Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 28–40)

1.	Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 01–15). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Cerita.
2.	Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 16–27). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Cerita.
3.	Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 28–40). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Cerita.
4.	Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 41–51). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Cerita.
5.	Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 52–67). Kategori: Kisah, Cerita dan Kronikal > Cerita.

Citra

Terakhir diubah: 14-09-2023

Pencarian Teks

Lingkup pencarian: teks dan catatan-kakinya. Teks pencarian: 2-24 karakter. Filter pencarian: huruf besar/kecil, diakritik serta pungtuasi diabaikan; karakter [?] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau satu huruf sembarang; simbol wildcard [*] dapat digunakan sebagai pengganti zero atau sejumlah karakter termasuk spasi; mengakomodasi variasi ejaan, antara lain [dj : j, tj : c, j : y, oe : u, d : dh, t : th].

--- 110 [lanjutan] ---

28. Pupuh Kinanthi kang gumanti

1. mênggah tyasira sang prabu | asambat putra ing Kêling | priyayine wong Jênggala | baya jinêmpana ngangin | pangeraning dhawuh marma | baya sampun angêmasi ||

2. milaningsun madêk ratu | têluk sakèhe nêgari | amung andika pangeran | akèh sun caosi putri | priyayine wong Jênggala | kang musna tilar nêgari ||

3. lami sun atos[1] pukulun | ki putra tan ana prapti | priyayine kasatriyan | baya sampun angêmasi | yèn gêsanga sampun prapta | Ki Rawisrêngga wus mati ||

4. lamun gêsanga pukulun | baya ta nora angimpi | baya ta èstu palastra | Ki Inu ing Kêrtapati | Pangeran Gagak Pralana | nora wêlas maring mami ||

5. putri Băndayuda matur | kadi punapa dewaji | dene panduka sungkawa | punapa kang dados galih | tansah angungun panduka | punapa karaos galih ||

6. ingkang dadi guyon ingsun | aningali kang prajurit | ki tumênggung [tumêng...]

[Ilustrasi]

--- 111 ---

[...gung] tanpa bala | kang arsa bêdhah ing Bali | samăngsa ingsun paguta | prajurit Ngurawan mati ||

7. timbalana ariningsun | ki prabu anom dèn aglis | Ni Sèbêtan awot sêmbah | lumampah anulya prapti | sang prabu anom wus prapta | ngarsane sri narapati ||

8. yayi êmas ariningsun | gawea layang tumuli | lah sira wêwangsulana | punang duta ingkang prapti | Tumênggung Jayakusuma | sira tantanga ing jurit ||

9. lan malih wêwêkas ingsun | sakèhe para dipati | sadaya padha barisa | ing Sapigumarang binjing | amangguta wong Ngurawan | padha gêmpurên ing jurit ||

10. yèn ana ingkang lumayu | para dipati ing benjing | padha trapêna parentah | sun kawênangakên yayi | lah padha sira kêthoka | dèn patut kalawan adil ||

11. yèn sira sampun amanggut | ing yudane kang prajurit | upama nora kuwawa | lah sira mundura yayi | ingsun dhewe kang lumampah | umanggut ingkang prajurit ||

12. têlas wêlinge sang prabu | ingkang rayi awotsari | sapraptane pagêlaran | parentah ing para mantri | datan kawarna sêmona[2] | punang nuwala wus dadi ||

13. wus pinaringakên wau | nuwala ing duta singgih | apan sampun tinanggapan | sarta pêparing nêrpati | kalawan pisalin ika | lumintu sangking jro puri ||

14. laminira tigang dalu | caraka anèng nêgari | amakuwon ing Banjaran | Ki Răngga pan sampun mulih | Ki Dêmang Jayalêksana | bubar lan Ki Yudapati ||

15. lêstari lampahe [lampah...]

[Ilustrasi]

--- 112 ---

[...e] darung | caraka kang lagi mulih | lampahe agêgancangan | datan kawarna ing margi | sadalan tansah bêbahak | kapungkur nêgarèng Bali ||

16. datan kawarna ing ênu | glis prapta Banonbang singgih | sapraptanira Banonbang | apan wayahira lingsir | syarane bala lir gêrah | wus manjing pakuwon aglis ||

17. anênggih radèn tumênggung | akampuh gadhung rinukmi | tanpa sumping apêsaja | paningsêt pathola wilis | baguse lir ngasmara |[3] angrakit saroningrèki ||

18. anênggih kusuma ayu | garwane Jayadiluwih | salamine nglurug sira | sang dyah dhahare tinajin | tan pêgat pulang asmara | lir murca lamun kaèksi ||

19. dhasar kusumaning ayu | arja sinjang cindhe wilis | sêngkang bapang sinamiran | apanunggul intên bumi | asampur seta rinêngga | asare pangkoning laki ||

20. amaos layange kidung | kuda sêrnggara ranèki | sinom pangrawit têmbangnya | jurudêmung lan pamijil | tansah kantu dènnya maca | liniling pinongah-pangih ||

21. wontên dipati kang têluk | limang nêgara kèhnèki | ing Bangil lan Prabalingga | sarênge sami ambalik | ing Jêpan sarênge prapta | ing Gêmbong lan Banjarsari ||

22. sami bêkta bala nyèwu | sakapraboning ajurit | kêrantêne sami bungah | wadya ing Ngurawan singgih | ki tumênggung suka ing tyas | rumaos sugih prajurit ||

23. andhèr kang seba nèng ngayun | supênuh para dipati | kasaru wau kang prapta | kadeyan kang lagi prapti | opyaking kang wadya gumêrah |[4] atata kang asung margi ||

24. mèsêm wêtcanane arum | ki tumênggung ngandika ris | aglis prapta lampahira | apa sira angsal kardi | kakang Răngga ingsun duta | êndi wangsule nêrpati ||

25. anêmbah Ki Răngga matur | ing lampah kawula singgih | inggih kula angsal karya | layang tinampan pribadi | langkung suguhe nalendra | wontên wangsule sang aji ||

26. ingkang nuwala wus katur | radèn tumênggung nampani | pinaringakên ta sira | layang dhatêng ingkang rayi | mas mirah sira waosa | nuwalane Ratu Bali ||

27. maos nuwalaning ratu | yayi sira kang prayogi | wong ayu lantip ing sastra | ingkang sampun pramèng kawi | amung sira gustèningwang | gandhang lantip amatitis ||

28. sampun winaos sang arum | ungêle kang punang tulis | sadaya sampun kadhadha | nuwala maring sang putri | umatur dhatêng kang raka | pangeran awrat sinanggi ||

29. sêmune prabu ing Wangsul | kêtawis nuwalanèki | Sang Prabu Jayalêngkara | kang mêngku nêgarèng Bali | pangraosing manah ingwang | nêdya rêrêmpon sang aji ||

30. angandika ki tumênggung | wong ayu mung sira gusti | nadyan silih tumêkaa | ing pêjahe ingkang abdi | pun kakang datan suminggah | ing rana manggih suwargi ||

31. hèh Răngga têtanya ingsun | apa busanane uni | pira sêpuhe sang nata | wayahe sang rajèng Bali | marêp ngêndi dènnya lênggah | priye pamulune uni ||

32. Ki Răngga alon umatur | kala sineba sang aji | kampuhe sawat rinêngga | amakutha binuka sri | sang rajèng Bali [Ba...]

--- 113 ---

[...li] punika | marêp mêngalèr sang aji ||

33. lêncir dêdêge sang prabu | pipi kalungsur sang aji | dhasar bagus warnanira | pamulune bêngle keris | mèmpêr sampeyan sang nata | kawula kêraos galih ||

34. amicarèng jroning kalbu | Tumênggung Jayadiluwih | iya uga Si Onêngan | yayi dèwi maksih urip | angawula sri nalendra | kinarya wakiling aji ||

35. mèsêm sira ki tumênggung | dudu iku Ratu Bali | kakang Răngga roro sanak | arane ingkang nêgari | pan kaliru lampahira | kacoplongan[5] sira iki ||

36. dudu iku sang aprabu | iku wakile sang aji | iku dudu sri nalendra | sang nata anèng jro puri | katambuhan kakang Răngga | bagus anom rajèng Bali ||

29. Pupuh Sinom ingkang ganti

1. ujare kaki juwata | kala dina Gara Kasih | pangajapaningsun tawang | ingkang jinêmpana ngangin | pêsthi lamun kapanggih | yèn bêdhah nêgarèng Wangsul | layak-layak kewala | prajurite rajèng Bali | bagus anom pantêse sang analendra ||

2. upamane wanodyaa | ratu-ratune wong Bali | layake maksih wêwujang | rara kêncing kumêrincing | tur sunthi kumêlinthi | atimur pêrawan kêncur | Ratu Nungsyakambangan | cêcawu kang tala siti | yèn wadona sundêl lèh maksih wêlanjar ||

3. Kêlana Jayakusuma | nêhêr amaca rêrêpi | obahe lathi kewala | pilih-pilih kang udani | prajurite wong Bali | têka bisa anyalimur | ana kang duta prapta | pêrandene dèn wakili | ratu sêti cacade angêmu duka ||

4. kasusra kajana priya | yèn rajèng Bali prajurit | anging cacade satunggal | dene sang prabu wêwiki | kunthara rajaniti | wingite kêlangkung-langkung | ingsun duga ing nala | bagus anom rajèng Bali | yèn katona pantês dêdêge pidêksa ||

5. pamulune sri nalendra | layake abêngle keris | wêdanane mindha wulan | kang lagi purnama sidi | layak remane wilis | milane wingit kêlangkung | yèn ngucap pait kilang | ratu-ratune wong Bali | yèn mèsêma asor madu pinasthika ||

6. Kêlana Jayakusuma | pitêkur dènira linggih | asta kalih ngrangkul pada | sakêdhap manahe lali | amung Sang Prabu Bali | kawurcita manahipun | rajèng Nungsyakambangan | kuncara prajurit sêti | mendahane ngujiwata anèng rana ||

7. mèsêm Dèwi Surèngrana | asru dènnya gitêl wêntis | pangeran kadya punapa | sineba para dipati | baya andika lali | têka pinarak pitêkur | sarwi agarundêlan | punapa kang dados galih | angandika Tumênggung Jayakusuma ||

8. sarwi mèsêm banjir kilang | syarane arum amanis | ingsun wong arsa apêrang | aji jaya kang sun èsthi | sang dyah anggintêl malih | garohe acilik gunung | matêk jaya punapa | têka sambat rajèng Bali | sugih garoh wong agung sapa puruna ||

--- 114 ---

tumênggung | lan kêkasihe sapa | ingkang dadi pamugari | pira kèhe mantri ing Nungsyakambangan ||

10. umatur Jayasantika | mantri punggawa ing Bali | datan kinging winicala | akathah tur padha wani | kang dados pamugari | tan liyan Ki Menak Agung | ingkang mêkasi karya | tinari dene nêrpati | kaping kalih Ki Patih Cau wastanya ||

11. ki tumênggung angandika | kaya pa warnanerèki | Ki Menak Agung punika | lawan Ki Cau kang warni | Ki Răngga matur aris | warnine Ki Menak Cau | apan sampun pinanjang | miwah sacirine sami | angandika Kêlana Jayakusuma ||

12. wau sajroning wardaya | Ki Prasănta maksih urip | ngawula Nungsyakambangan | karane sang rajèng Bali | sêti angrèh nêgari | apan ana jimatipun | anging ingsun wêtara | kakang Prasănta wus mati | Menak Agung layake mêmadha rupa ||

13. matur Dèwi Surèngrana | ya pangeran ngatur mami | kawula aturi nglanggar | ambêdhah nêgara Bali | prandene rajèng Bali | pangeran tan arsa têluk | luhung kinaruhunan | pêrandene rêbut jodhi | pawongane karyanên cucuke yuda ||

14. Kêlana Jayakusuma | mèsêm anambut ing rabi | dhuh amung sira kusuma | musthikane ing sabumi | upama sira gusti | kadya kayu dewadaru | salaga intên mirah | pradapa nila widuri | kêrasira amupugi ing aguna ||

[Ilustrasi]

--- 115 ---

amung sira dêrsanalèng mêrcukundha ||

16. gusti pun Jayakusuma | datan angraos akrami | baya ta intên kumala | kang ingukir dadi jalmi | anèng Cêmara gusti | ingkang dadi kusuma yu | gandhang lantip pêsaja | iki wong cèthi cuwiri | anging sira ratune ing marcapada ||

17. sadalu among asmara | ya ta kawarnaa enjing | Kêlana Jayakusuma | ngrasuk busananing jurit | angangge sarya adi | ilang kangmanungsanipun[6] | lir Yang Asmaraning rat | sampun wahana turanggi | kusuma yu sampun awahana rata ||

18. sumêrk kang para dipatya | angrok têngara tinitir | kêndhang gong maguru găngsa | syarane bala ngajrihi | apan tan ana malih | maring pasikêpanipun | daludak munggèng ngarsa | aciri rêtna mas adi | lêlayu kèh gandera gula kêlapa ||

19. Adipati Kêrtasana | Răngga Sidayu lan Tubin | ing Rêmbang lawan Balora | Kêmagêtan lan Garêsik | pangawat kanan kèri | ing Jipang lawan Mêtaun | ing Gêmbong Pasuruan | ing Prabalingga lan Bangil | anyar têluk kinarya cucuking yuda ||

20. Tumênggung Jayakusuma | sampun wahana turanggi | kêkapa kayu cêndhana | sêsănggawêtdhi mas cinawi |[7] rarap sangkêlat acih | apalisir cindhe wungu | apus sangkêlat abang | bêbungkul maniking warih | sêsêkar mas kêndhali sura rinêngga ||

21. kadeyanira têtiga | apan nora kêna têbih | Ki Răngga anèng ing ngarsa | Yudapati munggèng kèri | Jayalêksana singgih | munggèng kanan lampahipun | padha wong sêsêliran | kang ngêrksa ing ki dipati | nora akèh awêtara wong sanambang ||

22. kusuma [kusu...]

[Ilustrasi]
Srat katur rajèng Bali.

--- 116 ---

[...ma] putri Cêmara | awahana rata adi | asri rinêngga busana | agêlang kana kinêmit | sêngkang bapang cinawi | apanunggul intên mancur | kalpika intên nila | sumping mas sinurèngpati | anting-anting akêkalung têbah jaja ||

23. ajamang mas kinatipa | pamêkêk sinilih asih | rema kêbêk dene sêkar | arja sinjang cindhe wilis | udhêt mandhalagiri | arja akampuh pêpêlung | lir Dèwi Dêrsanala | sarwi anyandhing jêmparing | lir Srikandhi amupugi ing aguna ||

24. aran Arya Wijatmaka | iku arine sang putri | abagus tur wicêksana | awantêr wêdi ing isin | nitih turăngga kuning | pan sarwi angikal lawung | tan adoh lan kang raka | sarwi angampil jêmparing | wani mati cacade kirang dêduga ||

25. sakèh wadya ing Cêmara | ingkang sami anjajari | datan kêna kawoworan | awêtara kalih biting | akèh kang kêre wêsi | ana kulambi baludru | ana bapang sangkêlat | acêlana panji-panji | pawongane wong satus wahana kuda ||

26. kang munggèng ngarsane rata | tawok bungsur lawan lêmbing | parise kalawan pêdhang | ingkang munggèng kanan singgih | sadaya waos putih | padha biring dhapuripun | munggèng kèrine rata | padha waos duradasih | munggèng wuri waos binang cêcebolan ||

27. datan kawarna ing marga | lampahe ingkang prajurit | prapta ing Sapigumarang | pan sampun atata baris | datan amawi biting | têngêran bêndhe angungkung | padha angungsi kitha | wong ing desa têpis wiring | loking wadya yèn mungsuh Ngurawan prapta ||

[Ilustrasi]

--- 117 ---

28. Ki Patih Jayaasmara | wus bubar amagut jurit | sakèhe măncanêgara | wau ingkang dèn titihi | dene rêkyana patih | dadya wakile sang prabu | Nêrpati Băndayuda | Nêrpati Cangcangan singgih | Adipati Lumajang cucuking yuda ||

29. kang munggèng pangawak kiwa | Dipati Sandiwaringin | Nêrpati i Pêtjarakan | Bêlambangan datan kari | ing Lobawang pan sami | pangawat têngên winuwus | nêrpati ing Pranggunan | ing Sidapêksa tan kari | sumawona Purwăngga Sandikoripan ||

30. abaris jawine kitha | awêtara sangang kêtthi | kathahe kang wadyabala | lir sêgara tanpa têpi | ingkang dados têtindhih | awasta Ki Patih Cau | anèng têngah gêgaman | anitih turăngga èsthi | Menak Cau sampun rinênggèng busana ||

31. akulambi rangkêp sapta | bêbêt rangkêp pitu malih | paningsête rangkêp sapta | cêlana sap pitu malih | apan angêmaruki | ikêtipun sungsun pitu | prandene kêkopyahan | atêlakup acêcaping | akêkudhung sungsun pitu pêpayungan ||

32. Menak Cau sêsuwêngan | irunge dipun karahi | dèn talèni tampar putra | dèn ugêr kalawan kuping | sikile dèn gongsèngi | dèn ugêr lawan dhêdhêngkul | gêgarês karo pisan | dèn karut lan sănggawêtdhi | wêntisira dèn ugêr lan ambên kuda ||

[Ilustrasi]
Srat katura marang rajèng Bali.

--- 118 ---

[...n] asring dadi têtulungan ||

34. adipati ing Liyangan | akampuh gadhung rinukmi | asabuk pathola jênar | alancingan cindhe wilis | rinenda ing mas adi | rasukan sangkêlat biru | rinênggèng ing mas jingga | akancing êmas ingukir | amantêsi nyuriga dhuwung têtiga ||

35. ajamang mas kinatipa | kilatbau anting-anting | abêbadhong kêbo mênggah | sumping mas sinurèngpati | arumbing mas rinujit | Jayaasmara abagus | pantês tan ana ingwang | anitih turăngga kuning | akêkapa cêndhona rinênggèng êmas ||

36. pancatdan wêsi mêngangkang | ubêng-ubênge mas adi | sêsarung sangkêlat abang | cêcithak maniking warih | rinênggèng ing mas adi | abêbungkul êmas luru | gêgodhège mas jingga | rineka bitulu[8] asri | apus cindhe tinampar kêndhali supa ||

37. apuse gulu sangkêlat | bêbungkul maniking warih | kêkêmbang êmas rineka | ararab sangkêlat acih | cinitrèng ing mas adi | kayu apus cindhe wungu | èbèg pudhak wangkongan | tinatrap êmas angrawit | pan ing têngah sangkêlat rinênggèng kaca ||

38. Kya Patih Jayaasmara | widigbya nitih turanggi | kudane kadi bêdhaya | pinayungan kartas kuning | anênggih kang angiring | wêtara wong tigang èwu | padha wong sêsêliran | tuwuk dadar sinung rabi | tigang èwu wani akuthah ludira ||

39. adipati ing Liyangan | lumampah anèng ing wuri | datan kawarna ing marga | Sapigumarang wus prapti | sakèh para dipati | pan sami suka gumuyu | ningali wong Ngurawan | dene barise akêdhik | upamane lêlarèn mungsuh sêgara ||

40. wong ing Băndayuda mujar | maring wong Lumajang singgih | yèn sun rasa wong Ngurawan | basên mangan wohing dami | tanpa ngrasa kêpati | kang wasta radèn tumênggung | balangana ing kopyah | nora anyăngga wong Bali | samangsane gêpukên măngsa gawêra ||

41. sampun tinata ing yuda | pêcalang acampuh dhingin | arame dènira pêrang | akèh longe ingkang mati | wong Gêmbong campuh dhingin | arame buru-binuru | mundur wong Băndayuda | kasaru sinapih wêngi | amarêngi padhang bulan akêncaran ||

42. Kêlana Jayakusuma | dènnya kasukan sawêngi | pan kasaru praptanira | Ki Astrawijaya singgih | abêkta sikêp jurit | awêtara tigang atus | anjujug ing Banonbang | pakuwon kapanggih sêpi | marmanira lajêng mring Sapigumarang ||

43. sapraptane ing ngajêngan | anungkêmi pada kalih | Kêlana Jayakusuma | apan kadi wong angimpi | radèn marmane nangis | lah apa darunanipun | matur Astrawijaya | mila kawula anangis | pan kêraos sawingking tuwan pangeran ||

44. kala lumampah pangeran | kinèn ngatêrêna mami | batên angraos yèn gêsang | nuntên minggah Ngardi Wilis | inggih ingkang mêrtapi | asung jêjampi pukulun | Wasi Curiganata | wastane ingkang palinggih | sêsêmone mèmpêr Pangeran Prabăngsa ||

--- 119 ---

[...sul] | dhatêng kangjêng pangeran | Ki Wasi Curiga angling | sapunika sanjange dhatêng kawula ||

46. yèn sira arsa panggiha | pangajapanira binjing | radèn sira ngawulaa | prajurit pakune bumi | kang arsa bêdhah ing Bali |[9] kang wasta Radèn Tumênggung | Klana Jayakusuma | iku margane kapanggih | kaki putra lan nini putri ing Daha ||

47. mangke kawula sumêdya | dhatêng pangeran angapdi | angulari pangajapan | kakang êmbok Sêkartaji | ingkang ulun ulati | pangeran ing marmanipun | mênawi kapanggiha | ujare supêna mami | ya ta mèsêm Kêlana Jayakusuma ||

48. salamine nora kilap | maring Radèn Wukirsari | anging Radèn Găndaripa | dahat samare kêpati | sangêt datan udani | dhatêng rahadèn tumênggung | nadyan Jayasantika | Jalêksana Yudapati | nora wikan yèn tumênggung radèn putra ||

49. Ki Dêmang Astrawijaya | matur sarya awotsari | kawula nuhun apura | dhatêng pangeran dipati | ngaturkên pati urip | dene dahat kamipurun | ing têtanggon sampeyan | nanging tan kapadhan kapti | anauri Kêlana Jayakusuma ||

50. lah kula kariyin mila | dahad tan arsa akrami | dhatêng kusuma Ngurawan | mila kawula lampahi | tan bisa amangsuli | sangking sihe sang aprabu | dene pinutra-putra | lawan kinarya bopati | kaping kalih angulati pangajapan ||

51. andika putrane nata | tan layak ngawula mami | manira trahe wong dhayak | wijile wong cukit dulit | yêkti cilaka nênggih | parentah putraning ratu | Dêmang Astrawijaya | matur sarya awotsari | pêjah gêsang sumăngga karsa pangeran ||

52. ki tumênggung angandika | wêcana arum amanis | yèn dika èsmu ngawula | rahadèn ing awak mami | dika anuta ugi | kalawan parentah ingsun | pirabara ing benjang | abisa malêsa ugi | kêpênêtdan ing dika dhatêng kawula ||

54. eca timbalan wêcana | kasaru kang rayi prapti | Undhakan Astramiruda | amundhi layang nêrpati | sarwi lara anangis | kang nuwala sampun katur | asru dènnya karuna | anungkêmi pada kalih | angandika Kêlana Jayakusuma ||

55. pan sira dutane nata | bagemu têka anangis | anggawa gêgaman pira | sira ambantoni mami | alon matur kang rayi | sangêt dukane sang prabu | kawula ingupatan | yèn gawa bala sawiji | amung kuda lan wulucumbu kewala ||

56. pinijêt punang nuwala | ungêle sampun kaèsthi | mangkana ungêle layang | pèngêt layange nêrpati | Prabu Ngurawan singgih | têkaa anak tumênggung | ingsun asung uninga | sêsaosan tamansari | wus dèn rusak maring Ki Sastramiruda ||

57. ingsun nora nyilih tingal | ingsun dhewe kang udani | kala malêbu ing pura | ping lima ingsun mênangi | dahat amênjanani[11] | kadangira ki tumênggung | lamun malêbèng pura | kaya dalême pribadi | milanipun sun kon nusul maring sira ||

58. aran iku

--- 120 ---

kadangira | langkung karsa ki dipati | yèn sira kalu ing kadang | sakarsanira pribadi | lamun sira uripi | langkung karsa ki tumênggung | arsa sun têlasana | bok runtik ki adipati | ya ta mèsêm Tumênggung Jayakusuma ||

59. alon dènira ngandika | wêcana asêmu runtik | bêcik têmên polahira | ngong tan gênah kari wuri | tansah ngraupi tai | duwe sadulur wong bagus | Sri Nalendra Ngurawan | palamartane kêpati | si mêngkanok mugi dèn kêthok-kêthoka ||

60. Kêlana Jayakusuma | amicarèng jroning ati | kusumane ing Ngurawan | ora lidok ujar mami | dhingin têka ing mangkin | apan ingsun nora ayun | maring putri Ngurawan | dene jalidra kêpati | yèn sidaa sisane si yuyu kangkang ||

61. Undhakan Astramiruda | kaya konjêma ing siti | dinukan maring kang raka | sumungkêm sarya anangis | tan bisa matur malih | wêkasan nulya umatur | pangeran nuhun duka | pêjahana awak mami | langkung sae pukulun anguntapêna ||

62. Kêlana Jayakusuma | aningali ingkang rayi | angraos wêlas ing nala | angandika ki dipati | sira jajara linggih | iya radèn ariningsun | dèn padha angaksama | manjinga sudara wèdi | lah pacuwan aja na rasa-rumăngsa ||

[Ilustrasi]

--- 121 ---

[...lis] | angandika kusuma putri Cêmara ||

64. Undhakan Astrawijaya | lan Astramiruda yayi | iki kampuh patêlêsan | siji sowang sun paringi | sarêng atămpa kalih | sami warnane abagus | wus sami bêbasahan | anuli sarêng alinggih | ki tumênggung amaringi gambang găngsa ||

65. Undhakan Astramiruda | anuli lêkasan gêndhing | anyêlendro gambang găngsa | piniyarsa awèh brăngti | mung tigang babak singgih | angandika ki tumênggung | yayi Astramiruda | sira rèrèna anggêndhing | wènèhêna Undhakan Astrawijaya ||

66. lah yayi dika gambanga | awotsêkar ingkang rayi | kawula dèrèng tiyasa | ki tumênggung ngandika ris | sanadyan durung bangkit | manira arsa angrungu | ya ta Astrawijaya | sigra lumêksana singgih | wus anyandhak têtabuhe gambang găngsa ||

68. Astrawijaya anêmbah | ingkang jinêmpana ngangin | kang murca ing pagulingan | kang mulang kawula singgih | yèn kala dèn dukani | dhatêng rama sang aprabu | wontên sor nagapuspa | wi gambang mongkok uni |[13] ya ta mèsêm Kêlana Jayakusuma ||

[Ilustrasi]
Srat katur ki tumênggung ing Bali.

--- 122 ---

[...tu] ayu ing Mêmênang ||

70. lagi angsal kawan babak | anuli asalin gêndhing | radèn agambang sungkawa | pinirsa anjait ati | mujar ki adipati | sapa sintên kang amuruk | radèn matur anêmbah | ingkang jinêmpana ngangin | kakang êmbok kang muruk gambang sungkawa ||

71. lagi angsal tigang babak | anulya asalin gêndhing | ambonang pangawe songa | pinirsa amêlasasih | sanadyan ki dipati | miyarsa nalane kanyut | radèn gêndhing punapa | pinirsa anjait ati | lawan sapa kang amuruk dhatêng dika ||

72. matur radèn awotsêkar | kang êmbok kang muruk mami | yèn wontên ing pêpajangan | abonang pêngawe sari | mèsêm ki adipati | mendahane kang amuruk | kang cinandhi ngawiyat | ingkang jinêmpana ngangin | ngêndi gone intên adi ing Mêmênang ||

73. sadalu nora anendra | Kêlana Jayadiluwih | sadalu dènnya kasukan | anèng ing pakuwon adi | kawarnaa wus injing | angrok sênjata gumuruh | apan wong Pasuruan | kang sampun campuh ing jurit | ramening prang acampuh ing pawingkingan ||

30. Pupuh Pangkur ingkang gumanti

1. Adipati Kartasana | alon matur dhatêng sang adipati | atur kawula pukulun | rêsak wong Pasêdhahan | tiyang Gêmbong wadya Prabalingga larut | dhadhal wong pangawak kiwa | pangawak têngên kalindhih ||

2. Kêlana Jayakusuma | angandika wau dhatêng kang rayi | lah karia ariningsun | tunggua pamondhokan | ewuh kaya[14] mênawi gusti kaburu | tunggua pakuwonira | akèh dunyanira kari ||

3. matur Dèwi Surèngrana | pan lênggana pangeran lumuh kari | pêjah gêsang kula tumut | dhatêng kangjêng pangeran | luhung pêjah sampun kabayong ing mungsuh | aran kawula wanodya | pan pêjah gêsang anyèthi ||

4. lah Biyang Inya Supadma | ingsun utus sira miyosa jawi | timbalana ariningsun | Si Arya Wijatmaka | asaosa ingsun arsa magut pupuh | dèn kêbat sira saosna | rataku Si Sănggarunggi ||

5. sagung bopati bang wetan | saosna siji aja na kari |[15] jêmparing kalawan bungsur | padha wêsi mêngangkang | tawok agêm lan lêmbing malela pusuh | talêmpak sira saosna | kang adhapur duradasih ||

6. kusuma putri Cêmara | wus pinêngkul wau dhatêng ing laki | srinata pating prakênuk | padha rêbut panggenan | amung iki wong ayu ayu anulus | kang amindha Wilotama | cacade wani ing laki ||

7. mujar Dèwi Surèngrana | duk punapa kawula wani laki | timur mila awak ingsun | nyata wong panasbarat[16] | botên bisa pangeran micara mungkur | sang kakung amriyêmbada | tansah ngaras pipi kalih ||

8. gusti sampun salah tămpa | kêrasira amupugi ing awingit |[17] wêcanane awèh ing rum | gawe raga kêrana | amung sira wong ayu ayu anulus | pun Kêlana Jayakusuma |[18] ping sapta jalma andasih ||

--- 123 ---

9. tan kawarna polahira | ki tumênggung sampun miyos ing jurit | awahana kuda sampun | ingiring balakosya | kusuma yu sampun tumut dhatêng kakung | sigra awahana rata | sarwi amangku jêmparing ||

10. wus prapta madyaning rana | Ki Tumênggung Jayakusuma luwih | ingkang wadya padha purun | sumêrg campuh ing yuda | ramening prang agênti amuk-ingamuk | syarane sênjata lanang | kadya karêngèng ing langit ||

11. puyêngan kang punang yuda | ramening prang gênti ukih-ingukih | agênti buru-binuru | surak lir gunung rêbah | ramening prang tanbuh rowang lawan mungsuh | kang mati pating gulimpang | wangkene sungsun atindhih ||

12. Adipati Pasuruan | pan kalindhih prajurite kèh mati | wong Băndayuda kaburu | lumayu rêbut toya | adipati ing Prabalingga kaburu | kasêrêk wong ing Lumajang | mantrine pan kathah mati ||

13. sakêdhap banjir ludira | sarah watang sangking ramening jurit | tanpa wilangan kang lampus | panjrite wong kabranan | kapiyarsa pan kadi gêrah kapitu | tandang Dipati Pranggunan | saha bala anungkêbi ||

14. kalindhih Dipati Japan | Adipati Gêmbong balane kèh mati |[19] wadya ing Bangil wus larut | mantrine sirna gêpang[20] | rêpbat paran akèh angungsi wana gung | ana kang ampungan toya | wong Gêmbong tan kêna pulih ||

15. ki adipati ing Tuban | adipati ing Nglasêm lawan Garêsik |[21] ing Rêmbang lawan Sêdayu | ing Pace Kêrtasana | adipati ing Jipang lawan Siguruh | ing Pathi lawan Bêlora | saha balane apulih ||

16. sumahap bala ing Tuban | munggèng ngarsa kang sami kêre wêsi | ana kulambi bêludru | wênèh bapang sangkêlat | gurewalan sabalanira tumêmpuh | wong Tuban kadi prit nêpba | satandange galong pipis ||

17. arame campuhing yuda | wong Pranggunan ingkang nadhahi jurit | kapirsa lir gunung rubuh | syarane mungsuh rowang | bêdhil muni angrok lan surak gumuruh | tanbuh mungsuh lawan rowang | kunarpa sungsun atindhih ||

18. panjriting wong kang kabranan | kadi gêrah adhuh kalawan mati | syarane kantar kang rêmpu | awor caruke watang | lir prahara anèng satêngah wana gung | kasêrêk bala Pranggunan | wong Sidapêksa nulungi ||

19. tinambuh dènira yuda | pramilane wong Tuban akèh mati | sêntanane akèh rêmpu | lapak kawratan lawan | adipati ing Tuban wus kapêlayu | ki adipati ing Rêmbang | ing Nglasêm samya apulih ||

20. sakarine ingkang pêjah | pan lumayu padha arêbut urip | manahe kêlangkung kawus | datan kêna puliha | sigra tandang Dipati Jipang Mataun | sumahap sabalanira | samya tumêmpuh ajurit ||

21. nêrpati ing Băndayuda | sura panggah kang tinêmpuh ngajurit | arame amuk-ingamuk | apuyêngan kang yuda | akèh mati agênti ukih ingamuk | pinirsa kadi ampuhan | sambate kang nandhang kanin ||

22. kalindhih Dipati Jipang |

--- 124 ---

wong Madiun kaburu akèh mati | Dipati Sidayu têtulung |[22] Pathi lawan Bêlora | saha bala kumrap sarêng saroh amuk | Adipati Pamagêtan | ing Jagaraga apulih ||

25. sakèhe para dipatya | bubar larut tan ana wani pulih | amagut-magut kang buru | apanggah mêksa kalah | wong bang kulon sayêkti karoban duduh | sakèhe măncanêgara | tan ana panggah sawiji ||

26. sagunge măncanêgara | padha ngungsi maring ki adipati | barise sadaya larut | datan kêna tinata | ki tumênggung sampun kinêpung ing mungsuh | mung kari wong tigang nambang | punjula wong limang biting ||

27. ki tumênggung angandika | kakang sapa kang dadi senapati | Ki Răngga alon umatur | dene sang analendra | têtindhihe awasta Ki Patih Cau | adipati ing Liyangan | pangeran kinarya wakil ||

28. ki tumênggung angandika | kakang Răngga payo ngawaki jurit | kakang bèi aja kantun [ka...]

[Ilustrasi]

--- 125 ---

[...ntun] | miwah si kakang dêmang | ki tumênggung maju ngrona sikêp lawung | kadeyanira têtiga | sarêng mangsah ing ajurit ||

29. arame campuhing yuda | ki tumênggung kinêmbulan ing jurit | binendrong sangking ing pungkur | sangking ing kèri kanan | nora kandhêg pangamuke ki tumênggung | wong Pranggunan akèh pêjah | wong Băndayuda kèh mati ||

30. rêmpu wong ing Bêlambangan | prajurite akathah kang ngêmasi | Ki Yudapati angiwut | wong Pajarakan buyar | dipun amuk mring Jayalêksana larut | wong Lumajang akèh pêjah | Ki Răngga ingkang ngamuki ||

31. Undhakan Astrawijaya | lan Undhakan Astramiruda kalih | anuli sarêng angamuk | lir singa sakêmbaran | sing katrajang akèh mati bubar rarut[26] | gêgamane Sambipura | kang tinêmpuh akèh mati ||

32. Nêrpati Sandikaripan[27] | sigra tandang sabala pulih gêtih | sumahap padha anggêrgut | sigra campuh ing yuda | maksih panggah Astramiruda tan kondur | Undhakan Astrawijaya | pangamuke maksih ngukih ||

33. Sastramiruda sêsumbar | lamun ingsun dulu mimis jêmparing | kaya èsême dyah ayu | kusuma ing Ngurawan | tumbak kêris lir gêgintêle dyah ayu | kusumane wong Ngurawan | kang kari anèng nêgari ||

34. lah payo barênga mara | iya ingsun bakal mantu nêrpati | Astramiruda ran ingsun | lêlancure Ngurawan | sigra nandêr Astramiruda angamuk | sinasogi ganjur rangap | binendrong bungsur jêmparing ||

35. Undhakan Astramiruda | pangamuke bari maca rêrêpi | lampês [la...]

[Ilustrasi]

--- 126 ---

[...mpês] irêng awak ingsun | bêdhil alit wêrăngka | linggar sihe wong ayu sun tilar nglurug | kusumane Bauwarna | sun tohi lara lan pati ||

36. Undhakan Astrawijaya | pangamuke sarwi atawan tangis | kang sinambat tangisipun | pangajapaning tawang | kakang êmbok ing pundi gone katêmu | lir banthèng atawan brana | kang kêparak akèh mati ||

37. mangsah Nêrpati Lobawang | Sandipura lawan Sandiwaringin | kumrab kang bala tumêmpuh | bêndhe surak lir gêrah | bêdhil muni apan kadi gunung rubuh | wong Ngurawan katambuhan | tinangkêban sangking wuri ||

38. tandang Dipati Lumajang | ing Cangcangan Băndayuda apulih | sabalanira tumêmpuh | nangkêbi sangking kanan | kapiyarsa apan kadi gunung rubuh | surake kadi ampuhan | awor gong bèri tinitir ||

39. sangking ramene kang yuda | pêtêng dhêdhêt pan kadi têngah wêngi | tanbuh rowang lawan mungsuh | dene kukus sundawa | ênal muluk dinulu kadi pêpêdhut | mimis muluk anèng wiyat | dinulu lir udan api ||

40. wraksa gêng pan kathah ragas | katêrajang wau kalawan mimis | kayu alit kathah rampung | alas rêngkêt apadhang | wong Ngurawan angrasa sayah angamuk | sangking kathahe kang mêngsah | mungsuhe mundur kèh mati ||

31. Durma gumanti

[Ilustrasi]

--- 127 ---

1. ramening prang loke bala kang lumajar | ki tumênggung ngêmasi | anèng têngah rona | Klana Jayakusuma | sampun kawarta ngêmasi | wong Băndayuda | Sinjang kang amatèni ||

3. angandika sira Dèwi Surèngrana | pangeran anèng ngêndi | dene wong apêrang | tanbuh mungsuh lan rowang | ni inya umatur aris | kangjêng pangeran | kawarti angêmasi ||

4. raka dika kinêpung ing mêngsah kathah | binendrong lawan bêdhil | loke kang lumajar | raka dika wus pêjah | wong Băndayuda kang matèni |[29] lamun sêmbada | dawêk lumajar gusti ||

5. kusuma yu ngandika sarwi karuna | ingsun amagut jurit | angêrbut pangeran | ingkang kinarya lesan | lamun èstu angêmasi | kangjêng pangeran | pan ingsun milu mati ||

6. lah ulungna biyang panahku lan pêdhang | lawungku doradasih | age ulungêna | sun magut ing ayuda | rataku sun gawa mati | mèlu pangeran | gustiku sun belani ||

7. maju ngrana sampun nandêrakên rata | sabalanya apulih | putri ing Cêmara | lintang sudirèng rana | sarwi asikêp jêmparing | murub ing asta | kêbat kadi Srikandhi ||

8. pangamuke sang putri

[Ilustrasi]
Lan para dipati. Astrawijaya yuda.

--- 128 ---

sarwi karuna | limpat sikêp jêmparing | wong ing Băndayuda | katrajang kathah pêjah | ingkang panggah angêmasi | mundur kabranan | wong Lumajang kèh mati ||

9. limang atus kathahe wadya Cêmara | angamuk golong pipis | kadi saradula | agalak măngsa sarpa | kadya buta andon daging | wong ing Cangcangan | kang panggah akèh mati ||

10. kadi singa Ki Ariya Wijatmaka | pangamuke ngajrihi | kang panggah kèh pêjah | ingkang mundur kabranan | wong Purwăngga kathah mati | wong Sidapêksa | apulih akèh mati ||

11. angajrihi kusuma putri Cêmara | ngamuk karo jêmparing | widigdya mêmanah | singa katrajang pêjah | kang lumayu nandhang kanin | sakèh kang mulat | ajrih tan wani pulih ||

12. langkung galak kuda pangiride rata | anujah anyepaki | ambrakot amengkal | tan pasah ing sênjata | wong Pajarakan kèh mati | kèdêg ing rata | katunjang kapêlipis ||

13. wong Cêmara limang atus padha sura | angamuk silih ukih | wastra kadi sara | ludira kadi rawa | kunarpa sungsun atindhih | rame kang yuda | putung watang akêris ||

14. kawarnaa sakèhe kang wong lumajar | ing Prabalingga Bangil | Gêmbong Pasuruan | lawan Dipati Japan | ing Kartasana lan Tubin | Sidayu Rêmbang | Nglasêm lawan Garêsik ||

15. adipati ing Pathi lawan Bêlora | Juwana datan kari | Mêntaun lan Jipang | Dipati Pamagêtan | ing Pace Barêbês wani | ingkang lumajar | padha anginum warih ||

16. katingalan wadyabala ing Cêmara | lamun angukih jurit | anulya atandang | sagung para dipatya | ingkang wêdi dadi wani | nêmbang têngara | magut apulih gêtih ||

18. edhe[31] watang kumbala pan kadi sarah | awor kalawan gêtih | lir ganggêng nèng rawa | bêndhe lan bèri ika | kang anèng siti wor gêtih | asawang kura | anèng têngahe warih ||

19. Yudapati lan Dêmang Jayalêksana | sarêng angamuk kalih | lan Jayasantika | katiga sarêng mara | pangamuke ngowak-awik | sirna apadhang | gusis kathah kang mati ||

20. lir ampuhan sambate bala kabranan | kaya ngrubuhna wukir | bêdhil lawan surak | mungsuh kalawan rowang | pangawat kiwa wus gusis | pangawat kanan | rêmpu akathah mati ||

21. kawarnaa Undhakan Astrawijaya | Astramiruda wani | Arya Wijatmaka | sarêng pangamukira | kaya buta andon bukti | wong ing Pranggunan | tumpês tan ana kari ||

23. adipati ing Sandipura palastra | Yudapati kang matèni |[34] nata ing Pranggunan | Adipati Lobawang | apan sarêng angêmasi | Jayalêksana | wau ingkang mêjahi ||

24. Adipati Sandikoripan palastra | lawan Sandiwaringin | sarêng binadhusan[35] [binadhusa...]

--- 129 ---

[...n] | anèng têngahing rana | Jayasantika kang matèni |[36] sêntananira | rêmpu kathah kang mati ||

26. Adipati Bêlambangan wus palastra | kacundhuk ing jêmparing | putri ing Cêmara | ingkang matèni iya | prajurite akèh mati | pating sulayah | padha kêna jêmparing ||

27. bubar kabèh sakèhe para dipatya | anging rêkyana patih | Dipati Liyangan | Patih Jayaasmara | kang dèrèng amagut jurit | kabèh suh sirna | sakèh kang dèn titihi ||

28. Ki Tumênggung Kêlana Jayakusuma | kudane asêsirik | anyongklang andheyan | katingal garwanira | angamuk atawan tangis | wahana rata | nuli dèn parêpêki ||

29. ki tumênggung têdhak sangking kudanira | garwa dèn pêlayoni | dupi sampun prapta | wau ngarsane rata | kadi wong abêksa rangin | amêmêndhapan | kusuma yu ningali ||

30. èsmu kagèt Rêtna Dèwi Surèngrana | sigra buwang jêmparing | têdhak sangking rata | mêlajêngi kang raka | sang dyah arsa anungkêmi | kawratan trisna | pinondhong maring laki ||

31. têngahira pinêngkul kadya pêpêsa | srinatane kang kèri [kè...]

[Ilustrasi]
Adipati Pêjarakan, palastra. Astramiruda nyuduk.

--- 130 ---

[...ri] | kinosya ing priya | saya awèh wigêna | atap dinulu rêspati | rêbut panggonan | karingêt dèn usapi ||

32. dipun liling wêdona[38] amindha wulan | mèsêm sang adipati | alon angandika | sapa ingkang akona | kusuma milu ajurit | lamun matia | paran polah kang abdi ||

33. alon matur sira Dèwi Surèngrana | dalane tega kari | dasihe pangeran | wau kawarta pêjah | rèh kawula dados cèthi | arsa uninga | măngsa kandêla mami ||

34. ya ta mèsêm Tumênggung Jayakusuma | angaras pipi kalih | dhuh sang atma jiwa | intên rêtna kumala | wong ayu sêtya ing laki | amung kusuma | wilotamaning bumi ||

35. pangraose Kêlana Jayakusuma | amanggih intên manik | ingkang mindha jalma | anèng cangkême naga | amung sira kusuma di | gèn sun ngawula | cacade wani nglaki ||

36. kusuma yu èsmu runtik gitêl jăngga | pangeran bêbosêni | pan katon punapa | ingaran wani priya | cabar tiwas anglampahi | lamun sagêda | milu sabaya pati ||

37. angandika Kêlana Jayakusuma | tan lidok ujar mami | sampun gintêl jăngga | dadi apa gondhoka | măngsa bêdhaha ing Bali | dadi punapa | dèn tampika ing putri ||

38. baya sira kang amindha Dêrsanala | musthikane sabumi | sampun salah tămpa |

[Ilustrasi]

--- 131 ---

kêrasira kusuma | margane wibawa mukti | wani ing priya | amupugi awingit ||

39. midêr ing rat kawula jajah nêgara | dèrèng amanggih kalih | kang kadya kusuma | ayu tur wicêksana | wong măndraguna asêti | ping sapta jalma | kawulane andasih ||

40. kawarnaa Dyan Patih Jayaasmara | sabalanya apulih | kadya prit anêbda[39] | angamuk barêng mara | pangamukira mangungkih | wong tigang nambang | tan ana sambat ajrih ||

41. ramening prang wong tigang èwu umangsah | lir buta olih daging | kadi saradula | sêdhênge măngsa jalma | wadya Ngurawan kalindhih | Jayèngasmara | wong anom wani mati ||

32. Pupuh Sinom ingkang gumanti

1. Kêlana Jayakusuma | angadêg dipun payungi | anèng sore kêndhayakan | akalihan ingkang rayi | wahanane tan têbih | apan sampun dèn kêkarung | miwah ratane sang dyah | apan pêrnahe tan têbih | kadehane sêdaya sami apêrang ||

2. matur Dèwi Surèngrana | pangeran sang adipati | sampun andika pêpeka | prajurit kari sawiji | kawarta yèn asêti | mangkana radèn tumênggung | alon dènnya ngandika | dimone prapta ing ngriki | sun cêkêle Si Patih Jayaasmara ||

3. putri adi ing Cêmara | jêmparinge dipun sandhing | arsa anitiha [a...]

[Ilustrasi]

--- 132 ---

[...nitiha] rata | karsane amagut jurit | tan sinungan ing laki | kadeyan kabèh kaburu | maring Jayaasmara | padha lumayu awêdi | padha ngungsi ing ngarsane ki dipatya ||

4. Undhakan Astramiruda | lan Astrawijaya malih | ningali Jayaasmara | padha lumayu awêdi | malah arêbut dhingin | angungsi radèn tumênggung | Răngga Jayasantika | Jalêksana Yudapati | padha ajrih sangking karsaning juwata ||

5. Undhakan Astramiruda | umatur sarwi wotsari | pangeran dawêk lumajar | Jayaasmara asêti | sami tan darbe galih | kadang kadeyan pukulun | nadyan salira kula | pangeran kêlangkung ajrih | aningali dhatêng Dipati Liyangan ||

6. ki tumênggung angandika | sakèhe kadeyan mami | agawea gêgêlaran | yèn Jayaasmara sêti | tangkêpbana tumuli | dimok[40] pisah balanipun | Si Dipati Liyangan | dimon prapta ngarsa mami | sabalane padha sira sêsiwoa ||

7. Ki Răngga Jayasantika | Jalêksana Yudapati | sadaya matur sandika | apan sami amiranti | sagung para dipati | padha matur dipun amuk | maring Jayaasmara | wong ing Gêmbong akèh mati | akèh tatu wong ing Jêpan Pasuruan ||

8. Ki Patih Jayaasmara | nantang lawan numbak siti | Kêlana Jayakusuma | lah majua sun kêmbari | payo padha wong bêcik | lah majua ki tumênggung | aja agênti mara | barênga mara yèn wani | iya aku prajurit Nungsyakambangan ||

9. sakèhe mantri Ngurawan | padha lumayu

[Ilustrasi]

--- 133 ---

angisis | Kêlana Jayakusuma | akalihan ingkang rayi | anglela dèn payungi | Jayaasmara andulu | langkung bramêntyanira | kudane dipun camêthi | ki apatih anandêr atilar bala ||

10. Kêlana Jayakusuma | karsane dipun larihi | Ki Răngga Jayasantika | Jalêksana Yudapati | sigra sami nangkêbi | wong tigang èwu pinanggut | arame punang yuda | watang putung gênti kêris | marmanipun ki patih pisah lan bala ||

11. Ki Menak Cau kapisah | kalawan rêkyana patih | lumayu atilar kuda | babak bunyak niba tangi | pênganggo dèn guwangi | mung kari saruwalipun | gêgundhulan kiwala | umpêtan ing sore têrngguli |[41] ting kulawèr kêpbêg tali awakira ||

12. Ki Patih Jayaasmara | angikal lawung kumitir | prajurite wong Ngurawan | papagêna tandang mami | payo agênti biring | ya ta mèsêm ki tumênggung | asru dènnya ngandika | prajurite wong ing Bali | dudu lanang lamun nora tilar kuda ||

13. Ki Patih Jayaasmara | sampun atilar turanggi | awêtara sapêmbalang | dohe lawan ki dipati | alon ki dipati |[42] ngandika wêcana arum | payo dèn marèng ngarsa | prajurite wong ing Bali | anumbaka ênyah[43] dhadha pilihana ||

14. balikan sira mundura | eman warnamu apêkik | mênawa mati ing rana | balik lumayua aglis | matura rajèng Bali | konên têluk marang ingsun | Patih Jayaasmara | bramantya dènira angling | ki tumênggung bobap têmên wuwusira ||

15. aja nantang sri nalendra | yèn Jayaasmara urib | sanadyan rupaa buta | dèn kongsi sundhul ing langit | pan ingsun [ingsu...]

[Ilustrasi]

--- 134 ---

[...n] nora wêdi | amungsuh radèn tumênggung | payo-payo majua | sun kêmbari padha siji | ayonana Dipati Jayaasmara ||

16. runtik Dèwi Surèngrana | gupuh anyandhak jêmparing | gêndhewa sampun ingangkat | arsa nglêpasi jêmparing | kagèt ki adipati | garwane rinangkul gapyuk | sarwi kinusya-kosya | Dèwi Surèngrana angling | uculêna sun panahe mungsuh sura ||

17. kang garwa tansah kinusya | sampun-sampun sangking pati | dadi punapa matia | dukane sang rajèng Bali | lan kapirare gusti | matèni wakile ratu | dimok prapta ing ngarsa | sun cêkêle padha siji | malak mandar Sang Prabu Bali têluka ||

18. Ki Patih Jayaasmara | wau wus prapta ing ngarti[44] | waose asru ingêmbat | ki patih arsa nglarihi | dhatêng ki adipati | dumadak lawunge runtuh | sigra narik curiga | arsa goco ki dipati | asta cape dhuwunge ki patih gigal ||

19. Ki Patih Jayaasmara | cinandhak astane siji | astanira ingkang kanan | cinandhak ing asta kèri | ki patih niba tangi | prandene tan kêna ucul | sang putri ing Cêmara | analèni sutra kuning | ki apatya binêkta minggah ing rata ||

20. Ki Răngga Jayasantika | olih prajurit sawiji | sirahe nuli dèn pagas | malah dipun karya undhi | larut sakèh wong Bali | Ki Menak Cau lumayu | surake wong Ngurawan | Jayaasmara wus mati | wus katawan murdane kinarya oclang[45] ||

21. kang anèng luhure rata | saya waspada ningali | tan pangling maring kang raka | cirine sampun kaèksi | ing pêpilingan kèri | pilih wruh kasaban rambut | ingaran êtoh sêpah | Wuragil Kuning jrih nangis | anungkêmi si kakang mêksih agêsang ||

22. pangajapanisun[46] tawang | nora nyana yèn kapanggih | apan kadi wong sumpêna | sasat mati urip maning | tan ketang baya pati | si kakang lami sun ruruh | ki tumênggung ngandika | iya iki kusuma di | arinira Wuragil kang ingsun sanjang ||

23. mèsêm Dèwi Surèngrana | bok ipe kêlangkung sêti | wong Cêmara akèh pêjah | măncanêgara kèh mati | kêrantêne asêti | jêr krandhahe ki tumênggung | ni ipe asinjanga | dêlapon aja kêtawis | yèn lananga alah Ki Astramiruda ||

24. ki tumênggung angandika | sira sun wèhi kêkasih | aran Dèwi Ekawarna | kalangkung prayoga yayi | anging wawêkas mami | dèn bisa anamur sêmu | mung sira ariningwang | ingkang dadi wode ati | wadon-wadon sira sêti măndraguna ||

25. yayi pira lawasira | angawula rajèng Bali | lawan apa jimatira | asêti bêdhah nêgari | lan sapa angidini | dene sira arupa kakung |[47] matur Ni Ekawarna | kakang radèn atur mami | duk kawula angulari karsa dika ||

26. pirang dina anèng wana | atilar têdha lan guling | raga asawang kunarpa | pan sampun angèsthi pati | wontên juwata nuruni |[48] awasta Bêthara Bayu | ingkang asung karosan | kaki dewa langkung asih | marmanipun kawula dadi wong priya ||

--- 135 ---

27. kawula kinèn ngawula | dhatêng sang prabu ing Bali | ujare kaki juwata | rumiyin ing awak mami | pêsthi lamun kapanggih | nini ingkang sira ruruh | ingkang cinandhi awiyat |[49] ingkang jinêmpana ngangin | pan kapanggih anèng satêngahing rana ||

28. apan mangke kalampahan | pangeran kapanggih ngriki | kala kawula ngawula | dhatêng sang prabu ing Bali | mila dados pêpatih | angsal kawula karuwun | malêbêt mantri kaneman |[50] rajèng Bali acangkrami | anênupu[51] banthèng kalawan mênjangan ||

29. pan wontên têksaka lanang | agêng panjang gêgilani | anandêr dhatêng sang nata | sagunge mantri gumingsir | kawula kang nanggoni | wau kang têksaka jalu | sirahe kula candhak | kula untir tigas pancing | padha gawok sakèh wong Nungsyakambangan ||

30. dupi sampun acangkrama | kawula jinunjung linggih | pinaring nêgri Liyangan | ingangkah sudara wèdi | tumêka sih nêrpati | jinunjung sangking aluhur | malah sinung wêwênang | kawula dadya pêpatih | sinung aran Dipati Jayaasmara ||

31. kawula saya alama | kinèn abêdhah nêgari | ing Cangcangan Băndayuda | Lobawang Sandiwaringin | ing Lumajang tan kari | ing Bêlambangan pan gêmpur | Pranggunan Sidapêksa | kawula kalintang sêti | sakathahe nêgara kawula bêdhah ||

32. milanipun sri nalendra | akathah garwane putri | pan gunakaya kawula | têluk sakèhing nêgari | dhatêng sang rajèng Bali | alon mèsêm ki tumênggung | rinangkul arinira | gêlunge dipun usapi | wadon-wadon sira bisa angawula ||

33. sampun lèngsèr sangking rata | manjing ing pakuwon sami | kadang kadeyan sadaya | mêksih anindhihi baris | akèh para dipati | balik maring ki tumênggung | Radèn Astramiruda | tan wruh yèn kadange prapti | loke bala Jayaasmara palastra ||

34. kang anèng ing pamondhokan | tan kêna dèn têtakoni | kadhêmêne kampuh apa | ratu-ratune wong Bali | alon matur kang rayi | karêmêne sang aprabu | tan liyan kampuh sawat | asabuk pathola wilis | anauri padha lan rêmên manira ||

35. lah yayi sira tutura | têtêkone rajèng Bali | kang rayi matur anêmbah | gêtthingane sri bopati | wong ambêlêr ing kardi | dede karsane sang prabu | karêmêne sang nata | yèn karyane dèn lampahi | nadyan ala wong sêtya dipun apura ||

36. lah yayi ta kaya ngapa | padane sang rajèng Bali | lan darijine pira |[52] mênawi amawi ciri | alon matur kang rayi | darijinipun sêpuluh | sada alus anawang | asupit ingkang dariji | anauri sokur atakèn kewala ||

37. lan astane kaya ngapa | yayi sang prabu ing Bali | ingkang rayi atur sêmbah | astane Sang Prabu Bali | alus angêrspatèni | lir pendah gandhewa putung | lênggut liman yèn lumampah |[53] èsmu kèndêl sang nêrpati | winor mèsêm sang nata lamun ngandika ||

--- 136 ---

[...ndika] ris | bagus anom cacade tan mawi kadang ||

39. yayi dene sira wikan | lamun sang prabu ing Bali | nora darbe wăngsa kadang | sapa ingkang anuturi | kang rayi matur aris | dhumatêng radèn tumênggung | rajèng Bali piyambak | kang apajar dhatêng mami | tanpa kadang Prabu Anjayalêngkara ||

40. Kêlana Jayakusuma | mèsêm sarwi muwus aris | ratu ing Nungsyakambangan | ontang-anting kumalinting | tunggake warèng iki | nisthane tanpa sêdulur | yèn têluka maringwang | ingsun punagi aringgit | pêsthi bêcik lêlakone rêruwatan ||

41. alah yayi kayaparan | yèn angrungrum para rabi | dene garwane akathah | ping pira dèn cêngkarmani[54] | alon matur kang rayi | sang nata kêlangkung baut | sakèhe para garwa | winisik asmara jati | yèn karêsmèn sang prabu tanpa cumbana ||

42. ki tumênggung angandika | apik têmên rajèng Bali | kang rayi matur anêmbah | sang prabu langkung wêwiki | pan kawula kariyin | sinandhing sare sang prabu | wayahe sirêb jalma | sang prabu kula grayangi | dipun sampe kang asta kaya putunga ||

43. malah kongsi pitung dina | kawula dipun dukani | ki tumênggung angandika | apane sira grayangi | alon matur kang rayi | dhuh pangeran wêntisipun | ki tumênggung ngandika | cabar têmên sira yayi | kakahona dakare sira bêthota ||

44. Prabu Anjayalêngkara |

[Ilustrasi]

--- 137 ---

wijile wong têkong ngêndi | jalèntrèhe duk ing kuna | kang rayi umatur aris | kawula mirsa warti | rajèng Bali duk karuwun | datan adarbe putra | mangkana mujya sêmèdi | tinarima inggih pinaringan syara ||

45. mangkana ujare syara | lah iya sang rajèng Bali | yèn arsa adarbe putra | cangkramaa maring wukir | anuntên rajèng Bali | acangkrama dhatêng gunung | ya ta wontên wong tapa | warnane anom apêkik | pan ingambil atmaja dhatêng nalendra ||

46. wus lami sang prabu seda | anuntên putra gumanti | jumênêng Nungsyakambangan | jêjêg adile nêrpati | gêmah nêgarèng Bali | tulus kang sarya tinandur | Prabu Anjayalêngkara |[55] dede saèstune Bali | kala mujar sang prabu pilih miyarsa ||

47. nadyan kathaha nalendra | kang jumênêng rajèng Bali | anging ta măngsa padhaa | kalawan sri narapati | Prabu Jayadiluwih | tulus kang sarya tinandur | sakèhe parangmuka | têluk datan ana wani | tanpa sama Prabu Anjayalêngkara ||

48. anging apike kalintang | kakang sang prabu ing Bali | kalanipun acangkrama | mudhun sangking luhur èsthi | wontên wangan sadhidhik | mung saasta wiyaripun | prandene sri nalendra | datan purun anglumpati | adoh elok sang prabu mundhut jêmpana ||

[Ilustrasi]

--- 138 ---

[...n] kampuh | benjang têkèng ing rana | sun cêkêle padha siji | dèrèng panggih sasat wus kagêm ing asta ||

50. adhêm raose kang manah | yayi sun miyarsa warti | ratu ing Nungsyakambangan | kawarta prajurit sêti | kunthara rajaniti | tur abala padha ratu | anging ana sun wada | ratu-ratune wong Bali | bagus anom cacade wêdi ing wangan ||

51. Undhakan Astramiruda | wau sampun dèn timbali | sapraptanira ing ngarsa | ki tumênggung ngandika ris | yayi kadangmu prapti | Ni Ekawarna andulu | maring Astramiruda | anuli dèn pêlayoni | sarêng nangis tan pangling ing kadangira ||

52. Ki Menak Cau kocapa | kang lumayu niba tangi | karo saruwal kiwala | sakèh busanane kari | tinon pating kulacir | tampar kang munggèng dhêdhêngkul | lumayu kurencalan | tampar kabulêt ing sikil | saparane lumayu tutup wêdana ||

53. karah ingkang munggèng grana | dipun pacot[56] datan kêni | milanipun ora kêna | wantu Ki Cau wong mukti | awake lêmu iki | mindhak agêng irungipun | wantune wong lumajar | irunge mêkar ing margi | èsmu lara Ki Cau tansah karuna ||

54. datan kawarna sêmona | busêkan nêgara Bali | padha miyarsa warta |[57] lanang wadon gêdhe cilik | pramona ingkang warti | lamun ki patih kasambut | anèng Sapigumarang | sirahe kinarya undhi | malah gègèr nêgara Nungsyakambangan ||

55. sawênèh miyarsa warta | alara dènira nangis | niba siti gêgulungan | asambat rêkyana patih | eman têmên ngêmasi | gustiningsun wonge bagus | Radèn Jayaasmara | agawe rasaning ati | sapa baya dadi kondhanging wanodya ||

56. sawênèh ana karuna | gêgulungan anèng siti | Ki Patih Jayaasmara | ingkang sinambat ing tangis | gustiku kyana patih | anom emane kasambut | Adipati Liyangan | eman têmên gêlis mati | yêkti ilang kêmbange Nungsyakambangan ||

57. sawênèh ona angucap | ki apatih angêmasi | yêkti kêkathote[58] ilang | nêgara ing Bali iki | lamun mênggaha pêksi | sampun pathol[59] cucukipun | rahadèn ora nana | ilang jimate nêgari | sapa baya kang tinonton lamun seba ||

58. sakèhe wong kapatihan | padhêkan lan para nyai | badhe sêlir jêjamahan | kang dèrèng dèn cêngkramani | sadaya mirsa warti | yèn radèn sampun kasambut | anèng Sapigumarang | murdane kinarya undhi | kadi gêrah sadaya sarêng karuna ||

59. sawênèh ana karuna | tênagane kontrang-kantring | ona nangis gêgulungan | sarwi ngrontok-rontok wèni | ana niba ing siti | sarwi lulur-lulur suku | ana amala jaja | ki apatih angêmasi | sapa baya sun ladèni dina-dina ||

--- 139 ---

[...ran] mami | sapa baya ingsun ladèni ing wuntat ||

61. sanadyan pêjah gêsanga | rabine tan bisa kari | priyayine wong Liyangan | agawe rasaning ati | katuwane wak mami | durung kaparingan lulut | sêlak nuli palastra | cuwa rasane kang ati | milu pêjah Pangeran Jayaasmara ||

62. dèn silih palastraa |[60] lêga rasane kang ati | Ki Adipati Liyangan | lamun layone kapanggih | gusti kawarta mati | layone datan kadulu | kang mas Jayaasmara | kang asih aduwe rapbi | bagus anom pangeran têka palastra ||

63. nêngêna ingkang karuna | warnanên sang rajèng Bali | Sang Prabu Jayalêngkara | kang lagya miyos tinangkil | pêpêg punggawa mantri | pinarêk ing sitiluhur | andhèr mantri panglima | sang nata èsmu prihatin | praptandhane[61] miyos tanpa upacara ||

64. Ki Menak Agung ngandikan | munggèng ngarsane nêrpati | Ki Patih Jayasasmita | lan Răngga Wirêksèngbumi | Nyai Sèbêtan tan wingking |[62] Nyai Wayahan ing ngayun | sri bopati angandika |[63] Bapa Agung takèn warti | kayaparan wartane kang magut yuda ||

65. lagya tinimbalan wêtcona |[64] kasaru Ki Cau prapti | sakèhe mantri panglima | kang sami dipun alani | sadaya angamini | pan sami suka gumuyu | yèn Ki Cau matia | akèh ngluwari punagi | wus ngandikan prapta ngarsane nalendra ||

66. Ki Cau matur anêmbah | atur tiwas panduka ji | kawula kinarya duta | nitihi wadya ajurit | gusti wong sangang kêthi | sami pêjah sirna larut | Kêlana Jayakusuma |[65] kêlangkung dene asêti | aprasasat mungsuh dewa Suralaya ||

67. gawok kawula tumingal | pukulun panduka aji | salami kawula gêsang | dewaji dèrèng ningali | putri Cêmara gusti | garwane radèn tumênggung | awasta Surèngrana | solahe kadya Srikandhi | tumut aprang inggih awahana rata ||

68. kadya Dèwi Wilotama | pangamuke gêgilani | sarwi awahana rata | pan sarwi sikêp jêmparing | langkung dene patitis | singa kang dèn arah rampung | binendrong ing sênjata | binot tawok jêmparing |[66] datan kandhêg pangamuke gandhang-gandhang ||

69. nêrpati ing Băndayuda | sampun kasambut dewaji | sawadyane kathah pêjah | kantun anake abalik | natèng Lumajang gusti | pukulun sampun kasambut | wadyane kathah pêjah | kantun adhine ambalik | wong Cangcangan sami ambalik sadaya ||

70. nêrpati ing Pajarakan | dewaji sampun ngêmasi | nêrpati ing Bêlambangan | inggih dewaji ngêmasi | kantun adhine kalih | gusti atêluk ing mungsuh | sagung wong têtêlukan | sadaya sami ambalik | lintang sêti Kêlana Jayakusuma ||

71. Ki Adipati Liyangan | rayi dalêm panduka ji | kasambut ing adilaga | sirahe kinarya undhi | kagèt sang rajèng Bali | miyarsa kêlangkung ngungun | yayi Jayaasmara | nora sun kon angêmasi | wus pinasthi baya karsane juwata ||

--- 140 ---

padha caosna | wahana tandhu lan joli | garwaningsun ngong gawa magut sadaya ||

73. sampun jêngkar angadhatyan | mangkana sang rajèng Bali | sakathahe para garwa | sami mapak lawang kori | ya ta sang rajèng Bali | alon dènira amuwus | sakèhe garwaningwang | kang mêksih sêtya ing laki | ingsun gawa apêrang Sapigumarang ||

74. tingalana tingkah ingwang | benjang yèn mangsah ing jurit | Kêlana Jayakusuma | sun ujane padha siji | ingsun dhewe ngêmbari | aja na wong milu-milu | prajurite Ngurawan | sun cêkêle padha siji | anèng rona ingsun tuwêke dhewenan ||

75. lah kabèh padha dadana[67] | arsa sun gawa ajurit | Kêlana Jayakusuma | ing benjang ingsun têlasi | sadaya atur pêksi | putri Băndayuda matur | nadyan pêjah gêsanga | kawula alumuh kari | yèn mênanga kawula kang awibawa ||

76. ya ta putri Băndayuda | pinêngkul dhatêng nêrpati | iki wong ayu anawang | mirahe sang rajèng Bali | pangraose kang ati | lir minggah intên jumêrut | ingkang padha kusuma | èsême agawe brangti | aksamanên gusti pun Jayalêngkara ||

78. sapraptane pagulingan | putri têtiga

[Ilustrasi]

--- 141 ---

alinggih | sang nata eca pinarak | andhèr ingkang para manis | putri têtiga linggih | pan sami cuki sang ayu | padha toh kêncana reyal |[70] nora kêna kasêliring | angandika Prabu Anjayalêngkara ||

79. lah mara sun kêmbulana | ingsun cuki butên kalih | lamun kalah papan ingwang | ingsun bayar êmas picis | yèn mênang kêntèl mami | bayar reyal datan ayun | jaluk ambung kiwala | yèn mênang sa irêng yayi | ngaras pipi yèn sa putih payudara ||

80. mujar putri Băndayuda | awon sirnane dewaji | inggih yèn kawula mênang | lingsène tămpa pêparing | yèn kawula kajodhi | yêkti awon sirnanipun | mujar putri Lumajang | nadyan sampuna acuki | yèn akarsa wong agung sintên lênggana ||

81. ya ta putri Băndayuda | ingkang acuki rumiyin | ijèn kalawan sang nata | putri kêkalih amarahi |[71] apan sang dyah kalindhih | mêksih wignya sang aprabu | putri ing Băndayuda | kalahira tigang putih | wus kinusya sadaya pinriyêmbada ||

82. mujar sang putri Lumajang | mas ayu kula gêntèni | elingna sangking ing wuntat | karane dika kajodhi | pan ora olih picis | pijêr têlon kang dèn rêbut | putri ing Băndayuda | gumujêng pan sêmu andik | inggih dawêk salah satunggal wignyaa ||

[Ilustrasi]

--- 142 ---

kasor putri Lumajang | kawon gangsal wêlas putih | irêngira winilang kurang nêmbêlas ||

84. nêhêr sami kalampahan | garwane kinusya sami | adangu pinriyêmbada | putri ing Cangcangan angling | kawula anggêntèni | acuki kalih sang prabu | dalane yèn mênanga | wong acuki pijêr nyênyulik |[72] lan picise pijêr anganti sêrnggara ||

33. Pupuh Kênanthi[73] gumanti

1. putri ing Cangcangan sampun | masang cuki lintang ngalih | acuki lawan sang nata | dêrijine ting jakêthik | apan sang putri Cangcangan | sêdyane matèni picis ||

2. amangan liman bang wau | nuli lakune kalindhih | pan mati sapapan pisan | Nyai Sèpbêtan ningali | lan Nyai Wayahan ika | padha suka wong kêkalih ||

3. umatur dhatêng sang ayu | lah măngsa mênanga gusti | amêngsah dhatêng nalendra | angur dhasara anyèthi | sun badhe măngsa puliha | malah wuwuh dadi timbil ||

4. inya Băndayuda muwus | ni inya Lumajang angling | radèn ayu gustiningwang | pilih tandhing yèn acuki | inya Lumajang angucap | nora beda gusti mami ||

5. timur mila gustiningsun | pilih tandhing yèn acuki | mendahane wanodyaa | sri bopati rajèng Bali | sanadyan dadi nalendra | sang prabu wasis acuki ||

6. bangun rahina kang dalu | mangkana sang rajèng Bali | kang garwa pinriyêmbada | katiga ginanti-ganti | kêdhasih munya ing tawang | têtuhu agalik-galik ||

7. maring sakèh para arum | kang tan antuk sihing laki | sira putri ing Purwăngga | tumurun waspane mijil | èsmu merang ingkang nala | awat ngêdomi kulambi ||

8. asru dènira amuwus | pae ingkang wong kinanthi | awak ingsun sêsaingan | wong ika gêlisa mati | ingsun badhe sugih guna | karane kanggoa laki ||

9. lawan ana inyanipun | lawan rowange sawiji | rasane kaya punapa | wong antuk êsihing laki | ingkang sawiji angucap | mêngko sira sun tuturi ||

10. kala duraka wak ingsun | anyandhang maru sawiji | dudu padu tobat jêrat | aja nyandhang maru malih | bêras ingsun tigang pitrah | sun êdang sadaya ênting ||

11. singa wonge kang amuluk | pêrandene lila mami | laki manira mring desa | saulihe dipun palih | manira nora uninga | kala maruku dèn wèhi ||

12. akèh lara ing têmuwuh | sadaya ingsun lampahi | anging silèh nora padha | lawan wong dimaru kalih | yèn andulu maruningwang | nandhês balung sêngit mati ||

13. sangking jro sumpênaningsun | andulu maru tan sudi | witing pati witing lara | wong angêrbut sihing laki | nora nana dharatan ketang |[74] wong kasmaran maring laki ||

34. Sêmaradona gumanti

1. sakathahe para manis | kang arsa ginawa aprang | sadaya sami acaos | lir gêrah para padhêkan | kang anèng jro kadhatyan | sadaya adandan sangu | ing pura padha wurahan ||

2. kadi grah ing jro puri |[75] padhêkan padha lah-olah | padha nyaosi gustine | ana kang anjênang kacang | ana anêmbung baya | ana mêmula nyêngkaruk | amajik madu kasirat ||

3. ana ngapêm lan angrati | puthu kêring la[...]

--- 143[76] ---

[...] |[77] [...] | [...] | [...] | [...] | [...] ||[78]

--- 147 ---

35. Kinanthi[79]

1. [...] | [...] | [...] | [...] | [...] | [...] tinitir |[80]|[81]

2. munggèng têngah tunggul ganjur | lêlayu daludag ngapit | waos binang munggèng ngarsa | lan ponthang kumbala wêkgik | juru pamuk lan pêncalang | sadaya sampun miranti ||

3. anênggih Ki Menak Cau | kang tan gênah anèng wuri | apan kinèn baurêksa | maring sakèh para rabi | lawan ajagani mêngsah | mênawa bakong[82] sing wuri ||

4. wong Ngurawan syamya[83] purun | wus atata punang baris | sakèhe para dipatya | sadaya wus padha balik | ngaturakên bongkokan |[84] mring Klana Jayadiluwih ||

5. kocapa radèn tumênggung | kang anèng pakuwon singgih | sagunge kadang kadeyan | sadaya dipun timbali | wus pêpêk munggèng ngarsa |[85] Dèwi Surèngrana mijil ||

36. Mijil

1. ki tumênggung pan lagya siniwi | anèng ing pakuwon | akalihan kêlawan garwane | padhêkane andhèr anèng siti | ingkang rayi èstri | munggèng ngarsanipun ||

2. kinèn nabuh gambang găngsa adi | ngandika sang anom | Ekawarna ariningsun dhewe | mara sira agambanga yayi | ngong pirsane ugi | gènira anggambuh ||

3. ingkang rayi nuli nabuh gêndhing | gambang găngsa alon | gandêrs luwês tinon tênagane | ki tumênggung mèsêm aningali | rinangkul kang rayi | alon wuwusipun ||

4. pangucape wau abêbisik | yayi ingong takon | sapa muruk anggambang dhingine | ingkang rayi matur awotsari | sang prabu ing Bali | kakang ingkang muruk ||

5. ki tumênggung amicarèng ati | raose tiningong | rajèng Bali yèn kalah yudane | nora sêdya ingsun amatèni | kapotangan mami | kadangku winuruk ||

7. upamane ratune wong Bali | yèn yudane kasor | sun janjine benjing padha dhewe | lamun gêlêm binjing nabuh kangsi | nora sun patèni | yèn astane ngrayung ||

8. ya ta Dèwi Surèngrana angling | dhuh pangeran ingong | bok dèn sêru kapirsa cèthine | baya akèh sisipe wak mami | tan bisa ningali | lir wong tunggu tênung ||

9. ki tumênggung mèsêm jroning ati | wêcanane alon | kusuma yu rinangkul janggane | iki wong ayu pakuning bumi | timur mila gusti | bela tămpa langkung ||

10. kang kasăngga sasoring pratiwi | Dyah Surèngpalugon | kang kasongan ing akasa kabèh | datan ana kadi kusuma di | mung wancine siji | tan sêtya ing kakung ||

11. mila kula tansah abêbisik | kalawan riningong | rajèng Bali sun wêtara bae | kaya bêdhah nêgarane benjing | prajurit nerpati | sampun padha têluk ||

12. Băndayuda lan Sandiwaringin | Pranggunan Lumaos | ing Cangcangan Sidapêksa kabèh | sadaya sampun têluk ing mami | ecane kang ati | dene wadya agung ||

--- 148 ---

sêkti tur atêguh ||

14. Radèn Arya Wukirsari singgih | aseba ngêlasot[87] | Radèn Astramiruda jajare | munggèng ngarsa pan rada kapering | sêdhêng têbihnèki | lawan ki tumênggung ||

15. Răngga Jayasantika anangkil | anging rada adoh | Dêmang Jayalêksana jajare | lan ngabèi wau Yudapati | parise sinandhing | jagani pakewuh ||

16. anging wau Radèn Wukirsari | sêmune acêlor | tigang dina kasmaran lawase | aningali Dyah Ekawarni |[88] tan antuka guling | dhahar nora kalu ||

17. kaping tiga gènira ningali | Radèn Wukirsinom | lir jinait wau ta galihe | anging radèn tan wikan kêpati | siyang dalu nangkil | marang ki tumênggung ||

18. Sastrawijaya amicarèng ati |[89] iki si wong wadon | ayu kuning tur lêmês remane | mung pipine kalungsur sadhidhik | têka marêk ati | si bungkêr bokayu ||

19. ing pangimpèn durung aningali | saumur tan tumon | awilêtan wong ayu sêmune | rema lêmês bathuke abêrsih | mendahane ugi | iya kananipun ||

20. wingi bokayu kapapag ing margi |[90] sumimpang malerok | saya wuwuh alindri ayune | layak cugêtan ing tilamsari | kupinge adhamis | mendah dhamisipun ||

21. rabiningsun putri sangking Tubin | pêrandene asor | amadhani ênthik-ênthikane | nimas ayu ingkang nabuh kangsi | punapane ugi | mring pangran tumênggung ||

22. yèn sêlira maring ki dipati | katarèng pasêmon [pasêmo...]

[Ilustrasi]
Yudapati, Jayalêksana, Jayasantika, Astrawijaya ningali Ekawarna: ngênglêng brăngta ngarang, Astramiruda nangkil.

--- 149 ---

[...n] | pan nonora mangkene wanine | wêtarane mêksih prawan sunthi | maksih kênya kêncing | sêmune wong ayu ||

23. yèn kadange mring ki dipati |[91] lawas nora katon | kaping kalih tan ana wartane | yèn adarbe wau kadang èstri | lamun anyar prapti | kapan kala rawuh ||

24. kapanggiha anèng[92] ing Kadhiri | wus banjaran papon | sun tukoni dèn ènthèng larane | adol ibu pan ingsun lampahi | patra wisa gusti | adhuh biyang lampus ||

25. wirasane duk anabuh kangsi | mèmpêr kakang êmbok | sapa baya kang muruk dhimine | ayu kuning dêdêge rêspati | kakang Sêkartaji | anukma bokayu ||

26. yèn manuka wong ayu akuning | awèh laraning wong | atêtulak ing sabrang angsale | yêkti pilih ingkang adarbèni | nora ingwang gusti | dèn tohana lampus ||

27. yèn mênggaha sêkar kusuma di | pêpantêse kang wong | sabuk intên têrngguli tangguhe | pêsthi nora kadarbe wong cilik | pêpantêse ugi | kang duwe wong agung ||

28. yèn mênggaha sêsotya kang adi | raose tiningong | apan intên kang akèh rêgane | wong arêga ringkês dèn simpêni | murup kangge jênthik | pilih kang agadhuh ||

29. yèn mênggaha nyênyamikan iki | amupuni[93] raos | gula kêlaka[94] iku pamane | sêmunipun alêgi agurih | layake marêgi | yèn ngombe saêjun ||

30. Astrawijaya tansah angling ati |[95] raose tiningong | bayêm gatêl awak ingsun dhewe | widhêng kuning [ku...]

[Ilustrasi]
Ekawarna kèndêl gambang găngsa, Dèwi Surèngrana, ki tumênggung lagya siniwi.

--- 150 ---

[...ning] kang asaba sabin | ayune rêspati | antênge amuput ||

31. mendahane raose kang ati | kêlakona ingong | arabia mangkana warnane | ewuh têmên raose kang ati | punapane ugi | dhatêng ki tumênggung ||

32. Astrawijaya umatur aris | wêcanane alon | kakang radèn kawula atakèn | pawèstri ingkang anabuh kangsi | punapane ugi | kalih ki tumênggung ||

33. Astramiruda alon anauri |[96] wêcanane alon | gih puniku wuragile dhewe | sundhulaningsun puniku yayi | kang sêpuh pribadi | pangeran tumênggung ||

34. kêkasihe Dèwi Ekawarni | wuragile wadon | ala rupane pan sungkan gawene |[97] ya ta Arya Radèn Wukirsari | amicarèng ati | dewa sokur sèwu ||

35. aja kapalang gèn ingsun angapdi |[98] mring dipati anom | sadulure tur ayu warnane | nora ingwang ingsun kalesodi | mendahane benjing | pinaringna ingsun ||

36. kasarêngan sang dyah aningali | murca ing pandulon | sang dyah ayu micarèng nalane | baya mêndêm gênjea si baring | si bêlis ningali | kaya wong kêmaruk ||

37. nulya matur Dèwi Ekawarni | mring kang raka alon | wong punika sintên kêkasihe | akampuh gadhung sarwi asumping | priyayi ing pundi | kakang dika tundhung ||

38. pan lathine kajuwêt-kajuwit | ningali maringong | awèh ulat kakang sadangune | pan akadi ingkang maca iki | nora babêtciki | lir wong wuru gadhung ||

39. ki tumênggung angandika aris | yayi ariningong | iku putra Kadhiri wiyose | kang akasih Radèn Wukirsari | sasat sri bopati | milu bêdhah Wangsul ||

40. aja sira ladèni mas yayi | wus jamake wadon | dipun jawat ing priya wiyahe | anging yayi aja angladèni | aja sira runtik | dadi kanthiningsun ||

41. lamun sira yayi dèn jaluki | jambe sêdhah rakok[99] | poma sira aturana age | nanging aja sira kêrakêti | iku dadi kanthi | ya anake ratu ||

42. Ekawarna amicarèng ati | wong edan anglamong | dèn ugungi si kakang polahe | Ekawarna kesah sêmu runtik | Radèn Wukirsari | mundur saya wuyung ||

37. Pupuh Durma ingkang gumanti

1. kawarnaa kang abaris anèng rana | campuh-campuh kang jurit | wantune wong kathah | tan kêna sinayutan | pamuk pêncalanging Bali | pan kina mila | wong Bali wani mati ||

2. wong Lumajang Pranggunan lan Sidapêksa | ingkang campuh kariyin | arame kang yuda | akèh longe kang pêjah | wong têtêlukan angisis | wong ing Purwăngga | kang panggah akèh mati ||

3. kawarnaa Adipati Kartasana | ingkang atur upêksi | sampun prapta ngarsa | matur mring ki dipatya | têlukan măncanêgari | inggih wus aprang | sampun kathah kang mati ||

4. rajèng Bali mangsah ing rana priyăngga | saha bala apulih | lir pendah rasêksa [rasêk...]

--- 151 ---

[...sa] | tandange ingkang wadya | datan kawawa nadhahi | wong têtêlukan | tumpês kathah kang mati ||

5. yèn sêmbada pangeran atur kawula | sampeyan amiyosi | amanguna yuda | yèn gusti tan miyosa | pêsthi rusak bala mantri | wong têtêlukan | manahe sampun kanji ||

6. rajèng Bali balane kalintang kathah | lir tasik tanpa têpi | kadya prit anêpba | kala campuh ngayuda | sang nata wahana èsthi | awor lan bala | milane galong pipis ||

7. ya ta mèsêm Kêlana Jayakusuma | alon dènira angling | payo kakang Răngga | sira anitihana | sakèh wong nunggang turanggi | dipun prayitna | anèng pangawat kèri ||

8. lan si kakang Ki Dêmang Jayalêksana | nitihana sapalih | wong kang nunggang kuda | anèng pangawat kanan | dèn adoh kalawan mami | lan prihên wudhar | tatane rajèng Bali ||

9. sira kakang Angabèi Yudapatya | kang prayoga nindhihi | wong dharat sadaya | sira dadia dhadha | dèn adoh kalawan mami | poma dèn panggah | amrih kukuhing jurit ||

10. sira adhi Undhakan Astramiruda | lan Astrawijayèki | aja doh lan ingwang | nitihi wong Ngurawan | dadi kêmudhi ngajurit | singa kawratan | ingsun ingkang nulungi ||

11. yayi gusti kang amindha Dêrsanala | mung sira jimat mami | sira nitihana | wadyabala saduman | abarisa anèng wuri | yèn ingsun sayah | ana ingkang sun ungsi ||

12. ya ta angling sira Dèwi Surèngrana | biyang inya dèn aglis | padha timbalana | wadyabala Cêmara | aja na nunggang turanggi | padha dharata | ingong barise wuri ||

13. kawarnaa ki tumênggung lumêksana | sabusanane jurit | dèn iring ing bala | kusuma di Cêmara | sabalanira miranti | wahana rata | abaris anèng wuri ||

14. kawarnaa wus prapta madyaning rana | Klana Jayadiluwih | pangraose wadya | kadya mina kasatan | têmah kasrambahan warih | wong ing Ngurawan | kang ajrih dadi wani ||

15. kadi singa Ki Răngga Jayasantika | anèng pangawat kèri | ingkang tinitihan | amung wong kawan nambang | sami wahana turanggi | wong sêsêliran | angamuk galong pipis ||

16. munggèng kanan Ki Dêmang Jayalêksana | nênggih kang dèn titihi | wadya kawan nambang | sami wong gêgangsingan | padha wahana turanggi | mangsah ing rana | lir buta anon daging ||

17. gangsal nambang kathahe wadya kang dharat | Ngabèi Yudapati | tandange kotbuta | dadi têtindhihira | padha trahe wani mati | sarêng umangsah | sura panggah mangungkih ||

18. Ki Tumênggung Kêlana Jayakusuma | yudane wira-wiri | anêngên angiwa | nênggih kang dinombanan | pêrnahe sang rajèng Bali | dèrèng katingal | mêksih akèh ngalingi ||

19. sêdyanira Kêlana Jayakusuma | yèn katon rajèng Bali | arsa pinanggihan | padha siji kiwala | kêrana sang adipati | lampah ngapinjal | yudane wira-wiri ||

20. ramening prang sarêng mangsah mungsuh rowang | sumahap bala wani | sami bilulungan | sumahap apuyêngan | agênti ukih-ingukih | syarane surak | lir udan sinêmèni ||

21. sarêng mangsah muning[100] têngarane aprang | angrok bêndhe tinitir | gong maguru găngsa | têtêk kaya butula | awor lan [la...]

--- 152 ---

[...n] syarane bèri | umyang wurahan | anglir ngrubuhna langit ||

22. ramening prang sêkala lindhu kang jagat | prahara udan angin | prabawane yuda | sangsaya apuyêngan | surup uladara gêni | pisah kang yuda | enjing acampuh malih ||

23. campuhing prang sarêng wiyose raditya | amagut silih ukih | ramening ayuda | lir ombake samodra | awor lan syarane bêdhil | kukuse ngobat | pêtêng lir têngah wêngi ||

24. pan kalindhih yudane wong Bauwarna | rêmpu kathah kang mati | padha ting sulayah | ingkang anandhang brana | pangawat kiwa kalindhih | Jayalêksana | mantrine akèh mati ||

25. sigra tandang Ki Răngga Jayasantika | saha bala apulih | ramene ngayuda | watang tan karawatan | arame agênti kêris | pating sulayah | wangke sungsun atindhih ||

26. wus kasêsêr Ki Răngga Jayasantika | tandang Ki Yudapati | saha balanira | sumahap padha sura | kadi buta angsal daging | atêtumpêsan | ludira kadi banjir ||

27. sigra mangsah Kêlana Jayakusuma | sakadehane ngiring | kadya Yang Asmara | tandangira ing rana | rêspati anitih wajik | asikêp watang | ingkang katrajang gusis ||

28. Yudapati pêngamuke karo kantar | waja ingkang kinardi | panjange sadhêpa | panjangipun sêmbada | yèn dinulu apêsagi | singa katrajang | dèn amuk sirna gusis ||

29. lir rasêksa Ki Dêmang Jayalêksana [Jayalêk...]

[Ilustrasi]
Menak Agung ngikal pêdhang. Rajèng Bali yuda nitih dipăngga manah.

--- 153 ---

[...sana] | pangamuke ngajrihi | parisène waja | wiyaripun sadhêpa | pangamuke silih ukih | sing katêrajang | larut kathah kang mati ||

30. atanapi Ki Răngga Jayasantika | pangamuke mangukih | pêdhange malela | parisène têmbaga | kadi saradula ngukih | pangamukira | ingkang panggah ngêmasi ||

31. sigra tandang Undhakan Astramiruda | lan Radèn Wukirsari | kadi singa kêmbar | sarêng pangamukira | anêmpuh pangawat kèri | padha prawira | akèh prajurit mati ||

32. kathah pêjah prajurit Nungsyakambangan | pangawat kiwa gusis | padha ting sulayah | kathah longe kang pêjah | kunarpa sungsun atindhih | lir pendah sela | wangke turăngga èsthi ||

33. kèhing wangke dinulu kadi wukiran | ludira kadi rawi | bêndhe ingkang tiba | bèri awor ludira | lir bulus anèng ing warih | watang lir sarah | endhe-endhe angrawit ||

34. akèh mati prajurit Nungsyakambangan | pangawat kiwa gusis | kathah mantri pêjah | tinon pating sulayah | kadange padha nangisi | sami lumajar | pan sami kuthah gêtih ||

35. watang putung parise lan pêdhang |[101] awor kalawan gêtih | lir lumut nèng toya | anèng têngahing ara-ara |[102] prajurit Bali kalindhih | kathah lumajar | ingkang ajrih ngêmasi ||

36. Yudapati angamuk lir gajah mêta | tandange ngobrak-abrik | ingkang katêrajang | ana baune sêmpal | murdanira tigas pancing | jajane bêngkah | usus manguwir-uwir ||

37. bubar larut prajurit Nungsyakambangan | tan ana măngga pulih | ana kang lumajar |

[Ilustrasi]
Tumênggung Jayakusuma yuda nitih kuda.

--- 154 ---

malik kulambènira | singitdan pi-api mati | ingkang satêngah | lumayu nandhang kanin ||

38. kawarnaa Undhakan Astrawijaya | sayah dènira jurit | mudhun sangking kuda | lawung jinêjêr ika | pan sarwi dèn lêlèndhèhi | ingkang kêrasa | dènira lara brangti ||

39. rasaning tyas amicarèng jroning nala | ingsun yèn mênang jurit | muga dèn ganjara | maring pangeran ingwang | aja ginanjar mas picis | maring dipatya | ngantèn kang nabuh kangsi ||

40. ingsun sanggup iya nyêkêla piyambak | marang sang rajèng Bali | yèn dèn opahana | maring kangjêng pangeran | adhine wadon sawiji | dipun paringna | kang bisa nyaron wingi ||

41. tingalana wong ayu polah manira | rèhning kawula ngabdi | dhatêng raka dika | pati sun karya dana | pêrandene sun lampahi | têrsna kawula | dhatêng andika gusti ||

42. rajèng Bali Prabu Anjayalêngkara | duka yayah sinipi | dene balakusya | akèh ingkang palastra | kang lumayu nandhang kanin | sang analendra | tansah nolih ing wuri ||

38. Pupuh Pangkur ingkang gumanti

1. mung kari wadya sanambang | ingkang munggèng ngarsa sri narapati | tan adoh lawan sang prabu | Dêmang Gagak Kêlana | lawan Dhangdhang Minangsi kang munggèng ngayun | lan Kuntul Winêlantênan | Ki Răngga Wirêksèngbumi ||

2. Menak Agung aturira | ya dewaku pukulun panduka ji | yèn sêmbada dawêk kundur | gusti sang analendra | lir juwata pangamuke ki tumênggung | wong Nungsyakambangan têlas | sintên kang ingabên malih ||

3. pun Tumênggung Kartabăngsa | inggih wau gusti sampun ngêmasi | Angabèi Pulangmarus | lan Arya Nglanglangyuda | wau sarêng angamuk sami kasambut | Ki Dêmang Karocuriga | lawan Răngga Jayènglatri ||

4. Ki Tumênggung Wanèngbaya | sumawana Ki Dêmang Wêdingisin | Ki Ngabèi Agrabau | wau sarêng palastra | duk acampuh kalaloh sarêng angamuk | Ki Tumênggung Karungkala | pêjah ing pangawat kèri ||

5. Ki Arya Jayalêlana | lawan sira Dêmang Panatasjurit | pukulun sarêng kasambut | munggèng pangawat kanan | Ki Tumênggung Amonggita wus kapupu | sarêng kalih Jagalaya | Ki Gêtdhuktimbul ngêmasi ||

6. nadyan kawula mèh pêjah | yèn pasaha kawula dene wêksi[103] | inggale sampun kasambut | rajèng Bali ngandika | dadi apa palastraa Bapa Agung | agunge wong jaman kuna | amung sira ingong tari ||

7. nadyan akèha punggawa | Bapa Agung mung sira ingong tari | jêr sira kêkasih ingsun | agunge jaman kuna | amung sira amadhangi manah ingsun | awèta dadi punggawa | angladènana ing mami ||

9. Prabu Anjayalêngkara | sigra mangsah nêrêgakên kang èsthi | sawadyanira tumêmpuh |

--- 155[106] ---

[...] | [...] | [...] | [...] ||[107]

--- 157 ---

10. [...] | [...] | [...] | [...] | [...] | [...] | [...] sikêp jêmparing |[108]|[109]

11. tandange bala Cêmara | pêngamuke lir buta angsal daging | sumahap sarêng anêmpuh | gêlare prit anêba | campuhing prang kapirsa lir gunung rubuh | kunarpa pating sulayah | yèn tinon sungsun atindhih ||

12. Kya Patih Jayasasmita | lintang asor lan Ki Cau kalindhih | dene balane kèh rêmpu | tur padha gawa gêlanggang |[110] kang panggah sirna larut kathah lampus |[111] Jayasasmita lumajar | Patih Cau niba tangi ||

13. sakathahe para garwa | para putri kang sami adi luwih | rêrêksane Menak Cau | kabèh sami kabandhang | pan sadaya kabandhang tan ana kantun | sarta wahanane pisan | kabandhang ing kusuma di ||

14. kusuma yu ing Cêmara | duk acampuh kang raka tan udani | pijêr angingêri mungsuh | amrih kiwule kang yuda |[112] karantêne kakung kêntaka tan wêruh | tanbuh mungsuh lawan rowang | sami ramene ngajurit ||

15. sakèhe putri katawan | apan mêksih wahananira sami | lir gêrah padha amuhun | wênèh tan bisa ngucap | kang sawênèh amujung anèng carumpung | ana ingkang ngarah pêjah | ana sambat rama kalih ||

16. sira Dèwi Surèngrana | ya ta wau amicara ing ati | mungsuh iki kabèh larut | pangeran ora nana | anèng ngêndi gustiku radèn tumênggung | upama yèn makuwona | dene nora animbali ||

17. kasaru Ki Răngga prapta | alon matur wau sarwi nangisi | dhuh gustiku radèn ayu | kula atur uninga | raka dika kangjêng pangeran tan emut | marmane nandhang kantaka | yuda kalih rajèng Bali ||

18. kusuma yu angandika | kakang Răngga apa pangeran kanin | Ki Răngga alon umatur | batên anadhang[113] brana | raka dika sarirane mêksih alus | angling Dèwi Surèngrana | bok kêna ing antu bumi ||

19. yèn mêngkono kakang Răngga | iringêna bandhangan para putri | ingsun makuwon karuwun | poma kakang pacuwan | yèn ilanga sawiji tugêl gulumu | yaiku jaga caosan | mring kangjêng pangran dipati ||

20. sira Dèwi Surèngrana | ratanira sinandêrakên aglis | datan kawarna ing ênu | prapta ing pamondhokan | ingkang raka kapanggih kadi mas luru | sangêt gènira kêntaka | pramona kalingan brangti ||

21. kusuma yu ngrangkul pada | awungua dewa pangeran mami | baya punapa dèn angluh | gusti angandikaa | pawongane eca adamêl jêjamu | baya ta sakit punapa | sarirane maksih bêcik ||

22. Undhakan Astrawijaya | anungkêmi pada sarwi anangis | pada têngên kang pinêngkul | tansah sambat pangeran | mangu ngadhuh Ni Ekawarna andulu | sira Dèwi Ekawarna | lara-lara anangisi ||

23. sang dyah amicarèng nala | langar têmên wong iki sun arani | anangisi kang tumênggung | bari ningali mringwang | sok ngujiwat yèn ningali maring ingsun | iku atine wong ala | sing pinangan buta putih ||

--- 158 ---

pangkon mami ||

25. sok si kakang waloyaa | sêjatine sun aturakên benjing | ala polahe wong iku | si dhongkah larah-larah | panangise angiwat sarwi angguyu | lamun ningali maringwang | ludhês kèlês nyalawadi ||

26. Sastrawijaya ris mujar | lah bokayu pinarêka ing ngriki | andika mêtêki suku | padane raka dika | ingkang kiwa padane adhêm ajêlu | sang dyah amicarèng nala | gêlêma sandhing wong baring ||

27. mujar Dèwi Surèngrana | awungua pangeran gusti mami | yèn darbea sakit êsur | dene nora papoyan | apa baya jêjampine gustiningsun | kusuma di ing Cêmara | pênangise ngusap wèni ||

39. Pupuh Sinom ingkang gumanti

1. lamun awurura[114] braja | tan ana tilas jêmparing | nora babak nora bunyak | nora ngêlêng nora titis | dene têka tan eling | dhuh gusti pangran tumênggung | baya sakit punapa | pangeran ki adipati | awungua pawongane lara brăngta ||

2. lah pangeran tingalana | cèthine kawêlasasih | tiwas têmên amawongan | tan bisa rumêksa gusti | yèn pangeran ngêmasi | ingsun bandhutên[115] karuwun | ya sangking ing dêlahan | pangeran dadosa gusti | alaningsun akêras wani wong lanang ||

3. pangeran lamun sun sawang | sêmune saya awingit | kasaru Ki Răngga prapta | lan sagunge para putri | sadaya sami manjing | maring jro pakuwon sampun | andhèr ing pêlataran | sadaya sami prihatin | ki tumênggung mêksih tan emut ing purwa ||

4. mujar Dèwi Surèngrana | awungua ki dipati | agung gunakayaningwang | tur padha putri utami | cangkramanana gusti | ya pangeran ki tumênggung | sagunge putri tawan | sadaya andika sihi | awungua pangeran suka wiryaa ||

5. sira Dèwi Surèngrana | asung gantèn maring laki | dinulangakên pyambak |[116] nora supe angingkêmi | Klana Jayadiluwih | pêrandene mêksih kantu | sakèhe putri tawan | sadaya gawok ningali | pan sêdaya amicarèng jrone nala ||

6. prajurite wong Ngurawan | mênanga prang nandhang agring | lamuna kapanggiha lênggah |[117] layak warnane apêkik | gawok ingsun ningali | andulu mring garwanipun | aprang anitih rata | pangamuke angajrihi | ngularana wanodya măngsa oliha ||

7. lah iku putri utama | ayu tur prawirèng jurit | layake wani ing priya | garwane ki adipati | pamulune kêtawis | layake dêrman ing kakung | wêtarane kiwala | akung musthikane èstri | têtêkone èsmu kêras tur prasaja ||

8. mujar putri ing Lumajang | nadyan wania ing laki | layak dèn ugung ing priya | angulari apa malih | têmbe mangke ningali | wanodya wani prang pupuh | prandene mangko ana | wanodya dadi prajurit | wantarane bok tumênggung panasbaran ||

--- 159[118] ---

[...] |[119] [...] | [...] ||[120]

--- 177 ---

40. Mijil[121]

1. [...] | [...] | [...] | siniwakèng anèng ing nêgari | raka sakèh putri | jumênênga ratu ||[122]

2. Klana Jayakusuma nauri | adhuh jiwaningong | sapta jalma kulèna ta anggèr | ing dêlahan ing kêpatèn benjing | dèn piyandêl gusti | tan nyidrani wuwus ||

3. sun rewangi sapati saurip | awèta karongron | nadyan sangking pralaya parane | atatua karo bêlah sisih | tan ajrih ing pati | dewa pun tumênggung ||

4. ingsun mirah lir bramara sari | ing gêgona andon | awor riris lan mêndhung praptane | tansah ngisêp madune kang sari | mêngkono kang ati | dhuh ratuning ayu ||

5. kadya tunjung nèng têngah jêladri | pan baya kang among | têksaka naga têngga karine | ewamangkana ingsun langèni | amung ingkang kèsthi | sihe radèn ayu ||

6. datan bêtah ngong anêhêng brangti | tan sande kalungron[123] | saya nglayung kawula mas anggèr | yèn satmatanên dadi pati |[124] lir matia urip | mulat sang dewa yu ||

7. lir bramara amunga ri-sari | midêr ing kêlangon | eman lamun luntura sarine | mangkana wau ingkang turun êsih |[125] pangemane ngênting | yèn mêdhara kayun ||

8. andêrs madu kusumaning sari | dewataning turon | rêtna kumala lan widurine | baya jumantên mirah ingukir | kang dadya dyah ari | gèn kawula nyatu ||

9. putri ngêndi kang mênanga tandhing | lan sang anèng panon | anunggua ing rat ingsun radèn | dèn tumêka patya sang punang panji |[126] măngsa tuka tandhing | miris sang dewa yu ||

10. rinarêngih sarwi dèn sungkêmi | adhuh jiwaningong | punang panji

[Ilustrasi]

--- 178 ---

gagahan rahadèn | tan wikan lamun putri pêpuji | patènana gusti | apdine wulangun ||

11. dosane ngapdi dènnya angalap sih |[127] tan wruh yèn kalamon | yèn kawula wong papa arane | kumandama[128] ing putri kang singgih | tan ana dugèng ragi |[129] anukmèng dewa rum ||

12. mugi awèta dadya gusti |[130] sang murtining sinom | andasihna dhatêng kawulane | sakarsa angrèh sang kadi Ratih | asrah pati urip | tan lênggana kayun ||

13. lininggihkên maring pangkon aglis | sira sang lir kaot | sarwi nata-nata sêsinome | juwitaning rat sang mindha Ratih | wancine pêpuji | nora trisnèng kakung ||

14. ingkang sawang pan mênur rinujit | kang asung wirangrong | awèh edan sapangandikane | gawe gêla-gêlane kang ati | satuwuk ngong urip | pan durung anêmu ||

15. suka corên mring gantenan gusti | mênawa apapon | sihing apdi datan liyan anggèr | nadyan kramaa putri ing linuwih |[131] katura dyah ari | êrèhên lan ingsun ||

16. yèn sun gugu êninge jro ati | lir muksa ing ngênggon | sarya mênggah kusumèng nalane | nora liyan mung sang kadi Ratih | kadya wor ing ati | sira pujya ngadhuh ||

17. surating gêgana tutung randi | lir pasotyaning wong | pan sadalu katrangan sarine | dènnya ngungkih ing sari tanpolih | têtuhu kang muni | kadya nutuh kayun ||

18. wus sinambut wau sang lir Ratih | ingêmban tan alon | mênggah ingaras mawang citrane | pangarase pan awanti-wanti | sangking byating brangti | srinatane umyung ||

1	antos. (kembali) antos.
2	sêmana (dan di tempat lain). (kembali) sêmana (dan di tempat lain).
3	Kurang satu suku kata: baguse lir Yyang Asmara. (kembali) Kurang satu suku kata: baguse lir Yyang Asmara.
4	Lebih satu suku kata: opyaking kang wadya gumrah. (kembali) Lebih satu suku kata: opyaking kang wadya gumrah.
5	kacolongan. (kembali) kacolongan.
6	kamanungsanipun. (kembali) kamanungsanipun.
7	Lebih satu suku kata: sănggawêtdhi mas cinawi. (kembali) Lebih satu suku kata: sănggawêtdhi mas cinawi.
8	bintulu. (kembali) bintulu.
9	Lebih satu suku kata: kang arsa bêdhah Bali. (kembali) Lebih satu suku kata: kang arsa bêdhah Bali.
10	Lebih satu suku kata: pan sêdaya wlas dhatêng Astrawijaya. (kembali) Lebih satu suku kata: pan sêdaya wlas dhatêng Astrawijaya.
11	amêjanani. (kembali) amêjanani.
12	Kurang satu suku kata: sapa sintên ingkang amuruk ing kina. (kembali) Kurang satu suku kata: sapa sintên ingkang amuruk ing kina.
13	Kurang satu suku kata: sarwi gambang mongkok uni. (kembali) Kurang satu suku kata: sarwi gambang mongkok uni.
14	aya. (kembali) aya.
15	Kurang satu suku kata: saosêna siji aja na kari. (kembali) Kurang satu suku kata: saosêna siji aja na kari.
16	panasbaran. (kembali) panasbaran.
17	Lebih satu suku kata: kêrasira amupugi ing wingit. (kembali) Lebih satu suku kata: kêrasira amupugi ing wingit.
18	Lebih satu suku kata: pun Klana Jayakusuma. (kembali) Lebih satu suku kata: pun Klana Jayakusuma.
19	Lebih satu suku kata: Dipati Gêmbong balane kèh mati. (kembali) Lebih satu suku kata: Dipati Gêmbong balane kèh mati.
20	gêmpang. (kembali) gêmpang.
21	Lebih satu suku kata: Adipati ing Nglasêm lan Garêsik. (kembali) Lebih satu suku kata: Adipati ing Nglasêm lan Garêsik.
22	Lebih satu suku kata: Dipati Sidayu tulung. (kembali) Lebih satu suku kata: Dipati Sidayu tulung.
23	Lebih dua suku kata: rame syarane kang jurit. (kembali) Lebih dua suku kata: rame syarane kang jurit.
24	Lebih satu suku kata: kalindhih Dipati Jipang. (kembali) Lebih satu suku kata: kalindhih Dipati Jipang.
25	Kurang satu suku kata: pêpulih mêksa kalindhih. (kembali) Kurang satu suku kata: pêpulih mêksa kalindhih.
26	larut. (kembali) larut.
27	Sandikoripan (dan di tempat lain). (kembali) Sandikoripan (dan di tempat lain).
28	Lebih satu suku kata: ningali wong ajurit. (kembali) Lebih satu suku kata: ningali wong ajurit.
29	Lebih satu suku kata.: Băndayuda kang matèni. (kembali) Lebih satu suku kata.: Băndayuda kang matèni.
30	Lebih satu suku kata: kang mati tumpang tindhih. (kembali) Lebih satu suku kata: kang mati tumpang tindhih.
31	endhe. (kembali) endhe.
32	Lebih satu suku kata : Yudapati matèni. (kembali) Lebih satu suku kata : Yudapati matèni.
33	Lebih satu suku kata : Yudapati matèni. (kembali) Lebih satu suku kata : Yudapati matèni.
34	Lebih satu suku kata : Yudapati matèni. (kembali) Lebih satu suku kata : Yudapati matèni.
35	binandhusan. (kembali) binandhusan.
36	Lebih satu suku kata: Jasantika kang matèni. (kembali) Lebih satu suku kata: Jasantika kang matèni.
37	Lebih satu suku kata: Tumênggung kang matèni. (kembali) Lebih satu suku kata: Tumênggung kang matèni.
38	wadana. (kembali) wadana.
39	anêba. (kembali) anêba.
40	dimon (dan di tempat lain). (kembali) dimon (dan di tempat lain).
41	Lebih satu suku kata: umpêtan ing sor têrngguli. (kembali) Lebih satu suku kata: umpêtan ing sor têrngguli.
42	Kurang satu suku kata: alon ki adipati. (kembali) Kurang satu suku kata: alon ki adipati.
43	ênya. (kembali) ênya.
44	ngarsi. (kembali) ngarsi.
45	onclang. (kembali) onclang.
46	pangajapaningsun. (kembali) pangajapaningsun.
47	Lebih satu suku kata: dene sira rupa kakung. (kembali) Lebih satu suku kata: dene sira rupa kakung.
48	Lebih satu suku kata: wontên jwata nuruni. (kembali) Lebih satu suku kata: wontên jwata nuruni.
49	Lebih satu suku kata: kang cinandhi awiyat. (kembali) Lebih satu suku kata: kang cinandhi awiyat.
50	Lebih satu suku kata: Lebih satu suku kata: mlêbêt mantri kaneman. (kembali) Lebih satu suku kata: Lebih satu suku kata: mlêbêt mantri kaneman.
51	anênumpu. (kembali) anênumpu.
52	Kurang satu suku kata: lawan darijine pira. (kembali) Kurang satu suku kata: lawan darijine pira.
53	Lebih satu suku kata: lênggut liman yèn mlampah. (kembali) Lebih satu suku kata: lênggut liman yèn mlampah.
54	cêngkramani. (kembali) cêngkramani.
55	Lebih satu suku kata: Prabu Jayalêngkara. (kembali) Lebih satu suku kata: Prabu Jayalêngkara.
56	pocot (dan di tempat dan bentukan lain). (kembali) pocot (dan di tempat dan bentukan lain).
57	Kurang satu suku kata: padha miyarsa pawarta. (kembali) Kurang satu suku kata: padha miyarsa pawarta.
58	kêkothote. (kembali) kêkothote.
59	pothol. (kembali) pothol.
60	Kurang satu suku kata: dèn asilih palastraa. (kembali) Kurang satu suku kata: dèn asilih palastraa.
61	pratandhane. (kembali) pratandhane.
62	Lebih satu suku kata: Nyai Sèbêtan wingking. (kembali) Lebih satu suku kata: Nyai Sèbêtan wingking.
63	Lebih satu suku kata: sri bopati ngandika. (kembali) Lebih satu suku kata: sri bopati ngandika.
64	Lebih satu suku kata: lagya timbalan wêtcona. (kembali) Lebih satu suku kata: lagya timbalan wêtcona.
65	Lebih satu suku kata: Klana Jayakusuma. (kembali) Lebih satu suku kata: Klana Jayakusuma.
66	Kurang satu suku kata: binotan tawok jêmparing. (kembali) Kurang satu suku kata: binotan tawok jêmparing.
67	dandana. (kembali) dandana.
68	Lebih satu suku kata: Putri Băndayuda linggih. (kembali) Lebih satu suku kata: Putri Băndayuda linggih.
69	Kurang satu suku kata: barikêkan ananging ta gêlis lêtjar. (kembali) Kurang satu suku kata: barikêkan ananging ta gêlis lêtjar.
70	Lebih satu suku kata: dha toh kêncana reyal. (kembali) Lebih satu suku kata: dha toh kêncana reyal.
71	Lebih satu suku kata: putri kêkalih marahi. (kembali) Lebih satu suku kata: putri kêkalih marahi.
72	Lebih satu suku kata: wong acuki pijêr nyulik. (kembali) Lebih satu suku kata: wong acuki pijêr nyulik.
73	Kinanthi. (kembali) Kinanthi.
74	Lebih satu suku kata: norana dharatan ketang. (kembali) Lebih satu suku kata: norana dharatan ketang.
75	Kurang satu suku kata: kadi gêrah ing jro puri. (kembali) Kurang satu suku kata: kadi gêrah ing jro puri.
76	Halaman 143 sampai dengan 146 tidak ada. (kembali) Halaman 143 sampai dengan 146 tidak ada.
77	Kurang tiga suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada. (kembali) Kurang tiga suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada.
78	Kurang lima gatra: ke-3 (8e(o)), ke-4 (8a), ke-5 (7a), ke-6 (8u), dan ke-7 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada. (kembali) Kurang lima gatra: ke-3 (8e(o)), ke-4 (8a), ke-5 (7a), ke-6 (8u), dan ke-7 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada.
79	Nomor pupuh ini dan bait-bait seterusnya belum tentu benar, mengingat ada 4 halaman hilang. (kembali) Nomor pupuh ini dan bait-bait seterusnya belum tentu benar, mengingat ada 4 halaman hilang.
80	Kurang lima suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. (kembali) Kurang lima suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada.
81	Kurang lima gatra: ke-1 (8u), ke-2 (8i), ke-3 (8a), ke-4 (8i), dan ke-5 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. (kembali) Kurang lima gatra: ke-1 (8u), ke-2 (8i), ke-3 (8a), ke-4 (8i), dan ke-5 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada.
82	bokong. (kembali) bokong.
83	samya. (kembali) samya.
84	Kurang satu suku kata: angaturakên bongkokan. (kembali) Kurang satu suku kata: angaturakên bongkokan.
85	Kurang satu suku kata: wus apêpêk munggèng ngarsa. (kembali) Kurang satu suku kata: wus apêpêk munggèng ngarsa.
86	Lebih satu suku kata: pantês ngrayung-rayung. (kembali) Lebih satu suku kata: pantês ngrayung-rayung.
87	ngêlesot. (kembali) ngêlesot.
88	Kurang satu suku kata: aningali Sang Dyah Ekawarni. (kembali) Kurang satu suku kata: aningali Sang Dyah Ekawarni.
89	Lebih satu suku kata: Sastrawijaya micarèng ati. (kembali) Lebih satu suku kata: Sastrawijaya micarèng ati.
90	Lebih satu suku kata: wingi bokyu kapapag ing margi. (kembali) Lebih satu suku kata: wingi bokyu kapapag ing margi.
91	Kurang satu suku kata: yèn kadange mring ki adipati. (kembali) Kurang satu suku kata: yèn kadange mring ki adipati.
92	ana. (kembali) ana.
93	amumpuni. (kembali) amumpuni.
94	kêlapa. (kembali) kêlapa.
95	Lebih satu suku kata: Astrawijaya tansah ngling ati. (kembali) Lebih satu suku kata: Astrawijaya tansah ngling ati.
96	Lebih satu suku kata: Astramiruda alon nauri. (kembali) Lebih satu suku kata: Astramiruda alon nauri.
97	Lebih satu suku kata: ala rupane pan sungkan gawe. (kembali) Lebih satu suku kata: ala rupane pan sungkan gawe.
98	Lebih satu suku kata: aja kapalang gèn ingsun ngabdi. (kembali) Lebih satu suku kata: aja kapalang gèn ingsun ngabdi.
99	rokok. (kembali) rokok.
100	muni. (kembali) muni.
101	Kurang dua suku kata:watang putung parise kalawan pêdhang. (kembali) Kurang dua suku kata:watang putung parise kalawan pêdhang.
102	Lebih dua suku kata: nèng têngah ara-ara. (kembali) Lebih dua suku kata: nèng têngah ara-ara.
103	wêsi (dan di tempat lain). (kembali) wêsi (dan di tempat lain).
104	prihên. (kembali) prihên.
105	Kurang satu suku kata: Kêlana Jayadiluwih. (kembali) Kurang satu suku kata: Kêlana Jayadiluwih.
106	Halaman 155 sampai dengan 156 tidak ada. (kembali) Halaman 155 sampai dengan 156 tidak ada.
107	Kurang empat gatra: ke-4 (7a), ke-5 (12u), ke-6 (8a), dan ke-7 (8i). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada. (kembali) Kurang empat gatra: ke-4 (7a), ke-5 (12u), ke-6 (8a), dan ke-7 (8i). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada.
108	Kurang tiga suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. (kembali) Kurang tiga suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada.
109	Kurang enam gatra: ke-1 (8a), ke-2 (11i), ke-3 (8u), ke-4 (7a), ke-5 (12u), dan ke-6 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. Nomor urut bait ini dan seterusnya mestinya salah, karena pupuh ini ada yang hilang 2 halaman. (kembali) Kurang enam gatra: ke-1 (8a), ke-2 (11i), ke-3 (8u), ke-4 (7a), ke-5 (12u), dan ke-6 (8a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. Nomor urut bait ini dan seterusnya mestinya salah, karena pupuh ini ada yang hilang 2 halaman.
110	Lebih satu suku kata: tur padha gawa glanggang. (kembali) Lebih satu suku kata: tur padha gawa glanggang.
111	Kurang satu suku kata: ingkang panggah sirna larut kathah lampus. (kembali) Kurang satu suku kata: ingkang panggah sirna larut kathah lampus.
112	Lebih satu suku kata: mrih kiwule kang yuda. (kembali) Lebih satu suku kata: mrih kiwule kang yuda.
113	anandhang. (kembali) anandhang.
114	awurua. (kembali) awurua.
115	banjutên. (kembali) banjutên.
116	Kurang satu suku kata: dinulangakên piyambak. (kembali) Kurang satu suku kata: dinulangakên piyambak.
117	Lebih satu suku kata: lamun kapanggiha lênggah. (kembali) Lebih satu suku kata: lamun kapanggiha lênggah.
118	Halaman 159 sampai dengan 176 tidak ada. (kembali) Halaman 159 sampai dengan 176 tidak ada.
119	Kurang enam suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada. (kembali) Kurang enam suku kata. Semestinya suku kata yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada.
120	Kurang dua gatra: ke-8 (8i) dan ke-9 (12a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada. (kembali) Kurang dua gatra: ke-8 (8i) dan ke-9 (12a). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman yang tidak ada.
121	Nomor pupuh ini dan bait-bait seterusnya belum tentu benar, mengingat ada 18 halaman hilang. (kembali) Nomor pupuh ini dan bait-bait seterusnya belum tentu benar, mengingat ada 18 halaman hilang.
122	Kurang tiga gatra: ke-1 (10i), ke-2 (6o), dan ke-3 (10e). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada. (kembali) Kurang tiga gatra: ke-1 (10i), ke-2 (6o), dan ke-3 (10e). Semestinya gatra yang kurang ini terdapat di halaman sebelumnya yang tidak ada.
123	kaluron. (kembali) kaluron.
124	Kurang satu suku kata: yèn ta satmatanên dadi pati. (kembali) Kurang satu suku kata: yèn ta satmatanên dadi pati.
125	Lebih satu suku kata: mangkana wau ingkang turun sih. (kembali) Lebih satu suku kata: mangkana wau ingkang turun sih.
126	Lebih satu suku kata: dèn tumêka patya punang panji. (kembali) Lebih satu suku kata: dèn tumêka patya punang panji.
127	Lebih satu suku kata: dosane ngapdi dènnya ngalap sih. (kembali) Lebih satu suku kata: dosane ngapdi dènnya ngalap sih.
128	kumadama. (kembali) kumadama.
129	Lebih satu suku kata: tanna dugèng ragi. (kembali) Lebih satu suku kata: tanna dugèng ragi.
130	Kurang satu suku kata: mugi awèta dadiya gusti. (kembali) Kurang satu suku kata: mugi awèta dadiya gusti.
131	Lebih satu suku kata: nadyan kramaa putri linuwih. (kembali) Lebih satu suku kata: nadyan kramaa putri linuwih.

Penanggalan

Leksikon

Telusuri

Panji Jayakusuma, Staatsbibliothek zu Berlin (Ms. or. quart. 2112), abad ke-19, #912 (Pupuh 28–40)

Pencarian Teks

28. Pupuh Kinanthi kang gumanti

29. Pupuh Sinom ingkang ganti

30. Pupuh Pangkur ingkang gumanti

31. Durma gumanti

32. Pupuh Sinom ingkang gumanti

33. Pupuh Kênanthi[73] gumanti

34. Sêmaradona gumanti

35. Kinanthi[79]

36. Mijil

37. Pupuh Durma ingkang gumanti

38. Pupuh Pangkur ingkang gumanti

39. Pupuh Sinom ingkang gumanti

40. Mijil[121]