Babad Pakualaman, Leiden University Libraries (D Or. 15), 1800, #1018 (Pupuh 01–25)

1.	Babad Pakualaman, Leiden University Libraries (D Or. 15), 1800, #1018. Kategori: Arsip dan Sejarah > Galeri.
2.	Babad Pakualaman, Leiden University Libraries (D Or. 15), 1800, #1018 (Pupuh 01–25). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad.
3.	Babad Pakualaman, Leiden University Libraries (D Or. 15), 1800, #1018 (Pupuh 26–47). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Babad.

Citra

Terakhir diubah: 19-04-2023

Pencarian Teks

Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].

Babad Pakualaman

--- 65 ---

Punika Wêdana Rênggan Candhi Cêndhana Sêpilar.

1. Dhandhanggula

--- [66] ---

alus | maha wiku mahardika | ingkang raka Sunan Mangkurat langkung sih | barang rêmbaging praja ||

2. datan supe anantun kang rayi | mung kang putra pangeran dipatya | agêthing marang pamane | wusdene yyan andulu | mring pra putra Kapugran sami | kang miyos padminira | kangjêng radèn ayu | sinigèn kalangkung ewa | mila Radèn Surya pinutra ingalih | namane Wăngsatruna ||

3. Dèn Ayu Lêmbah sampun ngêmasi | Prabu Mangkurat tyas glana susah | yyan pangran dipati anom | tan somah kadangipun | lawan putranira kang rayi | karsane sri narendra | Radèn Ajêng Impun | ngrangulu sang dyah kang seda | pangran adipati pinêksa wus panggih | lawan dèn ajêng rara ||

4. nanging datan patya carêm galih | sang dyah rêtna asring ngrujit manah | nahan gantya winiraos | wontên tilaranipun | Pangran Singasari kêkalih | kang taruna Dyan Punta | Dyan Santri kang sêpuh | radyan kalih nèng Kapugran | pan kang uwa kang ngambil putra dyan kalih | kinarya mantri mudha ||

5. Dyan Punta kesah mring Têgalwangi | nêkung andêngdagan[2] mring kang eyang | tinimbalan radèn magok[3] | katur marang sang prabu | Radèn Punta kêdah sêmadi | anèng daganing swarga | datan purun mantuk | dhawuh dêduka narendra | Ki Tumênggung Rêksanêgara ing Têgil | kang kinèn anguwisna ||

6. Radèn Punta ingapus wus kêni | Rêksanêgara sêngadinira | dinukan dening sang rajèng | radèn arsa jinunjung | ki tumênggung ingkang nyanggupi | ambêk krura prangbawa[4] | arêbat kêratun | gênti waris nungswa Jawa | kêmalogên Dyan Punta tyasira gampil | tan wruh sandi upaya ||

--- 67 ---

[...t] putra awone sampun ngèmbèti | kunêng arjaning praja ||

8. ya ta antarane gênti warsi | Radèn Arya Sindurêja gêrah | awor maputêk tyas marèng | pangran dipati rusuh | datan mirib kang rama aji | cipta tan tulus dènnya | ngabdi ratunipun | Dyan Arya Patih Gunawan | saya sangêt grahnya anglampus ing galih | praptèng maot pralina ||

9. kangjêng suhunan ngungun tan si |[5] ing sak tilare pêpatihira | sinêngkalan buta roro | ngrasa tunggil kapetung |[6] ponang layon binêkta nuli | kinubur parimona | karsane sang prabu | kang badhe jinunjung patya | punggawèng jro Sumabrata wus gumanti | mufakat ingistrenan[7] ||

10. ingkang gêntosi niyakèng puri | wau Kyai Ănggasuranata | sumêngka ngalih namane | Wiraguna Tumênggung | Wirarêja ingkang nisihi | măngka patih jro samya | patih jawinipun | Ki Tumênggung Sumabrata | pangran adipati sampun dèn lilani | marentah pra dipatya ||

11. dadya mubarang prêkawis nagri | Sumabrata tur wikan pangeran | pra punggawa keron tyase | mubarang karsanipun | pangran gèsèh lan kang rama ji | kang rama rêtna daya | parikramèng wadu | dene pangeran dipatya | cacah-cucah wong ala lawan kang bêcik | cinarub patrapira ||

12. cênthula datan krama ing bumi | myang anggêpe mring kang paman-paman | tanpa kering ngêgungake | êdir diksura angkuh | myang mring Pangran Pugêr wus dening | bêlangkêp nora măntra | paman tur mrasêpuh | nir krama mantun anêmbah | yèn kêpanggih mêksih nèng kasuran linggih | têmbunge kula dika ||

--- [68] ---

swah[8] rusuh | praptèng ajal wus pralaya | sirna kabèh pinituwaning nêgari | Urawan Sindurêja ||

14. Ki Urawan datan darbe siwi | ampas kurawanan pinra tiga | saduman pinaringake | Suranata jinunjung | Sarawadi sinung anami | Tumênggung Wirasêstra | kalih dumanipun | pinaro kinarya wêwah | mring Ki Wirarêja Wiraguna sami | pan atmèng jro mênggala ||

2. Asmarandana

1. ri sêdhêngira sang brangti | narendra mrêdi mring putra | pangeran dipati anom | ingkang rama angandika | ki dipati rêngêna | gonira krama dèn atut | lan rinira Kapugrêran ||

2. kaya êmèh ingsun iki | nyawa na karsaning Alah | besuk ing sapungkur ingong | pujiningsun lêstaria | adêgira narendra | ywa bèncèng pikir putrèngsun | lawan kadang warganira ||

3. poma-poma ki dipati | pamanmu dhimas Kapugran | si adhi Sampang karone | dèn bisa sira mèt trêsna | dèn asru kulanana | roro iku wruhanamu | minăngka wêngku rat Jawa ||

4. sênadyan akèha kaki | nyawa wong atuwanira | iya amung siji kuwe | adhimas Pugêr Dipatya | anggêpên kaya ingwang | pamanira wruhanamu | maha wiku tur widagdya ||

5. wêweka sinihan bumi | alêpas sumbaga guna | dhuh nyawa wong dadi rajèng | kang pakewuh amung sanak | yèn nora kabênêran | ringkês mênawa kawêngku | yèn dadi mungsuh asusah ||

6. lamun sira angalisi | pamanmu lan yayi Sampang | jêjêt mêngku tan kinawroh | măngsa dadia wêwadhah | yêktine ki dipatya | liwat sangking watir ingsun | tinggal kêprabon ing sira ||

7. durung prêcaya sayêkti | karan ingsun ki dipatya | tyas ingsun mandhêg tumolèh | yèn nora ngowahi sira | solahira kang ala | arêpit wong dadi ratu | jalaraning Rasulullah ||

8. sun wrêdi ingsun [ing...]

--- 69 ---

[...sun] prêsudi | watêkmu ingkang brêngkayang[9] | yèn sira gumantyèng ringong | ingsun titip ki dipatya | dèn bêcik baurêksa | mring tilaran ingsun wadu | sêngkuyunên dèn pariksa ||

9. sun rêbut lan takêr gêtih | nêgara lan kulawarga | ywa kongsi srusuh tatane | nganggoa ambêk sudarma | padhang dèn kadi surya | dèn kadi sêgara madu | manis tan wigih ing tanjrak ||

10. upama sira pêparing | ywa mrih wêwalêsing wadya | dèn kaduk panguningane | amrih arta aja alpa | kang muba ham tan wênang | dhêndha jarah kang tan patut | lawan adil khukumullah ||

11. ing khukum dèn angugêmi | kang manjing kisas pinatyan | ayya ngapurèng dosane | kang durung mangsuli tobat | abot ènthènging dosa | ratu dèn kadi têraju | aja gêgampang prênata ||

12. aja ngalêm aja nampik | ing wadya aja anacad | yyan ana sigug silane | tutuhên smu dèn asamar | aja pinrangwêdana | giris giras têmah nglalu | ngawêla[10] wong baturira ||

13. tan patut kumantil-kantil | kulup mring pênggawe arta | ratu tan ana tunane | bên măngsa bali mring pura | nadyan sugiha arta | pagêre nora binrukut | tiwasa dadi jarahan ||

14. sayoga amilih mantri | bèbète wong krêtiyasa | wong abêcik sak srandune | anggane dadi gêgaman | barga kunta bramastra | utamaning ratu kulup | ywa ngeman pamrihing bala ||

15. dèn gêmi maring wong bêcik | wit sangking ing bala boga | amartani sakabèhe | sinihan ing nitipraja | aywa cinacad bala | aja lumaku ginunggung | yèn amrih alêming wadya ||

--- [70] ---

[...m] mring ratu | panggunggunge basa loba ||

17. iku narendra tama di | madyaning ratu saharsa | anggarap wong papat bae | kang dhihin kang lêbdèng basa | iku juru wêwarah | sumyar kacaryan ing têmbung | ngenaki tyas balatăntra ||

18. tur wong mêngkono alungid | lêpas wruh satru kang samar | jajahaning mungsuh katon | sandi upayane awas | pindho mantri wicaksa | misane durjanèng laku | tan ingambah dening corah ||

19. ngitik-itik kawula lit | têkèng bala tani sumrah | datan lena sadinane | kaping tri mantri prawegya | solah liring anukma | wruh ing wêtara tan keguh | angêlar jajahan rowang ||

20. kaping pat prawara mantri | ingkang pêngawak kumala | datan ana talutuhe | angêjum rêntênging praja | nirnakkên kewuh baya | ngrurasèng sanggyaning ratu | jana nêlahi lir kilang ||

3. Dhandhanggula

1. ratu nistha tan arsa ngrakêti | mring wong budi sănta datan kongang | angumpulakên arta kèh | kang katêngên ing ratu | datan adoh raina wêngi | kang pêngawak wênara | lan pêngawak wêdhus | kaping tri pêngawak macan | mêmêdèni tur prayitna dingkik-dingkik | gêrêng-gêrêng mrih arta ||

2. dene punggawa kang kadi kambing | angêthiwul tan ajrih ing wirang | nadyan akèha lupute | tan mijil sangking ratu | pangulahe amung nylêkuthis | sok ugi angumpulna | ing arta kang agung | dene kang kadi wênara | ala bêcik wong cilik dèn kucirani | têkèng ing wadya desa ||

3. mantri lêlurah kêrêp asalin | ingkang pinrih kêrêping rêruba | tinimbang akèh kêdhike | pan kagunganing ratu | pan angsale panambut kardi | mijil nagrining nata | ing mangke wus kumpul | sayogya katur narendra | lir wong dagang tan sêpira maro bathi | pawitane sumêtya ||

4. sang atmaja tansah

--- 71 ---

awotsari | ingkang rama malih angandika | yèn sira umadêg rajèng | datan aniru mring sun | aprituwin kang dhimin-dhimin | anggêgawa susantra | andoh tyasing wadu | ana murud lyan pêpeka | mulatènge kang kèsthi mung ratu dhimin | apa bêcike nyawa ||

5. sayogane ratu amêlasi | mring wadyane sarta asih trêsna | iku mas upaya gêdhe | datan kêna kêtungkul | ewuh aya jênênging aji | manggung angkuh kewala | wadya sêngit takut | wong cilik asalah karya | sandeyane kulawarga tan kêtali | ngêgungkên kanuragan ||

6. tan wrin rèhane mung mukti rêsmi | nèng kêdhaton bungah nêmu bêgja | rêtna naka kang mêncarong[11] | sak lêksmining pura rum | cacad maring wêweka niti | tan wruh wonge sangsaya | balik brana iku | karyanên ngrêksa nêgara | jagasatru wibuh lêngkaraning picis | donya arta kuwasa ||

7. nganorakên mungsuh krura bangkit | barang wurywaning wong urip nyawa | têka ing picis gèyète | nging tan wênang siraku | dudu duwèkira pribadi | ing Narpati Gunawan | gêdhonging Yyang Agung | dèn rumêksa ngina papa | lan dèn mule mring para pandhita fêkir | jurung ayu srinata ||

4. Sinom

1. mêhêng kita yya sêmbrana | upayaning dhustha sandi | pêpatahên wong kang têngkar | ya karane wong kang juti | dhihin maling ing wêngi | kapindho kanthining mungsuh | yya parêk wong dru bobab | karana wong digbya sêkti | dipun kadi lakune sang yyang baskara ||

--- [72] ---

tan kêna samar mring maling | sanggonane angungsi pêsthi kêtawang ||

3. bupati pêngawak arga | dukut upama nêgari | sakèhe bala alarja | yêkti kasăngga ing wukir | giri tan ana pangling | alulur tur rêgu-rêgu | wadya lit lir bêdhagan | sasolahe sato pêsthi | pan kawruhan tindak-tanduke nèng alas ||

4. mah bupati anung digbya | prihên ubayaning maring | lana angratu ring kita | ring-ringên dèn kadi mèsi | dimonêng rina wêngi | karana aywa na sigug | pyuhing tyas tan lyan ketang | karana praja tan kêni | wadya meda sanggya tan kêna druhaka ||

5. kulup saananing wadya | andêlên lawan pandêling | ingkang pragya wrin ing naya | silanya karaharjaning | wadya ingkang nguliwing | ngeka manasar tur kêbluk | kang ngarjani mèngêtna | bubuhane wong pinilih | sila tama prawira karêp ing karya ||

6. atatag wruh panewaka | ing wulat makarya bêkti | prayitna duduning praja | narik sêtya sanêgari | anrus kalbu rêtna di | nirnakkên ing glah sawêgung | sêbawaning swarjana | ngilangkên gêlah muputi | kasantikan kawignyan prawirèng rana ||

7. myang kang pragya tang wêweka | aywa na winalanggalih | malah boga kinêmasan | dimène mrêdu aminging | rina wêngi ajagi | jaga-jaga jayèngkewuh | antya sangkêping guna | wêwilanganing jalma di | ing narendra tan kêna ya ta ra pasah ||

8. lan bupati ambêk sănta | sasat kalukaran nyamping | samadyan ngasmaralaga | donane ratu kinêmit | wadyabala gêng alit | titihên sumbaga marum | kyat kalêngkaning sarat | ing wadya prihên jrih asih | sawuwus tan sumêlang lumadyèng karya ||

--- 73 ---

prabu | digjayèng kawijayan | jêng sunan langkung mêrsudi | mring kang putra nging smune kalis kewala ||

5. Mêgatruh

1. lir mêgat sih dènira mrêdi mring sunu | dhuh nyawa kudu awêning | ratu hidayatolahu | cêgah angoncati ing ngling | ujar ingkang wus dhumawoh ||

2. ngilangakên susantraning jalma anung | laranganing wong aurip | lan ywa maido pitutur | pitutur ingkang amurni | tan ngrêngên tur aran garoh[12] ||

3. sumbalinga dadi garoh dhewe masku | nanging mawa-mawa kaki | upama pitutur iku | datan sumêrêp lan batin | aywa katêragal nganggo ||

4. sun têlaskên kaki ing pamuruk ingsun | walgita basa kêkawin | Sri Ramawijaya luhung | sun jarwani basa Jawi | dimèn atimu cumêplong ||

5. nadyan Buda tanduke pan kumayungyun | duk bêdhah Ngalêngka puri | Dasaswa sêdhêng kêsambut | pugut murdane ngastra di | Guwa Wijaya kang macok ||

6. Wibisana nangisi kakange lampus | mêngkene sambangting[13] tangis | katuwone kakang prabu | sakèh ngujar tan ginati | aturing buta dêlamong ||

7. kang dhinahar mêngko yuswane wus puput | paran gènipun nututi | tan linyok saujar ingsun | kamisêsêgên nungkêmi | angrangkul sarwa ngêlasod[14] ||

8. ngangsêg-angsêg polahing kaka tinutuh | dhuh kakang kêpriye budi | tan pangrasa dadi ratu | kawênang-wênang kumadi | sèsèr tanpa wagah dèn go ||

9. siwur tanpa kancing bangêt mampang-mumpung | kandhang nora dèn palangi | ngabyakkên ywan sura têguh | păncasona luput pati | kumingsun papa lir ingong ||

10. datan nolih kadiran ing liyanipun | iki rasane kakang ji | nangis lir dyah pinurwèng kung | Rama Badra ngarih-arih | aywa anangis riningong ||

11. tanpa [tan...]

--- [74] ---

[...pa] guna wong anangis dadi limut | satriya ywan manggung lali | gêtas gonyèh kulit balung | kakanta tan bisa urip | sun guroni yèn mêgagok[15] ||

12. Wibisana kumêsar èngêt ing ratu | minta apura ngastuti | Ramawijaya ngrês dulu | tur sambya dèn wêwarahi | asor madu juruh winor ||

6. Dhandhanggula

1. yayi ngadêga Ngalêngka puri | rasêksa padha sira kumpulna | supaya padha angrajèng | marang kita sawêgung | lawan rimas dipun pakeling | ing wong jumênêng nata | ywa lupa katêlu | ing nistha madya utama | kanisthane ratu katawan ing jurit | wirang tur sudra papa ||

2. ratu kang sugih arta amêdhit | tan nêdya linumrahkên ing bala | dèn guru bêke gêdhonge | mung arta kang dèn itung | wadyabala turida anglih | tan arsa milih jalma | ingkang ala ayu | tur gugu para wadulan | yèn ana wong sugih dipun kucirani | dandanane pinetang ||

3. nadyan bênêra dèn kadi margi | nadyan turune punggawa lama | yèn tan sarta lan rubane | pênggaotan mring wadu | lir sudagar tuna yèn sêpi | sêdina nora tămpa | arta dadi guru | iku nisthaning narendra | nging yèn ratu tan darbe gantungan picis | gêmêt kinarya dana ||

4. barang karsane nora amingis | upama pangot ngêdohi wungkal | randhat asêbêl êmpane | mung lomane ginugu | cêkak landhung ambêking dasih | ana wruh kabêcikan | winangsulan umur | samadyaning adilaga | wong kang ala lir uyah kalêbèng tasik | arta mawut mring bala ||

5. prêpêganing karya pa kinardi | angegarkên[16] tyasing wong kang nyata | yèn wong ala dhêdhêmêne | tămpa ganjaran baru | sêngkud mèmpêr lan wong kang bêcik | yèn lawas tan ginanjar | kumat lêngguk-lêngguk | karan dèn bisa mistara | ratu madya lumrah ing wadya ngenaki | kinamulèn ing praja ||

--- 75 ---

6. nayakèng catur ingkang pinilih | rêtna katga pêksi lan wanodya | kang kadi rêtna amêke | tan kêdhap ing pandulu | angenaki ing mindha tani | asih mring ina papa | ing tyas mulya arju | subêkti ajrih pandhita | datan amrih upajiwaning wong cilik | dadya gêmah mukakat ||

7. iku măngka pandulwan nêrpati | tan nêlutuh tur ajrih ing Sukma | mung khukum adil kakange | noratma tan sêdulur | lir asimpên marta jiwaning | tatas putus wêweka | saulahing ripu | kinawêdèn parangmuka | kasub ing rat ing jagat tigang prêkawis | kastawèng pramudita ||

8. rupaning nayaka lir kamini | sakèh glah-glahing prang anrah arja | ing wanita pambêkane | tan minta baya kewuh | gêmi marang kagêngan aji | kadi garwa kawitan | karyane wong iku | măngka gêdhong pasênêtan | tan darbèni pitênah rowang sabukti | kang lir sang dyah utama ||

9. nayaka ingkang amindha pêksi | atêngkar uning sakèh jajahan | sangking lêpase parane | wrin watêkaning ratu | ingkang sadu lèn ingkang juti | wagêd basa carita | sagung kang angrungu | kêmanisên pan kacaryan | sri ngamănca kêmanisên myarsa warti | tanduk nut tan rêkasa ||

10. nayaka lir curiga amingis | lajêring kutha tangkêbing praba | tatah wadung ing aripoh | ampuh kinarya panduk | darba loba ambêk bèrbudi | sinambi mukti boga | dènira amulut | mulut tyasing wadyabala | iya iku kang dadya curiga mandi | yèn tan duwe kuciwa ||

--- [76] ---

[...ma] sinungan | ing mas arta busana boga mêmanis | lumintu datar pêgat ||

12. mring wadyane tansah ngarih-arih | dina ratri kang nèng pasewakan | datan pêgat pituture | Sang Ywang Yama dwinipun | nora pêgat dera ngulati | wadya kang ulah corah | ingungsir kêlangkung | sawêwêngkoning jajahan | iring-iring wanarga nadyan angusi | tambining sagra jala ||

13. tumrap mawa băndha dèn bandhani | nora owêl ambuwang sêrana | katêmu samya pinatèn | yèn ana tobat tuhu | manahira marang abêcik | winlungsung ingapura | kaping têlunipun | watêke Bêthara Surya | kuwasane ngumpulkên gêdhong mas picis | sandhang kêlawan boga ||

14. amênuhi nawa rêtna luwih | nanging tan mêtu sangking karenah | mijil sabênêr-bênêre | yèn ing arta pinupul | silarêna sikara budi | donya kukuh raharja | pan turun-tumurun | maring putu buyut canggah | kang tan sarèh mung saumure pribadi | akèh kang nora lawas ||

15. kaping pat Sang Ywang Căndra kang brangti | ngudanakên sandining akswara | myang kang mring ngês-ngês kêlangon | bijêksana marmadu | angenggani lambang kêkawin | rêsmining priyêmbada | pujăngga swara rum | nyênyah mrêbuk swaning puspa | ing kalangwan pan ora mindho gawèni | kapănca bayubajra ||

16. nora keguh pakewuh ing wèri | adoh parêk kawêwês tan kontap | datan ana wêwangêne | sabudining tumuwuh | dipun pusthi ciptaning wangsit | swara bêntar barungan | tan nêdya rinungu | anging ciptaning wardaya | kang pinusthi têguh bêking tyas tan mosik | osiking wong kawruhan ||

--- 77 ---

tan kandhêg ing warna rupa | yêkti rusak tingal maring kang kadêling | yêkti alêm winada ||

18. ping pitu Ywang Baruna gumanti | wus kapusthi kang wolung prêkara | wus kagêm ngèpèk-èpèke | sak bêking rat ingapus | wus kapusthi watêke wêgig | kang dadi trang saanggya | rat raya ginêlung | nirnakkên salirning guna | nora măntra nyirêp ing wadya gêng alit | tur lumuh kaungkulan ||

19. ping wolu Sang Ywang Brama mandhiri | jagat sinêkung dening Ywang Brama | kawêngku ing migênane | kinarya jagèng kewuh | tumêkaa raina wêngi | mungsuh wus kauningan | bêbaya sinêkung | rumêksaa ing jajahan | pinggir desa lêbak wukir dèn sinungi | srêngga graning cundaka ||

20. aja pêgat ngulati jalma di | yèn wis olèh maning ngupayaa | wong krêtiyasa bèbète | ing atata sadu wruh | iku măngka gandaning bumi | wong tuwane pyuh mulat | patrape sang ratu | pinăngka pikukuhing tyas | anirnakkên gêlah-gêlahing nêgari | ngarjani kawijayan ||

21. sasat darbe masêlat sak wukir | nata darbe prawarastha brăngta | tinênga parangmuka kèh | sasat kutha masusun | tlatar waja pyarsaning biting | kapurancang trisula | sampat kang wêwuruk | Wibisana smu karuna | nyundhul atur yèn durung patya mangrêti | katulyan kang amêjang ||

22. pangran dipati tansah ngabêkti | wulih-wulih kang rama ngandika | ratu mono sayogyane | nurutèng nalar ayu | nadyan aturing lare alit | yèn umarèng raharja | ingagêm ywa malu | aja kaya Sang Daswaswa | ratu digung duk Kumbakrêna tinangi | sang anom tapa nendra ||

7. Sinom

1. karane tapa tan sotah | mulat polahing kakang ji | anglugur [anglu...]

--- [78] ---

[...gur] pindha kunarpa | ginugah nora ngulisik | tambur sèwu lan bèri | gajah rata lan kuda gung | nèng dhadha parêng ngêrap | ciptane lir dèn sindhèni | tandang mangsah idêping mata binubak ||

2. kagèt anggro trêrataban | krudha muntab dupi aring | Dasaswa prapta bojana | saha ginănda sang ari | jênu mar jêbad amrik | sindu mawar kêsturyarum | sumbaga adi mulya | kake krawistha hèr thathit | makutha bra pucaking rêtna makatar ||

3. sila dhêku Kumbakarna | sinuba-suba kêpati | ing kaka ingupongkara | tan măntra kadang taruni | tur sarywa dèn tangisi | sang ari mulat mring prabu | angrês pangling ing rupa | muka kucêm biyas putih | kêtêr-kêtêr kêkêtêgipun lumaras ||

4. panêngran gêng bayontara | măndra alon dènira ngling | antên nora kaya kita | bisturu kêpati-pati | tan wruh satru nêkani | wênara agung angalup | muntab ngêbêki papan | prawara laga kèh mati | paman patih wrêda kasambut ing rana ||

5. tan lyan ingkang ambrasthakna | mungsuh digbya sura sêkti | tan lyan amung ari kita | sirnakna Dasratasiwi | kang kawayang sabumi | dera sih marmèng sêdulur | ywa tanggung bêktyèng kaka | kita kyat ing jagat katri | kopya takut salêngkaning pramudita ||

6. iku linge Dasamuka | alon ature sang ari | pukulun nguni kawula | kathah tur kula ing gusti | ingkang kawula purih | raharja tulus sinuwun | pinanjangna kang yuswa | prakapinta sêtyèstuning | mriha lirwa kêpanggih pintên prêkara ||

7. kadang sêpuh kang apurwa | ping kalih măngka gêgênti | ing bapa raja kasarwa | kaping tiga ratu mami | ugranta karya mukti | ing Lêburgăngsa pukulun | tan dhahar atur kula | myang linge kaki Sumali | duk maksihe pun Wibisana kalintang ||

8. tur pemut tan piniyarsa | amung [a...]

--- 79 ---

[...mung] gugu buta ricik | kang ngecani tyas paduka | kang pinrih enggala mukti | sok wis ngrasakna mukti | nadyan têkèng lêbur tumpur | pan wus jamaking dadar | ing nata walêse pati | ciptèng bala wus pinanggih smaralaga ||

9. dene kang ala wus ngênthar | tan wontên winalangati | paduka ngrèh pramudita | akathah ingkang tinolih | rubêd ngrêksa nêgari | kaping kalihe pukulun | wrat mantar sining wirya | ping tiga awlas ing abdi | kaping catur wlas dahuruning wong desa ||

10. punapa paduka narpa | tan nêdya pisan ywan lalis | gêsanga wêkasan pêjah | ingkang dirga anglangkungi | mangke dhatêng ing akir | datan sae dadosipun | sangking pangawêl kula | kamipurun ing kakang ji | liya sangking patikbra măngsa puruna ||

11. antya dera nguman-uman | ature kadya gêrigis | kadya cucak andon wohan | upama bèthèt sakêthi | sampun sandeyèng galih | tumuruta kakang prabu | paduka lêkasêna | linging ibu linging kaki | pan kawula nanggêl dukane Sri Rama ||

12. kula kang sagah mangsulna | Sang Mantali nara dèwi | dhatêng Sri Ramawijaya | kêpanggiha ing pun ari | risak praja narpati | kawula ingkang tumangguh | mumpung dèrèng ing măngsa | mêksih kenging dèn pêpulih | Ragutama satriyambêk budi darma ||

13. kasumbagèng jagat raya | Sang Wisnubrata kang nitis | mapan sampun atêtela | prangmuka măndragunasti | sadalêming udadi | kenging wisayaning munyuk | arga ingkang bisana | tinanggulang siji-siji | mupak wukir lir ngrênggut dukut magampang ||

--- [80] ---

[...n] kuku | jajag ing rasatala | wênèh ingundha mring langit | gunung rugrug tumambak kadya dipun trap ||

15. tuwin sumindung gêgana | tangan têngên onclang wukir | kang kering ngigêl mêkanjar | sarta sondhère winiwir | kumêndhung ing wiyati | wagyut dening wukir laku | kastawaning palwaga | pukulun dede suwadi | yèn tan lawan panjurunging Suksmantaya ||

8. Pangkur

1. kurda Sang Sri Dasamuka | datan sotah ngrêngwa aturing ari | gêgoboge lir binêsut | gumênjot lambe găngsa | ciplos andik tikbraning panas marungut | tyante dhusthati bêncana | tan mikir ujar ngarjani ||

2. sang lir darpa singa nêbda | Kumbakarna sawadi-wadining ling | kaduk wani cala-culu | kaya mêdèni bocah | dhihin sadulur tuwa pindho ratumu | bok dèn nganggo sawêtara | kumèdhêp kumadi-kadi ||

3. kaya srêngên panakawan | ringong durung tamtu kalah ing jurit | pan durung giris katèngsun | mring Sri Ramawijaya | mêngko sira datan arêp sabayantu | tan angeman sanak tuwa | anging ta ingsun labuhi ||

4. wus bêgjane awak ingwang | binuwang mring sadulur-dulur mami | wirya nistha lara lampus | ingsun sandhang priyăngga | Kumbakarna lir jinait arawat luh | mênêng putêk kasêkêlan | wrating sanak anglabuhi ||

5. wus sanggup ngawaki yuda | suka dadya muka-mukaning pati | ngakasa jawata umung | pemut ngeman sang riya | wus anekad ya ta rari sêdhêng laku | gora prakêmpa gumiwang | gumêtêr ingkang pratiwi ||

6. gurnita robing sêgara | mawak megung gumlêgêr ngawiyati | kagyat gatgada anjumbul | ingkang ajaga jagat | datan nyana Kumbakarna mudhar laku | wus ginadhang dadi dewa | kèlu kapiluywèng juti ||

7. lir pemut sak isining rat | kalociptèng [ka...]

--- 81 ---

[...lociptèng] tyas wus nglalu tan gingsir | kênyaring busana murub | ujwala bra winawas | giri rukma umrêma ulap sing dulu | surya kucêm sor sênênnya | merang ujwalaning rawi ||

8. rodra mawak abiwara | lir bisana muka maringih-ringih | manêdhê[21] astraning siyung | malwèng irung lir guwa | oswa mêsês antar kentar sindhung riwut | puh punggêl kayu rug rêbah | ingkang rawe-rawe titis ||

9. isining alas kabrasat | lêlamate kala dutaning lalis | digda bang udan rah usus | gagak gora gumêrah | teja malang gêgana daru kèh runtuh | kumêdut netra cangcala | miwah bau kanan kering ||

10. mangsêg lir darpa nirbaya | praptèng swela ginrumung wre makêthi | pirang-pirang monyèt lêbur | kang kêsandhung kaidak | kinirigkên kasingsal ing jurang parung | kêsundêp ing wulu parah | wênara lir dèn sujèni ||

11. kêpatêr ing umbêl pêjah | kang kabêntus ing grana tan mindhoni | nêrajang ing kuping lampus | katêmbing idêp bêncah | ting caruwèt kulaweran ponang usus | wre wuwuh pan nora suda | Sang Kumbakarna mangigit ||

12. mangkrak gumêr singa nêbda | wre kapilêng jampêng kèh nora eling | tahor Sang Kumbakarnanduk | niwèng sang graning arga | bajra tiksna parang- parang padhas watu | wre awra ngrubung ring ăngga | kinirigkên sumyur têbih ||

13. kajêblès ing watu wrêksa | ting jalêmpah jurang jro tumpang tindhih | kapêlèthèt padha rênyuh | sulung-sulung mabyungan | sang ariya sêsumbar ja ngadu kênyung | padha wos jayèng mijayèng mijaya |[22] rok bănda nawung kasêktin ||

14. tandang wre wira mangulyat | mangku sara bêbalang lir grêrigis | kayu gunung lawan watu | samya tiba ing dhadha |

--- [82] ---

padha lêbur mung simbar jaja kang mawur | ingkang kêcandhak lêburan | ginilut myang dèn kêmahi ||

15. bêbugang pating tulalang | ting gêlimbung gêgêmbung mêlês gêtih | wirodra giris anggrêrus | buyar ambyar sasaran | pêlayune angicipir mungkur wêdhus | Anggada wangwang garjita | lir Sindura muka wêngis ||

9. Durma

1. amit nêmbah ing Sang Sri Ramawijaya | nuwun nugrahan aji | pangastuti măntra | sinuwun mung paduka | kapusthi ing siyang latri | wus ingestonan | tandya lumarsèng jurit ||

2. wantêring tyas lir mimis ucul sing tinggar | lir darpa gajendra ngrik | ri têkap kawangwang | sang riya ngulap-ulap | pêtêng mega angawêngi | wêdananira | nirat dan doh dumêling ||

3. Kumbakarna nangling[23] kras sapa ranira | ngakua dèn sayêkti | nora wurung lina | nangling sang tinakonan | ngong wêkaning Mraja Bali | Prabu Anggada | winuragèng ring gusti ||

4. ngling Kumbakarna iki kang ran Anggada | ngong durung wruh ing warni | ratuning apongah | Anggada kaya sira | bapakmu ingkang matèni | Ramawijaya | mêngko dera kulani ||

5. sira ingkang jênêng tan wrin tanpa ngrasa | wus kêthèk mikul isin | mung kêlulun sira | dening enaking sêga | anarsa kang pulih gêtih | sinatru iya | wringut Anggada sêngit ||

6. daut wrêksa sakol tininggil mêkanjar | binalangakên aglis | kêsangsang kewala | rondhon mawut tan lara | Anggada cinandhak kêni | mamprung binuwang | tiba wurining wukir ||

7. sirna larut sakathahing kapi bala | Wibisana matur mring | Sang Sri Ragutama | ywa umênêng paduka | yyan tuwan tan mijayani | pandugi kula | lir srah atma lêbwapi ||

8. kyati sarat kakang Arya Kumbakarna | jagat tigang prêkawis | mitakut sêdaya | ering dhatêng pun [pu...]

--- 83 ---

[...n] kakang | mila kèringan sabumi | pun Dasamuka | Kumbakarna kang mawi ||

9. sang aulun raose manah kawula | pragosa sakathahning | kadi datan năngga | mring kakang Arya Kumba | sapa rêngên lir sinêbit | palwaga raja | Wibisana ywan angling ||

10. dadan nora nawani sêdulurira | Sugriwa ingkang wani | nadyan awuwuha | kang kaya rupanira | winuwuhana rong kêthi | ngong durung ulap | rok băndawala pati ||

11. nangling Wibisana ora Ki Sugriwa | awèh ujar nglarati | mêngko yèn asiha | gon ingsun akêkadang | supaya ingsun ambalik | mung Sang Sri Rama | trêsnèngsun pyuhing ati ||

12. ngêndi ana sêdulur pinlaur liya | mung awak ingsun iki | nadyan ngong balika | nora balik wênara | satêmah nglêlara ati | sênadyan ingwang | mring Sugriwa tan wêdi ||

13. sak sêdyane ngandoni sura mêrwata | padha ngadêg sru runtik | gancang Sang Lêksmana | nyandhak mring Wibisana | tangginas sang marut aglis | nyikêp Sugriwa | wus samya kon bêdhami ||

14. pinulih-ulih dening Sang Ramadewa | kapi raja nulya mit | mangsah ngadilaga | sarosa daut wrêksa | gorarupa wus tininggil | kumêndhung pangnya | sêsumbar amêlingi ||

15. lah ta iki rupane Raja Sugriwa | kang sanggup nêmbadani | mring Si Kumbakarna | gumuyu Sang Ariya | kadya gêrah manêngkêri | payo lêkasna | tahor nulya anggitik ||

16. tan mikara mawur mantraning Simbarja | wrêksa galêpung ênting | Kumbakarna mustha | wrayang limpung pra ditya | upasing tikswa lir thathit | duk kawistara | sangking wiyat Maruti ||

17. wus dinuga yèn kang paman datan năngga | lumêpas kang jêmparing |

--- [84] ---

kadi endrajala | gancange Sang Anoman | limpung sinambêr wus kêni | ingêmbat patah | linandhêsan ing wêntis ||

18. sru bramatya kang paman wêngis sojarnya | liwat ala Maruti | agawe kêmaga | wus sun ungali dhadha | tan lyan sêkti mung Maruti | awade karya | arsa ngêndhih mring mami ||

19. sangêt jrihnya wau Sang Bayutênaya | mêsat ngambara langit | Kumbakarna krudha | kapupug kang sênjata | anyrod nyandhung gunung curi | kentas lir sawat | nibani prawara ji ||

20. tanpa bisa kitimbis[24] ing gunung wungkal | lir kunarpa tan osik | kari kêkêtêgnya | sangêt dènnya kantaka | Kumbakarna malayoni | suka magirang | ingkang dhinandhang kêni ||

10. Dhandhanggula

1. kapi raja jinunjung tan sari | dening Sang Ariya Kumbakarna | binapong ingêmban ajong | tandya binêkta mundur | sarta ênting sukaning ati | kabêkjan kabêrayan | olèh monyèt ratu | sun aturne kakang narpa | mêsthi bungah olèh munyuk palak aji | kinarya dolan bocah ||

2. Anilatmaja dupi angèksi | nora lidok bilai jêng paman | mêsthi tumêkèng tiwase | paran gon sun têtulung | rinêbuta kalaywan jurit | kapindhon rinuntikan | kewran arawat luh | Anoman gya tiwikrama | ngikêt bayu sapuluh ngidid sumilir | katamèng sang kantaka ||

3. kagyat Sugriwa dupi anglilir | gêgêtun dene anèng êmbanan | dènnya tan emut angraos | Anoman tulung bayu | cipta pêsthi ngong banjur mati | yèn ta aja anaa | anakku wong bagus | alon anglirik tumênga | anglêlimpe asta kalih ngrangsang kuping | sarwi angrakot grana ||

--- 85 ---

4. dhadha dinêdêl ing kuku lungid | kumarêkêt mêsat kuping timpal | ponang irung wus kapronggol | Sugriwa layu[25] mundur | olèh irung lan kuping kalih | Kumbakarna anjola | rah lir dhatu mancur | kuwur dadya kêlintingan | kapilênglêng kêloyongan niba tangi | lali purwa duksina ||

5. kapi raja sumêsêp ngarsaning | Sang Sri Rama kuping Kumbakarna | lan irung sinaosake | Wibisana kumêpyur | murca tyase merang tan sipi | mundur sangking ngajêngan | makuwon angrungu | sang kaka sambat mlasarsa | kelintingan tanpa irung tanpa kuping | sambat ri Wibisana ||

6. lah têdhanên awak ingsun yayi | mring Ramadewa glisna palastra | awirang ing jawata kèh | kênyaring surya tèngsu | bumi langit ingsun isini | Wibisana umêndhak | suh tikbra manêpsu | dhuh kakang kawula bela | Kumbakarna sêbdane dhuh aja yayi | wis bêcin[26] prênahira ||

7. ywa kapiluyu papa lir mami | sapa kang duwe kutha Ngalêngka | sira yèn tan bêkti marèng | Bêthara Rama Prabu | wong wus dadi arêp badhèni | mung têdhanên wak ingwang | sampurna glis lampus | aywa wèt dadi tontonan | bêgja sokur dipun astaa pribadi | Sri Rama lan Lêksmana ||

8. kapi bala nonton ting jêrabing | gambira girang gora gumêrah | mêncak mêkanjar anglètèr | ngungak ajumbul-jumbul | lincak-lincak wênah anjungkir | Sang Arya Wibisana | kang manah sumaput | kadi katungkêban wiyat | pêlarasan wangwang wus prapta ngarsaning | Sang Sri Ramawijaya ||

9. pukulun dewa ji tadhah runtik | gusti awlasa pun Wibisana | padukarya glis pêjahe | sampun [sampu...]

--- [86] ---

[...n] tupiksèng ulun | pun kakang ngong tan sotah ngèksi | mèsêm ngadêg Sri Rama | gandhewa tumiyung | gumrèt astra lir gurnita | ri Lêksmana parêng nglêpasi jêmparing | baune loro tatas ||

10. Kumbakarna asru ing pamuji | hèh Ramadewa atur panêmbah | tyante tarima tyas ingong | suka rêna kêlangkung | palimarma sih paduka ji | kapundhi ing mastaka | angsung pemut ring sun | Kumbakarna pan wis tuwa | tanpa ngrasa pati-pati pêpirsani | tan darbe babot[27] timbang ||

11. karan kuping karo dèn rampasi | iya wêruh sêsmitaning dewa | ngambu-ambu salah gawe | dadya irung pinruthul | tangan kalih dipun rampasi | pati-pati cinandhak | sru panuwun ulun | Sang Ariya Wibisana | amlasasih aturnya mring narapati | pukulun enggalêna ||

12. Sri Rama tandya ngayat jêmparing | parêng laywan Sang Ari Murdaka | kumilat parêng ucule | suku ingkang tinuju | pan wus rampung sukune kalih | rubuh Sang Kumbakarna | swara rug gumêbrug | lir gunung sèwu gumiwang | kêlosodan măndra alon dènira ngling | hèh Sang Rama Lêksmana ||

13. sih paduka kang rêntah ing mami | tyante sangking nugraha katêdha | amunggêl suku ngong karo | pan iya awak ingsun | ora duwe pandum pamilih | pati-pati lumampah | tan wruh ing alarju | Kumbakarna gêlundhungan | wali-wali mung titip daging sak suwir | Wibisana mulyanya ||

--- 87 ---

[...ksmana] | astrane tumiyung | amanthêng gandhewa yuda | wus lumêpas parêng wêrayang nibani | ing murda wus katigas ||

15. timpal kawur katut ing jêmparing | Kumbakarna prajurit prawira | gêgêmbung nglêburakên wre | Sri Rama langkung bêndu | sinênjata prêcăndha angin | pan wus sirna byuh ilang | antara ri sampun | Kumbakarna kasumbaga | mati dening Sri Rama laywan kang rayi | Sang Nararywa Lêksmana ||

16. duk ngrêngwa Dasamuka sru nangis | luh bêrabas alantaran uwang | sumamburat ting durèwès | tibèng salang kumucur |[28] kucêm kêtêr wancining miris | kêtêg margup lumaras | saya [...]ndrês[29] kang luh | krêrasa mungsuh langkung wrat | agul-agul kang surèngrana sirnanting | limut sajroning lênggah ||

17. cêngêng tan kumêdhèp kang pangèksi | satus pamênggah satus pandurat | sinusun ing sungkawane | madêg sang anak anung | Dyan Endrajit lumarsèng jurit | sakadange sêdaya | tumpês ing prang pupuh | nora kanthi nora kăntha | Dasamuka manguntar-untar ing ati | ngrudana mawalikan ||

18. kadya rare tinilar ing bibi | pênangise Sang Sri Dasamuka | liwat luwih sêsambate | katuwon awak ingsun | dadi ratu manggung prihatin | tinilar wadya kadang | saya ngantu-antu | anakku lanang tumpêsan | upamane taru agung ingsun iki | tinêrês tinutuhan ||

--- [88] ---

prandene mêksih jaguri | mring wil kang matur palang ||

11. Asmarandana

1. Prabu Mêngkurat smu kingkin | kèndêl dènnya jarwani srat | tinawang kang putra dèrèng | anêdhas maring pamrêdya | kulup gon sun carita | kongsi lir dhalang agalur | darapon sira èstokna ||

2. rasane sawiji-wiji | patrap kang ala raharja | kang tulus kawêkasane | karane ratu kang kuna | sêkti sumbaga guna | katriku prêrabotipun | sawiji tan kêna dhindhal ||

3. ratu mêngko nora sêkti | sêmbulih yitna istiyar | sumbaga kasugihane | guna maring ing kawigyan | nadyan ratu sugiha | tan laywan ngrawit ing kalbu | yèn kêmbanga tanpa gănda ||

4. kaya kêmbang wora-wari | amung abang morah-morah | upama sinumpingake | ngucêmi maring wêdana | ratu guna tan băndha | kêmbang kalak paminipun | amung sêkesuk wanginya ||

5. suwe-suwe bêbosêni | samepyane kaya tirta | tan ana ganggêng lumute | mina uyang tan kêrasan | ratu kang guna băndha | lir murtyèng dyah widada rum | sapa kang nora kedanan ||

6. kang putra ngandikan enjing | kongsi srêngenge lumarap | duk samya pinrak panêpèn | sruti laywan nitipraja | solahing ngastha brăngta | nistha madya tamanipun | sak rèhning mêngku nêgara ||

7. ing praniti wanti-wanti | samoa tan kalikihan | nging pangran dipati anom | tan patya ngrukun pamêjang | amung asrêng smu waspa | narka yèn kang rama prabu | mèh rawuh ngari wêkasan ||

--- 89 ---

sampun karsaning Kang Luhur | datan kenging ingusadan ||

9. dilalah rawuhing jangji | mur kondur nêgara rahmat | nuju ing Sêptu Kaliwon | Jumadilakhir sasinya | wancine sirêp jalma | tiga likur tanggalipun | taun Alif sinêngkalan ||

10. ardi kalih rasa tunggil |[31] otêr wadyèng Kartasura | jron pura gumrah tangise | dene pangeran dipatya | polahe bilulungan | wira-wiri datan tumut | ngurmati layoning rama ||

11. wong kadipaten abaris | partyastra srêsêk kang sara | jêjêl baris srimêngantos | prajurit dalêm kêrigan | tugur ngubêngi pura | pratiwèng jro nyothe suduk | samya lumêbu sêdaya ||

12. karane surti ngatyati | ana kang winalang driya | kang layon sampun sinucèn | antya Jêng Ratu Kêncana | anungkêmi kang seda | myang ratu kulon pra maru | kang tangis ambata rêbah ||

13. pra wayah nèng dagan nangis | dene pangeran dipatya | kontrang-kantring ngungak bae | kalepat mring paregolan | layon sampun kinapan | datan kawarna ing dalu | enjing pangeran dipatya ||

12. Sinom

1. pinarak ing paregolan | srimênganti bêk kang baris | pratiwèng jawi kawarna | wadya gung gumuruh atri | sagung para dipati | jêjêl paglaran supênuh | samya saos parentah | myang pasisir măncanagri | aprituwin sêntana pangran têtiga ||

2. Kyai Patih Sumabrata | matur mring pangran dipati | rama paduka têtiga | canthèl atur ayun uning | layoning rama aji | pangran dipati sru muwus | sakarsane yun wikan | mring sêdulure pribadi | gya ki patih ngirid pangeran têtiga ||

3. Pangeran Pugrê lumampah | ri Pangran Arya Matawis | myang Pangran Arya Panular |

--- [90] ---

pangeran dipati maksih | regol dèn pinarêki | kèn lajêng pangran katêlu | praptèng kêdhaton mulat | mring layone kang raka ji | pangran tiga sami anungkêmi pada ||

4. tan kêna tinahên ing tyas | mudrawèng samya smu tangis | sêkêling manah gadgada | Pangeran Pugêr Dipati | waspandrês dèn usapi | layoning raka rinangkul | dakar kang sinungkêman | ana cahya anêlahi | pucuk kalam gêdhene mung samarica ||

5. kacatur adêging kalam | kadya anêmbramèng rêsmi | ri sêdhêng mangrurah sinjang | pangran kacaryan ningali | mangsah cinêcêp aglis | lumarap cahya tumanduk | mari adêging kalam | wus karsaning Yyang sang ari | yyan nurbuwat angalih ing Kapugêran ||

6. tan ana wikan ing cahya | kang rayi pangeran kalih | Panular Arya Mataram | mung Pangran Pugêr Dipati | kalilan gênti waris | mêngku tanah Jawa winung | alus bêbudènira | bêgjane nibani pêsthi | dene pangran dipati dadia nata ||

7. ratu wêwêla kewala | pangran katiga wus mijil | lajêng maring pênangkilan | layon dèn angkat tumuli | gumrêdêg para alim | miyos paregolan kidul | mantri gêdhong sêdaya | kang dhèrèk layon nêrpati | Pangran Pugêr anuduh putra sajuga ||

8. andhèrèk layoning uwa | Dyan Suryakusuma ngiring | sri sori ratu kêncana | tumut layoning raka ji | reyal sèwu tan kari | kaskayanira sang prabu | dudu wêtuning praja | pan puniku reyal muklis | iya sangking karingêt nata priyăngga ||

--- 91 ---

[...têdhani] uninga ||

10. dhatêng Kumpêni kang sarta | mrêcayakakên jêng gusti | ywan arsa jumênêng nata | gêntosi ramanta swargi | gèdhèk pangran dipati | besuk yèn wis madêg ratu | luwih bêcik prêcaya | saiki sun tan apti |[32] wis mêtua ingsun arsa bêbasahan ||

11. sakèhe para niyaka | poma aja na kang mulih | Sumabrata nêmbah mêdal | sayaga pangran dipati | kêkampuhan tur sarwi | suraweyan astanipun | ngumpulakên parêkan | myang tinuduh ngampil-ampil | upacara kêprabon mêdal sêdaya ||

12. wani jro suwe tan pêpak | bawaning maksih prihatin | ana kang mêksih karuna | kagurawa mring kang swargi | lyan ngumêl-umêl sami | pangeran ingamu-amu | pangran busana sarywa | parentah ajêlah-jêlih | kêsusune kaya anaa kang ngrêbat ||

13. kawarnaa pagêlaran | prajurit jro samya baris | kadi wiyosan kang swarga | jêjêl samara dipati | bumipala pra ngalim | sakancane ki pêngulu | kêtib modin prêdikan | suranata para kaji | myang Pangeran Sarif gurune kang swarga ||

14. têtêdhakan sangking Arab | sinuba-suba ngurmati | kêcatur kala rawuhnya | mêntas nyalatakên sami | lajêng mring păncaniti | pinalih kang para kaum | ngiring layon saperang | kang kantun lajêng sumiwi | tan antara gya miyos pangran dipatya ||

13. Dhandhanggula

--- [92] ---

[...kang] nisir | yya ta amalangana ||

2. dan lumayar mêthuk mring sitinggil | pangran dipati nêbda mring paman | kawula yun madêg rajèng | idin andika jurung | ing kêprabon kula ta mangkin | kang paman aturira | pan sandika ulun | gya tindak mring pagêlaran | Pangran Adipati Anom wus ngrênggani | pinarak ing dhêdhampar ||

3. ampilan pusaka amrêrapit[33] | Pangran Pugêr jumênêng ing wuntat | saha asru andikane | ngèstrènana sêdarum | pra niyaka bupati mantri | kawula Kartasura | gêdhe cilik iku | pasisir măncanêgara | lamun sutèng ulun pangeran dipati | ngong junjung madêg nata ||

4. anggêntyani kangmas sunan swargi | dèn jumurung sagung kang miyarsa | wadya gung mastuti kabèh | samya asaur manuk | Sumabrata jêngèk malangkrik | nudingi mring pangeran | pangucapnya asru | dhuh pêngeran pindho karya | boya kudu ingadêgakên nêrpati | kangjêng prabu taruna ||

5. sampun jumênêng nata pribadi | pan nêbda ampang-ampang tumumpang | kadi sampeyan patrape | Pangran Pugêr kumêpyur | sakamantyan sak wirang isin | anglirih tyas mar mukswa | amaos têngawud | Ya Alah angudubilah | wus katrucut pamuwus tan kêna wali | rêp-rêp tyasira pangran ||

6. gya mundur lênggah nunggil kang rayi | kang lumiyat samya marmèng driya | Sumabrata majêng age | ngujung pada sang prabu | gantya para mănca dipati | kumrubut ngaras pada | myang pangran têtêlu | atur salam mring narendra | tan adangu nulya kondru[34] sri bupati | ginêrbêg pra biyada ||

7. rawuh kêdhaton sri narapati | wong jro pura angumpul sêdaya | anulya Jêng Ratu Kilèn | ingundhangakên [ingundhangakê...]

--- 93 ---

[...n] sampun | Kangjêng Ratu Agêng kang nami | ibune sri narendra | [...] | putrane sinuwun swarga | mung satunggal nanging pangeran dipati | garwa lyan tan pêputra ||[35]

8. atanapi ingkang para sêlir | nunggil sabên ana ingkang wawrat | dwi sasi tigang pêncarong[36] | yèn Sang Ratu Kulon wruh | pinaranan mrêsănja nuli | dumadak nuli ilang | ywan priyayi manggung | nuju gêgadhuhanira | nora tarab dèn jak pagujêngan sarwi | dipun balang ing sadak ||

9. tan kongsi rong dina grajag gêtih | langkung lêmbat pilih kang uninga | paekan sing Ratu Kulon | dursila jroning kalbu | panêdyane anumpês wiji | aja na kang patutan | liya sriranipun | jinurung ing iblis laknat | nadyan ana uninga mêntarna ajrih | garwa langkung sinihan ||

10. nahên parentahnya sri bupati | pra dipati kin mêkajangan |[37] pasebane dhewe-dhewe | yèn sampun mitung dalu | sidhêkahe sinuwun swargi | binuwak kinèn bubar | kêbêk ngalun-alun | datan kawarna sêmana | praptèng dina Soma sang nata tinangkil | gantya pangkur sêkarnya ||

14. Pangkur

1. kang wadyakoswa mêlatar | tan kaliru lir wiyosan kang swargi | rumênggèng dhampar sang prabu | ngandika mring pêpatya | Sumabrata mêngko si suda[38] sun junjung | sumêngka dadi bupatya | wêdanane wong panumping ||

2. arane Arya Mêndura | wus mufakat sagung ingkang anangkil | wontên malih kang cinatur | abdine sri narendra | kinasihan kala kadipatènipun | wite prêranakan Cina | têtiyang sangking Sêmawis ||

3. rinêngkuh warga kinadang | tinariman Mangunrana kang siwi | anyêntana [a...]

--- [94] ---

[...nyêntana] bêngkokipun | sèwu tri atus karya | aranira Pusparaga kalawau | mangkya kinulawisuda | namanira dèn salini ||

4. nama Panji Jayaningrat | ingapura mênawa dosa pati | kagugu saaturipun | winênang saba pura | nangling malih sang nata mring patihipun | Sumabrata kongkonana | sira awèha upêksi ||

5. Wêlănda kang nèng Jêpara | Si Kumêndur Sêlup Driyansah tuwin | Si Kapitan Kênol iku | kang jaga ing Sêmarang | dimèn laju mring Bêtawi layang ingsun | mêngko kangjêng rama seda | ingsun kang madêg nêrpati ||

6. ki patih matur sandika | kang dinuta wau kaliwon jawi | amundhi surat sang prabu | kondur sri naradipa | endah srine ginarêbêg para arum | lajêng pinarak ing bangsal | singgahan kang para nyai ||

7. animbali Sumabrata | praptèng ngarsa ngandika sri bupati | bapa matura satuhu | gon ingsun madêg nata | kira-kira sapa kang dadya pakewuh | myang sêntana paman-paman | sapa ingkang mêlanjêri ||

8. umatur Ki Sumabrata | gusti datan wontên karasèng galih | satunggil wontên sinuwun | amba ajrih matura | sri narendra mèsêm angandika arum | ingsun iya kaya sira | mung Paman Pugêr matiri ||

9. nadyan ora apa-apa | pambêkane paman lêmbut awadi | lan wus tatya kridhèng pupuh | duk madêg sri ngalaga | wikanang rat mênawi cuwa kêduwung | nguni mawênês ing kaka | sapungkure rama aji ||

--- 95 ---

Ki Sumabrata anêmbah | dhuh sinuwun bilih-bilih ||

11. mênawi rama paduka | mrih nêgari lila kang putra èstri | abêbantên sang dyah ing rum | atmaja kang kinarya | ing pangulah sandi upaya mrih tungkul | gusti tiyang rêbat pura | tan ningali putra èstri ||

12. sokur-sokur yèn raharja | taha kula anggêgasah ing gusti | kang dados watiring kalbu | mênawi mêndhêm kula | mangun brata anilib jatining satru | anipis pagêring praja | rat Jawa sanggya jrih asih ||

13. ing ramanta Kapugêran | yèn darbea karsa ingkang anyilib | mangsèngi rat Jawa tarub | maha rajèng ramanta | jêng paduka sinuwun sampun kêtungkul | lêhêng dipun ecanana | ingêlus ingarih-arih ||

14. ramanta widagdya guna | nukmèng wadi pilih ingkang udani | mugi sampun darbe kayun | ngêndhak santika nata | milanipun dèn karêksa dèn barukut | paduka nadhah dadara | ngecani wadya sak nagri ||

15. kadi datan pandon karya | yèn kêlenan dhatêng kang sak prêkawis | ing ramanta yoganipun | sampun rakêt sampun crah | wus dilalah ki patih gampil kang atur | sang nata ngling yèn wadhaga | nora ewuh patrap mami ||

16. sêdhêng ginêmpur kinasap | Sumabrata nêmbah wus kinèn mijil | apan sêmana cinatur | garwane sri narendra | putri sangking Kapugran Dèn Ayu Impun | linuwarakên sing pura | wus dilalah sri bupati ||

--- [96] ---

[...k] jron puri ||

18. kunêng wau kang winarna | Kangjêng Ratu Kêncana nèng Magiri | ngumpulkên kaum andarus | siyang dalu nèng dagan | reyal sèwu sinêdhêkahkên sinawur | pra mantri gêdhong sêdaya | kang dhèrèk wus samya mulih ||

19. amung pinanci kewala | kang nênggani jêng ratu nèng Magiri | Radèn Sudira tan kondur | aptya têngkar prêbawa | madêg baris anèng Mataram kêkuwu | aran dhusun Ngenta-enta | kinarya narubkên dasih ||

20. mahambêk lumêksanèng prang | grahitanya marma tan arsa mulih | êmbannya tansah tur pemut | miwah Radèn Surăngga | ingkang tansah angaturi ngajak kondur | dhatêng nagri Kartasura | nanging rahadèn tan apti ||

21. nangling Sang Suryakusuma | yèn awèta kangmas madêg nêrpati | wis dilalah jagat rêtu | dene ta kacampuran | apêparon badane sasigar iku | jagal sêparo kusuma | tinggal adat duk Matawis ||

22. lah iya măngsa ajêga | parentahe dene ratu tan murni | mêsthi sêbawane rusuh | wantu campur kulanya | wus dilalah swargi uwa tan sêsuku | lan wa duhita Sumêdhang | garwa jagal kang miyosi ||

23. pratăndha karsaning Suksma | mratelakkên apêse uwa aji | apan wahyuning kêratun | wiji tan kacampuran | jalu èstri kang minăngka garwanipun | apan naluri Mataram | nurbuwat karaton Jawi ||

24. apan duk swargi kang eyang | Kyai Agêng myang Kangjêng Senapati | warise wong dadi ratu | kongsi têdhak-tumêdhak | dhimin-dhimin kakang Surăngga kang tulus | kang padha asomah kadang | luhur têtêp natmèng bumi ||

25. yèn somah wijiling corah |

--- 97 ---

tuduh cupêt nêdya mungkasi wiji | norapti nurunkên ratu | duk swargi kangjêng uwa | mring kakangmas abangêt pamulangipun | swargine Bak Ayu Lêmbah | pracinane mratelani ||

26. ewa dilalah tan kanggya | ringong mêngko sumêdya ambêk pati | ngadêg lumêksanèng ripu | jamak wong rêbut praja | kalah sirna yèn mênang mêsthi angukup | dudu wong rêbut nêgara | yèn wêdia angêmasi ||

27. lah payo kakang Surăngga | ngirupana wong kiwa têngên iki | nahan dyan wus madêg ratu | Prabu Pênatagama | Dyan Surăngga cinarita nalaripun | apan têdhak Kapurbayan | kaipe marang sang pêkik ||

28. nungkul kabèh wong Mataram | miwah Kêdhu Bagêlèn kopya maswi | wus andadi barisipun | akathah wong suwita | wus akarya krêraton myang alun-alun | Sêptu pan wus miyos watang | Ngenta-enta dèn kuthani ||

29. bala salêksa rong sasra | wus karya pratiwa bupati mantri | pêpatihe êmbanipun | mangran Ki Amongpraja | kang kinarya pamugarining apupuh | sira Rahadèn Surăngga | têtunggul pangirid baris ||

30. kawarna Ratu Kêncana | kang atêngga layon anèng Magiri | ing siyang latri andarus | sidhêkah nora kêndhat | langkung kathah kaum pajimatan kumpul | myang kang têbih-têbih prapta | gumriwis kang para santri ||

--- [98] ---

Kartasura | kawarnaa sri bupati ||

32. atbuta[39] dupi miyarsa | lamun Radèn Suryakusuma balik | pangraose sang aprabu | kinèn marang kang paman | Sumabrata tinimbalan gupuh-gupuh | myang pratiwèng jro mêcapat | asru ngandika nrêpati ||

33. kaya ngapa Si Sudira | yèn dudua paman ingkang ngajani | wong gêrang nêdya tan sadu | dèn age Sumabrata | Paman Pugêr undangên mring alun-alun | yya kari sak brayatira | myang bature gêdhe cilik ||

34. sipat lanang bêthèkana | aja ana kêkêrisan sawiji | lurah-lurah dèn barukut | wêdhung pangot singgahna | lan bupati barisa ing alun-alun | pasisir măncanêgara | dèn sumêkta ing ajurit ||

35. Sumabrata nêmbah mêdal | lurah gandhèk kang dinuta nimbali | pangran sagarwa myang sunu | lampahnya sigra-sigra | datan wiyang kang tinimbalan dan rawuh | pangeran wus nèng paglaran | pinanggihan mring apatih ||

36. pêpak kang para dipatya | pra sêntana pratiwa kang ngubêngi | prameya mantri supênuh | jêjêl ing pênangkilan | jêng pangeran datan gigrig galihipun | kandêl-kumandêl ing Allah | Sumabrata anulya ngling ||

37. pangran tampia timbalan | putranta kangjêng sinuwun yèn mangkin | ulun kinèn mundhut dhuwung | lante para putranta | jêng pangeran sandika sarywa srah dhuwung | sarywa nolih mring kang putra | ingandikakkên asrah kris ||

--- 99 ---

[...dèn] Ăntawirya |[41] awrat tan arsa asrah kris ||

39. sotya bang andik ngatirah | nyikut katga mênggah-mênggah ngajrihi | sêsêmutên jajanipun | galak panduking ngikswa[42] | dhasar pyayi bang-bang pring prawirèng kewuh | obah sagung pra dipatya | maras tyasnya ngati-ati ||

40. kang rama alon ngandika | Ăntawirya sira asraha kêris | pan iku karsaning ratu | pêsthi sira duraka | yèn matia abăngga karsaning ratu | mapan sira nora dosa | dèn kongsi tumêkèng pati ||

41. angupaya pati apa | sutèng ulun liyan wong mati sahid | ingsun upatani lamun | sira tan asrah katga | Radèn Ăntawirya langkung ajrihipun | wus ngasrahkên dhuwungira | tuwin ingkang abdi-abdi ||

42. Sêstrajaya Banyakpatra | Jiwasuta Jayadrêma atur kris | Ki Sêstrajaya puniku | sutane Surajaya | Tambakbaya Surajaya sampun lampu[43] | saatmaja minungi bapa |[44] Sêstrajaya dadya patih ||

43. angrèh wadya Kapugêran | Surawegya kandêl karêping kardi | rinêngkuh putra pêmbayun | dirèng kangjêng pangeran | para putra pan sagêd kakang sêdarum | mênggêp winragèng bêndara | trahing kartiyasa yêkti ||

44. rowangnya guna nêstapa | duk mêksihe bapa mapan kinardi | gêladhag pakaryan ngayun | arane Sêtrawăngsa | dadya Patih Sêstrajaya namanipun | pantês lawunge taruna | solah têmbunge mriyayi ||

45. cinêtha wong pêpetangan | Sêstrajaya têmbe natmèng nêgari | kala dutaning pasêmun | Ki Patih Sumabrata | mring Pêpatih Kapugêran sêngit dulu | limalas wong kapugêran | ingkang jinaga bupati ||

46. jêng pangran sampun [sam...]

--- [100] ---

[...pun] binêkta | binêthekan pasowane pribadi | sak lèring waringin kurung | saputra garwanira | singa mulat sêdaya angrês ing kalbu | sangking kêdhike kang dosa | mung kèmbèt putra kang balik ||

15. Maskumambang

1. kawlasarsa lir mas rumahab ing warih | kang para wanodya | para putra samya nangis | sêsambate para garwa ||

2. nora kaya kaniaya sri bupati | tan nganggo pariksa | têka sinunduk prayogi | ngajani kaki Sudira ||

3. nadyan silih atmaja jêr tan udani | mapan wus diwasa | duwèni umur pribadi | kangjêng pangeran ngandika ||

4. anayuti kang samya lara anangis | wis padha mênênga | tanbuh kang sira prihatin | pan wus karsaning Pangeran ||

5. lara lina dudu bubuhaning dasih | karsaning kang murba | pinêsthi tan kêna gingsir | ratu minăngka jalaran ||

6. dèn narima lamun titahing Ywang Widi | yèn sira wiyanga | durakanira mindhoni | mring ratu mungguhing Alah ||

7. dadya kèndêl kang samya ngrudasèng tangis | ajrih ing wêwarah | susah tan kampah nayuti | mung mingsêk-mingsêk kewala ||

8. Radèn Ayu Impun tumut dèn bêthèki | cipta ngrujit nala | nyênyêping tingal alindri | gurawa laya milua ||

9. kaniaya dhuh lae kangmas nêrpati | sun sidhêp ragèngwang | madêg ratu milu mukti | munduran têka milara ||

10. lah adèn kangmas Suryakusuma iki | sira awèh dosa | rama ibu tan tinolih | tingalana kadangira ||

11. sagotrahmu kakang padha dèn larani | marga dening sira | kumêndhus[45] rebut nêgari | kang kari kawêlasarsa ||

12. apa baya kakangmas nora angimpi | lamun kadangira | rama ibu dèn bêthèki [bê...]

--- 101 ---

[...thèki] | kakang ginawe tontonan ||

13. para lurah prasamya marêbês mili | kadi taranggana | sêsambat sajroning ati | dhuh Gusti tan wali sêja ||

14. pamênêr pada ukara kang kapusthi | ing dalu myang siyang | mangsuli gêng sihing gusti | satêmah papa kasmala ||

15. minta pamartaning Gusti Alah Kang Sih | mugi winalikna | Gustiku mêngkua bumi | walêsên kang siya-siya ||

16. kang rumêksa krêrig wong sak praja baris | ngalun-alun aglar | sagung kang para bupati | tugur sagêgamanira ||

17. wadyèng măncanêgara lawan pasisir | sikêping ayuda | srêsêk baris tanpa wilis | samya ngrês marma sêdaya ||

18. wong Kapugran kang samya dipun bêthèki | ngubêngi gustinya | brêrundhul myang pangot lading | datan kêna ingkang gawa ||

19. pirang dina tan ana nendra myang bukti | mung lare kang mangan | ingkang sêpuh-sêpuh sami | pan sami mucang kewala ||

20. jêng pangeran kang ginirah ing Ywang Widi | tansah tangat khajat | amatèkkên raga êning | kêjêp tur fana khul fana ||

21. sabên dina aminta nasiring Widi | asru panêkungnya | maladi sêmadi êning | pan anêgês karsaning Sang ||

22. Sang Amurwèng Pandulu kang pinintan sih | kang adarbe iya | sifat sêkawan linuwih | kahar kamal jalal jamal ||

23. sifat ingkang catur lir kalimput ngragi | jumbuhing paningal | kang toh jiwa wus sinung ning | ilham jroning pangabêktya ||

24. nêdya eka trêb-trêb sadalêming galih | ing sak-sêrik ilang | mangkana yèn Sênèn Kêmis | pangran sêsuci kujamas ||

25. siram anèng jron bêthèk gêgănda minging | pasrah sedanira | madhêp karsaning nêrpati | gantya

--- [102] ---

sang anêmbang durma ||

16. Durma

1. sri narendra wus nglampahakên gêgaman | kon bungkar ing Matawis | Banyakwidhe Arya | pêpukuling ayuda | pasisir măncanêgari | myang ing Toyamas | samya urunan baris ||

2. wadyakoswa badhol[46] muntab sing nêgara | mangras kagiri-giri | wutah ngara-ara | lir dhastha marab-marab | kawarna kang dèn lurugi | prabu teladan | atas wus myarsa warti ||

3. ywan kang rama piniseda binêthekan | sagarwa myang para ri | kabubuh linanggar | lagya praptèng Tambêlang | Sang Prabu Tiron sru runtik | tandya sanega | ambadholakên baris ||

4. pamugari Amongpraja Dyan Surăngga | kumrab wadyèng Matawis | praptèng Pêrambanan | nglarug baris Tangkisan | wong Kartasura mrêpêki | prapta ing Gondhang | rodra nêmpuh ing jurit ||

5. sarêng anduk pyuk campuh lir ombak bangkat | rugyèng tinggar ngrimangi | limut swaning obat | wong Mataram apanggah | mangrunjang andrêsing mimis | Radèn Surăngga | wantêr pratamèng wèri ||

6. wadyèng Kartasura pêngawate dhadhal | Banyakwidhe ngawaki | myang prawara kadang | kadya bajo mêmara | manyangkrah mangowak-awik | wong Kartasura | ing wuri akèh prapti ||

7. wong Mataram lir binanjiran selarga | Dyan Surăngga ngukuhi | myang Ki Amongpraja | nêdya makiwul lawan | wong Kartasura ngêbyuki | bubul mawêndran | murud wadyèng Matawis ||

8. iya pira kadare wong angêraman | larut tan măngga pulih | akèh kang palastra | Dyan Surăngga Mongpraja | sumêdya ngungsi ing gusti | prapta ing Wawar | tandya sang madêg aji ||

9. capêng karna arda sura sang nararywa | ngrasuk kêprabon jurit | mangkat nitih

--- 103 ---

kuda | mangran pun samirana | ginêrbêg wadya pinilih | bala sumahab | kang miris sura malih ||

10. myat ing gusti dera prata[47] masantika | mangkya kang anglud prapti | wirèng Kartasura | mungsuh rewang glar mapan | sang madêg nata sêsirig | ngubêngi bala | songsong jênar kinitir ||

11. dènnya kitêr pan sarwi amêsu cipta | adatnya sang apêkik | ywan kala têtêgar | mintonakên kadiran | kudane tan ngambah siti | bênggang saasta | ngantos mubêng ping katri ||

12. mudhak-mudhêk tan bisa bênggang lan lêmah | radèn ngrasa bilai | wadyane smu gêla | sinamun wantêring tyas | pyuk campuh atandang jurit | udrêg agodrag | kacedan wong Matawis ||

13. wus ngucira ngungsi wurine gustinya | Sang Prabu Tiron runtik | mangsah ngranagana | anggrit wong Kartasura | mung wadya lit ingkang pinrih | lir ulung endhang | kang adoh lawan gusti ||

14. ya ta wontên bantu sangking Kartasura | antya punggawa katri | panduking apringga | titir rumusak ingkang | satru pêngkuh ing ajurit | Pangeran Nata | Kusuma sêntana ji ||

15. bratyapati Bumija Ki Mangkuyuda | lan Ki Natayuda ri | lajêng nêmpuh ing prang | angrok bajra prêkatha | manyawur busur lan lêmbing | lir mahaprana | drèlnya andrês kang mimis ||

16. pêtêng gagap mukswèng obat lêbu murla | sumyur bala Matawis | tilar gustinira | Radèn Suryakusuma | anggêgêr madyaning jurit | pikandêlira | mung rongpuluh kang kari ||

--- [104] ---

alit ||

18. karan madêg nata gêlis sugih bala | korak digdaya sêkti | pinrabutan lawan | mimba Bimanyu raras | rênyuh ramêsing ajurit | Radèn Surăngga | Amongpraja manangis ||

19. adhuh anggèr suwawi dèn gingsirana | ing yuda tan kuwawi | wadya sampun risak | pintên banggi ing wuntat | sarywa gendholi kêndhali | sah mala dhadha | mêgap-mêgap sarywanjrit ||

20. Prabu Tiron kapêkan angrês miyarsa | sigra ngingrê[48] turanggi | lari saha bala | sakarine kang pêjah | wong Kartasura mangungsir | gatining lampah | wingwrin kang dèn tututi ||

21. sang malayya tinut wus nabrang Prêraga | ing Bara kang dèn jogi | kang nututi sayah | mandhêg wetan Pêraga | prasamya apacak baris | kang adol lampah | amung prameya mantri ||

22. sarta sami nitik kuwunira radyan | sigêgên kang kangwarni[49] | sang angrèh nêgara | Sri Narpèng Kartasura | lagya pahêman sang aji | lawan pratiwa | ing jro kalima patih ||

23. Wirarêja kalawan Ki Wiraguna | miwah Ki Surontani | myang Mangunnêgara | kapănca Sumabrata | dahat abicara rungsit | ingkang rinêmbag | tan lyan wau sang kingkin ||

17. Asmarandana

1. ngandika sri narapati | priye Bapa Sumabrata | prêkara kalilip ingong | tan lêga rasaning driya | yèn ta nora sirnaa | Ki Sumabrata umatur | gusti sintên kuwawia ||

2. kang tumandang anyedani | sintên ananggi kang walat | dados rêngkaning krêraton | sumambung Ki Wirarêja | miwah Ki Wiraguna | upamia wis sak gêndul | ngêndêmi tiyang satunggal ||

3. yèn tiyang kathah nginumi | amêsthi puniku tawa | panuju tyasira katong [ka...]

--- 105 ---

[...tong] | bênêr iku kinrubuta | ing ngakèh mêsthi tawa | Ki Sumabrata tumungkul | sumăngga karsa paduka ||

4. rêmbagira tanpa dadi | kasaru caraka prapta | sangking payudan atur wroh | unggul prang Mataram bêdhah | kabur ngilèn rahadyan | langkung trustha sang aprabu | gumujêng angêntrog pada ||

5. wong cumênthaka kumawi | ingkang kaya Si Sudira | pêksa angêndhih maringong | angkuhe kagila-gila | tan kongsi rong ubêngan | lumayu anumbuk-numbuk | wong nora wruh ing awaknya ||

6. ayun madhani ing kami | angait-ait wong desa | sumêkti-sêkti ambêke | kumadi-kadi gumuna | dene nora ngapaa | nusup-nusup kongsi bênjut | gya ngandika mring ki patya ||

7. priye pikirmu saiki | punggawa kang anèng paran | Ki Sumabrata ature | priyogi ninèn[50] lajênga | ambêbujuk rayinta | yèn datan kenging dipun lus | wasisan dipun sirnakna ||

8. kapanujon sri bupati | tinulak ponang caraka | sarta amundhi surate | kintakinira narendra | laris lampahing duta | kang maring nagri Matarum | mêngkana Prabu Mêngkurat ||

9. duk sêmana sinung eling | sangking ature ki patya | anglarihi mring sang katong | lêhêng gusti linuwaran | kangjêng rama paduka | sinuwun suprandèkipun | rayi dalêm Dyan Sudira ||

10. sampun kabur ing ajurit | pratiwa saur kukila | dadya kèli sang akatong | lah iya wis luwarana | pundhutên tokidira | sumpahên si paman iku | ywan ngajani mring anaknya ||

11. nêmbah mêdal kyana patih | miwah priyayi mêcapat[51] | wus prapta pabêthekane | pangeran [pange...]

--- [106] ---

[...ran] wus linuwaran | saputra garwanira | myang ingkang abdi sêdarum | saha pangran sinupatan ||

12. yèn akèna malih kapti | mring sagung para atmaja | sarta dèn alih dalême | dhêkêt lawan pangurakan | ingkang tungguk wus bubar | wong Kapugran wayang-wuyung | kang padha angalih wisma ||

13. susah merang panas pêrih | wong siniwêr sinigenan | marang ingkang amêngku rèh | ciptane wong Kapugêran | lir mina kênèng bara | ngaub purwaning kêmadhuh | putêk kapêtêk ing nala ||

14. myang para atmaja sami | lagya mêmpênging wiraga | ngrês-ngrês kawêwês manahe | tan egar sêkaring nala | mung pangran kang tan măntra | wus limpad saliring kawruh | suka prêcaya lir kilang ||

18. Dhandhanggula

1. nahan gantya kawuwus ing tulis | nagri Bêtawi kang winurcita | duk kala surat dhatênge | saking Kumêndur Sêlut | Hindrik Hansah ingkang lêlaji[52] | pan nêgari Jêpara | kang ngaturi wrêruh | yèn Sang Prabu Kartasura | mantuk marang rahmatolah ingkang siwi | mangkya wus madêg nata ||

2. datan mawi prêcayèng Kumpêni | sêdya apasah ing saudaran | tinggal jangji duk ramane | ratpêngnindiya[53] kumpul | nèng pyarsaning gurnadur sami | Jendral Harvèk Husdriyan | munggèng kantor agung | dadya gilig kang bicara | tuhu cidra atmaja kang madêg aji | tinggal adating rama ||

3. dadya amrih dursila ing batin | rêmbag para ratpêni sêdaya | tinênung bae sêdyane | sampun ngupaya tênung | kang arêga limalas kêthi | titir nêluh nêgara | makan ratu-ratu | kang tênung wus lumêksana | wor pawona mawak mèru birawani | mimba ditya wikrama ||

4. rambut jatha gimbal angajrihi | tinon lir anyunggi jaladara [jala...]

--- 107 ---

[...dara] | kadi gurnita lakune | prapta Kartasura wus | mêsês angin asilir-silir | anjujug jroning pura | wanci têngah dalu | sidhêm kayon wong jro pura | pan kêparêng sang nata nèng latar ninis | mêntas luwaring gatya ||

5. ponang tênung mrêpêki sang aji | anjênggêlêk sang nata sru gundam | mêngkarag titir poconge | dènnya anyapa gugup | hèh wong apa gêdhemu luwih | mangangên tyas dèn nyana | Juru Taman rawuh | manahe dèn eca-eca | ngling sang nata angakua sun takoni | apa Ki Juru Taman ||

6. singa nêbda tênung anauri | aku iki dudu Juru Taman | tênung Wêlănda sun kiye | sapa kang dadi ratu | nungswa Jawa kinèn matèni | baya ratune sira | ngrêrintih sang prabu | ingsun iki dudu raja | pan si paman ingkang jumênêng nêrpati | ngalora mring Kapugran ||

7. wangwang umêsat tênung tan kèksi | sunan kondur maring prabayasa | durung mari gêgêtune | kinêpung para arum | dhêlêg-dhêlêg datan wêwarti | ponang tênung wus prapta | Kapugran anjujug | latar panêpèn sêmana | kangjêng pangran nuju têturuh ningali | wong gêdhene tan kaprah ||

8. wus masi dinarka[54] dudu jalmi | gya matak donga sepi pawona | tênung pinanggihan age | alon pêndangunipun | sira apa setan apa jim | gêdhemu nora lumrah | gya tênung sumaur | ingsun tênung têka sabrang | êndi ingkang dadi ratu pangran angling | lah apa sêdyanira ||

9. ing kêdhaton gone ratu mami | kaku tyase tênung sojarnya kras | aku ya têka kêdhaton | apa wong kuning bagus | tutur mringong kene gon

--- [108] ---

aji | iya kaprênah paman | lawan ika mau | pangeran dupi miyarsa | têka mèsêm Insak Alah sun kang dadi | amêngku nungswa Jawa ||

10. sanggyèng bumi nata amurbani | tênung mojar ingsun cinudaka | ing Wêlănda gêdhe-gêdhe | kinèn ngrêbasèng ratu | apragola nawung kasêktin | yèn wus ratune kalah | parastra dening sun | sun tumpês manungswa Jawa | rewang ingsun kang padha sun kon nêluhi | misah nèng wuri wêndran ||

11. jêng pangeran ngandika wor liring | iya payo sira têkakêna | lêlêmbut asudi gawe | sigra pangeran wau | matak donga kang inggil-inggil | cêracah lawan bêsmah | myang bala sêrèwu | sepi gêni wus winatak | ponang tênung ngêlumpruk awaknya cilik | arupa rare bajang ||

12. pan gumêtêr netrane mucicil | kajuwitan[55] nora bisa ngucap | kadi cêcak tinêmbako | nangling pangran smu guyu | lah wis kalah lungaa aglis | têka ing tanah Jawa | aja gawe rêtu | yèn sira tan gêlêm lunga | apa nganti sira sun pakani tai | ngong dulang tai lingsang ||

13. sira lungaa mêngalor nuli | ing gunung Kêndhêng sira turuta | muliha dhangkamu manèh | ja sira ganggu-ganggu | ing dêdalan maring wong cilik | kabèh ing tanah Jawa | iya duwèk ingsun | tênung anuli lumalywa | urut gunung Kêndhêng ingkang dèn margani | akèh wong kêna ngrumab ||

14. pangran minggah ing panêpèn malih | kawarnaa Sri Narpèng Mêngkungrat[56] | sêmana tatas rinane | nimbali patihipun | Sumabrata wus praptèng puri | tinuturan solahnya | niskaraning dalu | gêgêtun ingkang winartan | sarta ingkang paman dikakakên nêlik | gêrahe lan oranya ||

15. Sumabrata manêmbah gya nuding |

--- 109 ---

nukma maring dalêm Kapugêran | tan dangu prapta dutane | katur maring sang prabu | yyan kang paman maksih basuki | datan omah lan saban | sang nata umanggut | tyasnya mêksih mêlang-mêlang | ki pêngulu sakancane kêtib modin | samya kinèn sêsinggah ||

16. nahên Tumênggung Dêmak ngêmasi | katur ing nata sutane tiga | Mas Malat kang tuwa dhewe | Mas Amad ka[57] pênggulu | Bagus Katam ingkang sumêndhi | gumanti tiga pisan | Dêmak pinra têlu | kang sêpuh araning bapa | nunggak sêmi Suranata kang wêwangi | dene ingkang panênggak ||

17. aran Tumênggung Padmanêgari | wruju Tumênggung Martanêgara | lan wontên tilare radèn | Sindurja siji jalu | namanira Mas Bagus Gêrit | arine Radèn Sukra | dèn angkat tumênggung | nama Tumênggung Sindurja | mangkya narpatmaja kang sêpuh ngêmasi | Pangeran Buminata ||

18. Dèn Mas Panênggan[58] lan Dèn Mas Alit | sampun sinung anama pangeran | anigang èwu lênggahe | Dyan Panênggak jêjuluk | nênggih Pangran Mangkunêgari | Pangeran Mangkuningrat | Radèn Êmas Timur | tandya sêntana winurywan | Radèn Ănggadimêja sinung wêwangi | sira Pangran Balitar ||

19. Pangran Martasana ingkang rayi | duk sêmana pan wus nyatus dina | kang swarga pura mêmule | abusêkan sawêgung | garwaning pra mănca dipati | krêrigan malbèng pura | ngladosi jêng ratu | anyipêng samya lah-olah | sri narendra suka ningali pawèstri | ngănta sak solahira ||

--- [110] ---

[...ntul] | katujwèng tyasira nata | ingapusan maring Jungut măndrakini | dahat dening pyuh arsa ||

21. praptèng Jungut mèsêm sang nata ngling | bibi dèn kêparèng ngarsaningwang | manira arsa têtakon | dika patutan sampun | inggih lawan paman dipati | Dèn Ayu Sampang nêmbah | dèrèng asêsunu | sang nata mukswa trataban | kalingane bibi sasat rara sunthi | pantês dhukun utama ||

22. kula niki sampun têlung bêngi | sakit ngêlu niki dèrèng saras | kula bibi ngalangake | bok dika êngkuk-êngkuk | dawêg Bibi Dyan Pakuwati | manggraitèng wardaya | mingsêr dènnya lungguh | dyan manêmbah arsa mêdal | sri narendra anyandhak asta gendholi | mangrêpa mriyêmbada ||

23. adhuh bibi sampun dika mijil | kaya paran polahe pun anak | pêsthi yèn salah kêpatèn | lah babo dewaning rum | ingkang mugi srah jiwa rêsmi | măngka usada brăngta | pun anak wulangun | dèn ayu arsa ingêmban | nyêndhal asta sri narendra angukuhi | dadya apulintiran ||

24. uculêna kawula sang aji | inggih mongsi[59] kiranga wanodya | kang langkungi ing ayune | tiyang punapa ulun | pan kawula wong Sampang yêkti | punapa pinenginan | awon tingalipun | angagêm semahing bala | jêng narendra saya sêngkud angnêmêni[60] | rinangkul jangganira ||

25. iya pira kuwating pawèstri | sinêmbadan dènnira wong priya | pêsthi yèn inggal sayahe | pindho ratu nom bagus | nanging kandêl dènnya pêpanggil | tansah asêrikutan | tandya sang aprabu | sang dyah ginulingkên tilam | asta kalih manglaya pupwa katitih | pinarjèng sinjangira ||

26. Radèn Ayu Pakuwati nangis | sarwi dhadhog[61] pungkuran sang nata | saya lir dèn unggar tyase | radèn ayu

--- 111 ---

sru muwus | têka nora mambu nêrpati | angayok lir wong kumpra | mêksa wong tan ayun | sinjange katêmyèng dagan | gêronjalan sang nata akêmpis-kêmpis | tilam kadi ginoyang ||

27. rame kadhupak jaja nêrpati | wêntis uwal katongton gumêbyar | lir malam putih pineso | swaning nata mlar mingkus | sang dyah sinungkêman kang wêntis | dèn ayu atur sêmbah | adhuh kula nuwun | kadar iki ratu apa | têka arsa ngulihi kaya bêbayi | tur ta wêtêng wong liya ||

28. sampun sangêt-sangêt sri bupati | botên ilok anyuda lêksana | angasorkên dêrajate | têka kêkalung pupu | kaya dudu tingkah nêrpati | Kangmas Dipati Sampang | ika dudu ratu | prandene yèn sacumbana | ngarah-irih tan kadi dika puniki | ambêkuh sri narendra ||

29. satuwuk durung brăngta lir iki | lamun Paman Adipati Sampang | anjaluk ojol-ojole | kabèh wong sakêdhatun | sun urupkên liron bok ramping | pêsthi suduk sarira | wurung awor lulut | gusti lawan jêngandika | radèn ayu mèsêm sarwi jiwit lirih | lah iki basakêna ||

30. têka mikul pupune wong cilik | lah ta iya măngsa kuwalata | jêr uga karsane dhewe | kudu sangsangan pupu | apan ingsun ora ngajani | măngsa anyarikana | mêngkana wus campuh | jalwèstri numpêki ing tyas | apêrsasat mati sajroning aurip | kanikmataning badan ||

--- [112] ---

[...kan] | Pangran Sampang lagya ngucêl-ucêl pêksi | kagyat garwane prapta ||

32. puyuh sampun kinurungan malih | sang dyah rinangkul ginănda-gănda | asru inginggatan age | pangran awas ing kalbu | yèn kang garwa kacidrèng rêsmi | mambêt smaraning tilam | nangling babo masku | pêgèmu sira culika | apa dosaningsun gusti sira nyilib | tumungkul mêgap-mêgap ||

33. matur lamun pinrusèng narpati | sang dyah sumungkêm pada karuna | pangeran sapamyarsane | ngadêg suraning kalbu | pan wus tamtu kalêbèng gurit | rêrêpèn uran-uran | tan nisir sêrambut | galêpung tinulis wayang | dadol[62] wijen amêsthi lamun nyatroni | wong ginênti somahnya ||

34. netranyandik rawisnya pinuntir | katêpusan nging cara Mêdura | tansah goyang mêstakane | bêkik sojarira sru | wus dilalah rêngkaning bumi | jagat kudu ruhara | panjênêngan ratu | mundur kaya ewan-ewan | durung pira wêwulange ingkang swargi | ilang tan katabêtan ||

35. wadya dulangmangap dèn timbali | kalih èwu prajurit uligan | kêjawi para mantrine | padha tatya nrang kewuh | para lurah kang prapta dhimin | karsanira pangeran | ngrêbasèng angamuk | gumêsêng isining pura | gênti kêris pragola cêkêlan pênding | nguja Prabu Mêngkurat ||

36. dangu-dangu pangran ngrasa abdi | lilih anglirihi manah gusar | Tumênggung Jangrana age | ingaturan wus rawuh | duk sêmana ing Surawèsthi | apan arsa sinigar | nanging dèrèng tamtu | nangling Pangran Cakraningrat | adhuh Kakang Surabaya ing lir iki | sun arsa malih tingal ||

37. dening corah bawaning nêrpati | nora kêna ingsun doli sêtya | nyarudug lir wêdhus berok | niti krama binawur | têtêkone kaya

--- 113 ---

suwari | pait lêgi ginaglag | ambêke adigung | gumunggung yèn dadi raja | tita têmên si culika drêngki drohi | besuk wataraningwang ||

38. ana ratu dijiglong[63] wong cilik | payo kakang marang Kapugêran | seba mring pangeran kae | ika pantês amêngku | ing rat Jawa alus martani | asih kula jêtmika | mring bala satuhu | mahambêk rêtna darmaja | angisèni yuwanane ing rat bumi | pragnya nuju wardaya ||

39. Tumênggung Jangrana nyêkuthoni | dhatêng lêrês sakêcap tan lêpat | amung rakanta yogine | ingkang pantês sinuwun | dèn toh ana lara lan pati | pan sêlak botên tahan | ngadhêp ratu rusuh | wong agung kalih brangkatan | lampah sandika Pugêran sampun prapti | dèn irid Sêstrajaya ||

40. pinanggihan ing panêpèn sami | angandika pangeran trah gula | adhimas kadingarène | pinarak dalu-dalu | baya ana karsane gati | nêmbah Dipati Sampang | muwus sênggruk-sênggruk | pukulun lampah kawula | yèn panuju paduka rêbat nêgari | wlasa srusuhing praja ||

41. kasusahaning wadya gêng alit | tumêngèng ratu prusa anakal | jêng paduka prayogine | nyampurnani tyas wibuh | angisèni yuwanèng bumi | banggi tuwan tan wêlas | lurining lêluwur | kala Ki Agêng Mataram | cakal bakal tumurun Jêng Senapati | têruka jayèngrana ||

--- [114] ---

[...tranta] nata | sampun susah mênggah kridhaning prêkawis | rok bănda bitutama ||

43. angenggani awrating ajurit | inggih kawula lawan pun kakang | ing Surapringga pukule | sênadyan dhatêng lampus | anglampahi ayahan gusti | ing panêdya tan ginggang | ngrurah satru pêngkuh | wontêna pêngaja tuwan | ngobrak-abrik angêjur sajroning puri | ing sêmangke sandika ||

44. jêng pangeran gêtun tan kênangling | jinêjêl ngatur mring Pangran Sampang | ginagap tyas pakèwêde | mêne cobaning ratu | komondaka ngungkabi batin | winulat Pangran Sampang | pratignya satuhu | wiyang tyas kinira-kira | dadya pangran karya madya sêdhêng ing ling | pasugatèng ing basa ||

45. lirih lèrèh wor èsêm dènnya ngling | dhuh yayi mas ingkang ora-ora | adhi kita lairake | duraka kang tinêmu | ing wong wani lawan nêrpati | ratu măngka wêrana | ing Gusti kang agung | manira adi tan sêdya | ngakalana kêprabone sri bupati | nêdya mamong[64] kewala ||

46. mangênjali sang dipati kalih | inggih lamun sang nata nulusna | rakanta swarga wêlinge | mring kang putra mawantu | tan winênang nyakitkên galih | paduka kèn ngrêngkuha | sudarma satuhu | prituwin dhatêng kawula | satêmahan siya-siyane nglangkungi | angrong sanak nyalunthang ||

47. tuwin mring pun Jangrana sumêngit | inggih Surapringgarsa pinindhah | sampun dawêge jêng anggèr | paduka malês ukum | dhatêng ingkang wiwit ngawoni | wirang winalês wirang | paduka pukulun | mung ngantukakên kewala | jêng pangeran andhêdhês kang dados galih- | ira Dipati Sampang ||

48. wus bêlaka ywan kacidre[65] rêsmi | pangran maputêk tanpa singkaban | ginubêl

--- 115 ---

punggawa loro | kêdah dèn angkat ratu | dadya giwang pangran ing galih | alon dènnya ngandika | kundura rumuwun | ing esuk ri mas balia | sun pikire iya ing sak wêngi iki | karo lèn nêmbah mêdal ||

19. Mijil

1. kawarnaa Ki Răngga Sêmawis | ing mangkya wirangrong | cêla ing ratu lan kapindhone | wontên pranakan Cina Sêmawis | suwitèng nêrpati | langkung kanggêpipun ||

2. ing mangkya sampun jinunjung linggih | mah bupatya kaot | Tumênggung Jayaningrat arane | aprasêtya kinadang mring aji | nêgari Sêmawis | punika dèn suwun ||

3. sri narêndra sampun anyagahi | wus midhangêt wartos | kae Răngga langkung prihatine | arêmbag lan para kadang sami | gunême wus dadi | gya Ki Răngga wau ||

4. aputusan tur binêktan tulis | pikandêl kinongkon | Tanpanaha pan pinituwane | kang sawiji Kyai Sawunggaling | duta laku sandi | prapta Kartapurun ||

5. Kapugêran kang tinujwèng kapti | wau duta loro | jujug Ngabèi Sêstrajaya ge | dèn larapakên katur ing gusti | gya pinundhut nuli | kang surat wus katur ||

6. sinukmèng tyas atur sêmbah bêkti | sumêngkèng sang kaot | kang pinudya-pudya ing abdine | sadu digbya ambêk sănta budi | para martèng dasih | lampah maha wiku ||

7. pantês tinangisan ing prihatin | amung sang kinaot | pun Rănggayuda nagri wiyose | kang têngga praja dalêm Sêmawis | ngêmbani Kumpêni | dasih kamipurun ||

8. angaturi prêkawis ing gusti | sangking pangrudatos | ring paduka kasoran kulane | yèn karsa jêng paduka gumingsir | rêbata kamuktin | amangun kêratun ||

--- [116] ---

9. tumêdhaka mring nagri Sêmawis | dahat tyas pêpondhong | abdi dalêm Kumpni sêdayane | antya angajêng-ajêng ring gusti | pun Kênol prituwin | pun Kumêndur Sêlut ||

10. Hindrik Hansah anrus ing Bêtawi | pan sami kemawon | Jendral Harvèk Husdrian sak tyase | dene datan dipun prêcayani | mring putranta aji | ical trêsnanipun ||

11. sampun titi surasaning tulis | jêng pangran têtakon | sang dinuta dinangu namane | tanggap aturnya caraka kalih | patikbra wêwangi | Tanpanaha ulun ||

12. punika gusti pun Sawunggaling | dan ginanjar karo | reyal mitu myang wastra sabuke | sarta kangjêng pangeran ngintuni | lorodan kulambi | pratăndha sih lulut ||

13. dhatêng Ki Răngga Yudanêgari | lambanging pasêmon | wus rinasuk kasêsêp ature | duta sampun ingangsulan tulis | lagya arsa mijil | jêng pangeran emut ||

14. sêmadosan lan dipatya kalih | caraka kèn ngantos | Pangran Madura Surapringgane | mangkya wus latri punggawa kalih | seba pangran malih | dinêdahkên sampun ||

15. surat sêlêmpitan sing Sêmawis | gênti-gênti maos | tunggil kaptyarsa bakali rajèng | langkung suka sang dipati kalih | ngrasa olah kanthi | dènnya angkat ratu ||

16. de Ki Răngga wak-awak Kumpêni | tètèh putus ing don | undhagi wêweka guna lèrèh | amrêweda prêkara nak-ênik | bab maring Kumpêni | Pangran Sampang gupuh ||

17. lan Tumênggung Jangrana misalin | mring caraka loro | pinêngadêg nyêpuluh reyale | saha tinakon lungguhing mantri | Tanpanaha bêkti [bê...]

--- 117 ---

[...kti] | patikbra pukulun ||

18. kang ngingêrkên abdinta Sêmawis | pun Răngga kang pakon | pun Tanpanaha wastamba dene | punika anggèr pun Sawunggaling | ngêbayani sak lir | arta karyanipun ||

19. Pangran Sampang nangling iki tulis | atur nèng sutèngong | duta manêmbah tinampan srate | mêsat Tanpanaha Sawunggaling | laris tyasmu brangti | pangeran ginunggung ||

20. Asmarandana

1. sang lagya agunêm kawis | Dipati Sampang tur sêmbah | bilih mêkatên dadose | ing pundi kinarya purwa | Pangran Pugêr ngandika | adhi kang katêmu ingsun | ngong palungguh bumi Dêmak ||

2. anadene Si Kumpêni | tulung bêcik ora iya | sok wisa prêcaya bae | matur Tumênggung Jangrana | lêrês karsa paduka | akathah pêkantukipun | ywan mandhirèng nagri Dêmak ||

3. jagat ingingêran malih | lan yèn kumpêni kabrukan | kirang tumumpang dadose | yèn angsal pitulung Allah | ping kalih Rasulullah | panjurung para lêluwur | lulus kêraton paduka ||

4. adatipun pun Wêlandi | awrat panuwuning epah | dawêg prêcaya kemawon | yèn siningkur damêl susah | upami pinasrahan | asangêt gene mrih untung | sumambung Pangeran Sampang ||

5. amba anuwun rumiyin | mantuk dhumatêng Mêdura | siyaga ing aprang papor | amung pun kakang Jangrana | kantun ngrêksa paduka | nanging lampahipun samun | wus dadya ingkang pirêmbag ||

--- [118] ---

[...bêk] smu | tansah mênggah junjung jaja ||

7. upama taru katrini | linawad wrês aprêdapa | kadya ge kêmbang nulya woh | dene kang para atmaja | sawiji datan ana | ingkang pinaringan wêruh | nadyan putra kang dinama ||

8. Dyan Wăngsatruna tan uni | wêwekane jêng pangeran | wantu sami priyayi nèm | tandya Pangran Cakraningrat | lan Tumênggung Jangrana | wotsêkar wus samya mundur | Pangeran Pugêr sêmana ||

9. mung lan Sêstrajaya Patih | gupita langkung rungsitnya | kiyas wudharing supaos | nguni wus atur prasatya | maring kang putra nata | Ki Sêstrajaya umatur | gusti tan èwêd punika ||

10. kala sinumpah rumiyin | ywan ngajanana pra putra | angubungi gènnya mirong | dene paduka piyambak | nadyan tuwan piyambak | wajibing supaos wau | patrapipun sama-sama ||

11. winastanan ujar awis | pratignya katur Ywang Sukma | tan wontên agêng alite | kêdah rêsik sakalihan | nadyan ratu mring bala | yèn ratu kang datan arju | supata tanpa dadosa ||

12. mênggah paduka jêng gusti | lan putra dalêm narendra | mêsthi tan wontên kaote | padukarsa madêg nata | awlas ing tanah Jawa | lan awlas wadya lit agung | tan nêdya ngrisak narendra ||

13. dene dahwe anglurugi | punika sintên uninga | jangan ing ajang linadèn | witing yèn gusti lumuha | pênangise kang samya | kaprihatinan tyasipun | purbaning satriya digbya ||

14. têtulung sarta misani | ing lampah kang para cidra | kapya dursila silane | gumujêng Kangjêng Pangeran | ngalêm mring Sêstrajaya | datan kawarna ing dalu | enjing Pangran Cakraningrat ||

15. arsa apamit mring patih | mring dalême

--- 119 ---

Sumabrata | gupuh pinêthuk mring regol | pangran kinanthi astanya | maring rêkyana patya | wus samya tata alungguh | nangling Dipati Mêdura ||

16. adhi lurah kula niki | pamitna marang sang nata | manira arsa têtinjo | nêgara lawas tan wikan | fêrlune[66] ngujung makam | pan wus dungkap kalih taun | ature Ki Sumabrata ||

17. inggih pangeran suwawi | sowan putranta narendra | mangkat praptèng srimêngantos | tur wêling bupati lawang | wus katur mring narendra | nulya ngandikan lumêbu | prapta ngarsane sri nata ||

21. Sinom

1. sang prabu alon ngandika | paman dèn kêparèng ngarsi | majêng kang sinung timbalan | netya lêjar tan kêtawis | lamun angandhut wadi | langkung dening samunipun | nêmbah Dipati Sampang | linilana ingkang abdi | atêtuwi mring nagri dalêm Madura ||

2. kula gusti botên lama | kalih wulan sowan malih | kalangkung watir kawula | lami atilar sang aji | dèrèng tega mring gusti | rèhning anyar madêg ratu | sinuwun bilih kathah | pakèwêde kang nêgari | abdi dalêm pun paman ngraos katêmpah ||

3. lêga tyasira narendra | tan wruh sêsopakan lamis | paman sampun lawas-lawas | inggih mênawa ing wuri | paman wontên drigami | benjing ywan sampun anungkul | putra dika Sudira | yèn dèrèng maksih kuwatir | lah mulane paman sampun lawas-lawas ||

--- [120] ---

yèn ngucapa banjêt têmên si durjana ||

5. si ganggas parusa murka | cênthula diksura jail | si asor polah tingkahnya | bisa karya basa lamis | Cakraningrat dinalih | lir wong akèh-akèh iku | tan wruh ujar nglêngkara | midakèng madu mêmanis | wong Mêdura misih nganggo niti sêstra ||

6. graitanira narendra | dèn nyana dèrèng udani | mokhal si bibi tutura | Bibi Canthur Pakuwati | kang bisa gawe brangti | dene wus kacirèn lulut | lan wus sun poma-poma | sêmune lila sayêkti | mring ragane kapindho măngsa tutuga ||

7. sang nata supe kalintang | lathine pating kajuwit | mawantah dhasare wadhag | ngandika sintên nênggani | dalêm dika ing ngriki | si bibi-bibi sêdarum | tumut mantuk mring Sampang | tuwin Bibi Pakuwati | lah punapa milu mulih mring Mêdura ||

8. matur Pangran Cakraningrat | sêdaya mapan tut wingking | tan wontên purun tinilar | witing ngrepoti ing margi | dene ingkang nênggani | ing pondhok mantri pêpitu | sang nata angandika | yèn pênêd-pênêde ugi | dèn tilara paman si bibi sêdaya ||

9. bêktaa gundhik kewala | puniku rikat ing margi | sampun lawas ing dêdalan | dene kang tunggu ing ngriki | rumêksa mring si bibi | sakèhe para tumênggung | wêdana Kartasura | prajurit jro sami gilir | matur alus wau Adipati Sampang ||

--- 121 ---

lan dika ||

11. sang nata amundhut reyal | pitung atus praptèng ngarsi | dawêg paman tampanana | patukon warih ing margi | sang nata amèt galih | mring Pangran Sampang ing ngriku | sampun wotsêkar mêdal | sapraptanira ing Jawi | wadyanira sagra[67] asampun sanega ||

12. budhal Pangran Cakraningrat | gumuruh swaraning dasih | kali Sêmanggi wus prapta | rêmbatan winot ing kali | sigêgên kang lumaris | mangkya sang nata wulangun | mangun kung brăngta rimang | mung Dèn Ayu Pakuwati | kang sinambat kêkuwu pojoking tingal ||

13. sun têdha nuli praptaa | mirahe pun anak gusti | awlas samaring kawula | lênglêng lênguk ingsun kari | tan ana ngusadani | sak mantar sining pura rum | tan dadi toh dhuh dara | dara Bibi Pakuwati | ngêndi unggyan antuk lir dika wèh sêmang ||

14. jampyani rarasing driya | nyirnakkên lara sêkalir | mrêdu kumala nang-onang | swara rêrah măndra ragi | layu layung wong kuning | dumêling titaning ayu | rêsmining tinjomaya | jawataning măndrakini | dhuh kusuma kacipta jroning supêna ||

15. ayu sarining wisaya | lêngkaning pura tan mirib | sari purba kaluwihan | prabane dinuk ngendrani | kasor manawung kuning | patri mas kucêm mawêlu | mangrangu karungrungan | wus bekane sri bupati | datan pandon supe wèsthining nêgara ||

16. gantya ingkang kawuwusa | dutane Răngga Sêmawis | sira Dêmang Tanpanaha | lawan Dêmang Sawunggaling | prapta nagri Sêmawis | ponang kintaki sul-angsul | katur marang Ki Răngga- | yuda nêgara Sêmawis | tinupiksa kêdhadha dhawuhing surat ||

--- [122] ---

17. surate Pangeran Sampang | myang Dipati Surawèsthi | yèn wus dadi kang pirêmbag | Ki Răngga suka tan sipi | dhe ta sampun akanthi | dènnya ngadêgakên ratu | lan Sampang Surabaya | prajurit prakoswa sugih | pan wus ilang bêbalunging Kartasura ||

18. sinung lorodan rasukan | kinarya jimat pinundhi | nahêr[68] Adipati Sampang | sapraptanirèng nêgari | anggêgabah prajurit | mantri sêntana nung-anung | tuwin wong dulangmangap | dinadar raina wêngi | kalih èwu prajurit dinulangmangap ||

19. dhomas wadya pêpilihan | cacahe kang para mantri | kalih atus samya sura | bruwok bruwès jêmbut ati | bêbrêngos tibèng kuping | gêgodhège tali rukuh | alis bundhêl netra bang | ulate ringas ngajrihi | anglir wigra ri sêdhêng manon burukan ||

20. sêmbada golonganira | aran wong sura tan gingsir | rong atus kulambi tukang | rinenda satêbah sisih | padha tatya nrang wèri | waos benang ponthang puput | lurahe ingaranan | lindhu sêgara prajurit | bèr suranya anglir durga nêdhêng măngsa ||

21. wong sura tan kondur aptya | rong atus ingkang nisihi | samya irêng kulambinya | bludru binlênggi kinait | tumbak irêng ngajrihi | pinonthang mas nunggal dhapur | lurahnya ingaranan | lindhu prahara prajurit | wontên malih rong atus wong trunalanang ||

22. samya kulambi sikêpan | sora-sari bang angrawit | saruwal sangkêlat jênar | rendanira nigang nyari | waos pèlèt sinungging | asisih wong trunalawung | martas we kulambinya | sikêpan sinimping-simping | waos biru sinulam garingsing wayang ||

23. lurahe [lurah...]

--- 123 ---

[...e] samya sêntana | aran Radèn Surèngpati | trunalawung lurahira | aran Radèn Surèngwèsthi | wong trunarancap nênggih | asisih wong trunarampung | rong atus sagolongan | rolas pangkat kang pinilih | sapangkatnya rong atus salurah-lurah ||

24. kinêmasan rukmèng daya | prajuritira sinêlir | kêjawi kang para putra | pêpitu kang mawat kardi | putra lêlima sami | prajurite nigang atus | putra sêpuh panênggak | karo lèn samya kêkasih | prajurite samya nglimang atus sowang ||

25. sanekya rênggèng sumbaga | kêling pita seta randi | ijo biru lan mêmegan | biludru myang sora-sari | leja kêstop martaswik | lan tongsup sêsondhèr pêlung | daragêm podhang-podhang | tuwin cêcêlêpan asri | para putra sondhèr rangrangan toya mas ||

26. wus tatane wong Mêdura | ing kuna dêla samangkin | tan lali sêsondhèrira | têtêngêre para mantri | prasamya udhêng gilig | sakempol-kempol gêngipun | pangeran salaminya | siyaga tan kadi mangkin | winutahkên donya sinêbar ing bala ||

27. sadina-dina ingajar | ngalun-alun kridhèng jurit | rame kang bênthak-binênthak | ana kang lesan jêmparing | wênèh angulah lêmbing | ana matuhakên tulup | sèwu saragninira | sèwu puniku kêjawi | saragnine ingkang para putra-putra ||

28. ginladhi Kumpênènira | ningkah glar durgama rungsit | ardacăndra gănggapatya | balèg pêngawat suwiwi | tuhu tan kêna pinrih | drèl ngêtimang nyangkal putung | ngiwas myang lêlumbungan | gêgunungan para siwi | angabani brêgadan sapangkat-pangkat ||

29. kumrug drèl lir gunung

--- [124] ---

kumba | ingkang tinelad Kumpêni | ing kina wirèng Mêdura | tan anêngênakên bêdhil | mung waos gêming jurit | mangkya pangeran kêlangkung | aptya mungkasi jaya | anglêbur wong ulah mukti | Narpèng Kartasura kang dèn ănta-ănta ||

30. nêngna kang lagya dêdana | kang amrih suraning dasih | Jêng Pangran Pugêr kawarna | ingkang mangunêng gung kingkin | tan antuk dhahar guling | yèn dalu anggung manêkung | nênêdha ing Ywang Sukma | amaladi sêmadining | pan anêgês dènnyarsa umadêg nata ||

31. wus angsal sêsmitaning Ywang | kalilan ngrênggani aji | mêngkuwèng rat nungswa Jawa | nêngna wau kang winarni | Radèn Sudira kêni | ngapus sawetaning Budhur | aran dhusun Nglosêkar | kapikute dèn canggahi | pan Ki Arya Banyakwidhe kang misaya ||

32. binêkta mring Kartasura | rahadèn dèn bêronjongi | wongira samya binănda | wus misuwur ing nêgari | Pangran Pugêr miyarsi | yèn kang putra wus kapikut | binêkta mring nêgara | cipta tan sagêd ningali | duk sêmana pangeran ngundangi bala ||

33. gugup ingkang para lurah | adandan saanak rabi | kêpêdhak lan panakawan | sêdaya sami miranti | wong gamêl wus kêkambil | antawis wus lingsir dalu | pukul kalih wayahnya | usrêk swara ting kalêsik | para putra gugup lagya ingandikan ||

34. andhèr ngarsane kang raka | sak rayate datan kari | ana kang anyêkêl kuda | sabuke binondhèt sêlir | ana ngêmban bêbayi | wênèh nuntun garwanipun | langkung dènnya kasêsa | dènnyarsa lalos[69] ing latri | jêng pangeran sêmana sampun tumêdhak ||

35. amarga ing bêbutulan | angalèr

--- 125 ---

ngilèn dèn jogi | kagyat ingkang kamarganan | grubyuge anyalawadi | kiwa têngên kèh uning | Radèn Buta Ijo gupuh | atur wrin mring Ki Patya | Sumabrata malbèng puri | wong jro pura kagyat Sumabrata prapta ||

36. anarka yèn ana karya | samya winênganan kori | wus prapta ing srimêngantya | Ki Sumabrata wus panggih | lan wêdana kang kêmit | rêmbag mungu sang aprabu | siranya iwi laja | wus amungu ing nêrpati | sri narendra kagyat muka lir sindura ||

22. Durma

1. Ki Tumênggung Sumabrata matur nêmbah | dhuh gusti sri bupati | rama jêngandika | Pangeran Kapugêran | lalos ingkang dalêm gusti | saputra garwa | sawadya sampun gusis ||

2. ngalèr ngilèn wau wadya kang uninga | nata sumêng manasi | jaja winga-winga | kumêdut lathinira | minggah mring kamar pribadi | bêndhe Ki Bicak | sigra binêkta mijil ||

3. wus tinampèn dening ki rêkya apatya | tinabuh ing sitinggil | bêndhe munya ngangkang | muni ing awang-awang | binarung lan têtêg muni | wadya gumêrah | otêr wong sak nêgari ||

4. wong jro pura gègèr umyang awurahan | samya salah pamyarsi | ing pênyananira | Pangran Pugêr mragalba | angamuk marang jro puri | wadya kêparak | ing srimênganti baris ||

5. praptèng sitiluhur barise mêlatar | kapang wong magêrsari | priyăntaka ngarsa | saragni jajarira | bêdhil samya dèn isèni | wong jagabaya | samya prayitnèng wèsthi ||

6. wong nirbaya sikêp karbin munggèng ngarsa | wong jagasura sami | ganjur sikêpira | nulup [nu...]

--- [126] ---

[...lup] wisa prêcăndha | wong nutra sikêp jêmparing | wong nyangkragnyana | glathik mungup pinundhi ||

7. wirabraja brajanala kartiyasa | samya prayitnèng jurit | tan lalywèng prênahnya | jăntaka wisamarta | mandhung kanoman lan miji | wong patrayuda | bajra muksala rakit ||

8. martalulut singanêgara ing ngarsa | pinilih judhipati | myang wong darpaita | yudamênggala ngarsa | patranala anambungi | kêbayan ngarsa | wong gandhèk mobat-mabit ||

9. mantri anom ting balêbêr lunga têka | dènnya anênimbali | sagung pra pratiwa | ing alun-alun aglar | pasisir măncanêgari | saha barisnya | aglar ing păncaniti ||

10. kawarnaa kang lalos wau lampahnya | duk bêndhe ing jro muni | apan kapiyarsa | lagya praptèng Cêpaga | agugup lampah sru watir | pratmaja garwa | pating kêthèthèr icir ||

11. langkung dènnya repot kang para tênaya | Dyan Ăntawirya lagi | binondhèt sêlirnya | ngalor ngidul reyongan | kudane dipun wawoti[70] | dandananira | radèn kêkalung karbin ||

12. asta kiwa sarwi anyangking talêmpak | miyarsa bêndhe muni | wiyang driyanira | arsa bucal wowotan | angraos awêl ing galih | yèn tinêksihna | sêlire pêsthi kari ||

13. murang-muring gugup mirsa bêndhe ngangkang | gendhongan dèn tatasi | sigra sêlirira | kinèn anitih kuda | sarta kinèn mangku karbin | sira rahadyan | mandhi waos nèng wuri ||

--- 127 ---

patutanira | sangking sinaon sêlir ||

15. Ni Mbok Laroh dyan mêksih isin pêputra | pinêndhêt mring kang rayi | Dyan Timur ingêmban | maring pamamongira | Dyan Sêsăngka jêlah-jêlih | akon ngruwuna | sampun anggagat enjing ||

16. apan kèndêl sêkala anata lampah | rêrepot dinok ngarsi | kang ajaga marga | ing ngarsa Jiwasuta | ingkang rumêksa ing wingking | sawontênira | gêgaman kang nindhihi ||

17. Sêstrajaya kêlawan para atmaja | samya prayitnèng wèsthi | ambêk praya nekad | mênawa tinututan | dirèng gêgaman nêgari | tyas surasara | mila lampah dèn rakit ||

18. pan alaju mêdal Kênêr lampahira | ing Ngampèl kang dèn jogi | ya ta kawarnaa | wau sri naranata | wus ambadholakên[71] baris | têtindhihira | Jangrana Surawèsthi ||

19. wong pasisir ingkang nututi sêdaya | gancang lampahing baris | pan wasta pun Tapan | lawan wong Kapugêran | Jangrana kang munggèng ngarsi | pitulung Allah | lèrèh kang dèn tututi ||

20. dupi arsa Pangeran Sompok lampahnya | Jangrana angandhêgi | lirih lampahira | kadya ngiring kewala | tan ana wani nglancangi | marang Jangrana | ywan na bupati mantri ||

21. wade karya nêdya mêlak lampahira | Jangrana ngrondhe nolih | nyurêng tan pêsaja | gêgaman Surabaya | ywan kala rêrêb ing latri | mêpêti marga | lumêksa sang lumaris ||

22. wus prapta ing kali Tuntang lampahira | krêtêg tinugêl aglis | mila ragi bamban | pangeran lampahira | mingêr sagung kang nututi | mêdal Bahrawa | ing Jambu kang dèn jogi ||

--- [128] ---

23. jêng pangeran sampun anglampahkên duta | dhingini mring Sêmawis | prapta dutaning kang | wus panggih lan Ki Răngga | gupuh Ki Răngga ngundhangi | mring balanira | sanega wong Sêmawis ||

24. Sawunggaling Tanpanaha Martayuda | ingkang kinèn rumiyin | mêthuk ing pangeran | ambêkta kuda tundhan | lawan sikêp angrêmbati | rêrepotira | barang-barang sêkalir ||

25. gurawalan lampahe wadya Sêmarang | ingkang amêthuk sami | sira Kyai Răngga | mampir nglaji lampahnya | panggih lan Kênol tumuli | sampun winartan | Pangran Pugêr nèng margi ||

26. dèn bêbujung dening wadya Kartasura | Kênol gugup miyarsi | yèn mêngkono Răngga | age sira mapaga | mêne kêcandhak ing margi | ingsun mêmêkas | mring sira dèn pêkolih ||

27. nadyan silih kênaa nora kênaa | gonira angaturi | ing tuwan pangeran | têdhaka mring Sêmarang | nadyan awrata ing galih | sira dèn bisa | angaturi mrih kêni ||

28. bokmênawa Pangran Pugêr darbe karsa | bêdhiri lain sini | jêr itu nyang ponya | anak cucunya raja | nyang ponya sêmua nigri | sapa nyang larang | dhiponya sukak jadhi ||

29. poma-poma Răngga aja kongsi gagal | pangran mangsuk dhi sini | katrima turira | kadhahar mring pangeran | anut sapikirmu mêsthi | sira katrima | marang Kangjêng Kumpêni ||

--- 129 ---

[...s] ingsun kingkin ||

23. Asmarandana

1. yèn pangeran amarêngi | yèn dhahar sak aturira | ngarsakna tindak marene | ewuh têmên patrap ingwang | saosan ingsun urmat | lurahku Tuwan Kumêndur | Hindrik Hansah sakit kêras ||

2. pan aku iki wong cilik | nanti sun atur uninga | marang Jêpara lurah ngong | yèn dhangan mêsthi tumindak | panggih tuwan pangeran | anadene awak ingsun | sênadyan milua mapag ||

3. tan nganggo urmat Kumpêni | tan gawa nama kapitan | mung badan sêpata bae | nging Ki Răngga wêkas ingwang | pangran nèng wismanira | dèn karêksa dhaharipun | ecaa sare adhahar ||

4. Kapitan Kênol nênulis | gupuh amanggil ajidan | marang Jêpara ge-age | Ki Răngga anulya mangkat | kawarna Tanpanaha | ingkang amêthuk rumuwun | sarta ngirid kapal tundhan ||

5. panggih lan pangran ngastuti | saha atur kapal tundhan | sikêp jagani rêrepot | anulya wong Kapugêran | kang sayah padha nunggang | myang barang rêrepotipun | sêdaya samya rinêmbat ||

6. jêng pangran trustha ningali | angraos yèn kapotangan | andangu Ki Răngga mangke | maring Dêmang Tanpanaha | ana ngêndi sutèngwang | kang dinangu aturipun | abdalêm mêksih nèng wuntat ||

7. amba kang kinèn rumiyin | tandya tindaknya pangeran | kasaput nglatri duk praptèng | Ngungaran lêrêb lampahnya | enjing anuli mangkat | rawuh anèng Pudhakpayung | praptanira Kyai Răngga ||

8. gugup Ki Răngga nungkêmi | ing pada asru karuna | gusti tan nyana abdine | sinuwun pangèstu kara |

--- [130] ---

gusti lalos tan wangwang | wontên ing margi rahayu | gusti botên katututan ||

9. Ki Răngga rinangkul aglis | dènira kangjêng pangeran | mangrêsêp kinoswambune | wus aring tata alênggah | Ki Răngga tur dhêdharan | pangran akèn para sunu | lèn wadya samya buktia ||

10. wênah sêdaya abukti | tan ana kang glah alapa | dupi wus antara lèrèh | pangeran pahêman rêmbag | alon dènnya ngandika | mring Ki Răngga sutèng ulun | kaki paran karsanira ||

11. yèn sarju lan sira kaki | ingsun laju maring Dêmak | purwa ing kana bakale | lan sun nganti ramanira | adhimas Sampang lagya | muliha siyagèng pupuh | ubaya patêmon Dêmak ||

12. myang Jangrana Surawèsthi | misih anèng Kartasura | Ki Răngga mangrêp ature | dhuh gusti ywan marêngana | pênuju tranging karsa | kula aturi pukulun | jumênêng nagri Sêmarang ||

13. akanthi lan pun Kumpêni | yèn paduka datan arsa | nadyan siang ngantos-antos | para pratiwèng bang wetan | Sêmawis yoginira | gusti sangêt watiripun | pun Wêlandi binênggangan ||

14. watêking têtiyang Jawi | yèn wontên gunaning guna | akarya sarog[73] srayane | botên suwawi kawula | têbih lan pun Wêlănda | lêhêng binrukan yèn sarju | mênawi dados cangcala ||

15. yèn kenging dèn mêmanisi | mring putra paduka nata | angrêregoni dadose | ing panjênêngan paduka | angathahakên mêngsah | rinewang sêpatutipun | sinrahan binuhkên aprang ||

--- 131 ---

laut | lêgêg pangeran duk myarsa ||

17. wusana ngandika aris | sun turut aturmu nyawa | nanging kongkonana bae | mring ramanta ri mas Sampang | dèn ngêntèk prêkaranya | kaya aturmu maringsun | Ki Mas Răngga atur sêmbah ||

18. gusti sampun walanggalih | arinta Pangran ing Sampang | minăngka kabêsarane | prêkawis dhatêng punika | kawula damêl angkah | saliring bicantênipun | dhatêng Kumpêni srêngkara ||

24. Dhandhanggula

1. yèn Kumpêni amilihèng kapti | saupami cinarok ingêbang | sangking putranta sang katong | kamelikaning sanggup | ewa dhatêng paduka gusti | amba kang amangkringa | dhatêng pun kumêndur | aja kudu ngrewangana | wong Kumpêni pangran wus kêlar pribadi | angrêbut tanah Jawa ||

2. yèn wus kanthi Sampang Surawèsthi | tur ngrêbut kagungane piyambak | wus agêdhe dandanane | wadya pasisir mirut | măngsa ana wani nglawani | pan mêkatên ing benjang | dhatêng pun kumêndur | dadosa pêngampang-ampang | yèn Kumpêni anênuwun jroning jangji | pangran pyuh manahira ||

3. dyan rinangkul Ki Yudanêgari | mring pangeran babo sutaningwang | ingsun nurut ing dhèwèke | sak lir prêkara agung | mring Kumpêni ngong tan ngawruhi | Ki Răngga Nănggasêtya | gusti sang pukulun | kêpanggiha ing patikbra | sagung ingkang bicantênipun Kumpêni | ing panêdya kawula ||

--- [132] ---

[...ga] tanggung ya urip | trênyuh kangjêng pangeran ||

5. sangking Pudhakpayung wus lumaris | kinintên-kintên marang Ki Răngga | rawuha latri kemawon | ingkang dadya pakewuh | dèrèng antuk urmat Kumpêni | nanging pangran tan wikan | ing pênangguhipun | kinarya lèrèh lampahnya | jêng pangeran lagya rawuh Jatingalih | sagung rêrepotira ||

6. para garwa myang parêkan èstri | saha sêlirnya kang paratmaja | sampun dèn rumiyinake | nagri Sêmarang rawuh | Tanpanaha ingkang angirid | mring wismane Ki Răngga | wus gênah sêdarum | Ki Răngga ngalih paseban | para putra sinaosan wismèng mantri | mangkya kangjêng pangeran ||

7. lagya rawuh Paterongan nuli | Kapitan Kênol mêthuk sandêran | amung gawa budhak loro | saatur tabenipun | lajêng ngiring munggèng ring kering | lumirig mring nêgara | sêmana wus rawuh | ing wismanira Ki Răngga | gya kapitan matur sarwi ngasih-asih | amba lir manggih rêtna ||

8. rawuh tuwan ing nagri Sêmawis | tyas amba langkung suka pirêna | kadi manggih mas agênge | inggih sak ardi Rungrung | anglir pohun kawunan bahni | wuryane kajawahan | sêmi ponang taru | lir mina kasatan toya | lagya mangkin mina kasrambahan warih | asrêpe tyas kawula ||

9. jêng pangeran manthuk trimakasih | gya matur malih Kênol Kapitan | amba pan sawêg atur wroh | dhatêng lurah pukulun | kang palênggah Jêpara laji | ing sarawuh paduka | jêng pangeran manggut | kapitan tur pamit pulang | sinêngkalan naga ro kawayang jalmi |[75] duk rawuh jêng pangeran ||

--- 133 ---

10. apan nuju sirêp lare tangi | dintên Kêmis tanggal ping sêkawan | pan Dulkangidah wulane | apan măngsa kacatur | gya Ki Răngga anduta mantri | aran Ki Cakrapuspa | wus numpak ing laut | maring nagri ing Mêdura | duk sêmana apan durung mangun pikir | Kumêndur ing Jêpara ||

11. sakitira pan lajêng ngêmasi | lagya putusan mring Batawiah | atur wrin pangran rawuhe | myang pêjahing kumêndur | kawarnaa ingkang nututi | wadya ing Kartasura | sêdaya wus mantuk | praptèng praja pra dipatya | atur tiwas dhumatêng sri narapati | dènnya tan katututan ||

12. lawan sampun mangsuk ing Sêmawis | tinadhahan pinêthuk ing marga | de Răngga Yudanagrine | lêgêg sang nata ngungun | Sumabrata atur pawarti | wontên kraman ing arga | kidul anyêrugul | ngadêg nèng Samparpalihan | aranira jêjuluk Sunan Garingging | suyud wong padhusunan ||

13. timbalanira sri narapati | sapratigan wadyèng Kartasura | kinèn ngrêmêd kêramane | sanega mangkat nglurug | têtindhihe wêdana jawi | nahan Radèn Sudira | Kartasura rawuh | pinrênah gêdhong kang wetan | kinunjara pun upas dipun sasabi | rajut kunjaranira ||

14. kawarnaa kang anglurug sami | sampun campuh lawan wong kêraman | arame dènira tètèr | wong kêraman kêcakup | wus kinêthok Sunan Garingging | ingêlud maring arga | binoyongan sampun | gêgaman mundur sêdaya | kawarnaa ratfênindiya Bêtawi | Jendral Harvèk Husdriyan ||

15. apan sampun tampi [tam...]

--- [134] ---

[...pi] surat sangking | Petor Jumêlut nagri Jêpara | kumêndur sak patilare | lawan ngaturi wrêruh | Pangran Pugêr anèng Sêmawis | rêmbag para bicara | wus ngangkat kumêndur | sukrêtaris ingkang minggah | Riklof Tasmin Tèndêr nênggih kang wêwangi | Wêlănda lirih guna ||

16. pinitajêngan maring Kumpêni | mraweda gêgubahan rat Jawa | anginte buthêk sucine | para digbya Mêtarum | lan mêspaosakên kang galih | Pangran Pugêr Dipatya | mangkat kang tinandur | saha jêjênênge jendral | tan kawarna ing marga Jêpara prapti | amung lunggyèng rong dina ||

17. age-age layar mring Sêmawis | datan kari jêjênênge Jendral | Petor Jumêlut andhèrèk | prapta Sêmarang sampun | lan Kapitan Kênol apikir | rêmbag ngaturi Pangran | Pugêr kang lumaku | Kapitan Kênol piyambak | saha reta tan wiyang pangran lumaris | sampun minggah ing reta ||

18. Ki Mas Răngga anunggang kêkiping | para atmaja ngiring sêdaya | abdi kapêdhak ngampile | ngarsaning laji rawuh | Wêlănda gêng-agêng prasami | mêthuk atêtabean | miwah para sunu | gantya-gantya têtabean | gya kumêndur pangran astane kinanthi | malbèng laji wus lênggah ||

19. gya urmat Wêlănda jalan kaki | drèl ping tiga mariyêm ping sanga | Kadhokngorèk[76] Carabalèn- | ira Ki Răngga ngungkung | wusnya sirêp kumêndur nuli | marani mring pangeran | ngrêrêpa umatur | katuran pêmbage pangran | ing sarawuh paduka nagri Sêmawis | pangran manthuk tarima ||

20. kumêndur alus angasih-asih | antya suka Kumpêni sêdaya | sarawuh tuwan ing mangke |

--- 135 ---

nanging atur pukulun | ywan paduka agadhah kapti | jinarwakna ing kula | pangran datan muwus | angawe maring Ki Răngga | gupuh majêng hèh tuwanku yèn sêmangkin | sudara jêngandika ||

21. inggih mapan dèrèng darbe kapti | punapa malih yèn mêmundhuta | pan dèrèng rêrêm galihe | salir prêkawisipun | kangjêng pangran datan udani | kêpanggihèng kawula | sinugata sampun | kuwih-kuwih myang èr panas | tan adangu pangran kondur sangking laji | kumêtirnya kapitan ||

22. kumêndur jawil Răngga Sêmawis | poma sira rumêksa pangeran | ywa kongsi kurang dhahare | sakulawarganipun | myang Wêlănda kang cilik-cilik | mring abdine pangeran | yèn agawe rusuh | cêkêlên age bilangna | ri sampunnya mêmêkas pangran wus laris | rawuh ing pêsanggrahan ||

23. Kapitan Kênol anuli mulih | ya ta sêmana kangjêng pangeran | datan tindak-tindak malèh | maring laji puniku | aturnya Ki Yudanêgari | sampun nyênyamah angkah | mung Ki Răngga wau | sabên dina datan pêgat | wira-wira seba mring sajroning laji | mrihatinkên ing pangran ||

25. Asmarandana

2. srat dalêm mungêl sayogi | katamèng gurnadur jendral | sasampuning mungêl tabe | dalêm ingkang kathah-kathah | myang pra ratfênindiya | paduka mintaa tulung | dhatêng pun gurnadur jendral ||

3. punika babarpisani | kangjêng [kang...]

--- [136] ---

[...jêng] pangeran ngandika | hèh Ki Besan ing sakiye | ingsun wirang anglairna | tuduh wong tanpa ngrasa | yèn tan ana tandhanipun | mungguhing awak manira ||

4. nadyan kongkonana mami | yèn wis têka kang ubaya | ari Dipati Sampange | lan Jangrana Surabaya | wong pasisir bang wetan | yèn wis kabèh padha nungkul | ginawa maring Sêmarang ||

5. Ki Răngga matur wotsari | alêrês karsa paduka | kawula putusan malèh | ngegalkên[78] rinta ing Sampang | lawan ing Surapringga | kangjêng pangran ngandika rum | Ki Besan sira sabarna ||

6. kaya nora anyidrani | yayi mas Dipati Sampang | lan Si Jangrana sun babot | pratignya kongsi wipata | kunêng latri wus enjang | Ki Răngga kala ing ngriku | datan kobêr anèng wisma ||

7. tansah pinanggil mring laji | prêdongdi bicaranira | surat wira-wiri bae | sing Bêtawi mring Sêmarang | mangkya lêkas bicara | kumêndur asru amuwus | anodhi maring Ki Răngga ||

8. Răngga sira liwat asih | mring Pangran Pugêr Dipatya | sok kudu kaangkat rajèng | apa wus eklas pêrcaya | sira awak Wêlănda | suwadine nora rêmbug | mulane bicara randhat ||

9. dhawuhing surat Kumpêni | tuwin jendral datan arsa | Pangran Pugêr dadi katong | cinacad pangeran kêras | riyêg para bicara | apan pawarta misuwur | dhahulu brani Bêlandha ||

10. Kapitan Tak duk ngêmasi | pangran iku kang anumbak | laku salah pati opèn | têtulung mring Surapatya | manjing satru Wêlănda | yèn ana liyane iku | têdhake Kyagêng Mataram ||

11. dhasar pamrih ing Kumpêni | pasah Sunan Mangkurat Mas | amung aja iku bae |

--- 137 ---

yèn ana para sênta |[79] mirong marang ratunya | nuli pondhongana gupuh | Kumpêni milu angangkat ||

12. iku prentahing Kumpêni | payo Răngga rasakêna | Ki Răngga nuli ngêdhèngkrèng | tangan loro malangkadhak | winor guyu sojarnya | karsane tuwan gurnadur | punika kalangkung salah ||

13. andhahar ujar wong cilik | sênadyan si sayêktia | mapan ta wontêna lare | duk kala aprang Mataram | mrêwasani Wêlănda | aprang lawan kadangipun | dènira rêbut nêgara ||

14. sang ari sor dera tandhing | mawênês mangsuh ngawula | anut solahing ratune | kon mangsah mangrurah Êtak | inggih Sunan Mêngkurat | ing lair seje lan kalbu | batine mungsuh Wêlănda ||

15. angêmpit mring Surapati | tinandur ing Pasêdhahan | pundi silih ingkang awon | punapadene kang raka | Prabu ing Kartasura | sêprandene putranipun | mêksih dika êla-êla ||

1	Variasi: Pugêr (dan di tempat lain). (kembali) Variasi: Pugêr (dan di tempat lain).
2	andêdagan. (kembali) andêdagan.
3	mogok (dan di tempat lain). (kembali) mogok (dan di tempat lain).
4	prabawa. (kembali) prabawa.
5	Kurang satu suku kata: kangjeng suhunan ngungun tan sipi. (kembali) Kurang satu suku kata: kangjeng suhunan ngungun tan sipi.
6	Tanggal: buta roro ngrasa tunggil (AJ 1625). Tahun AJ 1625 jatuh antara tahun Masehi: 8 Juni 1701 sampai dengan 27 Mei 1702. (kembali) Tanggal: buta roro ngrasa tunggil (AJ 1625). Tahun AJ 1625 jatuh antara tahun Masehi: 8 Juni 1701 sampai dengan 27 Mei 1702.
7	ingestrenan. (kembali) ingestrenan.
8	swuh. (kembali) swuh.
9	bêngkayang. (kembali) bêngkayang.
10	ngowêla (dan di tempat lain). (kembali) ngowêla (dan di tempat lain).
11	mêncorong. (kembali) mêncorong.
12	goroh (dan di tempat lain). (kembali) goroh (dan di tempat lain).
13	sambating. (kembali) sambating.
14	ngêlosod (dan di tempat lain). (kembali) ngêlosod (dan di tempat lain).
15	mêgogok. (kembali) mêgogok.
16	angenggarkên. (kembali) angenggarkên.
17	Biasanya guru lagu a: brăngta. (kembali) Biasanya guru lagu a: brăngta.
18	Variasi: brêtyapati (dan di tempat lain). (kembali) Variasi: brêtyapati (dan di tempat lain).
19	wandawa. (kembali) wandawa.
20	Variasi: kalawan (dan di tempat lain). (kembali) Variasi: kalawan (dan di tempat lain).
21	manêdhêng. (kembali) manêdhêng.
22	Lebih tiga suku kata: padha wos jayèng mijaya. (kembali) Lebih tiga suku kata: padha wos jayèng mijaya.
23	Variasi: angling (dan di tempat lain). (kembali) Variasi: angling (dan di tempat lain).
24	kêtimbis. (kembali) kêtimbis.
25	laju. (kembali) laju.
26	bêcik. (kembali) bêcik.
27	bobot (dan di tempat lain). (kembali) bobot (dan di tempat lain).
28	Kurang satu suku kata: saya andrês kang luh. (kembali) Kurang satu suku kata: saya andrês kang luh.
29	Teks asli tidak terbaca. (kembali) Teks asli tidak terbaca.
30	sêrakah. (kembali) sêrakah.
31	Tanggal: Sêptu Kaliwon tiga likur (23) Jumadilakhir Alif (Sura): ardi kalih rasa tunggil (AJ 1627). Tanggal Masehi: Minggu 4 November 1703. Perbedaan satu hari (Sêptu versus Minggu) sering terjadi dalam konversi tanggal Jawa. (kembali) Tanggal: Sêptu Kaliwon tiga likur (23) Jumadilakhir Alif (Sura): ardi kalih rasa tunggil (AJ 1627). Tanggal Masehi: Minggu 4 November 1703. Perbedaan satu hari (Sêptu versus Minggu) sering terjadi dalam konversi tanggal Jawa.
32	Kurang satu suku kata: saiki ingsun tan apti. (kembali) Kurang satu suku kata: saiki ingsun tan apti.
33	amêrapit. (kembali) amêrapit.
34	kondur. (kembali) kondur.
35	Kurang satu gatra: ke-7 (6u). (kembali) Kurang satu gatra: ke-7 (6u).
36	pêncorong. (kembali) pêncorong.
37	Kurang satu suku kata: pra dipati kinèn mêkajangan. (kembali) Kurang satu suku kata: pra dipati kinèn mêkajangan.
38	sida. (kembali) sida.
39	kotbuta. (kembali) kotbuta.
40	Radèn. (kembali) Radèn.
41	Lebih satu suku kata: amung Radèn Ăntawirya. (kembali) Lebih satu suku kata: amung Radèn Ăntawirya.
42	tikswa. (kembali) tikswa.
43	lampus. (kembali) lampus.
44	Lebih satu suku kata: atmaja minungi bapa. (kembali) Lebih satu suku kata: atmaja minungi bapa.
45	kumênthus (kembali) kumênthus
46	bodhol (dan di tempat lain). (kembali) bodhol (dan di tempat lain).
47	prapta. (kembali) prapta.
48	ngingêr. (kembali) ngingêr.
49	kawarni. (kembali) kawarni.
50	kinèn. (kembali) kinèn.
51	macapat (dan di tempat lain). (kembali) macapat (dan di tempat lain).
52	lêloji (dan di tempat lain). (kembali) lêloji (dan di tempat lain).
53	ratpênindiya. (kembali) ratpênindiya.
54	tinarka. (kembali) tinarka.
55	kajuwêtan. (kembali) kajuwêtan.
56	Mêngkurat. (kembali) Mêngkurat.
57	kang. (kembali) kang.
58	Panênggak. (kembali) Panênggak.
59	măngsa. (kembali) măngsa.
60	anêmêni. (kembali) anêmêni.
61	dhodhog. (kembali) dhodhog.
62	dodol. (kembali) dodol.
63	dijêglong. (kembali) dijêglong.
64	momong (dan di tempat lain). (kembali) momong (dan di tempat lain).
65	kacidrèng. (kembali) kacidrèng.
66	pêrlune. (kembali) pêrlune.
67	sigra. (kembali) sigra.
68	nêhêr. (kembali) nêhêr.
69	lolos (dan di tempat lain). (kembali) lolos (dan di tempat lain).
70	wowoti. (kembali) wowoti.
71	ambodholakên. (kembali) ambodholakên.
72	bohong. (kembali) bohong.
73	sorog. (kembali) sorog.
74	wignya. (kembali) wignya.
75	Tanggal: naga ro kawayang jalmi (AJ 1628). Tahun AJ 1628 jatuh antara tanggal Masehi: 6 Mei 1704 sampai dengan 25 April 1705. (kembali) Tanggal: naga ro kawayang jalmi (AJ 1628). Tahun AJ 1628 jatuh antara tanggal Masehi: 6 Mei 1704 sampai dengan 25 April 1705.
76	kodhokngorèk (dan di tempat lain). (kembali) kodhokngorèk (dan di tempat lain).
77	Kurang satu suku kata: kang sarta surat paduka. (kembali) Kurang satu suku kata: kang sarta surat paduka.
78	ngenggalkên. (kembali) ngenggalkên.
79	Kurang satu suku kata: yèn ana para sêntana. (kembali) Kurang satu suku kata: yèn ana para sêntana.

Penanggalan

Leksikon

Telusuri