Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12)

JudulCitra
Terakhir diubah: 09-08-2023

Pencarian Teks

Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].

--- 41 [lanjutan] ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 1 dari 43

--- 41 [lanjutan] ---

Punika lampahan ing Bali.
Nomêr: 5.

Ini cerita di Bali.
Nomor: 5.

Awit jêjêr Prabu ing Wangsul animbali Patih Malangdewa, miwah ingkang putra Radèn Kuda Narpada,[1] punggawa Malangsura, Malangdênta, ngraosakên anggènipun ngadêgakên siyumbara, angantêp ingkang rayi Prabu ing Bandhung, Mraja Pujadewa, Prabu ing Wangsul anuding punggawa kalih, pun Gunadewa, pun Yaksadewa, kinèn nimbali kang para ratu sèwu nêgara, kinèn dhatêng ing dintên Soma Manis, utusan mangkat.

Prabu ing Wangsul andhawuhakên tata-tata panggungan têtuwuhan, toya jêmbangan utawi kênthêng, Prabu Wangsul kundur ngadhaton.

Kocap lampahipun punggawa kêkalih lajêng, kunduripun sang nata kèndêl ngajêng gapura, kocap kaputrèn.

Kocap pramèswari ing Wangsul, kunduripun sang nata matêdhani pirsa ing garwa pramèswari, lajêng muja sêmèdi.

Kocap Sêbul, Klèlèt anèng pratapan, tansah asukan-sukan, lajêng sami sowan gustinipun.

Kocap Panji Sinom Pradapa, andangu dhatêng parpat, pintên laminipun anggènipun mêrtapa, lajêng sowan kang eyang.

Kocap Bêgawan Sidik Wicara, kang pilênggah ing Sêmèru, pinarak kalih Ragil Kuning, nuntên dhatêngipun ingkang wayah, Panji Sinom Pêrdapa, nuwun pitêdah anggènipun madosi [mado...]

Dimulai adegan Prabu Bali yang memanggil Patih Malangdewa, beserta sang putra Raden Kuda Natpada, punggawa Malangsura, Malangdewa, membicarakan perihal mengadakan sayembara, meminta kepastian sang adik Prabu Bandung, Mraja Pujadewa, Raja Bali memerintah dua punggawa, yaitu Gunadewa dan Yaksadewa, supaya memanggil raja-raja dari seribu negara, supaya semua hadir pada hari Senin Legi, utusan lalu berangkat.

Prabu Bali memerintahkan bersiap-siap membuat menara dengan hiasan tanaman, air di pot atau belanga, Prabu Bali lalu masuk ke kadaton.

Diceritakan perjalanan kedua punggawa, kembalinya sang raja berhenti sejenak di depan gapura, diceritakan keadaan kaputren.

Diceritakan permaisuri Bali, kembalinya sang raja lalu menyampaikan berita kepada sang permaisuri, lalu bersemadi.

Diceritakan Sebul, Klelet berada di pertapaan, selalu bersenang-senang, kemudian menghadap gustinya.

Diceritakan Panji Sinom Pradapa, bertanya pada parepat, berapa lama dalam bertapa, lalu datang ke tempat sang kakek.

Diceritakan Begawan Sidik Wicara, yang berdiam di Semeru, duduk bersama Ragil Kuning, kemudian datang cucunya, Panji Sinom Perdapa, meminta petunjuk dalam mencari

--- 42 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 2 dari 43

--- 42 ---

[...si] ingkang raka, ingkang eyang paring pitêdah, kakarsakakên dhatêng muara ing Wangsul, ingkang wayah lajêng nyuwun pamit mangkat, ingkang rayi Dèwi Ragil tumut, parpat nyuwun pamit mawi banyolan, pandhita lajêng kundur.

Kocap lampahe Panji Sinom Pêrdapa, sarêng dumugi margi ingkang rayi karuna, nêdha gendhong, kang rayi lajêng kalêbêtakên ing supe. Sinom Pêrdapa lajêng, mawi wêwanan.

Kocap pêrtapan ing Gira[2] Yêksapura Bagawan Rukmakala, kapothah ingkang putra Dèwi Sêsmitawati, supêna kêpanggih satriya nama Sinom Pêrdapa, kang rama dipun kèn madosi, lajêng pamit.

Kocap lampahe Sinom Pêrdapa, lan ingkang parpat, tan dangu dhatêngipun Bagawan Rukmakala, takèn-tinakèn. Sinom Pêrdapa dipun bêkta botên purun, lajêng prang, Sinom Pêrdapa kasliring kenging kasaut kabêkta mêsat jumantara, parpat nututi manut wêwayangan.

Kocap Dèwi Sêsmitawati, kalih êmbanipun, ngajêng-ajêng ka[3] rama, botên dangu dhatêngipun ingkang rama, bêkta Radèn Sinom Pêrdapa, lajêng kapanggihakên, karêsmèn, parpat mawi banyol. Sarêng sampun karêsmèn, Sinom Pêrdapa lajêng pamit dhatêng marasêpuh, badhe dumugèkakên lampahipun, kang rama nglilani sarta kaparingan supe musthika maniking toya, kang putra lajêng pangkat, parpat banyolan, lampahipun kapêthuk ingkang rayi Radèn Pêrbata Kusuma, lajêng jarwa-jinarwa, nuntên sami mangkat ngambah sagantên. Mawi gêndhing Jănggalayar, parpat sami ambathang.

Kocap utusanipun Prabu ing Bima, pun Dora [Do...]

sang kakak, sang kakek memberikan petuah, disuruh ke pelabuhan Bali, sang cucu lalu mohon pamit berangkat, sang adik Dewi Ragil ikut, parepat juga mohon diri, adegan banyolan, sang pandita lalu masuk.

Diceritakan perjalanan Panji Sinom Perdapa, sesampainya di perjalanan sang adik rewel, minta digendong, sang adik lalu dimasukkan ke dalam cincin, lalu perjalanan, adegan wewanan.

Diceritakan pertapaan di Giri Yeksapura, Begawan Rukmakala, ditangisi oleh sang putri Dewi Sesmitawati, karena bermimpi bertemu dengan seorang satria bernama Sinom Perdapa, sang rama disuruh untuk mencari, lalu pamit berangkat.

Diceritakan perjalanan Sinom Perdapa dan sang parepat, tidak lama kemduian datang Begawan Rukmakala, saling bertanya. Sinom Perdapa diajak tidak mau, lalu perang, Sinom Perdapa lengah dan berhasil ditangkap dan dibawa terbang ke angkasa, parepat mengikuti dengan melihat bayang-bayang.

Diceritakan Dewi Sesmitawati, bersama embannya, menunggu kehadiran sang rama, tidak lama datang sang rama, membawa Raden Sinom Perdapa, lalu dinikahkan, bercinta, parepat bergurau. Setelah selesai bercinta, Sinom Perdapa lalu pamit pada mertua, hendak meneruskan perjalanan, sang rama mengizinkan lalu memberi cincin mestika maniking toya, sang menantu lalu berangkat, parepat bercanda. Perjalanannya bertemu dengan sang adik Raden Perbata Kusuma, lalu bercakap-cakap, kemudian semua berangkat melalui lautan. Diiringi gending Janggalayar, para parepat berenang.

Diceritakan utusan Raja Bima, yang bernama Dora

--- 43 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 3 dari 43

--- 43 ---

[...ra] Wicara pun Dora Sêmbada, kinèn jampangi ing margi, bilih wontên tiyang dhatêng nagari ing Wangsul. Nuntên dhatêngipun Anggot Mêndhali, ngaturi priksa yèn wontên satriya langkung, lajêng kapêthukakên, kang majêng rumiyin Dora Sêmbada, panggih Sinom Pêrdapa, takèn-tinakèn lajêng tanglêt, Dora Sêmbada kawon, Dora Wicara majêng, dipun pêthukakên Pêrbata Kusuma, mawi ènjèr Dora Wicara kawon, satriya kalih lajêng.

Kocap Bancak Dhoyok wontên ngawang-awang, banyolan mêndhêti êndhog gêlap, lajêng sowan ing gusti.

Kocap Panji Marabangun, pinarak ing mega malang, andangu laminipun wontên mega malang, lajêng karsa niyup dhatêng dharatan, dugi tlatah ing Wandhanpura, Bancik[4] kinèn takèn nêgari pundi, pitakènipun nuju Karang Budhêgan, Panji karsa mampir nagari.

Kocap lampahe Patih Wandhanpura, nama Patih Jayadriya, lan punggawa kalih, pun Suramarga, Suraprayitna, kautus minta sraya, sarêng ningali wontên satriya lajêng dipun pêrpêki, kapanggih, jarwa-jinarwa, Panji nut kajêngipun patih, lajêng sami mangkat. Sarêng dumugi têpis wiring nagari bujungan wana katingal, Panji kinèn lajêng kalih ingkang parpat.

Kocap Prabu Gorawisesa, ing Kăndhawahana, kang sami ngêpung nagari Wandhanpura, wadyanipun katingal bêlêg, Patih Garudhasura, Gajahbirawa, Maengsasura, Andakasura, angraosakên panungkulipun Prabu Wandhanpura, nuntên dhatêngipun Kidang Gathik, Kidang Gayor, matur yèn wontên satriya lêlampah, lajêng

Wicara, Dora Sembada, disuruh untuk mengawasi di perjalanan, bila nanti ada orang yang datang ke negara Bali. Kemudian datang Anggot Medali, memberitahu bahwa ada satria yang melintas, lalu disambut, yang pertama maju adalah Dora Sembada, bertemu dengan Sinom Perdapa, saling bertanya lalu bertempur, Dora Sembada kalah. Dora Wicara maju, dilawan oleh Perbata Kusuma, adegan enjer, Dora Wicara kalah, kedua satria lalu meneruskan perjalanan.

Diceritakan Bancak dan Doyok di angkasa, bergurau sambil mengambil telur petir, lalu menghadap pada gusti.

Diceritakan Panji Marabangun, duduk di atas awan, menanyakan sudah berapa lama berada di atas awan, lalu hendak turun ke daratan, sampailah di wilayah Wandanpura, Bancak disuruh bertanya ini negara mana, pertanyaannya ditujukan pada Karang Budengan, Panji ingin singgah di negara itu.

Diceritakan perjalanan Patih Wandanpura, bernama Patih Jayadriya, beserta dua punggawa, yaitu Suramarga dan Suraprayitna, diutus untuk meminta bantuan, setelah melihat ada satria datang lalu ditemui, setelah bertemu, bercakap-cakap, Panji memenuhi keinginan patih. Sesampainya di perbatasan negara hewan buruan hutan terlihat, Panji disuruh meneruskan perjalanan bersama sang parepat.

Diceritakan Prabu Gorawisesa di Krendawahana, yang sedang mengepung negara Wandanpura, wadyanya terlihat penuh, Patih Garudasura, Bajahbirawa, Maengsasura, Andakasura membicarakan takluknya Prabu Wandanpura, kemudian datang Kidang Gatik, Kidang Gayor, melapor bahwa ada satria yang sedang dalam perjalanan, lalu

--- 44 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 4 dari 43

--- 44 ---

kapêrpêkan.

Kocap Panji Marabangun, kalih Patih Dasadriya, Patih matur yèn bujungan wana sami katingal, sami mungêl ki patih kinèn sumingkir, Panji majêng, Dhoyok matur mèngêti, ingkang wontên salêbêting supe kawêdalna, kang para kadeyan sampun sami mêdal sangking supe, kadhawuhan kinèn mêthukakên bujungan wana, sampun jinarwan prakawisipun. Para kadeyan sami tanglêt, Pêrmade kalih maengsa, Punta kalih banthèng, Pêrtala kalih liman, prêpat kalih sima, bujungan wana sami kawon. Prabu Gorawisesa majêng, kadeyan sami kawon, nuntên Panji majêng mulyakakên para kadeyan. Sarêng sampun mulya sami kadhawuhan mundur, Panji mêthukakên Gorawisesa, Gorawisesa sirna, kadeyan sami dhatêng, nuntên pandhita dhatêng, lan ingkang para cantrik, sami jarwa-jinarwa, pandhita katundhung mantuk. Para kadeyan sami kalêbêtakên ing supe malih, dhatêngipun Patih Dasadriya, langkung ngungun sirnaning bujungan, punapa malih sirnaning para kadeyan, Panji lajêng kairit, kasowanakên Prabu Wandhanpura, pangkat.

Kocap Prabu Wandhanpura, lan ingkang punggawa, Supêrbawasura,[5] Suraprayitna, Suraprahara, Suradêksana, dhatêngipun Patih Dasadriya, sarêng matur Prabu Dasadriya[6] langkung suka kang galih, Panji lajêng kinèn nimbali, sarêng dhatêng lajêng kairit lumêbêt ing kadhaton, patih lajêng katundhung mêdal.

Kocap kaputrèn, pramèswari kalih kang putra Dèwi Căndrarêsmi, nuntên rawuhipun Prabu Wandhanpura, [Wandha...]

ditemui.

Diceritakan Panji Marabangun, bersama Patih Dasadriya. Patih berkata bahwa jika hewan buruan hutan terlihat dan terdengar, ki patih supaya menyingkir, Panji maju, Doyok berkata mengingatkan, yang berada di dalam cincin supaya dikeluarkan. Dan para saudara semua sudah keluar dari cincin, diperintahkan untuk menyambut hewan buruan hutan, dan sudah diberitahukan bagaimana nantinya. Para saudara semua bertempur, Permade melawan kerbau, Punta melawan banteng, Pertala melawan gajah, parepat melawan singa, hewan buruan hutan semua kalah. Prabu Gorawisesa maju, para saudara semua kalah, lalu Panji maju untuk memulihkan para saudara. Setelah semua pulih disuruh mundur. Panji menghadapi Gorawisesa, Gorawisesa sirna, para saudara lalu datang, kemudian pandita datang, dan para cantrik, semua bercakap-cakap, pandita lalu dipaksa pulang. Para saudara lalu dimasukkan lagi ke dalam cincin. Lalu datang Patih Dasadriya, yang sangat heran melihat sirnanya hewan buruan hutan, apalagi melihat sirnanya para saudara. Panji lalu diiring, dihadapkan pada Prabu Wandanpura, semua berangkat.

Diceritakan Prabu Wandanpura beserta para punggawa, yaitu Perbawasura, Suraprayitna, Suraprahara, Suradeksana, lalu kedatangan Patih Dasadriya. Setelah melapor, Prabu Dasadriya sangat senang hatinya, lalu disuruh memanggil Panji, setelah datang segera diantarkan masuk ke dalam kadaton, patih dipaksa untuk keluar.

Diceritakan keadaan di kaputren, permaisuri sedang bersama sang putra Dewi Candraresmi, kemudian datang Prabu Wandanpura,

--- 45 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 5 dari 43

--- 45 ---

[...npura] ngirit Panji Marabangun. Căndrarêsmi anggènipun manggihi kalihan mungkur, kang rama dhawuh kinèn bagèkakên, kang putra matur botên sagêt, lajêng kesah lumêbêt panêpèn. Panji dipun aturi nyêngkramani, ratu lan pramèswari malêbêt kadhaton.

Kocap Panji nyêngkramani kang garwa, karêsmèn, sarêng sampun Panji pamit ingkang rama, kang rama anglilani, lajêng mangkat. Mêdal ing jawi Panji mêsat gagana.

Kocap raja sèwu nagari, ing Bima, ing Sêmbawa, ing Manila, ing Sêmboja, ing Pêrtani, rêmbagan anggènipun ngêdêgi sayumbara, sami ngungasakên kadigdayanipun. Nuntên dhatêngipun Gunadewa, Yêksadewa, kinèn nimbali kang para raja, lajêng sami mangkat, mawi bubar-bubaran.

Kocap Panji Klana Jayakusuma, anèng muara ing Wangsul, kalih kang para kadeyan, sami angalih nama, Jayèngraga, Jayènglaga, Jayasena, Jayamiruta, Panji andangu nêgari Wangsul.

Nuntên dhatêngipun Panji Sinom Pêrdapa, lan ingkang rayi Radèn Pêrbatakusuma, lan Dèwi Ragil, kang rayi tiga lajêng nungkêmi, lajêng sami dipun lah[7] namanipun. Pêrtinggi[8] dipun lih Tejakusuma, Pêrbatakusuma dipun lih Mlayakusuma, Ragil dipun lih Citranglangêni, Panji karsa ngêdêgi sayumbara, para kadeyan sami kalêbêtakên ing supe, Panji mangkat mêsat jumantara, Bancak Dhoyok dhèrèk. Lajêng niyup ing dharatan, anjog ing nagari ing Wangsul,

beserta Panji Marabangun. Candraresmi menemui dengan berpaling, sang rama memerintahkan supaya menyambut, sang putra menjawab bahwa tidak bisa, lalu pergi masuk ke dalam panepen. Panji diperintah untuk bercengkerama, raja dan permaisuri masuk kadaton.

Diceritakan Panji sedang bercengkerama dengan sang istri, bercinta, setelah selesai Panji pamit pada sang rama, sang rama mengizinkan, lalu berangkat. Sesampainya di luar Panji melesat ke udara.

Diceritakan para raja dari seribu negara, yaitu di Bima, Sembawa, Manila, Semboja, dan Pertani sedang membicarakan perihal keikutsertaan dalam sayembara. Mereka semua memamerkan kesaktiannya. Kemudian datang Gunadewa, Yeksadewa, yang mendapat perintah untuk memanggil para raja, lalu semua berangkat, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan Panji Klana Jayakusuma, sedang berada di muara pesisir Bali bersama para saudara. Mereka semua berganti nama, Jayengraga, Jayenglaga, Jayasena, Jayamiruta. Panji menanyakan perihal negara Bali.

Kemudian datang Panji Sinom Perdapa dan sang adik Raden Perbatakusuma dan Dewi Ragil. Ketiga sang adik lalu bersimpuh, lalu namanya juga diganti. Pêrdapa diganti Tejakusuma, Perbatakusuma diganti Mlayakusuma, Ragil diganti nama menjadi Citranglangeni. Panji hendak mengikuti sayembara, para saudara semua dimasukkan ke dalam cincin, Panji berangkat dengan melesat ke udara, Bancak dan Doyok turut serta. Lalu turun ke daratan, sampailah di negara Bali,

--- 46 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 6 dari 43

--- 46 ---

mawi dipun adhang lonthe, banyolan kalihan parpat.

Kocap Prabu ing Wangsul manggihi para raja sèwu nêgari, sampun sami kabagèkakên, nuntên dhatêngipun Panji Klana Jayakusuma, sarêng katingal Prabu ing Bali mawi taklim. Para raja sami ngungun, Prabu ing Wangsul ambagèkakên dhatêng Klana Jayakusuma, Prabu Wangsul lajêng dhawuhi dhatêng kang rayi Radèn Pujadewa, kinèn mêdal, tuwin kang putra Kuda Natpada kinèn tumut dhatêng kang paman, kang para raja sami mêdal, tuwin Panji Klana Jayakusuma, Prabu Wangsul kundur minggah ing panggungan, dhawuh mundhut găngsa Kalaganjur.

Kang majêng rumiyin Prabu Manila, tanglêt mawi bêksa lawung, Prabu Manila kawon. Prabu Samboja majêng, mawi dhuwung, Jayawisuna kawon. Raja Bima majêng, mawi aso nginum, gêndhing Kinanthi, raja gung Walikrama kawon. Klana Jayakusuma majêng, mawi bindi, tuwin bithi, utawi junjung-jinunjung, Pujadewa kuwalahên, Kuda Natpada moyoki dhatêng kang paman, Pujadewa muring, Panji lajêng nglêpasi jêmparing trisula, Pujadewa kenging jangganipun pêgat, dhawah jawining alun-alun, Pujadewa pêjah, lajêng kagegeran. Kuda Natpada matur ingkang rama, sarwi karuna, kang rama langkung pangungunipun, Panji lajêng kinèn nimbali, sarêng dhatêng lajêng kapasrahan ingkang putra Dèwi Dayaprana, lajêng kinèn nyêngkramani, byar Pêrcowan.

dan dihadang oleh pelacur, berkelakar dengan parepat.

Diceritakan Raja Bali menemui para raja seribu negara, semua sudah disambut, kemudian datang Panji Klana Jayakusuma, setelah terlihat Raja Bali menyambut dengan salam taklim. Para raja heran, Raja Bali menyambut Klana Jayakusuma, Prabu Bali lalu menyuruh sang adik Raden Pujadewa, supaya keluar, serta sang putra Kuda Natpada supaya mengikuti pamannya. Para raja semua keluar, serta Panji Klana Jayakusuma. Prabu Bali kembali naik ke panggungan, memerintahkan supaya membunyikan gamelan Kalaganjur.

Yang pertama kali maju adalah Prabu Manila, bertempur dengan tarian lawung, Prabu manila kalah. Prabu Samboja maju, dengan senjata keris, Jayawisuna kalah. Raja Bima maju, diselingi istirahat untuk minum, gending Kinanti, Raja Gung Wilakrama kalah. Klana Jayakusuma maju, dengan menggunakan gada kecil, lalu saling memukul, atau saling junjung, Pujadewa tersudut, Kuda Natpada mengolok-olok sang paman, Pujadewa marah, Panji lalu melepaskan panah trisula, terkena panah lehernya putus, jatuh sampai ke luar alun-alun, Pujadewa tewas, lalu terjadilah kekacauan. Kuda Natpada melapor kepada sang rama sambil menangis, sang rama sangat heran, lalu menyuruh agar Panji datang, setelah menghadap diserahi sang putra Dewi Dayaprana, disuruh untuk bercengkerama. Menjelang pagi Gending Percowan.

Punika lampahan Sinjanglaga krama.
Nomêr: 6.

Ini cerita pernikahan Sinjanglaga.
Nomor: 6.

--- 47 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 7 dari 43

--- 47 ---

Jêjêr Prabu Ngurawan, animbali Patih Jêksanêgara, lan Paningron, mênggalih anggènipun badhe ambojakrama ingkang putra Rêtna Kusumaningrat, kalamar dhatêng Prabu Nungsatara, nanging sampun badhe kadhaupakên kalihan kadangipun Panji Klana Jayakusuma, sarêng katunjang panglamaripun Prabu Nungsatara, Radèn Tejakusuma kasandèkakên. Kalih angraosakên gêrahipun ingkang putra Radèn Sinjanglaga, kasmaran dhatêng Dèwi Citralangên, nuntên dhatêngipun utusan sangking Nungsatara, kapêrnah ingkang raka dening Prabu Nungsatara, awasta Lindhusagara, anyaosakên pisungsung sarta anêrang ing damêl. Prabu Ngurawan inggih dhangan, utusan katundhung mêdal amêsanggrahan ing pangurakan, kinèn ngêntosi anggènipun utusan dhatêng Pranaraga, amandèkakên ing damêl, sarta aprajuritan. Rampung ratu kundur, gapura kaputrèn.

Pramèswari, Pandhita Rara, Cindhaga, Prabu Ngurawan matêdhani pirsa sakliring prakawis sadaya, sarpa[9] Pandhita Rara kaut[10] dhatêng Pranaraga, kinèn amandèkakên ing damêl, kalih kakarsakakên mundhut Dèwi Citralangên, Pandhita Panggung Wetan pangkat, ratu kundur muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, Patih Jêksanêgara, lan Raja Lindhusêgara, pirêmbagan ing lampah, Prabu Parangalun anganthèni patihipun, awasta Lindhuprakosa, nuntên mêdalipun Pandhita Rara, mawi singgahan, sarta andhodhok mungkur, patih parentah mangkat,

Adegan Prabu Ngurawan, memanggil Patih Jeksanegara dan Paningron, membicarakan perihal akan menikahkan putrinya yaitu Retna Kusumaningrat, dilamar oleh Prabu Nungsatara, tetapi sudah akan dinikahkan dengan saudaranya Panji Klana Jayakusuma, namun setelah ditabrak oleh lamaran Prabu Nungsatara, maka Raden Tejakusuma dibatalkan. Serta membicarakan sakitnya sang putra Raden Sinjanglaga, yang kasmaran dengan Dewi Citralangen. Kemudian datang utusan dari Nungsatara, yang merupakan sang kakak dari Prabu Nungsatara, bernama Lindusagara, menyerahkan hantaran serta menanyakan perihal hari pernikahan. Prabu Ngurawan merasa senang, utusan lalu disuruh keluar dan beristirahat di pesanggrahan pangurakan, disuruh menunggu seorang utusan yang disuruh ke Pranaraga, untuk membatalkan acara, dan prajurit lengkap. Setelah selesai lalu sang raja masuk, adegan gapura kaputren.

Permaisuri, Pandita Rara, Cindaraga, dan Prabu Ngurawan memberitahukan seluruh permasalahan, dan Pandita Rara diutus agar ke Pranaraga, untuk membatalkan rencana, serta disuruh untuk mengambil Dewi Citralangen, Pandita lalu berangkat. Raja masuk untuk bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), Patih Jeksanegara dan Raja Lindusegara, membicarakan perjalanan, Prabu Parangalun mengikutkan patihnya, bernama Linduprakosa, lalu muncullah Pandita Rara, dengan adegan singgahan, lalu jongkok sambil berpaling, patih memerintahkan untuk berangkat,

--- 48 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 8 dari 43

--- 48 ---

mawi bubar-bubaran.

Kocap Radèn Brajanata, wontên nagari Jênggala, nimbali para kadeyan, Kudagadhingan, Jêjêtan, Layaran, Pambêrêg, Pamêcut, Antunan, arêmbag ngupadosi ingkang rayi Radèn Putra Marabangun, Sinom Pêrdapa, Ragil, lajêng mangkat.

Kocap Bancak Dhoyok asukan-sukan, anèng Pranarara,[11] mawi banyolan badhe nyumbang, lajêng sami sowan mring gustinipun.

Kocap Klana Jayakusuma, animbali para kadeyan, Klana Jayakusuma andangu kirang pintên dintên damêlipun ingkang rayi, kalih andangu anggènipun tata-tata, namung Panji andhawuhakên bubrahi sawêrnaning tarup, sabab mirêng yèn Tejakusuma sampun têpang kalihan Dèwi Kumudaningrat, kêrêp saba ing taman, sarta mirêng yèn kang paman Ngurawan nampèni panglamaripun Prabu Nungsatara, Panji langkung merang, Jayènglaga mêdal dhawuhi bubrah tarup, sarta dhawuh bibarakên tiyang nyambut damêl, Jayakusuma prentah malih, para kadeyan botên kalilan gêndhak sikara sarta botên kenging simpên wêlasan.

Kasaru dhatêngipun Pandhita Rara Panggung Wetan, dhawuh nyandèkakên damêl, sarta mundhut Dèwi Citralangên. Panji nyumanggakakên, Bancak Dhoyok kadhawuhan nimbali ingkang rayi sêkalihan, mangkat, tan dangu ingkang rayi Tejakusuma, Mlayakusuma sêkalihan Dèwi Citralangên sampun sowan, Tejakusuma kadhawuhan botên tamtu palakrama, kang rayi

adegan bubar-bubaran.

Diceritakan Raden Brajanata, di negara Jenggala, memanggil para saudara, yaitu Kudagadingan, Jejetan, Layaran, Pambereg, Pamecut, Antunan, membicarakan dalam mencari sang adik Raden Putra Marabangun, Sinom Perdapa, ragil, lalu berangkat.

Diceritakan Bancak dan Doyok sedang bersenang-senang, di Pranaraga, adegan banyolan mau menyumbang, lalu keduanya menghadap ke gustinya.

Diceritakan Klana Jayakusuma, memanggil para saudara, Klana Jayakusuma menanyakan masih kurang berapa hari lagi perhelatan sang adik, serta menanyakan persiapannya, namun Panji memerintahkan untuk membongkar semua tenda, karena mendengar kalau Tejakusuma sudah mengenal Dewi Kumudaningrat, sering datang ke taman, serta mendengar kabar bahwa sang paman Ngurawan menerima lamaran Prabu Nungsatara, Panji sangat malu, Jayenglaga lalu keluar dan memerintahkan untuk membongkar tenda, serta memerintahkan untuk membubarkan semua orang yang sedang bekerja, Jayakusuma memerintahkan lagi, para saudara tidak diizinkan berbuat jahat serta tidak boleh menahan rasa iba.

Tiba-tiba datang Pandita Rara Panggung Wetan, memerintahkan agar membatalkan rencana, serta meminta Dewi Citralangen. Panji mempersilahkan, Bancak dan Doyok disuruh memanggil kedua sang adik, berangkat. Tidak lama sang adik Tejakusuma, Mlayakusuma bersama Dewi Citralangen sudah menghadap, Tejakusuma disuruh membatalkan pernikahan, sang adik

--- 49 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 9 dari 43

--- 49 ---

karuna malah lajêng katundhung, malah badhe katlêmpak, Tejakusuma kesah sarwi nênggak drawaya, parpat nututi.

Nuntên dhawuh dhatêng Mlayakusuma, yèn kapundhut garwanipun, kang rayi sêkalihan sami karuna arêrangkulan, gandhengan kunca, sarêng badhe katlêmpak, Mlayakusuma narik dhuwung kadamêl nigas kunca, Mlayakusuma mlajar, Dèwi Citralangên badhe nututi kacandhak ingkang wa Pandhita Rara, para parêkan nyami[12] nyêpêngi, Citralangên lajêng katitihakên jêmpana, lajêng kabêkta dhatêng Ngurawan, Jayasena badhe nututi Panji duka, lajêng kundur.

Kocap lampahe satriya kalih sami karuna, Sêbul, Klèlèt dhèrèk, radèn kalih golong rêmbag badhe andhustha dhatêng Ngurawan, mangkat mawi wêwanan.

Kocap barisan Bugis, wadya ing Nungsatara, nuntên dhatêngipun Anggot Mêndhali, matur yèn wontên satriya kalih lêlampah, lajêng kapêthukakên, pêrang, Bugis kawon, satriya kalih lajêng.

Kocap taman Ngurawan, Sang Dyah Kumudaningrat angraosi karsanipun ingkang rama, tuwin Tejakusuma, tan dangu dhatêngipun Radèn Tejakusuma, nurut wayanganing dilah, Dèwi Kumudaningrat priksa lajêng dipun panggihi, karêsmèn, Kumuda kabêkta kesah, kêparak matur dhatêng Sri Ngurawan.

Kocat[13] Prabu Ngurawan, kalih kang putra Radèn Sinjanglaga, ngraosi tindakipun Pandhita Rara, tan dangu nuntên dhatêng, nyaosakên Dèwi Citralangên, Prabu Ngurawan suka kang galih, andhawuhi patih, Klana Jayakusuma kinèn ganjar sabin sèwu, Sinjanglaga,

menangis tetapi malah diusir, malahan akan ditusuk tombak, Tejakusuma pergi sambil menahan air mata, parepat mengikuti.

Kemudian berkata pada Mlayakusuma, bahwa istrinya akan diminta, kedua sang adik menangis sambil berpelukan, bergandeng tangan erat, keduanya akan ditusuk tombak, Mlayakusuma menarik keris untuk memotong kunca, Mlayakusuma berlari, Dewi Citralangen hendak mengikuti namun dipegang oleh sang uwa Pandita Rara, para parekan semua ikut memegangi, Citralangen lalu dinaikkan ke jempana, lalu dibawa ke Ngurawan, Jayasena hendak mengikuti, Panji marah, lalu pulang.

Diceritakan perjalanan kedua satria sambil menangis sedih, Sebul dan Klelet ikut serta. Kedua satria sepakat hendak menculik ke Ngurawan, lalu berangkat, adegan wewanan.

Diceritakan barisan Bugis, wadya Nungsatara, lalu kedatangan Anggot Mendali, melapor bahwa ada dua satria yang sedang perjalanan, lalu disambut dengan peperangan, Bugis kalah, kedua satria melanjutkan perjalanan.

Diceritakan di taman Ngurawan, Sang Putri Kumudaningrat sedang membicarakan kehendak sang rama serta Tejakusuma, tidak lama datang Raden Tejakusuma, terlihat dalam bayangan lampu, Dewi Kumudaningrat mengetahui lalu menemui, diajak bercinta, Kumuda lalu dibawa pergi, para abdi lalu melapor kepada Raja Ngurawan.

Diceritakan Prabu Ngurawan bersama sang putra Raden Sinjanglaga, sedang membicarakan kepergian Pandita Rara. Tidak lama kemudian datang, menyerahkan Dewi Citralangen, Prabu Ngurawan senang hatinya, perintah pada patih, Klana Jayakusuma supaya diberi hadiah seribu sawah, Sinjanglaga

--- 50 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 10 dari 43

--- 50 ---

nyuwun adi[14] ngawisi tiyang kramas, tiyang sisig, tiyang gantèn, tiyang kêkonyoh, nyuwun Dèwi Citralangên, Prabu Ngurawan dhawuhi Pandhita Rara kinèn ngirit dhatêng kradenan, mangkat, ratu kundur.

Kocap Sinjanglaga dumugi dalêm, lajêng nyêngkramani Dèwi Citralangên, Citralangên miwal botên purun, dipun sênggara macan, Citralangên kabujung-bujung ngantos kacêmplung blumbang, lajêng dipun pala ngantos kantaka, lajêng katilar kesah.

Kacariyos Radèn Mlayakusuma, sarêng priksa ingkang garwa gilang-gilang, lajêng dipun sungkêmi, sang rêtna lajêng nglilir, jarwa-jinarwan, Sinjanglaga katingal mangsuli, Mlayakusuma ampingan ingkang rayi, sarêng panggih Citralangên nyuwun panggil kaping tiga, lajêng tanglêt, Sinjanglaga kawon. Plajaripun Sinjanglaga, kapêthuk Pandhita Rara, wêwadul, Kilisuci duka, lajêng mêrpêki Mlayakusuma sarwi bêkta srampang, Mlayakusuma katingal wontên ngandhap pêthetan kalih Citralangên, lajêng dipun srampang kenging wêntisipun kiwa, Mlayakusuma lumumpat pagêr banon, ingkang garwa dipun bopong, Pandhita Rara parentah kajinêmanipun, kinèn anglacak plajaripun Radèn Mlayakusuma, sarêng panglacakipun kapalang lèpèn pajinêman wangsul, matur Pandhita Rara tuwin dhatêng Sinjanglaga, lajêng matur dhatêng Sang Prabu Ngurawan.

Kocap Prabu Ngurawan kalih Patih Jêksanêgara, dhatêngipun Pandhita Rara kalih Sinjanglaga, matur yèn Citralangên kadhustha dhatêng Mlayakusuma, Prabu Ngurawan langkung duka, [du...]

memohon izin untuk melarang pada manusia untuk tidak melakukan keramas, menghitamkan gigi, makan sirih, luluran, meminta Dewi Citralangen. Prabu Ngurawan menyuruh agar Pandita Rara dihadirkan ke kradenan, lalu berangkat, raja lalu masuk.

Diceritakan Sinjanglaga sudah sampai di rumah, lalu mengajak bercengkerama Dewi Citralangen, nemun Citralangen menolak, dirayu paksa, Citralangen dikejar-kejar sampai tercebur kolam, lalu dihajar hingga pingsan, lalu ditinggal pergi.

Diceritakan Raden Mlayakusuma, begitu mengetahui sang istri terkapar, lalu ditolong, sang dewi lalu siuman, bercakap-cakap. Terlihat Sinjanglaga datang kembali, Mlayakusuma berlindung dibalik sang istri, setelah bertemu Citralangen menyampaikan permintaan yang ke tiga, lalu bertempur, Sinjanglaga kalah. Saat melarikan diri Sinjanglaga bertemu dengan Pandita Rara, lalu mengadu, Kilisuci marah, kemudian menemui Mlayakusuma sambil membawa serampang. Terlihat Mlayakusuma berada di bawah tanaman bunga bersama dengan Citralangen, lalu diserampang terkena betis kiri, Mlayakusuma melompat pagar bata, sang istri digendong, Pandita Rara memerintahkan kajineman supaya melacak ke mana Raden Mlayakusuma melarikan diri, setelah pencariannya terhalang sungai, kajineman kembali, melapor kepada Pandita Rara serta kepada Sinjanglaga, kemudian melapor kepada Sang Prabu Ngurawan.

Diceritakan Prabu Ngurawan dan Patih Jeksanegara, lalu kedatangan Pandita Rara dan Sinjanglaga, melapor bahwa Citralangen dibawa lari oleh Mlayakusuma, Prabu Ngurawan sangat marah,

--- 51 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 11 dari 43

--- 51 ---

[...ka] nuntên parêkan dhatêng, matur yèn Dèwi Kumudaningrat kadhustha Radèn Tejakusuma, sang nata sangsaya duka, Sinjanglaga kautus dhatêng Pranaraga, mundhut Rêtna Kumuda kalih Citralangên, Jêksanêgara kakanthèkakên kalihan Prabu Parangalun, Sinjanglaga lajêng mêdal panggih Raja Parangalun. Jarwa-jinarwa sakliring prakawis, lajêng sami mangkat sabalanipun.

Kocap Mlayakusuma kanin, wontên satêngahing wana, katêngga ing parpatipun, sarwi dipun tangisi, lajêng dhatêngipun ingkang raka Radèn Tejakusuma, sarêng mirsa ingkang rayi kanin lajêng rinangkul, lajêng dipun satu saras, jarwa-jinarwa, lajêng sami kundur dhatêng Pranaraga.

Kocap Klana Jayakusuma, parentah sami kinèn angatos-atos, nuntên dhatêngipun Sinjanglaga, mundhut Dèwi Kumuda kalihan Dèwi Citralangên, Klana Jayakusuma mangsuli botên sumêrêp, Sinjanglaga mêksa ngunyêri, lajêng katêbak jajanipun kantaka, èngêt lajêng parentah dhatêng Mraja Lindhusêgara, lan patih, kinèn nyêpêng dhatêng Jayakusuma, lajêng tanglêt, punggawa Parangalun kawon, Lindhusêgara majêng, inggih kawon, wadya Ngurawan dhadhal sadaya, Sinjanglaga lumajar.

Klana Jayakusuma parentah kinèn ngatos-atos, nuntên dhatêngipun kang rayi kalih, ambêkta Kumuda Citralangên, Klana Jayakusuma sarêng priksa yèn kang rayi bêkta Dèwi Kumuda langkung duka, Tejakusuma katundhung, Mlayakusuma dipun ngapuntên, Panji lajêng kundur.

lalu ada parekan datang, melapor bahwa Dewi Kumudaningrat dibawa lari oleh Raden Tejakusuma, sang raja semakin marah, Sinjanglaga disuruh ke Pranaraga, untuk mengambil Retna Kumuda dan Citralangen, Jeksanegara disuruh bersama dengan Prabu Parangalun, Sinjanglaga lalu keluar menemui Raja Parangalun. Bercakap-cakap tentang berbagai hal, lalu berangkat beserta semua wadyanya.

Diceritakan Mlayakusuma terluka di tengah hutan, ditunggui oleh parepatnya sambil menangis. Lalu datang sang kakak Raden Tejakusuma. Begitu melihat sang adik terluka lalu dipeluk, lalu diobati hingga sembuh, bercakap-cakap, lalu pulang bersama ke Pranaraga.

Diceritakan Klana Jayakusuma, memerintahkan agar semua hati-hati, kemudian datang Sinjanglaga, meminta Dewi Kumuda dan Dewi Citralangen, Klana Jayakusuma menjawab tidak tahu, Sinjanglaga tetap memaksa, lalu dipukul dadanya hingga pingsan. Setelah siuman lalu perintah pada Mraja Lindusegara dan patih, supaya menangkap Mlayakusuma, terjadi pertempuran, punggawa Parangalun kalah, Lindusegara maju juga kalah, wadya Ngurawan semua terdesak mundur, Sinjanglaka melarikan diri.

Klana Jayakusuma berpesan supaya berhati-hati, kemudian datang kedua sang adik, membawa Kumuda Citralangen. Klana Jayakusuma mengetahui bahwa sang adik membawa Dewi Kumuda sangat marah, Tejakusuma diusir, Mlayakusuma dimaafkan, kemudian Panji masuk.

--- 52 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 12 dari 43

--- 52 ---

Kocap Tejakusuma kalih Rêtna Kumuda, sarêng dumugi jawi Kumu[15] kalêbêtakên ing supe, Tejakusuma lajêng kesah ngupados margining pêjah, tansah parêpat kalih.

Kocap Prabu Ngurawan, dhatêngipun Sinjanglaga, ngaturakên saniskaraning lampah, Jêksanêgara lajêng kautus dhatêng Nungsatara, masrahakên prakawis, patih lajêng pangkat kanthi Paningron.

Kocap Prabu Gung ing Nungsatara, kalih Prabu Dasasura, tuwin kang wadyabala, ngajêng-ajêng lampahipun Prabu Parangalun, kautus dhatêng Ngurawan, tan dangu dhatêngipun Patih Jêksanêgara, matêdhani pirsa sarta masrahakên prakawis. Prabu Nungsatara langkung duka, Jêksanêgara pamit, Prabu Nungsatara dhawuh pradandosan, sampuning sumêkta lajêng mangkat.

Kocap Klana Jayakusuma, nimbali para kadeyan, sami kadhawahan ngatos-atos, tan dangu dhatêngipun Jayamiruta, ngaturi pirsa yèn wontên mêngsah dhatêng, lajêng kapêthukakên, prang agêng.

Punggawa Nungsatara kawon, Prabu Nungsatara majêng, kadeyan sami kawon, Klana Jayakusuma majêng tatèmpêr,[16] lingsêm lajêng kundur muja sêmèdi, tampi wangsit lajêng majêng malih, Prabu Nungsatara kajêmparing babar Bathara Brama, punggawa Nungsatara dhadhal, para kadeyan sowan nyaosakên bandhangan, Jayakusuma parentah lolos sangking ing Ngurawan lajêng pangkat sakadang kadeyanipun.

Diceritakan Tejakusuma dan Retna Kumuda, sesampainya di luar Kumuda dimasukkan ke dalam cincin, Tejakusuma lalu pergi mencari jalan kematian, selalu diikuti oleh kedua parepat.

Diceritakan Prabu Ngurawan, datang Sinjanglaga, melaporkan semua hasil perjalanannya, Jeksanegara lalu diutus datang ke Nungsatara, untuk menyerahkan segala perkara, patih berangkat bersama Paningron.

Diceritakan Prabu Gung Nungsatara bersama Prabu Dasasura serta wadyabala, menanti kedatangan Prabu Parangalun, diutus ke Ngurawan, tidak lama datang Patih Jeksanegara, memberikan kabar serta menyerahkan permasalahan. Prabu Nungsatara sangat marah, Jeksanegara mohon pamit, Prabu Nungsatara memerintahkan untuk bersiap-siap, setelah semua siap lalu berangkat.

Diceritakan Prabu Klana Jayakusuma, memanggil para saudara, dipesan supaya hati-hati, tidak lama datang Jayamiruta, memberitahu bahwa ada musuh datang, lalu disambut, terjadi perang besar.

Punggawa Nungsatara kalah, Prabu Nungsatara maju, semua saudara kalah, Klana Jayakusuma maju, tetapi terpojok, karena malu lalu masuk untuk bersemadi, setelah menerima wangsit lalu kembali maju perang. Prabu Nungsatara dipanah lalu berubah wujud menjadi Batara Brama, punggawa Nungsatara terdesak mundur, para saudara menghadap sambil menyerahkan tahanan, Jayakusuma memerintahkan untuk lolos meninggalkan Ngurawan, lalu berangkat bersama semua sanak saudaranya.

--- 53 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 13 dari 43

--- 53 ---

Byar Giwang Gonjing.

Menjelang pagi Gending Giwang Gonjing.

Punika lampahan Mangunarsa.
Nomêr: 7.

Ini cerita Mangunarsa.
Nomor: 7.

Wiwit jêjêr Prabu Kêdhiri, animbali Patih Jayabadra, Pênambangan, angraosakên sirnanipun ingkang putra Panji Marabangun, lan Căndrakirana, Pêrbatakusuma.

Kasaru dhatêngipun Prabu Madhêndha, utusanipun raja agêng ing Maguwa, anglamar Rêtna Mindaka, aturipun kathah-kathah ngungkak krama, Brajanata duka, pabên, kangsèn panggihan wontên Randhukumbala, utusan mundur ariyak-riyak, Prabu Kêdhiri dhawuh pradandanan, lajêng kundur gapura kaputrèn.

Pramèswari, Pandhita Rara, kunduripun Prabu Kêdhiri matêdhani pirsa ingkang Bok Pandhita Rara, sakliring prakawis sadaya, rampung minggah sanggar muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, Brajanata, Patih Jayabadra, Pênambangan, rêmbag tata-tata dêdamêl, lajêng pangkat mawi bubar-bubaran.

Kocap Sêbul, Klèlèt, sami sukan-sukan lajêng sowan bêndaranipun.

Kocap Radèn Tejakusuma, kalih ingkang parpat, ngraosakên sampun pintên anggènipun dipun tundhung dhatêng ingkang raka, angupados margining pêjah, lajêng mangkat dumugèkakên lampah.

Kocap Bugis ingkang jampangi margi, tan dangu dhatêngipun [dhatêng...]

Dimulai adegan Prabu Kediri, memanggil Patih Jayabadra, Penambangan, membicarakan sirnanya sang putra Panji Marabangun, Candrakirana, dan Perbatakusuma.

Tiba-tiba datang Prabu Madenda, yang merupakan utusan raja besar di Maguwa, hendak melamar Retna Mindaka, banyak berkata-kata yang tidak sopan, Brajanata marah, lalu bertengkar, membuat janji hendak bertemu di Randukumbala. Utusan lalu mundur, Prabu Kediri memerintahkan untuk bersiap-siap, kemudian masuk, adegan gapura kaputren.

Permaisuri, Pandita Rara, kembalinya Prabu Kediri memberikan kabar pada sang Embok Pandita Rara, tentang segala permasalahan, setelah selesai lalu naik ke sanggar untuk bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), Brajanata, Patih Jayabadra, membicarakan persiapan senjata, lalu berangkat, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan Sebul dan Klelet, keduanya bersenang-senang lalu menghadap gustinya.

Diceritakan Raden Tejakusuma, bersama sang parepat, membicarakan sudah berapa lama sejak diusir oleh sang kakak, mencari sarana kematian, lalu berangkat melanjutkan perjalanan.

Diceritakan Bugis yang mengawasi jalan, tidak lama datang

--- 54 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 14 dari 43

--- 54 ---

[...ipun] Anggot Mêndhali, ngaturi pirsa yèn wontên satriya lêlampah, lajêng kapêthukakên, tanglêt, Bugis kawon, Tejakusuma lajêng.

Kocap Rêtna Cindhaga, kalihan Bêthari Durga, Cindhaga nuwun kapanggihêna kalihan Panji Marabangun, Bêthari Durga angèstrèni, lajêng andhawuhi dhatêng bajobarat, kinèn bêkta Rêtna Cindhaga marang dalêm Mangunarsan, mêdal jumantara lajêng mangkat.

Kocap ing dalêm Mangunarsan, Ki[...]ana,[17] Andayaprana, Căndrarêsmi, Căndrakirana angraosakên anggènipun tindak grogol ingkang raka, nuntên mriksa dhatêng Kuda Natpada, aturipun bilih dèrèng wontên wartinipun. Kirana lajêng parentah dhatêng Dayaprana, kalih Căndrasari, Căndrarêsmi, kinèn sami ngruktèni kintunan, Kirana lênggah piyambakan, namung kalihan êmbanipun.

Kocap dhatêngipun Rêtna Cindhaga kang binêkta ing bajobarat, sarêng priksa Kirana têksih lênggah piyambak, Cindhaga masang sirêp, parêkan sadaya tilêm, Kirana inggih sare wontên palênggahan, Căndrakirana lajêng kabêkta dhatêng satêngahing wana asambat-sambat, lajêng dipun pêjahi dening Rêtna Cindhaga, Cindhaga sarêng sampun mêjahi lajêng wangsul dhatêng pasareyanipun Kirana, amindha Rêtna Căndrakirana.

Kocap ing pagrogolan, ing wana sinangsaya, Radèn Klana Jayakusuma, nimbali para kadeyan, andangu anggènipun nyambut damêl, lan dangu bujungan wana, sarta andangu kang sami sakit, nuntên dhatêngipun Jayamiruta,

Anggot Mendali, memberitahu bahwa ada satria yang sedang dalam perjalanan, lalu dihadang, terjadi pertempuran, Bugis kalah, Tejakusuma melanjutkan perjalanan.

Diceritakan Retna Cindaga, bersama Betari Durga. Cindaga memohon agar dipertemukan dengan Panji Marabangun, Betari Durga merestui, lalu memerintahkan para bajobarat, agar membawa Retna Cindaga ke rumah Mangunarsan, melalui angkasa dan berangkat.

Diceritakan di rumah Mangunarsan, Kirana, Andayaprana, Candraresmi, Candrakirana sedang membicarakan sang kakak yang sedang pergi berburu ke hutan, lalu menanyakan pada Kuda Natpada, menjawab bahwa belum ada kabar. Kirana lalu perintah pada Dayaprana, bersama dengan Candrasari, Citraresmi, supaya membereskan kiriman, Kirana duduk sendirian, hanya dengan embannya.

Diceritakan kedatangan Retna Cindaga yang dibawa oleh bajobarat, begitu melihat Kirana masih duduk sendirian, Cindaga memasang ajian sirep, semua parekan tertidur, Kirana juga tidur di tempat duduk, Candrakirana lalu dibawa ke tengah hutan sambil meronta-ronta, lalu dibunuh oleh Retna Cindaga, setelah Cindaga berhasil membunuh lalu kembali ke tempat tidur Kirana, menjelma menjadi Candrakirana.

Diceritakan pagrogolan, di hutan mengalami kesusahan, Raden Klana Jayakusuma memanggil para saudara, menanyakan bagaimana pekerjaannya, dan menanyakan perihal hewan buruan hutan, serta menanyakan pada semua yang sakit, lalu kedatangan Jayamiruta,

--- 55 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 15 dari 43

--- 55 ---

ngaturi priksa yèn pagrogolan sami bêdhah, Klana Jayakusuma duka parentah dikakakên ngadhangi lajêng sami mangkat.

Kocap dênawa ingkang wontên pagrogolan, Mraja Karungkala, lan Kêlabangcuring, lan Sadumeya, lan Darudana, lan Nirumaya, lan Jaramaya, sami ngraosi anggènipun bêdhah pagrogolan.

Nuntên dhatêngipun Klana Jayakusuma, lajêng tanglêt, dênawa sami kawon, prêpat matur dhatêng Jayasena, Jayasena lajêng têtulung, mawi kasipatan, Jayasena sarêng priksa dhatêng brêkasakan lajêng tanglêt, brêkasakan sami kawon, Bancak Dhoyok inggih mawi kasipatan, mawi banyolan, prêpat lajêng tanglêt kalih brêkasakan, brêkasakan alit-alit sami kawon, Klana Jayakusuma parentah dhatêng kadeyan, sami kinèn dandani pagrogolan, Klana Jayakusuma nuntên kundur sakadeyanipun, kang dandosi pagrogolan namung kapinta, Klana Jayakusuma lajêng mangkat.

Klana Jayakusuma rawuh ing dalêm kêpanggih sêpi, lajêng lumêbêt pasareyan sarwi miyak gubah, Cindhaga sarêng priksa yèn Jayakusuma rawuh lajêng tinubruk, Jayakusuma lumajar, Cindhaga nututi sarwi matur kathah-kathah, ing purwa praptèng wêkasan, Jayakusuma kamiwêlasên lajêng lilih, kang garwa lajêng rinangkul, Cindhaga nuntên matur bilih Kuda Natpada rêmên dhatêng Dèwi Căndrasari, langkung sih-sinihanipun, ingkang dos[18] jarumanipun Sang Dyah Dayaprana, Jayakusuma langkung duka, prêpat kinèn dhawuhi para kadeyan nyêpêng Kuda Natpada, sarêng kacêpêng [ka...]

memberi kabar bahwa terjadi kerusakan di pagrogolan, Klana Jayakusuma marah dan perintah untuk menghadang, lalu berangkat.

Diceritakan ada raksasa yang ada di pagrogolan, bernama Mraja Karungkala, Kelabangcuring, Sadumeya, Darudana, Nirumaya, dan Jaramaya yang sedang membicarakan rusaknya pagrogolan.

Kemudian datang Klana Jayakusuma, lalu terjadi pertempuran, semua raksasa kalah, parepat melapor kepada Jayasena, Jayasena memberi pertolongan, dengan menggunakan aji sipat, Jayasena melihat ada berkasakan lalu bertempur, semua berkasakan kalah, Bancak dan Doyok juga menggunakan aji sipat, adegan banyolan, parepat lalu bertarung melawan berkasakan, berkasakan kecil-kecil semua kalah. Klana Jayakusuma menyuruh para saudara, supaya memperbaiki pagrogolan, Klana Jayakusuma lalu pulang bersama semua saudaranya, yang memperbaiki pagrogolan hanya bisa bersedih, Klana Jayakusuma lalu berangkat.

Klana Jayakusuma masuk ke rumah namun keadaan sepi, lalu masuk ke dalam kamar tidur sambil menyingkap tirai, Cindaga mengetahui kalau Jayakusuma datang lalu ditubruk, Jayakusuma lari, Cindaga mengejar sambil berkata menjelaskan, awal hingga akhir, Jayakusuma merasa iba dan hatinya luluh, sang istri dipeluk, Cindaga berkata bahwa Kuda Natpada suka pada Dewi Candrasari, saling mencintai, yang menjadi panutan adalah Sang Putri Dayaprana, Jayakusuma sangat marah, parepat disuruh memerintah para saudara agar menangkap Kuda Natpada, setelah tertangkap

--- 56 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 16 dari 43

--- 56 ---

[...cêpêng] lajêng kabêsta kasaosakên ngarsanipun Jayakusuma, Kuda Natpada lajêng ginoco jajanipun lajêng palastra, parêkan kinèn nimbali Dèwi Căndrasari, sarêng prapta lajêng linarihan jajanipun pêjah, Dayaprana matur kathah-kathah, linarihan jajanipun lajêng pêjah, Cindhaga langkung lêga kang galih lajêng bêksa wontên wingkingipun Jayakusuma, sarêng katingal mêlok wêdanane Jayakusuma èngêt ing wanteyan, Cindhaga lajêng kesah, Jayasena lumêbêt lajêng nyandhak ingkang rayi Klana Jayakusuma, kalêbêtakên pasareyan, prêpat kinèn nyingkirakên kuwănda, sarêng sirêp tiyang Panji sakadeyanipun lajêng lolos dhatêng wana, priksa wontên pêksi dhandhang, sarêng dipun pêrpêki layonipun ingkang garwa kêpanggih, Panji nungkêmi sarwi kantaka.

Ywang Narada tumurun mulyakakên Căndrakirana, sarêng sampun mulya Klana Jayakusuma kajarwanan, Narada lajêng musna, Bancak Dhoyok kadhawuhan nyingkirakên sêsukêr kang anèng jro pura, kuwandanipun sang dyah kalih kocap sampun kamulyakakên dhatêng Sang Ywang Narada, prêpat andhawuhi dhatêng Jayasena nyingkirakên sagêdipun sirna rêrêgêti[19] pura, lajêng mangkat.

Kocap Rêtna Cindhaga kalih êmbanipun, angajêng-ajêng ingkang raka, tan dangu dhatêngipun Bancak Dhoyok, Rêtna Cindhaga lajêng dipun pala, cinandhak dhatêng Jayasena sarêng badhe kasabêtakên ing kori lajêng sirna, Jayasena langkung ngungun, lajêng matur dhatêng Klana Jayakusuma.

lalu dibawa dan hadapkan Jayakusuma, Kuda Natpada lalu dipukul dadanya hingga tewas, parekan disuruh memanggil Dewi Candrasari, setelah datang lalu ditusuk dadanya dan tewas, Dayaprana berkata memohon dan mengiba, juga ditusuk hingga tewas. Cindaga hatinya sangat lega lalu menari di belakang Jayakusuma, setelah terlihat jelas wajahnya Jayakusuma lalu ingat dan sadar akan apa yang terjadi, Cindaga lalu pergi, Jayasena masuk dan memegang sang adik Klana Jayakusuma, dimasukkan ke tempat tidur, parepat disuruh menyingkirkan mayat, setelah semua orang sepi, Panji dan semua saudaranya kemudian lolos pergi ke hutan, melihat burung gagak, setelah didekati, mayat sang istri ditemukan, Panji berjongkok dan pingsan.

Ywang Narada turun dan memulihkan Candrakirana, setelah pulih Klana Jayakusuma diberitahu, Narada lalu musnah. Bancak dan Doyok disuruh menyingkirkan kotoran yang ada di dalam pura, mayat kedua sang putri sudah dipulihkan oleh Sang Ywang Narada, parepat meminta pada Jayasena agar semua kotoran di pura bisa sirna, lalu berangkat.

Diceritakan Retna Cindaga bersama embannya, menanti kehadiran sang kakak, tidak lama datang Bancak dan Doyok, Retna Cindaga lalu dihajar, ditangkap oleh Jayasena, ketika hendak dibenturkan ke pintu mendadak hilang, Jayasena sangat heran, lalu melapor kepada Klana Jayakusuma.

--- 57 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 17 dari 43

--- 57 ---

Kocap Prabu Madhêndha, lan Patih Dhêndhawikrama wontên pabarisan, ngraosi Brajanata, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, ngaturi priksa yèn wontên mêngsah dhatêng, lajêng kapêthukakên, wadya Kêdhiri lan Jênggala sami kawon, sami dhadhal sadaya.

Kocap Prabu Kêdhiri animbali Patih Jayabadra, angraosakên mêngsah, sarta ngraosakên wangsiting dewa paring pirsa yèn ingkang putra adhêdhêkah wontên Mangunarsa, patih kinèn nimbali ingkang putra lajêng mangkat.

Kocap Klana Jayakusuma nimbali para kadeyan, angraosakên nagari Kêdhiri, kalih ingkang rayi Radèn Tejakusuma, nuntên dhatêngipun Patih Jayabadra, matêdhani pirsa sarta animbali, utawi masrahakên mêngsah, Klana Jayakusuma matur sandika, patih mantuk rumiyin, Jayakusuma nimbali para kadeyan, Klana karsa nusul dhatêng Maguwa, kang kinèn dhèrèk namung parpat, lajêng mangkat.

Kocap Prabu Maguwa, nimbali para sêntana, Jayapuspita, Prabu Magada, Răngga Thonathani, punggawa pêpak, Klana karungrungan, nuntên dhatêngipun pajinêman sangking pabarisan, matur yèn ingkang rayi tiwas, Klana duka, parentah pêrdandanan, Klana kundur, para raja bibaran.

Kocap lampahipun Tejakusuma, sarêng ningali yèn wontên nêgari lajêng lumêbêt, anjujug ing pêrtamanan, namung korining prêtamanan kinunci, Tejakusuma matak aji pênglamporan, ingkang kori mênga, Tejakusuma lumêbêt, lêlangên sarta lajêng siram, lajêng mundhut sêkar.

Diceritakan Prabu Madenda dan Patih Dendawikrama yang sedang berada di pertempuran, membicarakan Brajanata, tidak lama datang pecambeng, memberitahukan bahwa ada musuh datang, lalu disambut, wadya Kediri dan Jenggala kalah, semua terdesak mundur.

Diceritakan Prabu Kediri yang memanggil Patih Jayabadra, membicarakan keadaan musuh, serta membicarakan bisikan dewa yang memberitahukan bahwa sang putra berada di pedesaan yaitu di Mangunarsa, patih diperintah untuk memanggil sang putra lalu berangkat.

Diceritakan Klana Jayakusuma memanggil para saudara, membicarakan negara Kediri, bersama sang adik Raden Tejakusuma, kemudian datang Patih Jayabadra, memberikan kabar serta menyampaikan panggilan, serta menyerahkan keberadaan musuh, Klana Jayapuspita menjawab bersedia, patih mendahului pulang, Jayakusuma memanggil para saudara, Klana hendak menyusul ke Maguwa, yang disuruh ikut hanya parepat, lalu berangkat.

Diceritakan Prabu Maguwa, memanggil para sanak saudara, Jayapuspita, Prabu Magada, Rangga Tonatani, punggawa lengkap, Klana sedang kasmaran, kemudian datang kajineman yang dari medan pertempuran, melapor bahwa sang adik tewas, Klana marah, perintah untuk bersiap siaga, Klana masuk, semua raja lalu membubarkan diri.

Diceritakan perjalanan Tejakusuma, mengetahui ada sebuah negara lalu masuk, langsung masuk ke taman, tetapi pintu terkunci, Tejakusuma mengucapkan mantra aji panglamporan, pintu lalu terbuka, Tejakusuma masuk, bersenang-senang dan mandi, lalu memetik bunga.

--- 58 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 18 dari 43

--- 58 ---

Kocap Dèwi Wêrdeya, lan Dèwi Tigaron, sarêng pirsa yèn korining taman mênga lajêng sami lumêbêt ing taman, Tejakusuma sarêng sumêrêp yèn wontên wanodya lajêng mènèk wit nagasari, prêpat kalih dados kungkang lan têkèk, sang dyah kalih sami siram, sarêng sampun siram sami ningali wêwayanganing satriya wontên toya, lajêng dipun takèni sarta kinèn mudhun, Tejakusuma ngakên tiyang kêsasar, sarêng dhuwungipun katingal moglèng lajêng kasêndhal, sarêng kenging Tejakusuma nyuwun dhuwung sarta anyrênggarani, dhuwung rêntah lajêng karêsmèn.

Dèwi Tigaron sangêt runtik, Tejakusuma lajêng mêrpêki, sang dyah pinondhong lajêng karêsmèn.

Parêkan sêpuh sarêng pirsa yèn taman kalêbêtan satriya têpang kalihan sang dyah kalih, lumajêng matur dhatêng Prabu Klana, Prabu Klana sarêng mirêng aturing parêkan saklangkung duka, kajinêman kadhawuhan nyêpêng, tanglêt, kajinêman sami kawon, Klana majêng piyambak kuwalahên, Ywang Brêmana majêng, Tejakusuma kajêmparing kenging pêjah, murda badhe katigas lajêng karêbat parpatipun, Brêmana paring priksa ingkang putra yèn kuwănda karêbat ingkang parpat, lajêng matur nyuwun pamit badhe nglurug dhatêng Kêdhiri sarta para raja, ingkang rama ngèstrèni lajêng pangkat.

Kocap layonipun Tejakusuma tinêngga dhatêng parpat sarya dipun tangisi, nuntên dhatêngipun Klana Jayakusuma, mirsa ingkang rayi nêmahi seda lajêng kagêsangakên, sarêng sampun wungu lajêng jarwa-jinarwanan, sasampunipun lajêng sami pangkat kundur, dumugi pasanggrahan Jayakusuma [Jayaku...]

Diceritakan Dewi Werdeya dan Dewi Tigaron, mengetahui pintu taman terbuka, lalu segera masuk ke taman. Tejakusuma mengetahui ada wanita datang lalu memanjat pohon nagasari, kedua parepat menjadi kodok dan tokek, kedua sang putri lalu mandi, selesai mandi melihat di air ada bayangan satria, lalu ditanya dan disuruh turun, Tejakusuma mengaku orang yang sedang tersesat, ketika terlihat memakai keris yang menyembul lalu ditarik paksa, setelah keris berhasil rebut, Tejakusuma meminta kembali kerisnya sambil merayu, keris jatuh lalu diajak bercinta.

Dewi Tigaron sangat marah, Tejakusuma lalu mendekat, sang putri digendong lalu diajak bercinta.

Parekan tuwa mengetahui di taman kemasukan satria yang mengenal kedua sang putri, lalu berlari melapor kepada Prabu Klana, Prabu Klana mendengar laporan parekan sangat marah, para kajineman diperintahkan untuk menangkap, terjadi pertempuran, prajurit semua kalah, Klana maju sendirian tapi juga kerepotan, Ywang Bremana maju, Tejakusuma dipanah dan tewas, leher hendak ditebas namun berhasil direbut oleh parepatnya, Bremana memberitahu pada putranya bahwa mayat telah direbut oleh sang parepat, lalu berkata memohon diri hendak menyerbu Kediri beserta para raja, sang rama merestui lalu berangkat.

Diceritakan mayat Tejakusuma ditunggui parepat sambil ditangisi, lalu datang Klana Jayakusuma, mengetahui sang adik tewas lalu dihidupkan lagi, setelah bangun lalu bercakap-cakap, sesudahnya berangkat pulang, sampai di pesanggrahan Jayakusuma

--- 59 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 19 dari 43

--- 59 ---

[..suma] dhawuhi para kadeyan sami kinèn pradandosan ing aprang, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, matur yèn wontên mêngsah agêng andhatêngi, Jayakusuma parentah mêthukakên lajêng pangkat, sarêng tanglêt wadya Maguwa dhadhal, Patih Magada tanglêt kalihan Jayènglaga kawon, Prabu Magada majêng mawi gada bindi, Prabu Magada kawon, Jayasena tanglêt kalihan Raja Bugis, Raja Bugis kawon, Pêrbatakusuma tanglêt kalih Bapang, Bapang kawon, Sinom Pêrdapa tanglêt kalihan Prabu Klana, Prabu Klana kuwalahên, Brêmana têtulung, Jayakusuma mirsa yèn Brêmana têtulung, karsa têdhak nulungi dhatêng kang rayi, kang rayi lajêng mundur, Brêmana tanglêt kalihan Jayakusuma, mawi pêngabaran, sawêr lawan pêksi, sawêr kawon, Klana Jayakusuma lajêng nyipta angin, Brêmana kasipat sanjata angin lajêng sirna, wadya ing Maguwa sami dhadhal, Klana Jayakusuma lajêng katimbalan ingkang rama lajêng kapanggihakên kalihan Kirana, byar Pêrcowan.

memerintahkan para saudara untuk bersiap perang, tidak lama datang pecambeng, melapor bahwa ada musuh sangat banyak mendatangi, Jayakusuma memerintahkan untuk melawan lalu berangkat, dalam peperangan wadya Maguwa terdesak mundur, Patih Magada bertempur melawan Jayenglaga kalah, Prabu Magada maju dengan membawa gada, Prabu Magada kalah, Jayasena perang melawan Raja Bugis, Raja Bugis kalah, Perbatakusuma perang melawan Bapang, Bapang kalah, Sinom Perdapa perang melawan Prabu Klana, Prabu Klana terpojok, Bremana memberi pertolongan, Jayakusuma mengetahui kalau Bremana membantu, hendak membatu sang adik, sang adik lalu mundur, Bremana bertempur melawan Jayakusuma, dengan menggunakan aji pangabaran, ular melawan burung, ular kalah, Klana Jayakusuma menciptakan angin, Bremana melihat senjata angin lalu sirna, wadya Maguwa terdesak mundur, Klana Jayakusuma lalu dipanggil sang rama dan dipertemukan dengan Kirana. Menjelang pagi Gending Percowan.

Punika lampahan Angroningkung.
Nomêr: 8.

Ini cerita Angroningkung.
Nomor: 8.

Wiwit jêjêr Ratu Ngurawan, animbali Patih Jêksanagara, lan kang putra Radèn Sinjanglaga, angraosakên aprang buruh, Prabu Maguwa anglamar Dèwi Kumuda, kadamêl siyumbara aprang buruh, nuntên Radèn Brajanata mêdali nanging kawon, kanin wêntisipun dèrèng kantênan panggenanipun, kalih angraosakên wangsiting [wang...]

Dimulai adegan Raja Ngurawan memanggil Patih Jeksanagara dan sang putra Raden Sinjanglaga, membicarakan sayembara perang, Prabu Maguwa melamar Dewi Kumuda, diadakan sayembara perang. Lalu Raden Brajanata mengikuti sayembara namun kalah, betisnya terluka dan tidak diketahui keberadaannya, dan juga membicarakan petunjuk

--- 60 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 20 dari 43

--- 60 ---

[...siting] jawata kinèn mundhut mantu satriya ing Pêsabinan, ingkang wasta Panji Angroningkung, Prabu Ngurawan nimbali Dêmang Wêngkêr, sarêng dhatêng kadhawuhan nimbali mantunipun, ki dêmang lajêng mantuk, Prabu Ngurawan andhawuhakên dhatêng patih, kinèn sumêkta ing damêl, ratu lajêng kundur kèndêl gapura kaputrèn.

Pramèswari, ratu matêdhani pirsa ingkang garwa sakliring prakawis sadaya, Prabu Ngurawan lajêng muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, Patih Jêksanêgara lan Radèn Sinjanglaga, angraosakên ing damêl, lajêng sami bibar nyambut damêl.

Kocap Prabu Maguwa wontên pasanggrahan, nimbali kang para raja, lan Radèn Jayapuspita, Prabu Manila, Madhêndha, Magada, Răngga Thonathani, angraosakên putri Ngurawan, kalih unduripun Brajanata, Prabu Maguwa parentah ngangsêg lan jampangi margi, ratu lajêng kundur, Jayapuspita mêdal andhawuhi Bugis, kinèn bidhal anjampangi margi.

Kocap Radèn Teja Asmara, anuwun pitêdah dhatêng Pandhita ing arga Cinatur, Bêgawan Sidik Wicara, Teja Asmara kapitêdah dhatêng tapêl wangkit nagari Ngurawan, Teja Asmara lajêng mangkat lan Sêbul, Klèlèt, mawi wêwanan.

Kocap kêsasar dhatêng taman Ngurawan, Teja Asmara lajêng lumêbêt, lumumpat pagêr banon, parpat mawi banyolan, Teja Asmara lajêng amêng-amêng sangandhaping sêsêkaran.

Kocap Dèwi Kumuda, ingkang anèng sajroning taman [ta...]

dewata yang disuruh mengambil menantu dari satria di Pesabinan, yang bernama Panji Angroningkung. Prabu Ngurawan memanggil Demang Wengker, setelah menghadap lalu diperintah untuk memanggil menantunya, ki demang lalu pulang. Prabu Ngurawan perintah pada patih, agar bersiap siaga, raja lalu masuk berhenti sejenak di gapura kaputren.

Bertemu permaisuri, sang raja memberi kabar tentang berbagai hal, Prabu Ngurawan lalu bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), Patih Jeksanegara dan Raden Sinjanglaga sedang membicarakan tugasnya, lalu bubar untuk melaksanakan tugas.

Diceritakan Prabu Maguwa berada di pesanggrahan, memanggil para raja, Raden Jayapuspita, Prabu Manila, Madenda, Magada, dan Rangga Tonatani, membicarakan putri Ngurawan dan kembalinya Brajanata. Prabu Maguwa perintah untuk tetap maju mengawasi dari kejauhan, raja lalu masuk. Jayapuspita keluar dan memberi perintah pada Bugis, supaya berangkat mengawasi perjalanan.

Diceritakan Raden Teja Asmara, sedang meminta petuah pada pandita di gunung Cinatur, Begawan Sidik Wicara. Teja Asmara diberi petunjuk agar datang ke perbatasan negara Ngurawan. Teja Asmara lalu berangkat bersama Sebul dan Klelet, adegan wewanan.

Diceritakan tersesat hingga masuk ke taman Ngurawan, Teja Asmara lalu masuk, melompat pagar bata, adegan banyolan parepat, Teja Asmara lalu bersembunyi di balik tanaman bunga.

Diceritakan Dewi Kumuda, sedang berada di dalam taman

--- 61 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 21 dari 43

--- 61 ---

[...man] kalih êmbanipun, angraosakên ingkang rama Prabu Ngurawan, tan dangu sang dyah pirsa yèn wontên satriya lajêng katimbalan, nuntên kadangu ing kawijilanipun, Teja Asmara ngangkên sangking dhukuh ing Pêkarangan, Kumuda runtik ing galih pêrtinggi lajêng dipun awisi, Teja Asmara angrarêpa, Kumuda nêdha panêbus, sih tanpa ngarani, pêrtinggi lajêng nyênggarani, lajêng karêsmèn, sarêng sampun karêsmèn, Teja Asmara kesah, dumugèkakên madosi ingkang raka, mangkat mawi wêwanan.

Kocap Bugis ingkang jampangi margi, angruruh Brajanata, tan dangu dhatêngipun Anggot Mêndhali, ngaturi pirsa yèn wontên satriya langkung, lajêng kapêthukakên, tanglêt, Bugis kawon, Teja Asmara lajêng, mirêng dhandhang munya gumêrah lajêng dipun pêrpêki.

Kocap Brajanata ingkang nandhang kanin wontên satêngahing wana, tinêngga ingkang rayi Kudagadhingan, lan titihanipun Kyai Puspadênta, Gadhingan tansah nangisi ingkang raka, nuntên dhatêngipun Teja Asmara, sarêng mirsa ingkang raka nandhang kanin lajêng anungkêmi, kang raka lajêng dipun usadani mulya sanalika, nuntên jarwa-jinarwanan, nuntên karsa ngudi kiwul dhatêng mêngsah lajêng sami mangkat.

Kocap ing Pasabinan, Bancak Dhoyok asukan-sukan, lajêng sowan gustinipun.

Kocap Panji Angroningkung, kalih kang garwa Dèwi Nawangrêsmi, katiga nyai dêmang, ngraosi anggènipun sowan kyai dêmang, kalih ngraosakên

bersama emban, membicarakan sang rama Prabu Ngurawan. Tidak lama sang putri mengetahui bahwa di situ ada satria, lalu dipanggil dan ditanya asal-usulnya. Teja Asmara mengaku dari desa Pekarangan, Kumuda hatinya marah pertinggi lalu disuruh pergi, Teja Asmara memohon, Kumuda minta tebusan, kasih tanpa status, pertinggi lalu mulai merayu, lalu diajak bercinta, setelah selesai bercinta Teja Asmara pergi, melanjutkan mencari sang kakak, berangkat, adegan wewanan.

Diceritakan Bugis yang sedang mengawasi perjalanan, mencari Brajanata, tidak lama datang Anggot Mendali, memberitahu bahwa ada satria yang akan melintas, lalu disambut, bertarung, Bugis kalah, Teja Asmara melaju, mendengar suara ramai burung gagak lalu didekati.

Diceritakan Brajanata yang sedang terluka di tengah hutan, ditunggui oleh sang adik Kudagadingan, dan hewan kendaraan Kyai Puspadenta. Gadingan selalu menangisi sang kakak, kemudian datang Teja Asmara, begitu melihat sang kakak terluka lalu bersimpuh. Sang kakak lalu diobati pulih seketika, kemudian bercakap-cakap, kemudian sepakat melakukan pembalasan pada musuhnya, lalu semua berangkat.

Diceritakan di Pasabinan, Bancak dan Doyok sedang bersenang-senang, lalu menghadap gustinya.

Diceritakan Panji Angroningkung dan sang istri Dewi Nawangresmi, ketiga nyai demang, membicarakan saat menghadap kyai demang, serta membicarakan

--- 62 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 22 dari 43

--- 62 ---

supênanipun, katingal mathik[20] sêkar turănggajati, tan dangu dhatêngipun Ki Dêmang Wêngkêr, anjarwani ingkang putra Dèwi Nawangrêsmi, sang dyah sangrêng[21] myarsa jarwanipun ingkang rama lajêng karuna, kang putra sêkalihan lajêng karapu dhatêng ki dêmang, sasampunipun lajêng pangkat dhatêng nagari Ngurawan, dumugi ing margi mirêngakên mêrak mungêl, kadya mangsit ngaturi prayitna, lajêng mangkat.

Kocap Rêtna Cindhaga, muja bêrkasakan, pamrihipun mugi tamtu katrimakna dhatêng Panji Angroningkung, kalih sampun ngantos katampik, Cindhaga lajêng kundur dhatêng kadhaton.

Kocap Prabu Ngurawan, nimbali Patih Jêksanêgara lan ingkang putra Sinjanglaga, angraosi Dêmang Wêngkêr, tan dangu dhatêngipun Dêmang Wêngkêr, matur bilih ingkang putra sampun sowan, lajêng katimbalan, Dèwi Nawangrêsmi kocap kajujugakên ing kêpatihan, Angroningkung sarêng sampun sowan lajêng kapasrahan ingkang putra Rêtna Cindhaga, sarta andhawuhi patih kinèn sumêkta ing damêl, ratu lajêng kundur.

Kocap pramèswari kalih kang putra Rêtna Cindhaga, tiga Pandhita Rara, rawuhipun sang nata andhawuhi ingkang garwa lan Pandhita Rara, kinèn matêdhakakên ingkang putra, lajêng mangkat nitih joli.

Kocap pra nararya lan Panji Angroningkung, Sinjanglaga, sarta Patih Jêksanêgara sami mêthuk ing kori, sarêng joli katingal Angroningkung lajêng mêthukakên, lajêng bodhol dhatêng kapatihan, Pandhita Lara lajêng wangsul, dumugi kêpatihan pangantèn [panga...]

mimpinya, terlihat memetik bunga turanggajati. Tidak lama datang Ki Demang Wengker, memberi penjelasan kepada sang putri Dewi Nawangresmi, setelah sang putri mendengar penjelasan dari sang rama, lalu menangis. Kedua sang putra sekalian lalu dihibur oleh ki demang. Setelah itu lalu berangkat ke negara Ngurawan, di perjalanan mendengar suara burung merak, seperti memberikan peringatan supaya berhati-hati, lalu melanjutkan perjalanan.

Diceritakan Retna Cindaga, memuja dan mendatangkan berkasakan, harapannya agar diterima oleh Panji Angroningkung dan jangan sampai ditolak, Cindaga lalu masuk ke kadaton.

Diceritakan Prabu Ngurawan, memanggil Patih Jeksanegara dan sang putra Sinjanglaga, membicarakan Demang Wengker. Tidak lama Demang Wengker datang, melapor bahwa sang putra sudah menghadap, lalu dipanggil. Diceritakan Dewi Nawangresmi dibawa ke kepatihan, setelah Angroningkung menghadap lalu diserahkan pada sang putri Retna Cindaga, serta perintah pada patih agar menyiapkan segala sesuatunya, raja lalu masuk.

Diceritakan permaisuri, sang putri Retna Cindaga serta Pandita Rara, hadirnya sang raja perintah pada sang istri serta Pandita Rara, agar menyerahkan sang putra, lalu berangkat naik joli.

Diceritakan para raja, Panji Angroningkung, Sinjanglaga, dan Panji Jeksanegara semua menyambut di gerbang. Ketika joli sudah terlihat, Angroningkung lalu menyambut, dan berangkat bersama-sama ke kepatihan. Pandita Rara lalu kembali, sampai di kepatihan pengantin

--- 63 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 23 dari 43

--- 63 ---

[...ntèn] lajêng tumêdhak, Cindhaga dipun kanthi dhatêng ingkang raka, Cindhaga nyuwun pirsa dhatêng Dèwi Nawangrêsmi, Bancak Dhoyok kautus nimbali Nawangrêsmi, Nawangrêsmi kapanggih sawêk muwun wontên pêngkêran. Bancak matur yèn katimbalan, saksana mangkat, dumugi ngarsaning kang raka Cindhaga mêmanas galih, nyuwun pangku dhatêngipun Nawangrêsmi lênggah nginggil lajêng dipun dukani dhatêng kang raka, sabab kenging guna piranti, Nawangrêsmi kesah wangsul dhatêng pakêbonan, tansah karuna sambat rama ibu sarta ingkang raka, rèhning wanita tan kêlar nandhang raosing panggalih, lajêng narik patrêm asuduk jiwa lajêng palastra, Panji sarêng dhatêng sumêrêp ingkang garwa suduk jiwa nêmahi palastra, lajêng dipun sungkêmi, sarwi asambat-sambat Ki Dêmang Wêngkêr, tan dangu ki dêmang lan kang èstri dhatêng sami karuna, parpat bingung ngungêlakên gantangan, Prabu Ngurawan lajêng tindak dhatêng panggenane kang putra, sarta ingkang garwa lan Pandhita Rara, sarawuhira Prabu Ngurawan lajêng dukani kang putra Rêtna Cindhaga, Cindhaga matur yèn botên sumêrêp sababipun, kocap Panji sarêng wungu nyandhak layoning garwa Dèwi Nawangrêsmi, layon lajêng kasêndhal mayang dhatêng Ywang Bathara Nrada.

Panji Angroningkung lajêng karungrungan, Prabu Ngurawan amulang dhatêng kang putra, kinèn anglipur subrangtanira mangun yudabrata, Panji Angroningkung èngêt lajêng nyagahi mangun bratayuda, angundurakên mêngsah ing Maguwa, nuwun pamit, ingkang rama anglilani, andhawuhi Patih Jêksanêgara, lan kang putra Sinjanglaga, nindhihi wadya Ngurawan dhèrèk dhatêng

lalu turun, Cindaga digandeng menghadap sang suami. Cindaga bertanya keberadaan Dewi Nawangresmi, Bancak dan Doyok disuruh memanggil Nawangresmi. Nawangresmi diketahui sedang menangis di belakang. Bancak berkata bahwa sang dewi dipanggil, lalu berangkat. Sesampainya di hadapan sang suami, Cindaga sengaja memanas-manasi hati, yaitu minta di pangku, saat Nawangresmi datang duduk di atas lalu dimarahi oleh sang suami, karena memang sudah terkena guna-guna. Nawangresmi kesal lalu kembali ke pakebonan, selalu menangis meratapi rama dan ibu serta sang suami. Karena seorang wanita yang tidak mampu menahan kepedihan hati, lalu menarik patrem untuk bunuh diri hingga tewas. Ketika Panji melihat sang istri tewas bunuh diri, lalu bersimpuh, meratapi dan menyebut Ki Demang Wengker, tidak lama ki demang dan istrinya datang dan menangis. Parepat bingung dan memukul-mukul sangkar burung gantung. Prabu Ngurawan lalu datang ke tempat sang putra, beserta sang istri dan Pandita Rara. Sesampainya di tempat Prabu Ngurawan memarahi sang putra Retna Cindaga, Cindaga berkata tidak tahu penyebabnya. Diceritakan Panji setelah bangun memegang mayat serta sang istri Dewi Nawangresmi, mayat lalu cabut nyawanya oleh Ywang Batara Nrada.

Panjing Angroningkung sangat sedih karena cinta, Prabu Ngurawan memberi petuah pada sang putra, supaya menghibur diri karena asmara dengan cara maju ke medan perang. Panji Angroningkung sadar dan sanggup maju perang, untuk memukul mundur musuh di Maguwa. Minta pamit, sang rama mengizinkan, dan perintah pada Patih Jeksanegara dan sang putra Sinjanglaga untuk memimpin wadya Ngurawan ikut ke

--- 64 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 24 dari 43

--- 64 ---

payudan.

Kocap Prabu Maguwa lan kang para raja, angraosakên mêngsah ing Ngurawan. Kacariyos sang nata kadhatêngan satriya sangking Atasangin, sêdya ngawula, sagah dipun bên kalihan tiyang Ngurawan, Prabu Maguwa langkung suka, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, ngaturi wuninga yèn wontên mêngsah andhatêngi, Sri Maguwa parentah bodholakên wadya mêthuk prang, nuntên prang agêng, Suksmalêngkara mêngsah kalih Brajanata, Brajanata kawon, dipun jêmparing katut.

Kocap Panji Angroningkung, lan wadya Ngurawan, mirêng wartos yèn Radèn Brajanata banjêl ing rana, Panji Angroningkung lajêng majêng, kocap Brajanata ingkang kantana[22] dhawah kajêmparing dening mêngsah, Angroningkung sarêng sumêrêp lajêng dipun pêrpêki, ingkang raka sinungkêman, Brajanata kagyat awungu lajêng jarwa-jinarwa, nuntên sami majêng ing rana malih.

Kocap Sinom Pêrdapa ingkang majêng ing rana, kapêthukakên dhatêng Radèn Suksmalêngkara, Sinom Pêrdapa kajêmparing malêsat lajêng kacandhak dhatêng Panji Angroningkung, Sinom Pêrdapa lajêng nungkêmi ingkang raka, jarwa-jinarwanan, ingkang rayi kadhawuhan ngaso, Panji Angroningkung majêng, Bancak Dhoyok amèngêti, Angroningkung èngêt ing wanteyan, para kadeyan lajêng kawêdalakên sangking supe, sami kadhawuhan mêthukakên mêngsah, lajêng tanglêt kalihan wadya Maguwa, para wadya Maguwa sami kawon, para raja majêng inggih sami kawon, Panji Angroningkung majêng, kapêthukakên [ka...]

medan laga.

Diceritakan Prabu Maguwa dan para raja, sedang membicarakan musuh di Ngurawan. Diceritakan sang raja kedatangan satria dari Atasangin yang hendak mengabdi, sanggup diadu melawan orang Ngurawan. Prabu Maguwa sangat senang, tidak lama datang pecambeng, memberi kabar bahwa telah kedatangan musuh. Raja Maguwa perintah memberangkatkan wadya untuk melawan musuh, lalu perang besar-besaran. Suksmalengkara melawan Brajanata, Brajanata kalah, dipanah hingga terhempas.

Diceritakan Panji Angroningkung dan wadya Ngurawan, mendengar kabar bahwa Raden Brajanata maju ke medan perang, Panji Angroningkung lalu maju. Diceritakan Brajanata yang jatuh terluka terkena panah musuh, saat Angroningkung mengetahui lalu didekati, bersimpuh di hadapan sang kakak. Brajanata bangun dan terkejut lalu bercakap-cakap, kemudian kembali maju ke medan laga.

Diceritakan Sinom Pradapa yang sedang maju di medan laga, dihadapi oleh Raden Suksmalengkara. Sinom Pradapa dipanah hingga terhempas lalu ditangkap oleh Panji Angroningkung, Sinom Perdapa lalu bersimpuh di hadapan sang kakak, bercakap-cakap, sang adik disuruh istirahat. Panji Angroningkung maju, Bancak dan Doyok mengingatkan, Angroningkung teringat, para saudara lalu dikeluarkan dari cincin, semua disuruh melawan musuh, lalu bertempur melawan wadya Maguwa, para wadya Maguwa kalah. Para raja maju juga kalah, Panji Angroningkung maju, dihadapi

--- 65 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 25 dari 43

--- 65 ---

[...pêthukakên] Radèn Suksmalêngkara, Angroningkung namung majêng sarwi nyrênggarani, Suksmalêngkara lajêng babar Dèwi Nawangrêsmi, Dêmang Wêngkêr lan ingkang èstri sarêng priksa ingkang putra amêrpêki sarwi nangis, Panji Angroningkung mêrpêki ingkang garwa, namung kang garwa ngendrani.

Kocap Sri Maguwa lan ingkang rayi Radèn Jayapuspita, priksa yèn para wadya lan kang para raja sami kawon, saklangkung dukanira, lajêng nyalirani majêng ing rana lan ingkang rayi, Jayapuspita tanglêt kalih Jayalêsana, Jayapuspita kawon, Prabu Maguwa majêng, tanglêt kalih Sinom Pêrdapa, Sri Maguwa kuwalahên, kocap Brêmanakăndha, pirsa yèn ingkang putra yudanipun kuwalahên, lajêng kaundurakên, para wadya Maguwa dhadhal sami mundur.

Panji kapanggih Patih Jêksanêgara, dipun aturi sowan ingkang rama, namung Panji botên karsa, lajêng anyêngkramani ingkang garwa Căndrakirana, byar Gonjanganom.

Raden Suksmalengkara, Angroningkung hanya maju sambil merayu. Suksmalengkara lalu kembali ke wujud asli yaitu Dewi Nawangresmi. Demang Wengker dan istrinya begitu mengetahui sang putra lalu mendatangi sambil menangis, Panji Angroningkung mendekati sang istri, namun sang istri menghindar.

Diceritakan Raja Maguwa dan sang adik Raden Jayapuspita, mengetahui kalau para wadya dan para raja kalah, sangat marah, lalu berangkat maju ke medan perang bersama sang adik. Jayapuspita bertempur melawan Jayaleksana, Jayapuspita kalah. Prabu Maguwa maju, melawan Sinom Predapa, Raja Maguwa terpojok. Diceritakan Bremanakanda, mengetahui kalau sang putra kalah perang, lalu disuruh mundur, para wadya Maguwa terdesak dan mundur.

Panji bertemu Patih Jeksanegara, disuruh menghadap sang rama, namun Panji tidak mau, lalu bercengkerama dengan sang istri Candrakirana. Menjelang pagi Gending Gonjanganom.

Punika lampahan Panji Nuba.
Nomêr: 9.

Ini cerita Panji Numa.
Nomor: 9.

Wiwit jêjêr Prabu ing Jênggala, animbali Patih Kudanawarsa, lan Radèn Brajanata, sarta kang para putra-putra, miwah Tumênggung Suradêksana, angraosakên kang rayi Prabu Kêdhiri kadhatêngan parangmuka sangking nagari Parangkêncana, anglamar Dèwi Mindaka, Prabu Jênggala langkung kuwatos ing galih, sarta ngraosakên

Dimulai adegan Prabu Jenggala, memanggil Patih Kudanawarsa, Raden Brajanata, serta para putra semua, juga Tumenggung Suradeksana. Membicarakan sang adik Prabu Kediri yang kedatangan musuh sari negara Parangkencana, yang melamar Dewi Mindaka. Prabu Jenggala hatinya sangat khawatir. Juga membicarakan

--- 66 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 26 dari 43

--- 66 ---

anggènipun mêntas amanggihakên ingkang putra Panji Marabangun, dhaup kalihan Sang Dyah Căndrakirana, utawi anggènipun mêstas[23] boja wiwaha ingkang putra Radèn Sinom Pêrdapa, dhaup lawan Sang Dyah Kumudaningrat. Ingkang putra Radèn Brajanata kadhawuhan têtulung dhatêng Kadhiri, dipun kanthèni Patih Kudanawarsa sarta para putra-putra, kang putra matur sandika, ratu kundur kèndêl gapura kaputrèn.

Kocap pramèswari, Rêtna Madukaliku, kalih Rêtna Mandayarêsmi, sang nata matêdhani pirsa dhatêng kang garwa sêkalihan, sakliring prakawis sadaya, sang nata lajêng muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, Brajanata, Patih Kudanawarsa, miwah kang para putra-putra, Brajanata parentah pêrdandanan, rampung lajêng pangkat mawi bubar-bubaran.

Kocap panakawan Sêbul, Klèlèt, sami sukan-sukan wontên nagari Ngurawan, lajêng sowan ing gustinipun.

Kocap Panji Sinom Pêrdapa, lênggah pandhapa ing kêradenan, mirêng warti yèn ingkang rama utusan bantu yuda dhatêng Kadhiri, ngraos watir yèn dipun dukani dhatêng kang rama ing Jênggala, karsa pangkat badhe sowan dhatêng Jênggala, nanging dipun gubêl ingkang garwa kêdah badhe tumu[24] namung kang rama ing Ngurawan botên anglilani, sang rêtna runtik ing galih lajêng karuna sarwi bucali dhêdhaharan, parpat bikut sami mêndhêti mawi banyolan. Sarêng kadukanan amilih bali maning, nuntên Sinom Pêrdapa nyrênggarani ingkang garwa, lajêng karêsmèn, sarêng sampun [sa...]

ketika telah berhasil menjodohkan sang putra Panji Marabangun, yang dinikahkan dengan Sang Putri Candrakirana, juga membahas ketika selesai berpesta dan merayakan sang putra Raden Sinom Perdapa, yang menikah dengan Sang Putri Kumudaningrat. Sang putra Raden Brajanata disuruh membantu Raja Kediri, bersama dengan Patih Kudanawarsa serta para putra-putra. Sang putra menjawab bersedia, raja lalu masuk berhenti sejenak di gapura kaputren.

Diceritakan permaisuri, Retna Madukaliku dan Retna Mandayaresmi, keduanya sedang diberi kabar oleh sang raja mengenai berbagai hal. Sang raja lalu bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), Brajanata, Patih Kudanawarsa, serta para putra. Brajanata memerintahkan untuk bersiap-siap, setelah selesai lalu berangkat, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan panakawan Sebul dan Klelet sedang bersenang-senang di negara Ngurawan, lalu datang menghadap gustinya.

Diceritakan Panji Sinom Perdapa, sedang duduk di pendapa di kradenan. Mendengar kabar bahwa sang rama mengutus untuk membantu perang di Kediri, merasa khawatir jika nanti dimarahi sang rama di Jenggala, hendak berangkat menghadap ke Jenggala, tetapi sang Istri selalu merengek ingin ikut namun sang rama di Ngurawan tidak mengizinkan. Sang putri sangat marah lalu menangis sambil membuang-buang makanan, parepat ikut mengumpulkan makanan, adegan banyolan. Setelah dimarahi lalu terdiam, lalu Sinom Perdapa memberi kata rayuan pada sang istri, lalu bercinta, ketika sudah

--- 67 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 27 dari 43

--- 67 ---

[...mpun] sare lajêng katilar mangkat kalihan ingkang parpat mawi wêwanan.

Kocap barisan dênawa, Sarpadèwi, Sarpaditya, Sarpadiyu, Sarpakala, utusanipun Prabu Parangkêncana, kinèn jampangi margi, tan dangu dhatêngipun Anggot Mêndhali, ngaturi pirsa yèn wontên satriya langkung, lajêng sami kapêthukakên, tanglêt, para dênawa kawon, Sinom Pêrdapa lajêng.

Kocap ing Dhăngkasawangan, Prabu Têksakalodra, Diradalodra, Singalodra, Andakalodra, Garudhalodra, Prabu Têksakalodra mênggalih supêna kêpanggih Dèwi Căndrakirana, rêmbag angupadosi putri Kêdhiri, nungsung manginggil.

Kocap Bancak Dhoyok asukan-sukan wontên ing kasatriyan, lajêng sowan gustinipun.

Kocap Radèn Putra Marabangun, nimbali para kadeyan, Prêmade, Punta, Pêrtala, Jayamiruta, ngraosi karsanipun ingkang rama ing Jênggala, para kadeyan ngaturi sowan, nanging Panji dèrèng karsa, kalih paring pirsa yèn ingkang garwa nuwun amêng-amêng dhatêng bênawi, kadeyan kadhawuhan nyumêktakakên piranti misaya ulam, krakab, jaring jala icir susug, pêcak pancing, tan dangu kang garwa lan Rêtna Jinoli nusul, matur nyuwun nuntên pangkat dhatêng bênawi, para kadeyan kadhawuhan pangkat mawi bubar-bubaran. Sadumugining bênawi lajêng matrapakên jênu, gamping, Panji pinarak lan kang garwa, langkung suka ningali tiyang kang sami misaya mina, Radèn Putra tindak angubêngi tiyang kang sami nambud[25] damêl, nambaki toya, Kirana lênggah pinggir bênawi kalih kang rayi Dewa[26] Ragil, sami

tidur lalu ditinggal berangkat bersama sang parepat, adegan wewanan.

Diceritakan barisan raksasa, Sarpadewi, Sarpaditya, Sarpadiyu, Sarpakala, yang merupakan utusan Prabu Parangkencana, disuruh agar mengawasi perjalanan, tidak lama datang Anggot Mendali, memberitahu bahwa ada satria yang hendak melintas, lalu dihadang, perang, para raksasa kalah, Sinom Perdapa melanjutkan perjalanan.

Diceritakan di Dangkasawangan, Prabu Teksakalodra, Diradalodra, Singalodra, Andakalodra, Garudalodra. Prabu Taksakalodra sedang memikirkan mimpi bertemu Dewi Candrakirana, bermaksud hendak mencari putri Kediri, segera berangkat.

Diceritakan Bancak dan Doyok bersenang-senang di kasatrian, lalu datang menghadap gustinya.

Diceritakan Raden Putra Marabangun, memanggil para saudara, Premade, Punta, Pertala, dan Jayamiruta, membicarakan keinginannya sang rama di Jenggala. Para saudara mempersilahkan untuk menghadap saja, tetapi Panji belum berkenan, serta memberitahu bahwa sang istri minta jalan-jalan ke bengawan, para saudara disuruh untuk mempersiapkan segala alat yang dibutuhkan untuk menangkap ikan, krakab, jaring, jala, icir, susug, pecak, dan pancing. Tidak lama sang istri Retna Jinoli menyusul, berkata minta ikut serta lalu berangkat ke bengawan, para saudara disuruh berangkat, adegan bubar-bubaran. Sesampainya di bengawan lalu menaburkan racun jenu, gamping. Panji duduk bersama sang istri, sangat senang melihat orang-orang menangkap ikan. Raden Putra berjalan mengelilingi orang-orang yang sedang bekerja, menambak air. Kirana duduk di tepi bengawan bersama sang adik Dewi Ragil, keduanya

--- 68 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 28 dari 43

--- 68 ---

angirigi ulam.

Kocap Prabu Têksakalodra ingkang ngupadosi Kirana, sumêrêp Kirana lan Onêngan sami ngirigi ulam, nuntên dipun saut. Rêtna Jinoli kasaut Garudhalodra, parêkan ngaturi pirsa dhatêng Radèn Putra, Panji sarêng mirêng aturing parêkan, saklangkung dukanira, lajêng ambyur ing bênawi, parpat matur dhatêng para kadeyan, kadeyan sami nututi gêbyur ing bênawi, Bancak Dhoyok lumajar sêdya matur Prabu Jênggala, lampahipun kapêthuk Sinom Pêrdapa, parpat wêwarta, pêrtinggi lajêng gêbyur ing bênawi, parpat sakawan sami bingu,[27] Sêbul, Klèlèt dipun kèn mantuk dhatêng Jênggala matur sang prabu, Bancak Dhoyon[28] nututi ing gusti ambyur ing bênawi, mawi banyolan.

Kocap Prabu Têksakalodra, ka nyaut Kirana, lajêng kalêbêtakên ing makutha, Rêtna Jinoli kalêbêtakên kancing gêlungipun Garudhalodra, tan dangu dhatêngipun Panji Marabangun, lan para kadeyan, lajêng tanglêt agêng, sawêr babar Brêmanakăndha, liman babar Prabu Klana, garudha babar Jayapuspita, para raja sampun sami babar, nuntên prang malih wontên salêbêting bêngawan, Brêmana kuwalahên lajêng mêntas ing dharatan. Panji nututi mêntas, sarta para kadeyan, Brêmana angracut lampah lajêng musna sawadyabalanipun, kadeyan ngaturi Panji kundur ing nagari, namung Panji botên karsa, lajêng sami pangkat madosi.

Kocap Prabu Kumala, Prabu Dewa Asmara, nimbali Patih Bimakendra tuwin kang raka Prabu Ngrancangkêncana, Mraja Dewa Lêlana, ginêm mêngsah ing Kadhiri, nuntên dhatêngipun Brêmana lan kang putra, jarwa-jinarwanan, Kirana lan Ragilkuning lajêng [la...]

memilih ikan.

Diceritakan Prabu Teksakalodra yang sedang mencari Kirana, melihat Kirana dan Onengan sedang memilih ikan, lalu disambar. Retna Jinoli disambar Garudalodra. Parekan melaporkan pada Raden Putra. Mendengar laporan parekan, Panji sangat marah, lalu terjun ke bengawan, parepat melapor pada para saudara, semua saudara ikut terjun ke bengawan. Bancak dan Doyok berlari hendak melapor kepada Prabu Jenggala, dalam perjalanan bertemu dengan Sinom Perdapa, parepat memberi kabar, pertinggi lalu terjun ke bengawan. Keempat parepat menjadi bingung, Sebul dan Klelet disuruh pulang ke Jenggala untuk melapor sang raja. Bancak dan Doyok menyusul ikut gustinya terjun ke bengawan, adegan banyolan.

Diceritakan Prabu Teksakalodra yang menyambar Kirana, lalu dimasukkan ke dalam mahkota, Retna Jinoli dimasukkan ke dalam kancing gelung Garudalodra. Tidak lama datang Panji Marabangun beserta para saudara, lalu terjadi pertempuran besar. Ular kembali berubah wujud menjadi Bremanakanda, gajah berubah menjadi Prabu Klana, garuda berubah menjadi Jayapuspita, para raja semua sudah bubar. Lalu terjadi pertempuran lagi di dalam bengawan, Bremana terpojok lalu naik ke daratan. Panji dan para saudara mengejar ke daratan, Bremana melarikan diri dan musnah beserta seluruh wadyabalanya. Para saudara menyuruh Panji untuk pulang ke negara, namun Panji tidak mau, lalu bersama-sama mencari.

Diceritakan Prabu Kumala, Prabu Dewa Asmara, memanggil Patih Bimakendra dan sang kakak Prabu Ngrancangkencana, Mraja Dewa Lelana, membicarakan musuh di Kediri, kemudian datang Bramana dan sang putra, bercakap-cakap, lalu Kirana dan Ragilkuning

--- 69 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 29 dari 43

--- 69 ---

[...jêng] kapundhut dhatêng Prabu Dewa Asmara, putri kalih lajêng kasaosakên, sami kalêbêtakên ing pasanggrahan, nuntên parentah dhatêng para raja, kinèn ngangsêg dhatêng nagari Kêdhiri, para raja mangkat.

Kocap Radèn Brajanata, lan Pêrbatakusuma, Pênambangan, Patih Kudanawarsa, sami wontên pabarisan, kacariyos sampun panggih lan kang paman Prabu Kêdhiri, sami ginêm mêngsah, kasaru pêcambêng dhatêng, matur yèn mêngsah andhatêngi, lajêng kapêthukakên, wadya Kadhiri Jênggala sami kawon, Brajanata Pêrbatakusuma kawon. Wadya Ngrancangkumala sami nglarug[29] dhatêng mêngsah, Patih Kudanawarsa lumajar.

Kocap Panji sakadeyanipun, kapêthuk Patih Kudanawarsa, jarwa-jinarwanan, Panji sakadeyanipun lajêng pangkat arsa banjêl mêngsah.

Kocap Prabu Ngrancangkumala, kalih Brêmana, miwah kang para raja, angraosakên mêngsah, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, matur yèn wontên mêngsah dhatêng, lajêng mangkat, tanglêt agêng, wadya Ngrancangkêncana kawon. Mraja Dewa Asmara kawon, babar Bathara Guru, Dewa Lêlana babar Bathara Nrada, patih babar Sang Ywang Endra, Sang Ywang Guru maringakên Kirana lawan Ragil, Guru lan para dewa sami musna, Brêmana lan para raja sami lumajar dhadhal larut sadaya, Panji lajêng panggih lan Kirana, byar Onang-onang.

diminta oleh Prabu Dewa Asmara, kedua putri diberikan, dan ditempatkan di pesanggrahan. Lalu perintah pada para raja, agar menyerbu negara Kediri, para raja berangkat.

Diceritakan Raden Brajanata, Perbatakusuma, Penambangan, dan Patih Kudanawarsa sedang berada di medan perang. Diceritakan sudah bertemu dengan sang paman Prabu Kediri, membicarakan musuh, tiba-tiba pecambeng datang, melapor bahwa musuh telah datang, lalu disambut. Wadya Kediri Jenggala kalah, Brajanata Perbatakusuma kalah. Wadya Ngrancangkumala mengejar musuh, Patih Kudanawarsa melarikan diri.

Diceritakan Panji dan semua saudaranya bertemu dengan Patih Kudanawarsa, bercakap-cakap, Panji dan semua saudaranya lalu berangkat hendak melawan musuh.

Diceritakan Prabu Ngrancangkumala dan Bremana serta para raja, sedang membicarakan musuh. Tidak lama datang pecambeng, melapor bahwa musuh telah datang, lalu berangkat, terjadi pertempuran besar, wadya Ngrancangkencana kalah. Mraja Dewa Asmawa kalah, lalu berubah wujud semula menjadi Batara Guru. Dewa Lelana berubah menjadi Batara Nrada, patih berubah menjadi Sang Ywang Endra. Sang Ywang Guru menyerahkan Kirana dan Ragil, Guru dan para dewa lalu musnah. Bremana dan para raja semua terdesak mundur dan melarikan diri. Panji bertemu dengan Kirana. Menjelang pagi Gending Onang-onang.

Punika lampahan Jaya Asmara ing Wangsul.
Nomêr: 10.

Ini cerita Jaya Asmara di Bali.
Nomor: 10.

Wiwit jêjêr Ratu Ngurawan, animbali Patih Jêksanêgara, kalih kang putra Radèn Sinjanglaga, mênggalih anggènipun [anggèni...]

Dimulai adegan Raja Ngurawan, memanggil Patih Jeksanegara bersama sang putra Raden Sinjanglaga. Membahas perihal

--- 70 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 30 dari 43

--- 70 ---

[...pun] kadhatêngan satriya suwita anyar, wasta Tumênggung Klana Jayakusuma, kalih kang rayi Radèn Sêtramiruda, mênggalih mêngsah ing nagari Wangsul, wadya Ngurawan sami katantun mêthukakên, sadaya aturipun mopo, patih ngaturakên kasagahanipun Klana Jayakusuma, Prabu Ngurawan mirêng aturing patih langkung suka ing galih, lan angraosi Sêtrawijaya anggènipun dipun apusi wontên Lèpèn Bathil. Kalih andangu anggènipun mêgatakên Sêtramiruda, kapatêdhan nama tumênggung, Prabu Ngurawan nuntên animbali Tumênggung Jayakusuma, dikakakên nglurug dhatêng Wangsul, Klana Jayakusuma matur sandika, kaparingan kanthi Patih Jêksanêgara, lajêng nuwun sami mangkat, Prabu Ngurawan kundur kèndêl gapura kaputrèn.

Kocap Sêbul, Klèlèt asukan-sukan wontên Tumênggungan, lajêng sowan ing gustinipun.

Kocap Sêtramiruda angraosi ingkang raka, Klana Jayakusuma, anggènipun kautus Prabu Ngurawan, Sêtramiruda lajêng sowan ingkang raka.

Kocap Dèwi Surèngrana, kalih kang parêkan, angajêng-ajêng ingkang raka, tan dangu kang raka kundur matêdhani pirsa liring prakawis sadaya, kang garwa matur nyuwun dhèrèk, nglurug dipun lilani, karêsmèn. Sasampunipun lajêng ngrasuk busana lawan ingkang garwa lajêng miyos, Sêtramiruda kadangu busananipun, kang rayi matur dora lajêng dipun dukani, kang rayi kadhawuhan kantun, Klana sak garwa lajêng pangkat ngampiri kyana patih, kya patih dhawuh ngangkatakên wadya mawi bubar-bubaran.

Kocap pratapan ing Ngardi Wilis, Bagawan Wasi Curiganata, [Curiga...]

kedatangan satria baru yang mengabdi, bernama Tumenggung Klana Jayakusuma, dan sang adik Raden Setramiruda. Sedang memikirkan musuh di negara Bali. Wadya Ngurawan ditantang keberaniannya untuk menghadapi, semua tidak sanggup. Patih menyampaikan bahwa Klana Jayakusuma sanggup, mendengar ucapan patih, Prabu Ngurawan hatinya sangat senang. Selain itu juga membicarakan Setrawijaya yang telah ditipu di Lepen Batil. Juga menanyakan perihal menceraikan Setramiruda, diberi nama Tumenggung. Prabu Ngurawan lalu memanggil Tumenggung Jayakusuma, disuruh menyerbu Bali, Klana Jayakusuma menjawab bersedia, lalu diberi pendamping Patih Jeksanegara. Kemudian mohon diri semua berangkat. Prabu Ngurawan masuk berhenti sejenak di gapura kaputren.

Diceritakan Sebul dan Klelet bersenang-senang di Tumenggungan, kemudian menghadap gustinya.

Diceritakan Setramiruda sedang memikirkan sang kakak, yaitu Klana Jayakusuma, yang telah diutus Prabu Ngurawan, Setramiruda lalu datang menghadap sang kakak.

Diceritakan Dewi Surengrana bersama sang parekan, menanti kehadiran sang suami. Tidak lama sang suami datang dan memberi beberapa kabar. Sang istri memohon hendak ikut menyerbu dan diizinkan, lalu bercinta. Setelah selesai lalu keduanya berpakaian dan keluar. Setramiruda ditanya pakaiannya, sang adik menjawab tidak jujur lalu dimarahi, sang adik disuruh tertinggal. Klana dan sang istri berangkat menghampiri kyai patih. Kyai patih memerintahkan untuk memberangkatkan wadya, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan pertapaan di Gunung Wilis, Begawan Wasi Curiganata,

--- 71 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 31 dari 43

--- 71 ---

[...nata] pinarakan ingkang cantrik, tan dangu Sêtrawijaya dhatêng, kalih Êmban Citrapati, nuwun pitulung angusadani kaninipun, sarêng pinancêr ing tingal tatunipun lajêng waluya, lajêng kapatêdhan pitêdah kinèn suwita Klana Jayakusuma, Sêtrawijaya datan lênggana, nanging ing galih sêmu merang, lajêng pangkat mawi wêwanan.

Kocap punggawa ing Ngurawan, pun Suradêksana, pun Suramarga, Surasena, Surapada, ingkang ngruruh dhatêng Sêtrawijaya, sarêng priksa Sêtrawijaya langkung lajêng dipun pêrpêki, tanglêt, punggawa Ngurawan kawon, Sêtrawijaya lajêng.

Kocap Sêtramiruda lan ingkang parpat, sawêk anguyu-uyu, tan dangu parêkan dhatêng matur kautus Dèwi Kumuda matêdhakakên sêrat, ijêmanipun animbali Sêtramiruda, Sêtramiruda matur sandika, parêkan wangsul, Sêtramiruda pangkat sowan.

Kocap Dèwi Kumuda, parêkan matur yèn Sêtramiruda matur sandika, Kumuda suka ing galih, nuntên dhatêngipun Sêtramiruda, nurut wayanganing dilah, sarêng kasapa ngakên, kadhawuhan majêng lajêng karêsmèn, pêrpat mawi banyolan.

Kocap Prabu Ngurawan ingkang sawêk nganglangi dalêmipun ingkang putra, priksa yèn kalêbêtan pandung, pandung kinèn mêdal, sarêng mêdal lajêng dipun tlêmpak, lêpat lajêng lumumpat pagêr banon, Prabu Ngurawan wêspaos yèn kang mandung Sêtramiruda, sang nata lajêng nimbali ingkang putra Radèn Sinjanglaga, kaparingan sêrat kadhawuhan maringakên Sêtramiruda, dhawuh kinèn nusul dhatêng pabarisan, botên kaparingan kanthi, Sêtramiruda lajêng pangkat kalih parpat.

Kocap Menak Cao lan Menak Agung, asukan-sukan wontên nêgari Wangsul, lajêng sami sowan ing

sedang dihadap oleh para cantrik, tidak lama Setrawijaya datang bersama Emban Citrapati. Memohon pertolongan untuk menyembuhkan lukanya. Setelah dipandang dengan ketajaman mata, lukanya pulih, lalu diberi petunjuk agar mengabdi pada Klana Jayakusuma. Setrawijaya tidak menolak, namun hatinya agak malu, lalu berangkat, adegan wewanan.

Diceritakan punggawa di Ngurawan, yaitu Suradeksana, Suramarga, Surasena, dan Surapada yang sedang mencari Setrawijaya. Begitu melihat Setrawijaya melintas lalu didekati, terjadi pertempuran, punggawa Ngurawan kalah. Setrawijaya melanjutkan perjalanan.

Diceritakan Setramiruda dan sang parepat, sedang bercanda, tidak lama datang parekan berkata diutus Dewi Kumuda untuk menyampaikan surat, isinya memanggil Setramiruda. Setramiruda menjawab bersedia, parekan lalu kembali, Setramiruda berangkat untuk menghadap.

Diceritakan saat itu Dewi Kumuda, parekan melapor bahwa Setramiruda menjawab bersedia. Kumuda senang hatinya, kemudian datang Setramiruda, mengikuti bayangan lampu, setalah disapa lalu mengaku, disuruh maju lalu diajak bercinta, adegan banyolan parepat.

Diceritakan Prabu Ngurawan yang sedang mengawasi kediaman sang putri, mengetahui kalau sedang kemasukan pencuri. Pencuri disuruh keluar, setelah keluar lalu ditusuk tombak, namun meleset dan melarikan diri melompat pagar bata. Prabu Ngurawan waspada bahwa pencurinya adalah Setramiruda. Sang raja lalu memanggil sang putra Raden Sinjanglaga, diberi surat agar disampaikan pada Setramiruda, diperintah agar menyusul ke medan perang, namun tidak disertai teman. Setramiruda kemudian berangkat bersama parepat.

Diceritakan Menak Cao dan Menak Agung sedang bersenang-senang di negara Bali, lalu berangkat menghadap pada

--- 72 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 32 dari 43

--- 72 ---

gustinipun.

Kocap Sang Prabu Jayalêngkara ing Wangsul, animbali ingkang rayi Radèn Patih Jayaasmara, Patih Jayasasmita, lan kang para raja, Diradapura, Găndapura, ngraosakên supênanipun, katingal ardi agêng kinubêng ing sagantên, sarta katingal wontên naga agêng mulêt kajêng nagapuspa, lan angraosakên wontên mêngsah agêng andhatêngi, tan dangu dhatêngipun dêmang Pabeyan, pun Jayèngsamodra, ngaturi priksa yèn wontên mêngsah agêng andhatêngi, Prabu Jayalêngkara duka, karsa tindak mêthukakên piyambak.

Kocap Tumênggung Klana Jayakusuma, kang mêsanggrahan ing Gumarang, nimbali para kadeyan, Sêtrawijaya kocap sampun dhatêng, lajêng dipun ngapuntên dosanipun, nuntên dhatêngipun Sêtramiruda, dikakakên nyêpêng badhe dipun lunas, Jayasêntika sangêt anggondhèli, Klana Jayakusuma lilih, katantun dhatêng Wangsul nêlik gêlaring mêngsah, kang rayi tan lênggana dipun kanthèni Sêtrawijaya, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, matur yèn wadya ing Wangsul amêthukakên, lajêng tanglêt agêng, wadya Wangsul kasêsêr. Patih Jayaasmara majêng, para kadeyan kawon sadaya, Jayakusuma majêng tanglêt rame, Jayaasmara kasliring kenging dipun cêpêng, lajêng babar Rêtna Jinoli, wadya ing Wangsul dhadhal, Jayakusuma parentah ngangsêg, mêsanggrahan ing Banon Bang. Lajêng parentah nukma dhatêng nagari Wangsul, kadeyan sami têngga pêsanggrahan, Jayakusuma pangkat.

Kocap lampahe satriya kalih, sarêng dumugi nagari Wangsul jujug ing kadhaton.

gustinya.

Diceritakan Sang Prabu Jayalengkara di Bali, memanggil sang adik Raden Patih Jayaasmara, Patih Jayasasmita, dan para raja, Diradapura, Gandapura, membicarakan mimpinya, yaitu terlihat ada gunung besar yang dikelilingi lautan, serta terlihat ada naga besar yang melilit pohon nagapuspa, dan membicarakan ada musuh sangat banyak mendatangi. Tidak lama datang demang Pabeyan, bernama Jayengsamodra, memberitahu bahwa ada musuh sangat banyak mendatangi. Prabu Jayalengkara marah, hendak menghadang sendiri.

Diceritakan Tumenggung Klana Jayakusuma, yang beristirahat di pesanggrahan Gumarang, memanggil para saudara, diceritakan Setrawijaya sudah datang, lalu diampuni semua kesalahannya, lalu kedatangan Setramiruda, menyerukan agar ditangkap dan dibunuh, Jayasentika sangat tidak setuju, Klana Jayakusuma mereda, ditawari ke Bali untuk meneliti keadaan musuh. Sang adik tidak menolak ditemani Setrawijaya. Tidak lama datang pecambeng, melapor bahwa wadya Bali sudah menyerang, lalu terjadi pertempuran besar, wadya Bali terpojok. Patih Jayaasmara maju, semua saudara sudah kalah. Jayakusuma maju perang sangat sengit, Jayaasmara terkena muslihat musuh dan berhasil ditangkap, lalu berubah wujud asli yaitu Retna Jinoli. Wadya Bali terdesak mundur, Jayakusuma perintah untuk terus maju, beristirahat di pesanggrahan Banon Bang. Lalu perintah untuk menyusup ke negara Bali, para saudara menunggu di pesanggrahan, Jayakusuma berangkat.

Diceritakan perjalanan dua satria, sesampainya di negara Bali lalu menuju ke kadaton.

--- 73 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 33 dari 43

--- 73 ---

Kocap para putri ing Wangsul, Dhasarsari Mêdharingsih, Mêdharrêsmi, Mêdharsasi, ginêm anggènipun botên dipun sarèni dhatêng sang prabu, tan dangu dhatêngipun Sêtramiruda, sangking wingking sarwi dhèhèm, putri tiga takèn-tinakèn, sarêng sampun lajêng kesah, Mêdharsari kantun, lajêng karêsmèn. Dèwi Mêdharsih wangsul kapêthuk Sêtrawijaya, lajêng karêsmèn, parêkan sêpuh mêdal ngaturi pirsa sang nata.

Kocap Prabu ing Wangsul, nimbali Patih Jayasasmita, Menak Cao lan Menak Agung, rêmbag badhe bantu ingkang rayi, nuntên dhatêngipun kajinêman sangking pabarisan, ngaturi priksa yèn ingkang rayi kapara tiwas, Prabu Wangsul langkung duka, nuntên dhatêngipun parêkan, ngaturi priksa yèn kadhaton kalêbêtan pandung, sang nata saya duka, lajêng dhawuh nyêpêng pandung, kajinêman majêng sami kawon. Prabu Wangsul majêng, satriya kalih kalêpasan sênjata rante, kacêpêng, lajêng dipun kunjara, asambat ingkang raka Klana Jayakusuma, Prabu Wangsul kundur amuja brănta.

Kocap dhatêngipun Kalana Jayakusuma, lajêng marêpêki kunjara, sinapa ngakên ingkang rayi sêkalihan lajêng dipun luwari, lajêng kadhawuhan mangsuli kang para putri, kang raka karsa dumugèkakên, badhe kêpanggih Prabu ing Wangsul.

Kocap putri kalih sami badhe tuwi dhatêng kunjaran, dhatêngipun satriya kalih lajêng sami rangkulan, lajêng sami kabêkta dhatêng satriya kalih.

Kocap Prabu Jayalêngkara kang sawêk amuja brăngta, tan dangu dhatêngipun Kalana Jayakusuma amindha

Diceritakan para putri di Bali, Dasarsari, Medaringsih, Medarresmi, dan Medarsasi membicarakan saat mereka ditiduri oleh sang raja. Tidak lama datang Setramiruda dari belakang sambil berdehem. Ketiga putri saling bertanya, setelah selesai lalu pergi. Medarsari tertinggal, lalu diajak bercinta. Dewi Medarsih kembali bertemu Setrawijaya, diajak bercinta. Parekan tua keluar melapor pada sang raja.

Diceritakan Raja Bali sedang memanggil Patih Jayasasmita, Menak Cao, dan Menak Agung membicarakan hendak memberi bantuan pada sang adik. Lalu datang kajineman dari medan perang, melaporkan bahwa sang adik telah tewas. Prabu Bali sangat marah, lalu datang parekan, memberitahu bahwa kadaton kemasukan pencuri. Sang raja makin marah, lalu perintah untuk menangkap pencuri. Kajineman maju kalah semua. Prabu Bali maju, kedua satria diserang dengan panah rantai, tertangkap, lalu dipenjara, meratap menyebut sang kakak Klana Jayakusuma, Prabu Bali masuk untuk bersamedi.

Kemudian datang Klana Jayakusuma, mendekat ke penjara, menemui kedua sang adik dan membebaskan dari penjara. Lalu disuruh kembali menemui para putri, sang kakak hendak meneruskan bertemu Prabu Bali.

Diceritakan kedua putri hendak menjenguk ke penjara, datang kedua satria lalu berpelukan, lalu dua putri dibawa oleh kedua satria.

Diceritakan Prabu Jayalengkara yang memuja, lalu datang Kalana Jayakusuma, berpura-pura menjadi

--- 74 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 34 dari 43

--- 74 ---

dewa, Prabu Wangsul matur nyuwun katingal sawantah, ka mindha dewa mangsuli, Prabu Wangsul kinèn malih èstri, Prabu Wangsul lajêng malih Căndrakirana, priksa yèn ingkang mindha dewa Panji Marabangun, sang rêtna langkung merang, lajêng kesah, Jayakusuma nututi, kang garwa lajêng cinandhak, tan dangu dhatêngipun satriya kalih lajêng dipun jarwani, kang raka karsa kundur lajêng pangkat, parêkan sêpuh lumajar matur rêkyana patih.

Kocap Patih Jayasasmita, Menak Cao, Menak Agung, angraosi gustinipun lami botên miyos, nuntên dhatêngipun parêkan, matur saniskaranipun, lajêng bidhal anglurug.

Kocap Kalana Jayakusuma, nimbali kang para kadeyan, sarêng sampun sowan lajêng dipun jarwani sadaya, dhatêngipun pêcambêng, ngaturi uninga yèn wontên tiyang ngamuk, lajêng sami kapêthukakên, tanglêt agêng, kadeyan sami kawon sadaya, Panji majêng piyambak, Patih Jayasasmita babar Êmban Pêngayat, Menak Cao Menak Agung babar Bancak Dhoyok, Panji panggih lawan Kirana, byar Pêrcowan.

dewa, Prabu Bali memohon agar berkenan menunjukkan diri, yang menyerupai dewa menjawab, Prabu Bali supaya berubah menjadi wanita, Prabu Bali lalu menjadi Candrakirana. Begitu mengetahui kalau yang menjadi dewa adalah Panji Marabangun, sang retna sangat malu, lalu pergi, Jayakusuma mengikuti, sang istri lalu dipegang. Tidak lama datang dua satria lalu diberi penjelasan. Sang kakak hendak pulang lalu berangkat, parekan tua lari melapor kepada patih.

Diceritakan Patih Jayasamita, Menak Cao, dan Menak Agung sedang membicarakan gustinya yang lama tidak terlihat, lalu datang parekan, melaporkan kejadian semuanya, lalu berangkat untuk menyerbu.

Diceritakan Kalana Jayakusuma, memanggil para saudara. Setelah menghadap lalu semua diberi penjelasan, datang pecambeng, memberitahu ada orang yang mengamuk, lalu disambut, terjadi pertempuran sengit, semua saudara kalah. Panji maju sendirian, Patih Jayasasmita berubah menjadi Emban Pengayat, Menak Cao dan Menak Agung berubah menjadi Bancak dan Doyok. Panji bertemu dengan Kirana. Menjelang pagi Gending Percowan.

Punika lampahan Kanastrèn.
Nomêr: 11.

Ini cerita Kanastren.
Nomor: 11.

Wiwit jêjêr Prabu Kêdhiri, animbali Patih Jayabadra, Pêrbatakusuma, Pênambangan, ngraosakên murcanipun ingkang putra Dèwi Căndrakirana, kalih ngraosakên mêngsah sangking Tawang Gantungan, nama Prabu Wanodya, kalih Dèwi Malih, Prabu Kêdhiri badhe nyuwun bantu dhatêng Jênggala, badhe utusan [utusa...]

Dimulai adegan Prabu Kediri, memanggil Patih Jayabadra, Perbatakusuma, dan Penambangan. Membicarakan hilangnya sang putri Dewi Candrakirana, serta membicarakan musuh dari Tawang Gantungan bernama Prabu Wanodya dan Dewi Malih. Prabu Kediri hendak minta bantuan ke Jenggala, akan mengirim utusan

--- 75 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 35 dari 43

--- 75 ---

[...n] anêrang malih, nuntên dhatêngipun putra Jênggala, Gadhingan, Jêjêtan, Antunan, kautus bêbantu, sang nata langkung suka ing galih, kalih kautus matêdhani pirsa yèn Radèn Brajanata sirna, Prabu Kêdhiri sangêt ngungun ing galih, nuntên kang putra nuwun pamit majêng ing rana, ingampah botên kenging, kang rama lajêng nglilani, dipun paringi kanthi Radèn Pêrbatakusuma, Patih Jayabadra, lajêng sami pangkat, ratu kundur kèndêl gapura kaputrèn.

Kocap pramèswari, Kilisuci, kunduripun sang nata matêdhani pirsa ing garwa, sarta Pandhita Rara, lajêng muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, para putra Jênggala, Pêrbatakusuma, Pênambangan, Patih Jayabadra, Kudagadhingan parentah ngangkatakên baris, mawi bubar-bubaran.

Kocap pratapan ing Ngardi Wilis, Sêbul, Klèlèn[30] asuka-suka, lajêng sowan ing gusti, pêrtinggi ing pêkarangan, kocap Pratinggi Teja Asmara lajêng sowan sang pandhita.

Kocap Wasi Curiganata, lan kang para cantrik, dhatêngipun pratinggi, nyuwun pitêdah panggenanipun ingkang raka, pandhita paring pitêdah kinèn suwita dhatêng Pranaraga, Teja Asmara nuwun pamit lajêng mangkat, mawi wêwanan. Lampahipun kêsasar dhatêng taman Kêdhiri, malumpat pagêr banon, pêrpat mawi banyolan.

Kocap Rêtna Mindaka ingkang pinarak ing taman Kêdhiri, sarêng sumêrêp yèn wontên satriya lajêng dipun timbali, Mindaka kasmaran ing galih, pêrtinggi dipun apusi kinèn mêndhêt sêkar, dhuwungipun lajêng kasêndhal sangking wingking, pêrtinggi lajêng nyrênggarani, dhuwung lajêng rêntah, karêsmèn, sampuning karêsmèn,

minta penjelasan lagi, lalu kedatangan putra Jenggala, Gadingan, Jejetan, dan Antunan diutus untuk membantu. Sang raja sangat senang hatinya, serta disuruh memberi kabar bahwa Raden Brajanata telah sirna. Prabu Kediri hatinya sangat terkejut, lalu sang putra mohon diri untuk maju perang, ditahan tidak mau, sang rama lalu mengizinkan, diberi pendamping Raden Perbatakusuma dan Patih Jayabadra, lalu semua berangkat. Raja masuk berhenti sejenak di gapura kaputren.

Diceritakan permaisuri, Kilisuci, kembalinya sang raja dan memberi berita pada sang istri dan Pandita Rara, lalu bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), para putra Jenggala, Perbatakusuma, Penambangan, Patih Jayabadra, dan Kudagadingan memerintahkan untuk memberangkatkan prajurit, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan pertapaan di Gunung Wilis, Sebul dan Klelet bersenang-senang, lalu menghadap pada gusti, pertinggi di pekarangan, diceritakan Pertinggi Teja Asmara, kemudian menghadap sang pandita.

Diceritakan Wasi Curiganata dan para cantrik, kedatangan pertinggi yang meminta petunjuk keberadaan sang kakak. Pandita memberi petunjuk agar mengabdi ke Pranaraga, Teja Asmara memohon diri lalu berangkat, adegan wewanan. Perjalanannya tersesat hingga ke taman Kediri, melompat pagar tembok, adegan banyolan parepat.

Diceritakan Retna Mindaka yang sedang duduk di taman Kediri, setelah melihat ada satria lalu dipanggil, hati Mindaka kasmaran, pertinggi ditipu agar memetik bunga, kerisnya ditarik paksa dari belakang, pertinggi lalu merayu, keris jatuh ke tanah, lalu diajak bercinta, selesai bercinta,

--- 76 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 36 dari 43

--- 76 ---

pêrtinggi lajêng kesah ngupadosi ingkang raka mawi wêwanan.

Kocap dênawa kang jampangi margi, utusanipun Prabu Tawanggantungan, tan dangu dhatêngipun Anggot Mêndhali, matur yèn wontên satriya lagkung, Êmban Cèthi Sura parentah mêthukakên, lajêng tanglêt, dênawa kawon, pêrtinggi lajêng.

Kocap ing Suralaya, Ywang Pramèsthi Guru, animbali Ywang Narada, kalih kang para dewa, mênggalih kang dados gara-gara, Narada matur bilih wontên titahing ulun kapêgatan trêsna, Ywang Narada[31] lajêng tumurun, Ywang Narada kantun.

Kocap Bancak Dhoyok asukan-sukan, lajêng sowan ing gustinipun.

Kocap Klana Jayakusuma, nimbali parpatipun, angraosakên supênan, katingal ingkang wulan grahana, nuntên katingal sawêr naga ngupados mêmangsan, ambujung-bujung ingkang sarira, nuntên kasêlak wungu, Dhoyok langkung jêntung, nuntên rawuhipun Bathara Guru manjing dhatêng Wiragatruna, Wiragatruna lajêng niba, Panji lajêng ngrangkul ingkang raka, Bancak anjrit sakayangipun, para kadeyan sami dhatêng, nangisi sêdaya, Klana Jayakusuma parentah dhatêng kadeyan, kinèn sami ngupados jampi, kadeyan lajêng kesah.

Kocap ing pabarisan, sang Prabu Wanodya, lan para putri kawandasa, miwah Dèwi Kasihan, kang putra Dèwi Kasihan pitakèn sudarma, ingkang raka-raka sami angarih-arih, Prabu Wanodya angraosi mêngsah ing Kêdhiri, tan dangu dhatêngipun Patih Surawidênta, canthèl atur dhatêng parêkan, Widêntasura matur bilih mêngsah ing Kadhiri dhatêng, Prabu Wanodya lajêng parentah dhatêng para putri, [pu...]

pertinggi pergi mencari sang kakak, adegan wewanan.

Diceritakan raksasa yang mengawasi jalan, utusannya Prabu Tawanggantungan, tidak lama datang Anggot Mendali, melapor bahwa ada satria yang hendak melintas. Emban Ceti Sura perintah agar menghadang, lalu bertempur, raksasa kalah, pertinggi melanjutkan perjalanan.

Diceritakan di Suralaya, Ywang Pramesti Guru memanggil Ywang Narada bersama para dewa. Membahas penyebab terjadinya gara-gara. Narada berkata bahwa ada hamba yang sedang terputus cintanya. Ywang Guru lalu turun ke bumi, Ywang Narada tidak ikut.

Diceritakan Bancak dan Doyok sedang bersenang-senang, lalu menghadap gustinya.

Diceritakan Klana Jayakusuma, memanggil parepatnya, membicarakan impian, terlihat gerhana bulan, lalu ada ular naga yang mencari mangsa, mengejar-ngejar dirinya, akhirnya terbangun. Doyok tertegun. Lalu hadirnya Batara Guru masuk ke Wiragatruna, Wiragatruna terjatuh, Panji lalu memeluk sang kakak, Bancak menjerit sangat keras, semua saudara datang, semua menangis. Klana Jayakusuma memerintahkan pada para saudara, agar mencari obat, para saudara lalu pergi.

Diceritakan di medan perang, Sang Prabu Wanodya dan para putri sejumlah empat puluh, serta Dewi Kasihan. Putra Dewi Kasihan menanyakan ayah, para sang kakak mencoba menghibur, Prabu Wanodya membicarakan musuh di Kediri. Tidak lama datang Patih Surawidenta, berkata pada parekan, Widentasura melapor bahwa musuh dari Kediri telah datang. Prabu Wanodya memerintahkan pada semua putri,

--- 77 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 37 dari 43

--- 77 ---

[...tri] sami kinèn mêthukakên ing mêngsah, para putri lajêng sami pangkat, panggih Patih Surawidênta, Dêntasura kinèn mêthukakên, lajêng tanglêt, wadya Tawanggantungan kawon, nuntên para putri têtulung sangking jumantara, anyawuri sêkar gêgubaran, putra Jênggala sami kanin sêdaya, sami dhadhal larut. Para putri parentah ngangsêg dhatêng nagari Kêdhiri, patih lan para raja sami ngangsêg.

Kocap Prabu Kêdhiri, nimbali Patih Jayabadra, Pênambangan, ngraosakên tiwasipun para putra sami kanin sadaya, sarta ngraosi mêngsah, tan dangu dhatêngipun pêcambêng, ngaturi priksa yèn wontên mêngsah dhatêng, Prabu Kadhiri parentah mêthukakên, lajêng tanglêt agêng, wadya Kadhiri kawon, Patih Jayabadra majêng inggih kawon, Prabu Kadhiri sak garwa putra lajêng lolos sangking praja, Patih Surawidênta kalih Dêntasura parentah kajinêman, ngruruh Sang Prabu Kêdhiri, kajinêman lajêng pangkat.

Kocap lolosipun Prabu Kêdhiri, dumugi ing wana lajêng ningali pêrtapan, lajêng karsa ngungsi pêrtapan ngriku.

Kocap Wasi Curiganata, sarêng priksa yèn wontên tamu rawuh lajêng kapêthukakên, sampuning tata lênggah Prabu Kêdhiri mundhut pitêdah, ingkang sagêt angundurakên mêngsah, sang pandhita matur, ingkang sagêt ngundurakên mêngsah kêdah minta sraya dhatêng Klana Jayakusuma, Prabu Kêdhiri lajêng utusan Patih Jayabadra dhatêng ing Ngurawan, patih lajêng mangkat.

Kocap Prabu Ngurawan nimbali Patih Jêksanêgara, lan kang putra Sinjanglaga, mirêng warta yèn nagari Kêdhiri bêdhah, kang raka ngungsi ing wana, Prabu Ngurawan karsa têtulung, tan dangu dhatêngipun Patih Jayabadra, matur niskaraning lampah, Prabu Ngurawan duka, lajêng utusan patih nimbali Klana Jayakusuma, kadhawuhan [kadhawuha...]

supaya melawan musuh. Para putri semua berangkat, bertemu Patih Surawidenta, Dentasura agar melawan, lalu bertempur. Wadya Tawanggantungan kalah, lalu para putri memberi pertolongan dari angkasa, menabur bunga gegubaran, semua putra Jenggala terluka, terdesak mundur. Para putri memerintahkan agar terus maju menyerang negara Kediri, patih dan para raja terus menyerbu.

Diceritakan Prabu Kediri memanggil Patih Jayabadra, Penambangan, membicarakan para putra yang semuanya terluka, serta membicarakan musuh. Tidak lama datang pecambeng, melaporkan bahwa ada musuh datang. Prabu Kediri perintah agar melawan, terjadilah perang besar, wadya Kediri kalah, Patih Jayabadra maju juga kalah. Prabu Kediri bersama anak istri lalu meloloskan diri dari praja. Patih Surawidenta dan Dentasura perintah pada kajineman, agar memburu Sang Prabu Kediri, kajineman berangkat.

Diceritakan lolosnya Prabu Kediri, sesampainya di hutan melihat ada pertapaan, lalu berniat mengungsi ke pertapaan tersebut.

Diceritakan Wasi Curiganata, begitu mengetahui ada tamu langsung menyambut, setelah dipersilahkan duduk Prabu Kediri lalu meminta petuah, siapa kiranya yang bisa mengundurkan musuh. Sang pandita menjawab, untuk bisa mengundurkan musuh harus meminta pertolongan pada Klana Jayakusuma. Prabu Kediri kemudian mengutus Patih Jayabadra untuk pergi ke Ngurawan, patih berangkat.

Diceritakan Prabu Ngurawan memanggil Patih Jeksanegara dan sang putra Sinjanglaga. Mendengar kabar bahwa negara Kediri telah runtuh, sang kakak mengungsi ke hutan. Prabu Ngurawan ingin menolong, tidak lama datang Patih Jayabadra, melapor maksud kedatangannya. Prabu Ngurawan marah, lalu perintah pada patih agar memanggil Klana Jayakusuma, disuruh

--- 78 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 38 dari 43

--- 78 ---

[...n] bantu dhatêng nagari Kêdhiri, Jayabadra lajêng mangkat.

Kocap Klana Jayakusuma, nimbali kang para kadeyan, mênggalih sakitipun Wiragatruna sangsaya sangêt, kalih mirêng wartos yèn nagari Kêdhiri bêdhah, tan dangu dhatêngipun kyana patih sêkalihan andhawuhakên kinèn angrêbat nagari Kêdhiri, Jayakusuma matur sandika lajêng pangkat sakadeyanipun, sarta para garwa, Wiragatruna inggih kabêkta.

Kocap Sang Prabu Wanodya, lan sagung para putri, angraosakên Sang Prabu Kêdhiri, tan dangu dhatêngipun parêkan, kawêlingan atur patih yèn wontên mêngsah dhatêng, sang prabu parentah mêthukakên, lajêng tanglêt agêng, kadeyan sami kawon, Klana Jayakusuma majêng, lan dhawuhakên kinèn ngajêngakên Wiragatruna, para putri sami sumêrêp yèn Wiragatruna majêng, lajêng sami lumajar anungkêmi, Wasi Curiganata majêng tanglêt kalihan Jayasena, pandhita babar Brajanata, Wiragatruna mulya sakitipun, Bathara Guru musna, Panji kapanggih lan kang raka, byar Onang-onang.

memberi bantuan ke negara Kediri, Jayabadra lalu berangkat.

Diceritakan Klana Jayakusuma, memanggil para saudara, membicarakan sakitnya Wiragatruna yang semakin parah, serta mendengar kabar bahwa negara Kediri telah runtuh. Tidak lama datang dua kyai patih yang menyampaikan perintah agar merebut negara Kediri. Jayakusuma menjawab bersedia lalu berangkat bersama semua saudaranya serta para istri, Wiragatruna juga dibawa ikut serta.

Diceritakan Sang Prabu Wanodya, dan semua putri, membicarakan keberadaan Sang Prabu Kediri. Tidak lama datang parekan, menyampaikan pesan dari patih bahwa ada musuh datang. Sang prabu perintah untuk menghadang, terjadilah perang besar, semua saudara kalah, Klana Jayakusuma maju, dan perintah agar Wiragatruna maju, para putri semua tahu bahwa Wiragatruna maju perang, semua berlari dan bersimpuh. Wasi Curiganata maju bertarung melawan Jayasena. Pandita berubah wujud menjadi Brajanata, Wiragatruna pulih dari sakitnya, Batara Guru musnah. Panji bertemu dengan sang kakak. Menjelang pagi Gending Onang-onang.

Punika lampahan Nungsatêmbini.
Nomêr: 12.

Ini cerita Nungsatembini.
Nomor: 12.

Wiwit jêjêr Prabu Jênggala, nimbali Patih Kudanawarsa, kalih Brajanata, ngraosakên sirnanipun ingkang putra Panji Marabangun, kalih Căndrakirana, lan Sinom Pêrdapa, sarta mirêng warti yèn nagari Ngurawan kancikan parangmuka sangking nagari Nungsatêmbini, Radèn Brajanata kadhawuhan dandos ing prang, kakarsakakên têtulung dhatêng kang paman, tan dangu dhatêngipun Prabu Singasari, lan ingkang garwa pramèswari, dinangu ingkang raka matur yèn dipun ayab-ayab ing dalu,

Dimulai adegan Prabu Jenggala, memanggil Patih Kudanawarsa dan Brajanata, membicarakan sirnanya sang putra Panji Marabangun, Candrakirana, dan Sinom Perdapa, serta mendengar kabar bahwa negara Ngurawan sedang diduduki musuh dari negara Nungsatembini. Raden Brajanata diperintah untuk bersiap perang, diminta untuk menolong sang paman. Tidak lama datang Prabu Singasari beserta permaisuri, ditanya sang kakak menjawab bahwa telah dikejar-kejar waktu malam,

--- 79 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 39 dari 43

--- 79 ---

lan angaturakên ingkang putra Banyakwulan, lan Dèwi Nawangwulan sami kêtawur, Prabu Jênggala langkung duka, dhawuh dhatêng Brajanata kinèn pangkat tumuntên, kasaru dhatêngipun utusan sangking Nungsatêmbini, wasta pun Dora Wicara, kalih pun Dora Sêmbada, dhatêngipun tanpa larapan, matur nêdha Prabu Singasari, Brajanata muring, utusan dipun candhak, kalarak mêdal, lajêng kaprajaya dening Brajanata, utusan pêjah, kang satunggal lumajar, cinêgatan botên kacandhak, Prabu Jênggala nimbali ingkang putra dipun pèngêti, sarta kadhawuhan lajêng pangkat kalihan rêkyana patih, Prabu Singasari kadhawuhan mêsanggrahan ing kêpatihan. Prabu Jênggala kundur kèndêl gapura kaputrèn, sakunduripun sang nata matêdhani pirsa dhatêng pramèswari, lajêng muja sêmèdi.

Kocap pasowan jawi, Brajanata, Patih Kudanawarsa, pirêmbag lajêng mangkat mawi bubar-bubaran.

Kocap Sêbul, Klèlèt asukan-sukan lajêng sowan ing gustinipun.

Kocap Radèn Sinom Pêrdapa, ingkang ngupadosi ingkang raka, sarêng ningali pêrtapan karsa badhe nyuwun pitêdah dhatêng sang pandhita.

Kocap Sang Bagawan Windusêjati, lagya lênggah kagubêl ingkang putra Endhang Wahananingsih, angajak dhatêng nagari Jênggala, mothah badhe priksa nêgari.

Tan dangu dhatêngipun Sinom Pêrdapa, Endhang Wahananingsih sarêng mulat satriya ingkang dhatêng, langkung kasmaran ing galih, sang pandhita sumêrêp sêmuning putra lajêng kesah sêngadi arêrêsit[32] tanêman, Sinom Pêrdapa lajêng nyingkramani,[33] sarêng sampun sang pandhita suka pitêdah, kang putra dipun aturi

dan melaporkan bahwa sang putra Banyakwulan dan Dewi Nawangwulan telah menjadi korban. Prabu Jenggala sangat marah, perintah pada Brajanata agar segera berangkat. Tiba-tiba datang utusan dari Nungsatembini bernama Dora Wicara dan Dora Sembada, datang tanpa pemberitahuan dulu, berkata untuk meminta Prabu Singasari, Brajanata marah, utusan dicengkeram dan diseret keluar dan dihajar oleh Brajanata. Utusan tewas yang satu melarikan diri, dihadang tidak berhasil. Prabu Jenggala memanggil sang putra diberi peringatan, serta disuruh segera berangkat bersama dengan patih. Prabu Singasari disuruh beristirahat di pesanggrahan kepatihan. Prabu Jenggala masuk berhenti sejenak di gapura kaputren, setelah sang raja masuk lalu menyampaikan berita pada permaisuri, lalu bersemadi.

Diceritakan pertemuan di luar (keraton), Brajanata dan Patih Kudanawarsa sudah sepakat lalu berangkat, adegan bubar-bubaran.

Diceritakan Sebul dan Klelet sedang bersenang-senang lalu menghadap gustinya.

Diceritakan Raden Sinom Perdapa, mencari sang kakak, melihat ada pertapaan hendak minta petunjuk pada sang pandita.

Diceritakan Sang Bagawan Windusejati, sedang duduk dan dirayu oleh putrinya Endang Wahananingsih, ingin diajak pergi ke negara Jenggala, karena ingin sekali melihat negara.

Tidak lama datang Sinom Perdapa. Begitu melihat ada satria datang, Endang Wahananingsih hatinya sangat kasmaran. Sang pandita mengetahui gelagat sang putri lalu pergi pura-pura hendak membersihkan tanaman. Sinom Perdapa lalu mengajak bercengkerama, setelah selesai sang pandita memberikan petunjuk. Sang putra disuruh

--- 80 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 40 dari 43

--- 80 ---

dhatêng nagari Singasantun, Sinom Pêrdapa lajêng pamit pangkat mawi wêwanan.

Kocap dênawa Nungsatêmbini, kang angluruh Banyakwulan, tan dangu dhatêngipun Anggot Mêndhali, matur yèn wontên satriya lêlampah, dênawa bidhal mêrpêki lajêng tanglêt, sarêng nêngahing aprang Sinom Pêrdapa matak aji panglimunan, lajêng nguncati, pêrpat mawi banyolan, dênawa suka kang galih lajêng sami ngruruh malih.

Kocap Dèwi Căndrakirana kalih êmbanipun, wontên satêngahing wana, mênggalih badhe kundur dhatêng Kêdhiri, sabab dipun dukani ingkang raka Panji Marabangun, kagalih manggihakên Dèwi Mindaka kalih Sinom Pêrdapa, Panji langkung duka, mila sang dyah kalunta-lunta ing tindakipun, wontên margi mirêng kabar yèn nagari Singasari kabêdhah ing mêngsah, Căndrakirana karsa lajêng dhatêng Singasari, lajêng pangkat.

Kocap Banyakwulan wontên satêngahing wana, katêngga dhatêng ingkang Êmbok Dèwi Nawangsasi, lan Patih Jayakacêmba, Nawangsasi parentah dhatêng patih ngupados dhukun, patih lajêng mangkat.

Kocap dênawa kang sami ngruruh Radèn Banyakwulan, sarêng pirsa dhatêng patih lajêng lajêng[34] tanglêt, patih kawon anguncati, nyimpang margi cêlor, dênawa cuwa.

Kocap pratapan ing Mayangsêkar, Dhoyok Bancak asukan-sukan, Kêrtijiwa, Kêrtilama, lajêng sami sowan ing gustinipun.

Kocap Bêgawan Purnamasidi, mênggalih tiyang kang sami babat, utawi tiyang sami ngudi kawruh, tan dangu dhatêngipun Patih Jayakacêmba, matur nyuwun pitulung, sang pandhita

pergi ke negara Singasari, Sinom Perdapa mohon pamit untuk berangkat, adegan wewanan.

Diceritakan raksasa Nungsatembini yang sedang mengejar Banyakwulan, tidak lama datang Anggot Mendali, melapor bahwa ada satria yang akan melintas. Raksasa berangkat menghadang lalu terjadi pertempuran, ditengah-tengah pertempuran Sinom Perdapa mengucapkan mantra aji panglimunan, lalu pergi meninggalkan, adegan banyolan parepat. Raksasa merasa senang hatinya lalu kembali memburu.

Diceritakan Dewi Candrakirana bersama embannya, di tengah hutan, berniat hendak pulang ke Kediri, karena dimarahi sang suami Panji Marabangun, disangka telah mempertemukan Dewi Mindaka dengan Sinom Perdapa, Panji sangat marah, itulah sebabnya sang putri pergi terlunta-lunta. Di perjalanan mendengar kabar bahwa negara Singasari telah dikuasai musuh. Candrakirana ingin hendak segera ke Singasari, lalu berangkat.

Diceritakan Banyakwulan yang berada di tengah hutan, ditemani oleh sang Embok Dewi Nawangsasi dan Patih Jayakacemba. Nawangsari menyuruh patih supaya mencari dukun, patih berangkat.

Diceritakan raksasa yang disuruh mengejar Raden Banyakwulan, mengetahui ada patih lalu bertempur, patih kalah lalu menyingkir, mencari jalan lain, raksasa kecewa.

Diceritakan pertapaan di Mayangsekar, Doyok dan Bancak sedang bersenang-senang, Kertijiwa, Kertilama, lalu semua menghadap gustinya.

Diceritakan Begawan Purnamasidi, sedang membicarakan orang-orang yang sedang membabat tanaman serta orang-orang yang sedang menuntut ilmu. Tidak lama datang Patih Jayakacemba, memohon pertolongan, sang pandita

--- 81 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 41 dari 43

--- 81 ---

anyagahi.

Kocap dênawa kang nglacak Patih Jayakacêmba, tan dangu dhatêngipun Anggot Mêndhali, ngaturi pirsa yèn wontên pandhita lêlampah, dênawa lajêng sami mêrpêki, lajêng tanglêt, dênawa kawon, pandhita lajêng.

Kocap Banyakwulan kalih ingkang êmbok, nuntên dhatêngipun patih, sang rêtna suka kang galih. Sang rê[...][35] lajêng dipun aturi, sarêng dhatêng sang rêtna langkung kasmaran, Banyakwulan lajêng dipun usadani dhatêng sang pandhita, sakala lajêng mulya, lajêng dipun aturi dhatêng pêrtapan, sarêng dumugi Rêtna Nawangwulan kalêbêtakên rumiyin, Radèn Banyakwulan nyuwun pamit mêdal sêngadi siram. Bagawan Purnamasidi lajêng lumêbêt nyêngkramani Nawangwulan, sarêng sampun karêsmèn sa[36] rêtna nyuwun mugi sang tapa karsaa têtulung ngrêbat nagari Singasari, Banyakwulan sumêrêp sang pandhita sampun karêsmèn lan kang êmbok saklangkung suka ing galih, saya malih sang tapa paring priksa yèn karsa têtulung ngrêbat ing Singasari, lajêng sami pangkat.

Kocap Radèn Sinom Pradapa, sampun dumugi sajawining nagari Singasantun, lajêng jujug ing kadhaton.

Kocap Sang Dyah Wêrdayaningsih, kalihan Dèwi Tigawarna, sami angraosi putra ing Jênggala, tan dangu dhatêngipun Sinom Pêrdapa, sangking wingkinging sang rêtna sarwi dhèhèm, sang putri nolèh lajêng takèn-tinakèn, Sinom Pêrda[37] jarwa putra Jênggala, Wêrdayaningsih api runtik. Sang Dyah Tigawarna kinèn kesah, Sinom Pêrdapa mêrpêki sarwi nyrênggarani, sang rêtna lilih lajêng karêsmèn. Tigawarna ngintip ing

menyanggupi.

Diceritakan raksasa yang melacak Patih Jayakacemba, tidak lama datang Anggot Medali, memberitahu bahwa ada pandita yang sedang perjalanan, raksasa menghadang, lalu bertempur, raksasa kalah, pandita melanjutkan perjalanan.

Diceritakan Banyakwulan bersama sang embok, kemudian datang patih, sang retna senang hatinya. Sang resi lalu dipersilahkan, setelah datang sang retna sangat kasmaran, Banyakwulan lalu diobati oleh sang pandita, seketika pulih, lalu dipersilahkan datang ke pertapaan, setelah sampai Retna Nawangwulan disuruh masuk dahulu, Raden Banyakwulan mohon diri keluar dengan alasan hendak mandi. Begawan Purnamasidi lalu masuk dan bercengkerama dengan Nawangwulan, setelah selesai bercinta sang retna meminta agar sang pertapa berkenan menolong untuk merebut negara Singasari. Banyakwulan tahu bahwa sang pandita telah berhasil diajak bercinta oleh sang embok, senang sekali hatinya, apalagi sang tapa memberitahu bahwa ingin membantu untuk merebut Singasari, kemudian semua berangkat.

Diceritakan Raden Sinom Pradapa, sudah sampai di pelataran negara Singasari, lalu menuju ke kadaton.

Diceritakan Sang Putri Werdayaningsih bersama Dewi Tigawarna, sedang membicarakan putra Jenggala. Tidak lama datang Sinom Perdapa, dari arah belakang sang retna sambil dehem, sang putri menoleh lalu saling bertanya. Sinom Perdapa mengaku putra Jenggala, Werdayaningsih pura-pura marah. Sang Putri Tigawarna disuruh pergi, Sinom Perdapa mendekat sambil merayu, sang retna mereda lalu diajak bercinta. Tigawarna mengintip

--- 82 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 42 dari 43

--- 82 ---

kang bok, lajêng karsa matur ingkang raka Sri Măndralêngkara.

Kocap Prabu Anom Măndralêngkara, animbali kang para raja, Madhêndha, Magada, lan kang rayi Radèn Măndrapuspita, ngraosi lampahe punggawa kalih, ingkang kinèn ngodhol Prabu Singasari, tan dangu dhatêngipun Dora Sêmbada, sarêng matur sang nata duka, Dora Sêmbada lajêng dipun pêjahi, Prabu Anom parentah aprêdandosan, karsa nyalirani tindak dhatêng Jênggala, nuntên dhatêngipun Sang Dyah Tigawarna, sarêng matur sang nata langkung duka, lajêng parentah nyêpêng pandung, pangkat, tanglêt, Sinom Pêrdapa kalih kajinêman, kajinêman kawon, Prabu Anom majêng piyambak, Sinom Pêrdapa kajêmparing pêjah, sarêng badhe katigas lajêng karêbat dhatêng parpatipun, Prabu Anom dhawuh nglacak plajaripun.

Kocap layonipun Sinom Pêrdapa katêngga ingkang parpat, tan dangu dhatêngipun Bêgawan Purnamasidi, kalih Banyakwulan, parpat sami kagèt, layon lajêng kagêsangakên dhatêng sang pandhita, sarêng sampun gêsang Bancak Dhoyok dhatêng, Sinom Pêrdapa graita ing galih lajêng nungkêmi sang pandhita, Banyakwulan sarêng priksa lajêng andhodhok wêntising raka sarwi nyuwun ngapuntên. Dèwi Nawangwulan lajêng nyêthoti dhatêng sang tapa, nuntên angrêmbag ngrêbat nagari Singasantun, Nawangwulan kalêbêtakên ing supe.

Kocap kadang kadeyan, Pêrmade, Punta, Pêrtala, Jayamiruta, sami ngupadosi ingkang rayi, wontên satêngahing wana, sarêng mulat dhatêng sang tapa nuntên amêrpêki, lajêng nungkêmi, jarwa-jinarwa, ingkang raka lajêng sami kadhawuhan jujug pasowan jawi, sang tapa jujug jroning kadhaton, lajêng mangkat.

sang embok, lalu hendak melapor kepada sang kakak Sri Mandralengkara.

Diceritakan Prabu Anom Mandralengkara, memanggil para raja, Madenda, Magada, dan sang adik Raden Mandrapuspita. Membicarakan perjalanan dua punggawa, yang disuruh memata-matai Prabu Singasari. Tidak lama datang Dora Sembada, setelah melapor sang raja marah, Dora Sembada lalu dibunuh, Prabu Anom memerintahkan agar mempersiapkan diri, hendak pergi ke Jenggala. Lalu datang Sang Putri Tigawarna, setelah melapor sang raja sangat marah, lalu perintah supaya menangkap pencuri, berangkat, terjadi pertempuran, Sinom Perdapa melawan kajineman, kajineman kalah, Prabu Anom maju, Sinom Perdapa dipanah tewas, ketika akan dipenggal berhasil direbut oleh parepatnya. Prabu Anom memerintahkan untuk melacak pelariannya.

Diceritakan jenazah Sinom Pradapa ditunggui oleh sang parepat, tidak lama datang Begawan Purnamasidi bersama Banyakwulan. Parepat sangat terkejut, jenazah lalu dihidupkan oleh sang pandita, setelah kembali hidup Bancak dan Doyok datang, Sinom Perdapa hatinya berangan-angan lalu bersimpuh di depan sang pandita. Banyakwulan mengetahui lalu berjongkok di kaki kakak sambil memohon maaf. Dewi Nawangwulan mencubiti sang pertapa, lalu membicarakan perihal merebut negara Singasari, Nawangwulan dimasukkan ke dalam cincin.

Diceritakan para sanak saudara, Permade, Punta, Pertala, Jayamiruda, sedang mencari sang adik, di tengah hutan, ketika melihat ada sang pertapa kemudian mendekat, lalu bersimpuh, bercakap-cakap. Sang kakak dan semua disuruh untuk langsung menuju tempat pertemuan di luar keraton, sang pertapa menuju ke dalam kadaton, lalu berangkat.

--- 83 ---

Lampahanipun Ringgit Gêdhog, Leiden University Libraries (Or. 6428), 1902, #1034 (Cerita 05–12): Citra 43 dari 43

--- 83 ---

Kocap ing kadhaton, Dèwi Rukmayatin, kang ibu Prabu Anom, sawêk amuja brăngta anyuwun sagêda gulung nêgari Jênggala, tan dangu dhatêngipun sang pandhita amindha dewa, Prabu Wanodya tan pirsa yèn putra Jênggala, lajêng takèn-tinakèn, sang rêtna lajêng mêndhak nyuwun priksa, sang mindha dewa ngandika kinèn malih priya, lajêng wangsul warni Ywang Brêmanakăndha, sang mindha dipun aturi ngatingal, lajêng ngrucat kamayanipun katingal sawantahipun Radèn Putra, Brêmana langkung merang lajêng păncakara, Brêmana kuwalahên lumajar wadul kang putra.

Kocap Sang Prabu Anom lan para raja, sawêk kadhatêngan satriya magang anyar, nama Suksmalêngkara, kalih êmbanipun nama Baudênta, ginêm sêdya gêmpur nagari Jênggala, tan dangu dhatêngipun parêkan, matur yèn kang ibu sirna cidra[38] ing duratmaka putra Jênggala, sang nata duka parentah nyêpêng pandung, bidhal lumêbêt ing kadhaton.

Kocap Brajanata lan para kadeyan, mirêng warti yèn kadhaton rame nyêpêng pandung, andugi yèn ingkang rayi Radèn Putra, lajêng sêdya sami têtulung, pangkat.

Kocap Prabu Anom angănta-ănta dhatêng Sinom Pêrdapa, tan dangu dhatêng, lajêng tanglêt, Prabu Anom kuwalahên, lajêng kabucal dhawah jawi baris babar Klana, lajêng panggih para raja dhawuh nyêpêng pandung, para raja ngamuk.

Kocap para kadeyan sampun sami dhatêng, lajêng tanglêt rame kalihan Sukmalêngkara, Sukmalêngkara lajêng babar Kirana, patih babar Pêngayat, lajêng Panji panggih lawan Kirana, byar Giwang Gonjing.

Diceritakan di kadaton, Dewi Rukmayatin, sang ibu Prabu Anom, sedang memuja dan memohon agar segera bisa mengalahkan negara Jenggala. Tidak lama datang sang pandita yang menjelma dewa, Prabu Wanodya tidak tahu kalau itu sebenarnya putra Jenggala, lalu saling bertanya. Sang retna lalu membungkuk dan bertanya, yang menjelma menjadi dewa menyuruh agar berubah menjadi laki-laki, lalu kembali berubah wujud menjadi Ywang Bremanakanda. Sang pandita disuruh menampakkan diri, lalu menghilangkan semua mantra dan terlihat wujud aslinya sebagai Raden Putra, Bremana sangat malu lalu bertempur, Bramana terpojok dan melarikan diri mengadu pada sang putra.

Diceritakan Sang Prabu Anom dan para raja, sedang kedatangan satria yang baru magang, bernama Suksmalengkara, beserta embannya bernama Baudenta, membicarakan hendak menggempur negara Jenggala. Tidak lama datang parekan, melapor bahwa sang ibu telah sirna dicelakai oleh pencuri putra Jenggala. Sang raja marah dan perintah menangkap pencuri, berangkat masuk ke dalam kadaton.

Diceritakan Brajanata dan para saudara, mendengar kabar bahwa di kadaton ramai menangkap pencuri, menyangka kalau itu adalah sang adik Raden Putra, lalu hendak menolong, berangkat

Diceritakan Prabu Anom sangat dendam pada Sinom Perdapa, tidak berapa lama datang, lalu bertempur, Prabu Anom terpojok, lalu dibuang jatuh di luar barisan dan berubah wujud semula menjadi Klana, kemudian bertemu para raja dan perintah untuk menangkap pencuri, para raja mengamuk.

Diceritakan para saudara semua sudah datang, lalu bertempur sengit melawan Suksmalengkara, Suksmalengkara berubah wujud asli menjadi Kirana, patih berubah menjadi Pengayat, lalu Panji bertemu dengan Kirana. Menjelang pagi Gending Giwang Gonjing.

 


Kuda Natpada. (kembali)
Giri. (kembali)
kang (dan di tempat lain). (kembali)
Bancak. (kembali)
Pêrbawasura. (kembali)
Wandhanpura. (kembali)
lih. (kembali)
Pêrdapa. (kembali)
sarta. (kembali)
10 kautus. (kembali)
11 Pranaraga (dan di tempat lain). (kembali)
12 sami. (kembali)
13 Kocap. (kembali)
14 idi. (kembali)
15 Kumuda. (kembali)
16 katèmpêr. (kembali)
17 Teks asli tidak jelas: Kirana. Bandingkan Wiratama (2021): Ditulis menggunakan 'ra agung' (hlm. 144n). (kembali)
18 dados. (kembali)
19 rêrêgêting. (kembali)
20 mêthik. (kembali)
21 sarêng (kembali)
22 kantaka. (kembali)
23 mêntas (dan di tempat lain). (kembali)
24 tumut. (kembali)
25 nambut. (kembali)
26 Dèwi. (kembali)
27 bingung. (kembali)
28 Dhoyok. (kembali)
29 nglurug (Wiratama 2021, hlm. 164n). (kembali)
30 Klèlèt. (kembali)
31 Guru. (kembali)
32 arêrêsik. (kembali)
33 nyêngkramani. (kembali)
34 Kata lajêng ditulis dua kali. (kembali)
35 Teks asli tidak jelas: rêsi. (kembali)
36 sang. (kembali)
37 Pêrdapa. (kembali)
38 cinidra. (kembali)