sawal.
9	boenjinja (dan di tempat lain). (kembali) boenjinja (dan di tempat lain).
10	kampoeng. (kembali) kampoeng.
11	ronda. (kembali) ronda.
12	ampoenja. (kembali) ampoenja.
13	tadi. (kembali) tadi.
14	taoe. (kembali) taoe.
15	taroeh. (kembali) taroeh.
16	jang. (kembali) jang.
17	itoe. (kembali) itoe.
18	Oendang-oendang. (kembali) Oendang-oendang.
19	Semak. (kembali) Semak.
20	meraportken. (kembali) meraportken.
21	terang. (kembali) terang.
22	beloem. (kembali) beloem.
23	djoega. (kembali) djoega.
24	separonja. (kembali) separonja.
25	lain lainnja. (kembali) lain lainnja.
26	Djikaloe. (kembali) Djikaloe.
27	dipadjekken. (kembali) dipadjekken.
28	di dalem. (kembali) di dalem.
29	Adapoen. (kembali) Adapoen.
30	kota. (kembali) kota.
31	djadinja. (kembali) djadinja.
32	Warung. (kembali) Warung.
33	djikaloe. (kembali) djikaloe.
34	Andoeng. (kembali) Andoeng.
35	dari. (kembali) dari.
36	oekoem. (kembali) oekoem.
37	di mana. (kembali) di mana.
38	atawa. (kembali) atawa.
39	anggèning. (kembali) anggèning.
40	karampoengan. (kembali) karampoengan.
41	mendjalanken. (kembali) mendjalanken.
42	atawa. (kembali) atawa.
43	surasane. (kembali) surasane.
44	1829. (kembali) 1829.
45	F.C. Rus Limburg. (kembali) F.C. Rus Limburg.
46	A. Scotborg. (kembali) A. Scotborg.
47	dari. (kembali) dari.
48	meninggalnja. (kembali) meninggalnja.
49	meninggal. (kembali) meninggal.
50	atawa. (kembali) atawa.
51	simpen. (kembali) simpen.
52	kadjalanan. (kembali) kadjalanan.