Bausastra Indonesia-Jawi, Purwadarminta, c. 1939, #1979 (Bagian SY–Z)

SY

sya'ban

sasi Ruwah.

syafa'at

supangat (bêrkah).

syafakat

syafkat: wêlas asih.

syah

ratu.

syahadat

sahadat.

syahbandar

panggêdhe palabuhan.

syahdan

anadene, banjur.

syahid

saksining kanyataan.

syahwat

sahwat.

syak

sumêlang, samar, gojag-gajêg.

sya'ir

kidungn; kc. sair.

syal

cal.

syam

nagara Siria.

syamsiah

tahun syamsiah: tahun srêngenge.

syamsyir

pêdhang.

--- 176 ---

syamsu

srêngenge.

syara'

sarak, anggêr-anggêring agama.

syaraf

(ilmu) paramasastra.

syarat

1 janggêlan; 2 wêwaton.

syari'at

sarengat, anggêr-anggêr.

syarif

sarip.

syawal

sasi Sawal.

syeh

sèh (kyai, bêndara).

syukur

sokur, matur nuwun.

T

ta'

ora; ta'kan jangan: aja tan ora (kudu).

ta'adib

piwulang bêcik, panggulawênthah bêcik; dita'adibkan: diwulang wuruk.

ta'ajub

gumun, eram.

ta'ala

mahaluhur.

ta'at

mbangun miturut marang Kang Kuwasa, utama uripe.

tabah

I têbah, gêblog; menabah: ngukur nganggo têbah (gêblog). II tatag, panggah atine.

tabak

bngs. talam gêdhe nanggo[1] sikilan.

tabal

I bêdhug kanggo ngundhangake jumênêngan ratu; ditabalkan: dikêpyakake ênggone jumênêng ratu. II ar. dolanan bngs. dham-dhaman.

taban

ar. wit.

tabaraka

muga olèh bêrkah!

tabia

bngs. kêndhang cilik.

tabi'at

watak, bêbudèn.

tabib

dhukun, dhoktêr, ahli tamba.

tabik

tabe, pakurmatan; diberi tabik: ditabiki; minta tabik: kula nuwun.

tabir

gubah, langse, gêbêr; tabir mabir: langse warna-warna.

ta'bir

katêrangan têgêsing impèn lsp; dita'birkan: ditêrangake maknane (tmr. impèn lsp.)

tabkit

ditabkitkan: disrêngêni, disênggrang.

tabuh

1 tabuh (bêdhug, gamêlan lsp); 2 bêdhug (kanggo têngara); menabuh: nabuh gamêlan lsp; tabuh-tabuhan: têtabuhan (gamêlan lsp).

tabuhan

bngs. tawon.

tabun

menabun: kumêlun nggêmbulêng tmr. kêbul.

tabung

1 bumbung kanggo wadhah dhuwit, taji lsp; 2 kas, celengan; ditabungkan: dicèlèngi; tabungan: celengan.

tabur

ditabur: disêbar, disawur-sawurake; ditaburi: disêbari; ditaburkan: disêbarake disawurake, diwratakake; bertaburan: pating slêbar.

tabut

pêthi prajanjian.

tadah

ditadah: ditadhahi.

tadah-peluh

tadhah kringêt.

tadbir

prentah, pranatan; ditadbirkan: diprentah, dipranata.

tadi

mau.

tafakkur

ngangên-angên, ngêningake cipta.

tafsir

tapsir (katêrangan surasaning koran); ditafsirkan: ditapsiri, ditêgêsi maknane.

tagak

ditagak: ditêmpuh, ditrajang tmr. bêbaya lsp.

tagal

watu ing pasisir.

tagan

urunan, toh, undhi.

tagar

gludhug.

tagarak

udan ès.

tagih

ditagih: ditagih; ketagihan: kêtagihan.

tagil

jalu.

tagur

bertagur: kêrêngan ana ing banyu (kapyuk-kapyukan lsp).

tah

I êmbuh; kc. entah. II panambang mratelakake pitakon gojag-gajêg, up. apatah sebabnya (baya apa sababe).

tahadi

mau, dhèk mau.

tahak

bertahak: antop glègèkan.

tahan

1 bêtah, awèt; 2 (ut. bertahan) panggah, tanggon, kuwat; 3 sabar; ditahan: 1 disandhang, disangga kalawan sabar tmr. sangsara lsp.; 2 dicandhêt, diduwa, dicêgah; 3 ditahan tmr. prakara, pasakitan lsp; 4 ditrap, dipasang tmr. pasangan, wuwu lsp.; ditahani: 1 dibêtahake; 2 dicandhêt, dipênggak tmr. hawa nêpsu lsp.; dipertahankan: dikukuhi, dikêncêngi, ditanggulangi; pertahanan: pananggulang.

tahana

kaluhuran, kamulyan; duduk bertahana: linggih nggêdhangkrang.

--- 177 ---

tahang

jurang jêro nanging ciyut.

tahar

bertahar: 1 ngêngurangi; 2 wani nadhahi bêbaya, pakewuh lsp; ditahar(kan): dicandhêt (ora diwènèhake).

tahjut

nglilir, tangi turu; sembayang tahjut: sêmbayang yèn pinuju nglilir.

tahi

1 tai, 2 têtai, up. tahi bêsi; 3 rêrêgêd, up. tahi mata (blobok) tahi têlinga (curêk); 4 êndhêg-êndhêg, up. tahi kahwa.

tahil

tail (1/16 kati).

tahi-lalat

andhêng-andhêng.

tahir

rêsik, suci; ditahirkan: dirêsiki, disucèkake.

tahkik

kanyataan; ahli tahkik: wong kang ngudi kanyataan (ahli pikir).

tahlil

pêpujian nyêbut la ilaha illa'llah.

tahu

1 wêruh, sumurup; 2 ngêrti, bisa; 3 tau, kulina; tidak tahu menahu: padhadene êmoh wêruh; bertahu-tahu: kumintêr (ambêk ngrêti apa-apa); diketahui: disumurupi, diwêruhi, dingrêtèni; ketahuan: kawêruhan, konangan; pengetahuan: kawruh; setahu: êmbuh; dengan setahu ayahnya: kanthi kawêruhan ing bapakne.

tahun

taun; hari taun: wêton taunan; bertahun-tahun: têtaunan; menaun: naun (nganti sataun).

taiko

lara budhug; kc. kusta.

tajak

1 bngs. wangkil lancip kanggo matun, malik lêmah lsp; 2 kêjèn; menajak: nggarap lêmah nganggo tajak.

tajali

wêdharaning Allah (têrang pangrêtine marga olèh wisik).

tajam

landhêp.

tajau

bngs. èncèh.

taji

1 taji; 2 bngs. lading cilik.

tajin

tajin, kanji; ditajinkan: dikanji.

taju

I 1 nyongat; 2 kuku êmas ut. slaka kanggo rêrênggan; menaju: nyongat. II ut. tajuk: makutha.

tajung

ar. tênunan Bugis.

tajur

1 buntuting wuwu; 2 (menajur) dawa nglojok ing sêgara tmr. pulo lsp.

tajrib

kupiya, panêmu.

tajwid

bêcik lan bênêr pakêcapane tmr. maca, ngaji.

tak

ora.

takah

tataran ing prau kanggo munggah; kc. takuh.

takak

kain takak (bertakak): sarung sambungan; ditakak: disambung sarana didondomi supaya mundhak amba tmr. layar, sarung lsp.

takal

kerekan, katrol.

takang-takik

sakèhing gêrêtan (tataran, gêthêtan).

takar

I bngs. klênthing porsêlin wêton Tiongkok, II takêran; ditakar: ditakêr.

takat

nganti têkan ing.

takbir

têkbir, têkbiran.

takdir

takdir, pêpêsthèn; ditakdirkan: tinakdir, pinêsthi.

takdis

suci, disucèkake.

takhayul

takhyul, gugon-tuhon.

takhta

(-kerajaan): dhampar palênggahan; ditakhtakan: dijumênêngake ratu.

taki

menaki: tukaran, rêgêjêgan, padon.

takik

kowekan ing wit, tataran; ditakik: ditatari, dikowèki (kyt. wit karèt lsp); kc. takang-takik.

takir

takir; kc. limas.

takuh-takah

1 mawa tataran (gêrêtan lsp). warna-warna, pating plênggik; 2 ent. sakèhing pratingkah (ala bêcik warna-warna).

takuk

tataran; ditakuk: ditatari.

takung

mênêb; ditakung: diênêbake.

takur

menakur: ndhungkluk, nungkul.

takut

wêdi, ering; di(ke)takuti: diwêdèni; ketakutan: wêdi; penakut: (wong) jirih.

takrim

pangabêkti, pangaji-aji.

taksir

I kainan, weya, sêmbrana. II ditaksir: ditêksir, dikira-kira.

takwim

pananggalan (almanak).

tal

wit tal.

tala

ditala: dilaras; setala: laras; penala: piranti kanggo nglaras.

talai

menalai: rêmbên, ora cekat-cèkêt.

talak

I talak pêgatan; ditalak: dipêgat. II ditalak: diuja sakarêpe.

talam

talam, tembor.

talan

ar. wit.

talang

1 ar. iwak sagara; 2 ar. pring; 3 talang; bujang talang: jaka tuwa.

talar

ut. bertalaran: blaka suta, ngêblak, ngèdhèng barès.

talas

talês.

tali

1 tali, tampar, sakabèhe kang kaya tali

--- 178 ---

kyt. godhi, apus, gadhag lsp; 2 rentengan dhuwit; 3 (se-) satali (f 0.25): bertali: gêgayutan karo, sêsambungan karo; bertali-tali: urut-urutan sêsambungan.

tali-air

1 kalenan; 2 corak galêr-galêr ing gêgambaran.

tali-api

upêt.

tali-arus

ilining banyu.

tali-duga

tampar dianggo njajagi sêgara.

taligrap

telegrap, telegram.

ta'lik

taklèk, janggêlan ut. prajanjian tmr. pêgatan.

tali-kang

apus kêndhali.

tali-leher

1 kalung; 2 dhasi.

ta'lim

I ut. ta'zim: taklim, pakurmatan. II piwulang, wêwuruk.

tali-perut

usus.

talipun

tilpun.

tali-pusat

usus ari-ari.

tali-temali

warna-warnaning tampar ing prau.

tali-tudung

bewok.

talkin

tlêkim (wêwarah marang wong kang arêp mati).

talu

wiwit; talu bertalu, bertalu-talu: ambal-ambalan, bola-bali.

ta'luk

1 têluk, nungkul; 2 wêwêngkon, jajahan; dita'lukkan: 1 ditêlukake; 2 dibawahake.

talun

bertalun; ngumandhang.

tam

swara mak glêgêr, gludhug.

tama'

murka, srakah.

tamadadun

tata-susila.

tamah

kc. rajah-tamah; ramah-tamah.

tamam

rampung, êntèk.

taman

taman, patamanan.

taman perdiaman

tanah pêrdikan.

taman-pustaka

pabukon.

taman sari

taman kêkêmbangan.

tamar

kurma.

tamarhindi

asêm.

tamasya, temasya

tontonan, pasawangan kang adi aèng; hari tamasya: dina karameyan; bertamasya: lêlungan ndêdêlêng pasawangan kang apik-apik.

tamat

tammat, tamat, katam.

tambah

ut. bertambah: wuwuh, mundhak; ditambah: diwuwuhi, diundhaki, diimbuhi; tambahan: wuwuhan, undhakan, imbuh; tambahan pula (lagi): lan manèh, karo manèh, wuwuh-wuwuh.

tambai

lêlagoning wong nyambutgawe (wêlahi lsp).

tambak

1 tanggul; 2 tambak (blumbang kanggo ngingu iwak); ditambak: ditambak, ditanggul, dibêndung, ditablêg.

tambal

ditambal: ditambal.

tamban

(-jebu, -setu) ar. iwak sagara.

tambang

I ditambang: ditambangi, dipraoni; ditambangkan: ditambangake, dipraokake, disabrangake; tambangan: tambangan. II pamêlikan; anak tambang: wong kang padha nyambut gawe ing pamêlikan. III ditambang(kan): 1 dipasang tmr. layar, jaring lsp.; 2 didokok ing kramatan lsp. supaya sêtijab tmr. tamba lsp.

tambar

ditambari: ditambani; tiada tertambar: ora kêna ditambani.

tambat

ditambat: dicancang, digandhèng; ditambati, ditambatkan: ditalèni kêncêng, dicêncang karo; tambatan hati: kang disihi (ditrêsnani).

tambera

ar. iwak lan ar. wit.

tambi

panyêbut marang wong Kêling (atêgês kowe).

tambo

babad, naluri.

tambu

babad, naluri; kc. tambo.

tambul

I nyamikan, ombèn-ombèn. II gêndam, jantur; menambul: nggêndam, njantur.

tambun

lêmu wêwêg; ditambunkan: dilêlêmu.

tambung

cênthula, kurang ajar; pertambung: wong kurang ajar.

tambur

tambur.

tambus

ditambus: diurug, ditablêg; kc. timbun.

tameng

tamèng.

tammat

tamat, katam, rampung.

tammatu'lkalam

ing wasana (kanggo ing layang ibêran).

tampa

panyana, pangira; menaruh tampa: duwe pangira (panyana); salah tampa: klèru tampa; ditampa: dikira, dinyana.

--- 179 ---

tampah

kc. tempah.

tampak

katon, katone kaya; nampak: 1 wêruh; 2 katon, ngaton; ditampakkan: dikatonake diwêruhake.

tampal

1 tambal(an); 2 lepa; ditampal(kan): 1 ditambal; 2 dilepa.

tampal-besi

ar. têtuwuhan.

tampan

bêcik (tmr. pawakan lsp.), ngèngrèng (tmr. pasawangan lsp.); prayoga (tmr. dununging panggonan, tatanan lsp.).

tampang

I 1 wrata tmr. irisan lsp; 2 (ut. penampang) lumahing barang kang diiris, digraji, digêbing lsp.; 3 irisan blebekan; 4 timah blebekan (½ ut. 2 kati); 5 ar. dhuwit jaman biyèn ajine ± 12 sèn; ditampang: diiris lsp. ilap-ilapan kayata ngiris roti, daging lsp. II (-burung, -manis) ar. wit.

tampar

tabok, tampêk; ditampar(i): ditabok, ditampêk; tamparan: panabok; tamparan nyamuk: têpak, walikat.

tampas

ditampas: dikêpras, dipapras, dirata.

tampi

ditampi: ditapèni, diintêri.

tampias

tampu; kc. tempias.

tampik

ditampik: ditampik.

tampil

(-kemuka): maju (arêp sêsorah, nêsêk mungsuh lsp.); ditampilkan: diajokake, diangsahake tmr. prajurit, dicêpakake tmr. têtunggangan lsp.

tampin

bngs. conthong godhong sagu.

tampoi

(-batang, -bunga): ar. wit.

tampu

têbah, gêblog.

tampuk

1 blongsong ut. tutup tmr. bantal, kasuran lsp; 2 slaga (ing kêmbang ut. woh), pucuking gantilan kang gathuk karo wite; 3 kupingan (ing gêndhèng, pot lsp.)

tampuk-susu

pênthil ing susu.

tampuk-tampuk

ar. iwak loh.

tampung

I tambal(an); badak tampung: tapir (sênuk); ditampung: ditambal. II ditampung ut. ditahan tampung: ditadhahi kyt. lêgèn ditadhahi ing bumbung.

tamsil

sanepa, pêpindhan; ditamsilkan: disanepakake.

tamu, tetamu

dhayoh.

tamuk

ar. iwak sagara.

tan

(-kuda) gêdhogan jaran.

tanafus

ambêkan, napas.

tanah

1 tanah, lêmah, palêmahan; 2 ar. ukuran dawa = 4 hasta; bertanah: 1 ngoyod; 2 manjing ut. ndadi ênggone sêngit lsp.

tanah-air

1 wêwêngkon, laladan; 2 (ut. tanah kelahiran, tanah tumpah darah) tanah kalairan.

tanah-hidup

palêmahan kang ditanduri.

tanah-liat, tanah-pekat

lêmpung.

tanah-mala

lêmpung alus.

tanah-mati

palêmahan bêran (ora ditanduri).

tanah-negara

palêmahan kang diênggoni lan ditanduri.

tanah-sirih

lêmah wêdhi abang.

tanak

bertanak: ngliwêt; di(per)tanak: diliwêt; sepertanak, sepetanak, sepenanak: sapangliwêt.

tanam

bertanam: nênandur; tanam-menanam: bab nênandur; ditanam: ditandur, dipêndhêm; tanaman: tanduran.

tanang

ditanang: digawa srana disangga ing tangan.

tanbiat

wêwêcan.

tancang

kucir.

tanda

tandha, têtêngêr, titikan, ngalamat; ditandai: ditandhani, ditêngêri; pertanda: singanêgara; pertandaan: pratandha, sasmita.

tanda-hayat

tanda-hidup: pawèwèh (barang) minangka tandha pangeling-eling.

tandak

jogèt, tlèdhèk; bertandak: njogèt.

tanda-mata

tandha-mata (pawèwèh ut. barang kanggo pangeling-eling).

tandan

dhompolan ut. rentengan woh (janjangan, tundhun).

tandang

bertandang: sanja, patêmon; ditandangi: 1 disanjani, ditêkani; 2 ditêkani lan dikulaki; ditandangkan: dipamèrake mrana-mrana; pertandangan: pasanjan, sêsanjan.

tandas

I jumblêng. II êntèk babar pisan.

tanda-tangan

tandha-tangan.

tandil

1 opsir kapal sorsorane serang; 2 mandor kabudidayan.

tanding

1 tandhing, babag; 2 taningan, tumpukan barang; bertanding: tandhing, [tan...]

--- 180 ---

[...dhing,] babag; tiada bertanding: tanpa timbang; ditanding: 1 ditandhing; 2 ditaningi, dipantha-pantha tmr. dagangan; pertandingan: adu-adu bal-balan lsp.

tandu(an)

tandhu, tandu berayun: tandhu gandhul.

tanduk

sungu; ditanduk: dibijig, disundhang, digudag.

tandun

zaman tandun: jaman kuna, mêrbung.

tandus

1 bêra, ora ditanduri; 2 sêgara wêdhi.

tang

swara thing, cring.

tangan

tangan, tanganan, lêngênan; lepas tangan: ngèngèr tanpa ingon; (me-) masuk tangan: mèlu cawe-cawe; singkat tangan: cêthil, suthik wèwèh; cepat tangan: lancang; ditangani: 1 ditangani, ditandangi, digarap; 2 dipangan nganggo tangan.

tangan-besi

mung ngêndêl-êndêlake panguwasane.

tangan-dingin

yèn nênambani mandi tmr. dhukun.

tangan-naik

lagi mujur (kêrêp mênang).

tangan-panjang

dawa tangane (clêmêr).

tangan-turun

sêbêl (kêrêp kalah).

tangas

adus banyu angêt, kêmulan disumubi banyu angêt; ditangas: diangêt-angêt sarana dikêmuli lan diuwabi.

tangga

1 andha, undhak-undhakan; 2 kanggo wilangan omah; tangga seniga: andha lanang; tangga sulur batang: undhak-undhakan mubêng.

tanggah

ar. dhuwit timah; penanggahan: pawong(an) ing kraton.

tanggak

ditanggak: disumênèkake (diêndhêgake) tmr. garapan.

tanggal

coplok, copot, ompong; ditanggalkan: dicoplok, dicêthil tmr. untu; 2 diuculi tmr. panganggo; penanggalan: bngs. pêri tanpa awak. II tanggal; penanggalan: pananggalan; almanak.

tanggam

cathokan ing sambungan kayu; ditanggam: 1 disambung nganggo cathokan tmr. kayu; 2 digathukake, dijodhokake.

tanggar

ditanggar: disaguhi arêp digarap nganti rampung.

tangguh

bertangguh: sêmaya; di(per)tangguhkan: disumênèkake, diundur, wêktutune.[2]

tangguk

bngs. serok ut. jaring cilik dianggo golèk urang lsp.

tanggul

I dhêklak-dhêkluk, kompal-kampul tmr. prau; II tanggul.

tanggung

ditanggung: 1 disangga ing pundhak (dipanggul lsp.); 2 disandhang (tmr. sangsara lsp.); dibêtah-bêtahake; 3 ditanggung, disanggêmi; 4 disimpên tmr. wadi, dianggo tmr. jênêng, sêbutan lsp.; ditanggungkan: 1 ditanggungake 2 dibubuhake, dipracayakake, dipasrahake marang; tanggungan: 1 sêsanggan, bubuhan; 2 tanggungan; penanggung: tanggungan (cêkêlan); penanggungan: lêlakon kang disandhang.

tanggung-bulan

têngah-têngahan sasi.

tanggung-jawab

tanggung-jawab.

tangis

tangis; menangis: nangis.

tangkai

I gagang, gantilan, garan. II ut. tangkaian: lumbung.

tangkai-hati

woding ati (kêkasih).

tangkai-pena

gagang pèn.

tangkal

ut. penangkal: srana panulaking bêbaya (jimat, têtulak lsp.); ditangkal: ditulak (disranani) tmr. lêlara lsp.

tangkap

ditangkap: 1 dicêkêl, dicandhak (tmr. maling lsp.); 2 diwisaya tmr. iwak diburu lan dicêkêl tmr. bêburon lsp.; (penyakit, sakit) ketangkapan: lara bêrurte; sepenangkap: sadawaning tangan saka sikut têkan athik-athikaning tangan nggêgêm.

tangkas

cukat, trêngginas.

tangki

jêdhing wadhah banyu ing prau.

tangkil

ditangkil: 1 ditangkil (diadhêp, disowani); 2 ditata tmr. barang-barang.

tangkis

ditangkis(kan): ditangkis.

tangkul

bngs. anco (jaring gêdhe nganggo senggotan); menangkul: golèk iwak nganggo tangkul.

tangkulak

bakul kang kêkulak wulu wêtu.

tangkup

ut. menangkup: tumangkêp, gathuk adu manis; ditangkup: ditangkêbake, diingkêmake.

tanglung

ting roling.

tangsi

tangsi.

--- 181 ---

tani

tani; bertani: têtanèn; pertanian: têtanèn.

tanjak

I nyongat munggah; bertanjak: kaki: jinjit. II nglurug.

tanju

bngs. diyan teplok, wadhah diyan teplok.

tanjul

jirêt (kala) diuncalake kanggo ngala urang lsp.; ditanjuli: dikala (dijirêt) nganggo tanjul.

tanjung

1 tanjung, pongol; 2 wit tanjung; menanjung: 1 mongol; 2 lêlayaran turut tanjung.

tansi

(tali) bngs. kênur ut. kawat rêbab.

tanti

(-baju) pinggiran klambi mawa plipidan bênang êmas.

tanya

bertanya, takon; ditanya(i): ditakoni; pertanyaan: pitakon.

tapa

bertapa: tapa, mêrtapa; pertapa: wong tapa.

tapa-tapa

bngs gêrèh.

tapah

ar. iwak kali.

tapai

I tape. II truwèlu.

tapak

1 (-tangan) èpèk-èpèk; 2 (-kaki) dlamakan, tlapakan; 3 pêcak, têbah; tapak-tapak: 1 thèklèk; gamparan; 2 ar. kewan sagara; menapak: tumapak (ngambah lêmah tmr. bocah); ditapak: dipêcaki, diukur nganggo têbah; (ke-) tapakan: undhak-undhakan.

tapak-tangan

1 èpèk-èpèk; 2 tandha-tangan.

tapak-tukul

isih durung diêlus tmr. gêgarapan.

tapak-canai

wis rampung ut. wis diêlus tmr. gêgarapan.

tapelak

taplak.

tapi

nanging; kc. tetapi.

tapis

ditapis: disaring; tapisan; penapisan: saringan, ayakan.

tapung

(baju-) klambi dawa.

tapuk

bertapuk: 1 mbêsisik, rêgêd; 2 (ut. bertapuk-tapuk): burik.

tara

1 rata (ora mayat, ora mêndhukul); 2 babag, tandhing, timbang; tiada taranya: ora ana kang madha; setara: timbang, babag pêpangkatane lsp.

tarah

rata alus tmr. untu, kayu lsp. ditarah: diprèjèngi tmr. nggarap kayu, watu lsp.; penarah: bngs. pêthèl dianggo mrèjèngi.

tarah baju

klewang Acèh.

tarjamah

salinan, pertalan; ditarjamahkan: disalin, dipêrtal.

tarak

bertarak: cêcêgah, sêsirik.

taram (-temaram)

surêm rêmêng-rêmêng kaya rêmbulan kasaput mêndhung.

tarang

petarangan: patarangan.

tarbil

1 bngs. tamèng; 2 jinising gêndewa dianggo nglêpasake glintiran lêmpung.

tarbus, terbus

topi Turki.

tarekat

1 dêdalan; 2 laku lan tatananing agama (tmr. ngudi kasampurnan); ilmu tarekat: ngèlmu kabatinan (kasampurnan).

tari

jogèd; menari: njogèd.

tarikh

1 petungan taun, titimangsa, waktu; 2 pêpakêm, babad; ditarikhkan: dititimangsani.

tarik

ditarik: 1 ditarik (digèrèt, didudut, dicènèng lsp); 2 dipupu (tmr. beya, wragad, pajêg lsp.), dijupuk (asile, pamêtune lsp.); 3 dibukani (tmr. têmbang, gêndhing).

tarikah

I tarekat. II 1 tinggalane wong mati tanpa waris; 2 randha tanpa sanak sadulur.

taring

1 siyung; 2 lêlancip (kaya siyung).

taris

ditaris: ditalèni ut. digodhi tmr. buntêlan lsp.

tarkas

wadhah panah.

taruh

ditaruh: 1 disèlèh, didokok; 2 dipasang tmr. totohan; 3 (ut. ditaruhkan) dititipake, dipasrahake dikon ngrumati; 4 diduwèni, diingu; menaruh dendam: ngigit-igit (êndhêm-êndhêman); menaruh uang: duwe dhuwit; bertaruh: totohan; bertaruhkan: ngêtohake, totohan arêbut ...; petaruh: 1 barang cêkêlan; 2 toh udhu; pe(r)taruhan: barang titipan.

taruk

thikilan, sogolan.

tarum

tom.

tas

I swara dhor, jêdhot. II ar. wit. III tas.

tasak

sarana dianggo mampêt gêtih; menasak: mampêt gêtih.

tasawuf

ngèlmu tasawup (kasampurnan).

--- 182 ---

tasbih, tesbih

têsbèh.

tasik

tlaga, sêgara.

taslim

bêkti, urmat, supêkêt marang Pangeran.

tasyrih

(ilmu-) ngèlmu anatomi.

tatah

bertatahkan: tinrètès ing intên lsp.; ditatah: diêmbani, ditrètès.

tatal

tatal.

tata-negara

dhapukaning praja.

tatang

ditatang: digawa srana kasangga ing èpèk-èpèk dilumahake ut. dicêkodhongake.

tata-usaha

administrasi.

tatap

makan tatap: landhêp bangêt; ditatap: ditamatake, diiling-ilingi, dipatitisake.

tatih

oyag-ayig arêp tiba tmr. mlaku; ditatih: 1 ditetah (diajari mlaku); 2 ent. diajari nindakake pagaweyan.

tating

ditating: 1 digawa kasangga ing èpèk-èpèk; kc. tatang; 2 dipondhong, diunjukake.

tatkala

nalika.

taubat

tobat marang Allah.

taufik

pitulunganing Allah.

tauhid

tokid.

tauke

daoke (juragan).

taurat, taurit

kitab Torèt.

taul

menaul: njirêt dhayung (jangkar) banjur digantung supaya ora kambah banyu.

ta'un

pagêblug (kolera, pès lsp.).

taung

bngs. lesus ing sêgara.

tawa

di(ke)tawai, di(ke)tawakan: digêguyu; tertawa: gêguyu.

tawak-tawak

bngs. bêndhe gêdhe.

tawakkal, tawakkul

tuwêkal (sumarah ing Allah).

tawalu'

andhap asor.

tawan

ditawan: ditawan.

tawar

I 1 tawa, tawar; 2 cêmplang, sêpa, tanpa rasa; 3 angluh tanpa daya; 4 (-hati) êntèk kakêndêlane; ditawari: 1 ditênung, dicinthung; 2 dibujuk; ditawarkan: ditawar tmr. wisa lsp.; penawar: tamba, panawar wisa lsp.; penawar jambi: ar. têtuwuhan dianggo srana mampêt gêtih; penawaran: panênung, gunadhêsthi, panawar. II ditawar: diênyang; ditawarkan: ditawakake; ditawari: ditawani; tawaran: kang ditawakake; penawaran: pangênyang.

tawar-hambar (-mawar)

sêpa bangêt, cêmplang bangêt.

tawarikh

babad.

ta'wil

katêrangan; dita'wilkan: ditêrangake surasane.

tawon

tawon; kc. lebah, tabuan.

ta'zim

taklim, urmat.

ta'zir

pisrêngên minangka paukuman; dita'zirkan: diukum srana disrêngêni nganggo ukuman kang ora kasêbut ing anggêr.

tebah

menebah dada: têbah-têbah dhadha; ditebah: digêblègi, digêdhigi, dikêplèki.

tebak

I ditebak: dibadhe, dibatang; tebakan: cangkriman. II ditebak: dikêprasi ut. dibacoki lsp. ora karuwan wangune.

tebal

kandêl, kêtêl (tmr. rambut); cukêng, ora wêlasan; tebal telinga: ora prêdulèn, ndablêg.

teban

toh, udhu; diteban: diêcèh-êcèh, dibêboros.

tebang

ditebang: ditêgor.

tebar

bertebaran: pating slêbar; ditebar(kan): 1 disêbar tmr. wiji lsp.; 2 dibèbèr lan diuncalake tmr. jala lsp.

tebas

ditebas: dibabadi tmr. rêrungkudan têtuwuhan lsp.

tebat

bêndungan (rumpon, suwakan); ditebat: dibêndung, ditambak, digawe suwakan.

tebeng

têbêng, tèdhèng, aling-aling.

teberau

bngs. glagah.

tebing

bambing kang njulêg (tmr. kali, jurang lsp.).

tebok

ditebok: ditampêk (ditabok, dicablèk, diantêm).

tebu

têbu.

tebuan

tawon.

tebu-tebu

bngs. glagah.

tebuk

bolong têrus, butul; ditebuk: dibutul, dijêbol tmr. tembok.

tebus

ditebus: ditêbus; orang tebusan: batur tukon.

tedas

têngah kandêl pinggire tipis tmr. barang kang gèpèng kaya wilahaning kêris, wêlah lsp.

--- 183 ---

teduh

1 lêrêm, mêndha (tmr. angin ombak), têrang (tmr. udan); 2 aub ora kêtampêk ing angin; diteduhi: diaubi, dialing-alingi (nganti ora kanginan); berteduh: ngaub.

tedung

ular tedung: ula dumung; ayam tedung: pitik cêmani.

tegadas

ar. bêdhil (mriyêm) jaman kuna.

tegah

ditegah(kan): dipênggak, dicêgah, dicandhêt, dipênging.

tegak

jêjêg, ndêgèk; ditegakkan: diêdêgake jêjêg, didêgèkake.

tegal

sarèhne, marga.

tegang

kêncêng, manthêng.

tegap

1 kiyêng, gothot; 2 kukuh, sêntosa; 3 puguh, wangkod; tegap janji: têtêp kasaguhane.

tegar

1 atos bangêt, mbêngkayang, kukuh bangêt; 2 mbrêngkêlo, puguh; tegar tengkuk: puguh (wangkod) bangêt.

tegarun

ar. tênunan sutra mawa bênang mas.

teguh

1 kukuh, pêngkuh, awèt; 2 têtêp tmr. janji, ati lsp.; diteguhkan: 1 dikukuhake; 2 ditêtêpi ut. sukêt lsp.; muka tebal: saèn; tebal jangat: ora rumangsan; tebal hati: dituhoni tmr. prajanji lsp.; 3 dikêncêngake tmr. supêkêting pamitran.

teguk

I seteguk: sacêgukan; diteguk: digogok, diombe. II meneguk: mbangkang, ora manut.

tegun

I ora obah-obah kyt. wong sêmadi, sêrdhadhu jaga lsp. kc. tekun. II ar. wit.

tegur

(-sapa): aruh-aruh; ditegur: 1 diaruh-aruhi; 2 dielikake kalawan alus.

teh

tèh; air teh: wedang tèh.

teja

1 teja; 2 layung, mega sumamburat abang; teja membangun: layung gêgunungan.

teji

(kuda-) jaran tèji.

teka-teki

cangkriman.

tekaan

ar. mainan nganggo dhadhu.

tekabur

jubriya; kc. tekebur.

tekah

bngs. kêthèk tangane dawa; kc. kekah.

tekak

I 1 cêthak; 2 pangrasaning cangkêm; anak tekak: sêntil. II wangkod, wangkal, puguh.

tekal

atos; kaku.

tekam

ar. wit.

tekan

ditekan(kan) diênêtake, dipidih, dipênêt; tekanan suara: panjêngèking swara.

tekang

ditekang: dicuwaki (tmr. urung-urung ing pamêlikan).

tekap, tekup

tutup kang kuwung; ditekap, ditekup: 1 ditutupi (didhêkêp lsp.) nganggo apa-apa kang kuwung; 2 ent. dibungkêm.

tekat

bludhiran; ditekat: dibludhir.

tekebur

kibir, jubriya.

teki

rumput teki: sukêt têki.

tekik

ngèyèl, ngrèngkèl.

tekis

nggawing, mbambing, minggir.

teko(an)

teko.

tekoh

mandhor gudhang, juru gêdhong.

tekua

(baju-) klambi takwa.

tekuk

ar. iwak sagara.

tekukur

dêruk, drêkuku.

tekun

(bertekun) tumêmên, nyrêmpêng ênggone sêmadi, nyambut gawe lsp.

tekup

ditekup: didhêkêp.

tekur

menekurkan kepala: ndhungkluk.

tela

I peranganing bêdhil kuna tutupan wadhah obat. II omah ing buri tmr. kraton.

telabat

bertelabat: mlaku mêndhak-mêndhak (ndhadhap).

teladan

tuladha, pola; meneladan: nulad, niru, mola.

telaga

tlaga.

telah

I uwis; setelah: sauwise. II ditelah: diwêca, dipêthèk; penelah: juru pêthèk; penelahan: pêthèk, wêwêcan.

telampung

kambang; telampung perahu: pringang kiwa têngên prau.

telan

I bngs. cacing cilik. II ditelan: diulu, diuntal, diêlêg.

telang

kêmbang têlêng; buluh telang: ar. pring cilik akèh banyune; kc. talang.

telangkai

congkog, panglantar.

telangkup

kuwalik mangkurêb.

telanjang

ut. bertelanjang: wuda, ngliga, ligan; telanjang bogel (bulat): wuda mblêjêt; ditelanjangi(kan): diwudani.

telanjur

kêbanjur, kêbacut, kêlojok, kêtrucut.

--- 184 ---

telantar

gumlethak, kapiran, ora kopèn.

telap

menelap: tumancêb, bisa tumama tmr. gêgaman.

telapak(an)

1 tlapakan, dlamakan; 2 (tangan) èpèk-èpèk; kc. tapak.

telatah

sêmuning polatan, pratingkah.

telau

dlêmok padhang ing lumah kang pêtêng; bertelau-telau: 1 pating dlêmok padhang (lumah irêng ana dlêmok-dlêmoke putih); 2 dlêmok-cung.

teledor

karêm turu, tledhor.

teleng

tèngèng, pèncèng, miring.

telepok

bngs. trate.

telepon

tilpun.

telekan

bertelekan: sêduwa.

telekap

obat telekap: koyuk.

telekung

makêna.

teleku

berteleku: njêngku nganggo sikut.

telempap

têbah (-ing èpèk-èpèk).

telentang

mlumah.

telepa

bngs. gêbyas wadhah lênga wangi.

telepuk

cêplok (kêmbang-kêmbangan mas, slaka lsp).

telinga

kuping, kupingan (ing wajan, pêthi lsp.).

telingkah

1 beda, sulaya, gèsèh; 2 pratingkah.

telingkuh

bertelingkuh: pasulayan; drêdah.

teliti

sêtiti, titi.

telor

cêlat, pelo, cedhal.

teluk

têluk (sunglon, tikunganing sêgara).

telukup, telungkup

I kuwalik mangkurêb; kc. telangkup. II kuwalik mangkurêb.

telunjuk

(jari-): driji panuding.

telur

êndhog; bertelur: ngêndhog.

telus

ut. menelus: butul têrus.

telut

I bertelut: jèngkèng. II ditelut: dicangkok tmr. wit-witan.

temabur

sumawur, sumêbar; kc. tabur.

temali

tali-temali: warna-warnaning tali (tampar) ing prau.

teman

kanca, rewang; teman sejawat: kanca tunggal pagaweyan.

temara

tomara, tumbak.

temaram

terang-temaram: padhang njingglang.

temasa

pasawangan endah; kc. tamasya.

temas-temas

mêmêthèk nganggo kunir sagrigih.

tembaga

têmbaga; tembaga kuning: kuningan.

tembak

ditembak: 1 dibêdhil, dimriyêm; 2 diênêr (tmr. lakuning prau); ditembakkan: dilêpasake tmr. bêdhil lsp.

tembakau

têmbako.

tembakul

ar. iwak loh.

tembam

mlênuk.

tembarau

ar. wit.

tembatar

bngs. bukur sok mangani pathokan ing sêgara lsp.

tembatu

woh nipah.

tembek

nyrèmpèd (mèh kêna lesane).

tembel

timbil.

tembelok

bngs. bukur; kc. tembatar.

temberang

tampar tiyag prau.

tembereng

porsêlin, bêling.

tembelang

kêmlêkêrên tmr. êndhog.

temberih

ar. iwak sagara.

tembesu

ar. wit.

tembiang

bngs. tlêmpak.

tembikai

sêmangka.

tembikar

1 porsêlin, bêling; 2 wingka, pêcahan porsêlin lsp.

tembilang

lêncêg, klênyêm.

tembiring

cuwilaning barang kang bundêr, tanggalan (tmr. cakran); tembiring tajam: kèpètan (tmr. cakran).

tembok

I tembok (pagêr bata). II ditembok: diêdhêmake srana diilang-iling ing wadhah liya (tmr. wedang lsp).

tembuk

bolong cilik-cilik (jarit, dluwang lsp.), krowok (tmr. untu).

tembuku

bantalaning tiyang prau.

tembuni

êmbing-êmbing (ari-ari).

tembung

sodor (toyak, watang) kanggo main silat; bertembung: 1 sêsodoran, tangkis-tangkisan nganggo pênthung dawa; 2 tataban, tumbukan, pêthukan.

tembus

têmbus (butul, bolong têrus); ditembus: ditêmbus (dibutul, ditrowong); bertembusan: butul têrus ing êndi-êndi; tembusan: 1 trowongan; 2 rangkêban tik-tikan.

tembolok

têlih, wadhuk.

tembosa

cincin tembosa: ali-ali nganggo cêpukan cilik.

--- 185 ---

temenung

ar. iwak sagara.

temenggung

ar. pangkat sor-sorane datuk bêndhahara.

temiang

1 bngs. pring tipis; 2 ar. kewan sagara.

temin

karah kolongan (alèn-alèn).

tempa

ut. tempaan: gêmblengan; ditempa: digêmblèng, dipandhe.

tempah

têmpah, êmpingan; ditempah: ditêmpahi, diwènèhi êmpingan ut. manjêr.

tempala

1 (bertempala) colot-colot; 2 ar. iwak sagara.

tempan

palang, sladhangan.

tempaus

têmpaos.

tempap

ut. telempap: têbah (-ing èpèk-èlèk); menempap: nggrayangi tangane dijêbèbèhake; ditempapi: diukur nganggo têbah.

tempat

1 ênggon, papan, dunung, panggonan; 2 wadhah; 3 kang ... (dak-, ko-, di- lsp.), up. orang tempat bertanya (wong sing ditakoni); bertempat: manggon; ditempatkan: 1 dipapanake, didunungake; 2 diwadhahi; setempat-setempat: ênggon-ênggonan.

tempawan

gêmblengan; emas tempawan: êmas gêmblengan (murni).

tempayak

gana tawon lsp.

tempayan

gênthong.

tempel

menempel: tumèmpèl, nèmplèk; ditempel(kan): ditèmpèlake, ditèmplèkake.

tempeleng

ditempeleng: ditêmpiling.

tempelak

ditempelak: dicogêmol, diwêlèhake, dipongor-pongorake.

temperau

bertemperau: mangsuli kambi ngundhamana.

tempiar

bertempiar: buyar, bubar mrana-mrana.

tempias

nyiprat-nyiprat, tampu.

tempik(-sorak)

surak sêru.

tempinis

ar. wit lan ar. iwak sêgara.

tempo, tempoh

1 waktu, mangsa, nalika; 2 inah, sêmaya; 3 libur, ngaso.

tempong

(ut. penempong) gacuk; ditempong: 1 dituju nganggo gacuk; 2 diborong, dituku kabèh; 3 diduwa nganggo sikil ut. wêlah tmr. prau.

tempolong

têmpolong (paidon).

temponeh

ar. têtuwuhan.

tempoyak

asêman durèn.

tempua

manuk manyar.

tempuh

ditempuh: ditêmpuh, ditrajang, ditêrak.

tempuling

bngs. tumbak nganggo grèthèl.

tempur

bertempur: têmpur, gathuk, tarung; pertempuran: tarung, pêrang; kapal penempur: ar. kapal pêrang gêdhe; pesawat penempur: montor mabur panyêrang.

tempuras

mawut, kocar-kacir, muncrat-muncrat.

tempurung

bathok; tempurung kepala: cumplung; tempurung lutut: gandhu.

tempuyung

ar. têtuwuhan.

temu

I ut. temurat: têmu (lawak, giring lsp). II bertemu: kêtêmu, kêpêthuk; ditemui: diprêgoki, dialami; di(per)-temukan: 1 ditêmokake, digathukake; 2 dipulihake, dikumpulake; pertemuan: patêmon, pakumpulan.

temurun

turun-temurun: turun-têmurun.

temut-temut

ora cekat-cèkêt, rêmbên, klêlar-klêlêr.

tenaga

kakuwatan, kamêmpêngan.

tenang

antêng, mênêng tmr. banyu.

tenar

wis sumêbar tmr. banyu.

tenda

tendha.

tendang

ditendang: ditêndhang, didhupak, didugang.

tendas

êndhas; ditendas: ditigas (dikêthok) gulune.

teng

I swara thêng. II ting, lêntera. III 1 tèng (wadhah lênga lsp); 2 tèng (montor waja).

tengadah

bertengadah, menengadah: tumênga; ditengadahkan: ditêngakake mandhuwur.

tengah

1 têngah; 2 satêngahe; 3 nêdhêng-nêdhênge, lagi; sama tengah: têngah bênêr; tengah dua: 1½; tengah dua puluh: 15; tengah duaratus: 150; menengah: mêntêngah, nêngahi, têngah-têngahan, têngahan; ditengahi: ditêngahi, dipisah; penengah: 1 panêngah (kang têngah); 2 pamisah; pertengahan: 1 têngah-têngah, sêdhêngan; 2 (ing)

--- 186 ---

têngah-têngahe; setengah: 1 satêngah, saparo; 2 (-nya) sawènèh ... sawatara ana ...

tengah-hari

wayah awan jam 12.

tengah-malam

têngah wêngi.

tengah-naik

kira-kira jam 9 esuk.

tengah-turun

lingsir kulon (jam 3 sore).

tengar

ar. wit.

tenggala

luku; ditenggala: diluku.

tenggalung

trênggalung (bngs. rase).

tenggan

lêmpitan ut. gèmblèhing kulit.

tenggang

1 padha pandumane; 2 wangênaning wêktu, pêpancèn wêktu; dipertenggangkan: digatèkake; diklumuhi; dipikir.

tenggang-daya

wangênaning wêktu kanggo mêmikir, golèk reka lsp.

tenggara

(angin saka) kidul wetan; tenggara mandi: angin saka kidul wetan nganggo ombak; menenggara: ngidul ngetan.

tenggat

ditenggat: diêndhêg-êndhêgi ajune (tmr. lakuning prau, panggaweyan lsp.).

tenggayun

ar. wit.

tenggek, tengger

bertenggek, bertengger: mlangkring, mêthangkrong.

tenggelam

kèrêm, klêlêp, amblês ing banyu lsp.

tenggiling

trênggiling.

tenggiri

têngiri.

tengguli

wit trênggulun.

tenggulung

luwing; kc. senggulung.

tengik

têngik.

tengkalak

bngs. wuwu wangune kaya kukusan.

tengkalang

lumbung cilik.

tengkaluk

isining wowohan ênom kang kêna dipangan, kaya ta kolang-kaling, pêlok lsp.

tengkam

ukuran bobot êmas = 6 kupang (saiki wis ora kanggo).

tengkar

padu; bertengkaran, bertengkar mulut: padu, pêpadon, pasulayan.

tengkarap

ditengkarapkan: 1 dirusak, ditumpês; 2 dipocod tmr. ratu.

tengkawang

ar. wit (digawe lênga).

tengkel

gêglintiran, blindhèn kyt. pil. cêmêndhil lsp.; menengkel: pating pringkil.

tengkerong

ar. iwak loh.

tengkes

cilik cêndhak tmr. cagak, sikil lsp.

tengkiki

othe-othe, cênggèrètnong.

tengking

ditengking: disêntak, disênggrang; kc. dengking.

tengkoh

tike, candu.

tengkolok

kacu dianggo ubêl-ubêl, bngs. ikêt.

tengkorak

cumplung. (balung êndhas).

tengku

sêsêbutan darahing raja; tengku besar: kangjêng gusti.

tengkuyung

kuwuk (bngs. kêrang).

tengkuk

1 githok; 2 gantilaning pari.

tengkulak

bakul (kêkulak ana ing padesan lsp.).

tengok

ditengok: didêlêng, ditonton; ditengoki: ditamatake, diiling-ilingi.

tenong

tenong.

tentang

1 adhêp-adhêpan, ngarêpan; 2 mungguh ing; bertentangan: 1 adhêp-adhêpan, adu arêp; 2 kosokbalèn, sulaya; ditentang: 1 dipandêng; 2 didhêpake; pertentangan: pasulayan.

tentera

wadyabala.

tentu

mêsthi, têmtu; ditentukan: ditêmtokake, dipêsthèkake.

tenuk

sênuk.

tenun

tênun(an); ditenun: ditênun.

tenung

ditenung: 1 dipandêng; 2 ditênung, dipêthèk bêgja cilakane lsp.

tepak

I ditepak: ditangkis nganggo tangan. II kothakan nam-naman pandhan dianggo wadhah kinang.

tepak-tepak

ar. iwak loh.

tepam

ditepam: diêmêk-êmêki, didêmèk; menepam: mêngkurêp.

tepas

I tutup krukup (ing momotan prau, sandhangan ing kopêr lsp.). ditepas(i): ditutupi brukut nganggo motha lsp.; penuh tepas: kêbak mêncêb. II ênêr, sisih, padon; tepas barat: sisih kulon (bang kulon); keempat tepas dunia: keblat papat.

tepat

bênêr, trêp, pênêr bangêt; tepat barat: kulon bênêr; menepat: trêp, pênêr bangêt; ditepati: dituhoni tmr. janji.

tepeh

bngs. keyong.

tepek

1 blêntong rêgêd (kêna ênjêt lsp.); 2 lempengan, êmplèk-êmplèkan (tmr. panganan, têmbako lsp.); 3 wilanganing

--- 187 ---

barang kang lêlempengan; ditempek: ditèmplèkake.

tepekong

têpekong.

tepekur

ngêningake cipta (sêmadi).

teperam

bngs. tali ing bathuk kanggo rêrênggan.

tepermana

tiada tepermana: tanpa wilangan; kc. permana.

tepet

ditepet: ditèmplèkake ut. dipopokake tmr. tapêl lsp.

tepi

têpi, pinggir; menepi: minggir, mlipir; tepian: pinggiraning kali kang cêthèk (dianggo adus lsp.).

tepis

ditepis: ditampèl, ditangkis.

te'poh

mainan tèkpo.

tepok

jimpe ut. pêpês tmr. sikil.

tepu

kêbak mêncêb.

tepuk

(ber)tepuk tangan: kêplok; tepuk tari: jogedan karo kêplok-kêplok; ditepuk: ditêbak, ditampèk, ditamplèk, ditabok.

tepung

glêpung; ditepung: digawe glêpung.

tepung-tawar

glêpung kuning kanggo têtulak.

tepus

bngs. jae.

ter

tir, tir.

tera

cap; ditera: diêcap.

teragung

kêtatap, kêbêntus.

terai

ar. wit.

terajam

ar. wit.

terajang

diterajang: disepak, didugang; kc. terjang.

teraju

1 traju; 2 taligoci (tmr. layangan).

terak

I ampas timah (wêsi lsp.) kang diluluh. II susuh gaweyan, patarangan. III penuh terak: kêbak bangêt; elok terak: endah bangêt.

teral

diteral, disrêmpêng, dimêmpêngake.

teraling

1 bngs. manuk bèthèt; 2 ar. wit.

teran

meneran: 1 nyrêmpêng, mêmpêng; 2 ngêdên, mêthênthêng.

teranas

padhas ing sagara.

teratai

ar. wit.

terang

1 padhang; 2 têrang, cêtha; menerang: sumilak padhang; diterangi: dipadhangi; diterangkan: ditêrangake; keterangan: katêrangan; penerangan: pêpadhang, sêsuluh.

terang benderang

padhang njingglang, padhang bangêt.

terang bulan

padhang rêmbulan.

terang tanah

wayah saput lêmah.

terang cuaca

padhang langite (ora mêndhung).

terap

I diterap: 1 dicithak (ing puthon lsp.); 2 ditrap sarana dilepa (up. bata), diêtrapi intên (sêsotya). II ar. wit.

terapai

ar. wit.

terapang

pêndhok.

terapung

kumambang; kc. apung.

teras

1 galih (ing kayu); 2 las-lasan (bêras lsp.); diteras: 1 dijupuk galihe tmr. kayu (sarana dijupuki gubale); 2 disosoh tmr. bêras lsp.

terasi

trasi.

teratai

trate.

teratak

tratag, gubug.

teratu

siksa, siyasat.

terau

diterau: dislundupake ing klêting tmr. lawe kang ditênun.

terawang

I kandhêg ana ing awang-awang; kc. awang-awang. II krawangan; kc. kerawang.

terawangsa

bngs. rêbab (gamêlan Sundha).

terban

ambrol, jugrug, amblêg.

terbang

1 mabur; 2 mabul, mubal tmr. blêdug lsp.; terbang lalat: ngarêpake srêngenge mlêthèk; terbang-terbang lalat: grag-grêg tmr. maca; terbang semangat: êntèk kasabarane.

terbis

jurang têrbis.

terbit

1 mêncungul mêtu (timbul, tuwuh lsp.); 2 mêtu tmr. buku layang kabar lsp.; 3 mlêthèk tmr. srêngenge, ndhadhari tmr. rêmbulan; diterbitkan: diwêtokake; penerbit: kang ngêtokake buku lsp.

terbul

ar. iwak loh.

terbus

bngs. kopyah abang.

terbut

pantèk gêdhe (baud kayu) ing prau.

terendak

bngs. caping gunung.

terenang

bngs. kêndhi gêdhe.

terentang

ar. wit.

teret

larikan; kc. dhèrèt.

terhal

kêpalang, kêna alangan, kc. hal.

terhala

katon saka ing kadohan.

--- 188 ---

teri

iwak têri.

teriak

pambêngok; berteriak: mbêngok, nguwuh-uwuh.

teriba

ar. têtuwuhan.

terigu

gandum.

terihujung

trisula.

terik

kêncêng, singsêt bangêt; panas terik: panas bangêt; diterikkan: dikêncêngi, disingsêti.

terisula

trisula.

terimurti

trimurti.

teripang

tripang.

teteriti

maneriti; jèntrèk-jèntrèk, tharik-tharik.

teritik

ar. wit.

teritip

bngs. kece cilik-cilik sok nèmplèk ing pathokan lsp.

terjali

(olèh) wisiking Allah; kc. tajali.

terjang

diterjang: disepak, ditêndhang, didhupak.

terjemah

salinan, pêrtalan; diterjemahkan: dipêrtal.

terjun

1 anjog, mêncolot mudhun, ambyur; 2 luwih cêndhèk tinimbang kiwa têngêne tmr. jrambah lsp.; 3 (dukun-): dhukun kang dianggo dadakan tanpa dicalangi dhisik; diterjunkan: 1 dijlogake, diudhunake; 2 ent. diêsorake bangêt; keterjunan: kêna ing lêlara.

terka

diterka: dibatang, dibadhe.

terkam

diterkam: didêmak, ditubruk.

terkas

wadhah panah; kc. tarkas.

terkejut

kagèt, nratab.

terkiah

tiada terkiah: tanpa wilangan.

terkul

bêdhil cêndhak.

terkup

menerkup: numbuk, natab.

terkoteng

ijèn thil.

terlalu

bangêt, kêluwih-luwih.

terlampau

kêliwat, bangêt.

termengkelan

kêlêlêgên, kalolodên.

ternak

1 (orang-) (wong) kang wis lawas manggon ing sawijining panggonan; 2 (binatang-) kewan omahan ut. kang ditangkar-tangkarake; diternakkan: diingu murih bêbranahan; beternak: ngingu, ngupakara kewan.

terok

I diterok: dicoblos (dijojoh) arêp disumurupi isine. II bngs. manuk blêkok.

terompah

gamparan, thèklèk.

terompet

slomprèt.

terongko

kunjara.

teropong

1 bumbungan, pipa wêsi; 2 sêmprong, kèkêr; diteropong: dikèkêr.

terpa

diterpa: ditubruk, disandêr.

terperanjat

kagèt.

terperling

clorot-clorot.

tersenyum

mèsêm.

tertawa

ngguyu; ditertawakan: digêguyu.

tertiarap

tiba krungkêb, mêngkurêb.

tertib

tata, kanthi pranatan.

terubuk

trubuk.

teruk

bangêt tmr. lêlara.

terum

njêrum (linggih) tmr. gajah; diterumkan: dijêrumake (tmr. gajah).

terumbu

karang ing sêgara.

teruna

1 ênom; 2 wis diwasa (jêjaka).

teruntum

wit truntum.

terung

terong.

terupam

sanglingan.

terus

1 têrus; 2 têmbus; 3 (-terang) ngêblak, blaka suta; terus-menerus: têrusan bae, mblandrêng; menerus: têrusan, têmbus, rumêsêp; diteruskan: 1 ditêrusake; 2 dibutul, ditêmbus, disidhat; terusan: susukan, sidhatan kali.

terusi

prusi.

terwelu

truwèlu.

tesbih

têsbèh.

tesmak

têsmak.

tetak

ditetak: dibacok, dikêthok.

tetal

1 madhêt, jêjêl bangêt; 2 kêkêr tmr. tênunan; ditetal: dipadhêtake, ditêtêl manêt.

tetamu

dhayoh.

tetampan

bngs. samir sutra kuning.

tetangga

tangga.

tetap

I 1 têtêp, ajêg, ora owah, lêstari; 2 (-hati) panggah, tatag; ditetapi: 1 dikukuhake; 2 ditêtêpi; ditetapkan: ditêtêpake, dilêstarèkake; dipertetapkan: ditatagake atine. II ditetap: ditutul (diêlap lsp.) supaya garing.

tetapi

(akan-) ananging.

tetas

ditetas; dibotol, dibolong, dibêdhah tmr. pagêr lsp.; menetas: nêtês.

teteguk, teguk-teguk

manuk darès; kc. pungguk.

tetek

susu; menetek: nusu; diberi tetek:

--- 189 ---

disusoni.

tetua

têtuwa (irêng-irêng ing rai).

tewas

tiwas, kalah; ditewaskan: dikalahake.

tezi

tèji.

tiada

ora ana, ora; ditiadakan: 1 dipaido, digorohake; 2 diwurungake; 3 dibirat, disirnakake; 4 dirèmèhake, diêpisake.

tian

mandi tian: adus tingkêban.

tiang

tiyang, cagak, saka, pathokan.

tiap-tiap

sabên, siji-sijine.

tiarap

meniarap: ungkêb-ungkêb, mêngkurêb; ditiarapi: dirungkêbi; tertiarap: krungkêb.

tib

donga ut. lapal kanggo njamoni lsp.

tiba

layang primbon.

tiba

têka; tiba-tiba: dumadakan, dadakan; ketibaan: kêna ing lêlara.

tida', tidak

ora; ditidakkan: 1 diselaki; dipaido, digorohake; 2 dirèmèhake, kc. tiada.

tidur

turu; tidur ayam: rêm-rêm ayam.

tiga

têlu.

tika

(-tika) ikalan lawe (gêmuh); ditika: diikal (digulung).

tikai

bertikai: sulaya; menikai: nyulayani; pertikaian: pasulayan.

tikal

1 ar. dhuwit Siyêm; 2 ar. panganan.

tikam

ditikam: 1 disuduk; 2 diêlès ing gacuk (tmr. dolanan dhir-dhiran lsp.); pertikaman: wong kang nggawa tumbak.

tikar

klasa, lampid; tikar bantal: klasa bantal (prabot omah).

tikas

papan kang tilas kambah banyu, galêran tilas robing sagara, pinggêtan tilas ditalèni lsp.

tike(h)

tike, candu.

tikpi, ti'pi

tumbak cawang têlu (trisula).

tiku

ar. manuk.

tikus

(-busuk ut. turi, -munduk) tikus (clurut, wirog).

tilam

kasur.

tilik

pamawas, kawaskithan; menilik: nitik saka; ditilik: 1 disawang, diwawas; diwaspadakake; 2 disêtitèkake, dititèni, dititik; 3 dièringi; 4 dibincili, dipêthèk; penilik: wong kang waskitha.

tilisim

jimat.

tim

nasi tim: sêga tim-timan; ditim: ditim.

timah

(-putih, -hitam, -sari): timah (-putih, -budhêng, -sari).

timang

ditimang: 1 diumbulake lan disawang tmr. tumbak, bocah lsp.; 2 dikudang; timangan: 1 bocah kang dikêkudang, digadhang-gadhang; 2 (ut. timang-timangan) paraban.

timba

timba; ditimba: ditimba, ditawu, dicidhuki.

timbal

babag, tandhing; bertimbal; 1 ana têtimbangane; 2 karo sisih, sakarone padha; 3 (ut. bertimbalan dengan) babag, tandhing; ditimbal: ditimbangi, ditandhingi; timbalan: tandhing, timbangan; setimbal: babag, tandhing.

timbal-balik

karo-karone, karo pisan.

timbang

ditimbang: 1 ditimbang, dibobot; 2 (ut. dipertimbangkan) ditimbang-timbang, dilimbang-limbang tmr. rêmbug lsp.; ditimbangi: diijoli; timbangan: timbangan, panglimbang; pertimbangan: rêmbug kan diajokake.

timba-ruang

godhagan ing têngahing prau.

timba-tasik

ar. têtuwuhan.

timbau

ditimbau: diwuwuhi dawane (dhuwure).

timbul

timbul, mêncungul mêtu.

timbun

tumpuk(an), undhung-undhungan; ditimbuni: diurug(i); ditimbunkan: ditumpuk, diundhung-undhung.

timbus

ditimbus: diurug, ditablêg, disumpêt.

timpa

timpa-menimpa: tumpang tindhih; ditimpa: 1 ditumpangi, ditindhihi, dibruki; 2 ent. kêna ing (sangsara lsp.).

timpal

setimpal: timbang, babag.

timpang

1 pincang, jonjing; 2 ent. ora timbang; menimpang: pêpincangan.

timpas

1 wrata (ora ngombak); 2 (-perbani) surut bangêt; 3 asat (tmr. kali lsp.).

timpe

tempe.

timpuh

bertimpuh: linggih timpuh.

timpus

mêrit mangisor (tmr. sikil meja lsp.).

timun

timun.

timur

wetan; timur laut: lor wetan.

tindak

bertindak: tumandang; tindakan: rêrigên.

tindan

ditindan: ditumpuk tanpa ditata

--- 190 ---

(tmr. barang kang rowa-rowa, lêlonjoran lsp.).

tindas, tindis

ditindas, ditindis: dipênêt, ditindhês, disiya-siya.

tindih

ditindih: 1 ditindhihi, ditindhês, dipênêt; 2 ent. disiya-siya.

tindik

ditindik: ditindhik, dicoblos bolong.

ting

I swara thing, thèng. II ar. wit.

tinggai burung

ar. wit.

tinggal

1 kari, turah; 2 manggon; 3 isih tansah; 4 ilang, lunga; meninggal: mati; ditinggali: 1 ditinggali; 2 diênggoni, didunungi; ditinggalkan: 1 ditinggal, dikarèkake, diturahake; 2 ditinggalake marang; 3 disingkur, dibuwang tmr. kamanuhan ala lsp.; 4 ora ditutugake, ditegakake; sepeninggal: salungane, sapatine; ketinggalan: kari.

tinggi

dhuwur; di(per) tinggikan: didhuwurake, diluhurake; meninggi: munggah, mêndhuwur.

tingging

ar. iwak.

tinggung

meninggung: ndhodhok.

tinjau

ditinjau: diungak (didêlêng) saka kadohan; peninjau: têlik, pacalang; peninjauan: pangukan.

tinjau-karang

pangukan ing prau.

tinju

ditinju: dijotos, diantêm.

tingkah

(-laku): pratingkah, patrap, solah tingkah; ditingkah: 1 disênggaki, digerongi; 2 disêlani tmr. wong rêmbugan.

tingkal

patri.

tingkap

bolongan kanggo ngungak (ngincêng lsp.), cêndhela; meningkap: ngincêng (nginjên, ngungak) saka ing cêndhela.

tingkas

nasi tingkas: sêga putih diubêngi sêga mawa warna.

tingkat

lotèng, payon ing prau, undhak-undhakan; ent. tataran, pêpangkatan.

tingkis

ar. iwak sagara.

tingting

ênting-ênting.

tinta

mangsi.

tintiang

ditinting: 1 ditintingi (bêras lsp.); 2 dithinthing.

tipis

tipis, ent. sathithik.

tipu

apus; tipu-daya: apus, krênah; ditipu: diapusi.

tir

bètèng (ing dolanan sêkak).

tirai

gêbêr, klambu, gubah.

tiram

tirêm.

tiras

lawe udhar-udharan ing tênunan, jarit lsp.

tiri

kuwalon; ditirikan: dikuwalokake.

tiris

trocoh, borot, rêmbês mili; ditiriskan: diilèkake ut. diwêtokake tmr. gêtih.

tiru

ditiru: ditiru.

tirus

mêrit, mbluncing tmr. sikil.

tis

se(dingin) tis: adhêm bangêt; panastis: panastis.

titah

dhawuh, pangandika; dititahkan: didhawuhi, diutus, ingandikakake; bertitah: ngandika.

titar

menitar-nitar: mobat-mabit, obah rêrikatan; dititar-titar(kan): diobat-abitake (pêdhang lsp.).

titi

meniti: nguwot, ngambah papan kang ciyut; titian: wot.

titik

I 1 titik, cêcêk; 2 tetesan, prêntuling banyu lsp.; menitik: tumètès, mrêntul. II dititik: dithithik, dithuthuk.

titip

dititipkan: dititipake.

titir

titir; dititir: dititir (ditabuh nggêjêg); titiran: kitiran kanggo nggusah manuk.

titis

tètèsan, prêntul; menitis: tumètès, mrêntul, nitis; titisan: tetesan, titisan; 2 turun.

tiuman

ar. wit, kc. embalau.

tiung

manuk menco.

tiup

bertiup, meniup: sumilir, midid, mlaku tmr. angin; ditiup: disêbul, didamu, diangini.

tiwas

tiwas; kc. tewas.

tobak

ditobak: dikêthoki papak tmr. kuku.

tobat

tobat, kapok, kêduwung.

todak

ar. iwak sagara cangkême lancip.

tofan

prahara.

togan

ditogan: dituju nganggo gacuk; turun menogan: mudhun sadurunge têkan tmr. nunggang prau.

togel

buntung (buntute).

togok

1 gêmbung tanpa tangan; 2 dêlêging wit kang wis dipaprali pange; bertogok: mlanggrok, mbêgêgêg.

tohok

I bngs. tumbak nganggo tali (ditlorongake); ditohok: 1 ditlorong ing tumbak; 2 dijojoh ing tumbak lsp.

--- 191 ---

II (ikan-): bngs. wadêr; 2 (bintang-) lintang gubug pèncèng.

tohor

cêthèk.

tojang

menojang: linggih ungkang-ungkang sikile mancik.

tokak

1 ar. lêlara sikil; 2 ar. iwak sagara.

tokak-tokek

babak bundhas.

toke

juragan (daoke).

tokek

I 1 babak ing êndhas; 2 cowèl ut. rusak ing dhuwur. II têkèk.

toko

toko.

tokoh

wangun, dhapur, wujud.

tokok

I imbuh, lanjar; ditokok: diimbuhi, dilanjari. II ditokok: didhodhog.

tokong

I 1 pulo karang tanpa wit-witan; 2 tukung tmr. pitik; tokong pulau: kapuloan cilik-cilik; ditokong: dijêbol rambute. II klênthèng.

tolak

ditolak(kan): 1 disurung, disodhokake; 2 ditulak, ditampik, diêmohi; 3 disuda (ing petungan); bertolak: mangkat.

tolak-bala

têtulak, tumbal.

tolak-bara

tulak bara (momotan kanggo ngêbot-êboti).

tolak-senjata

1 bulubêkti; 2 wong kang murungake pêrang.

tolan

kanca.

toleh

menoleh: nolèh.

tolok

I tandhing, timbang; ditolok; ditandhing. II ar. wit.

tolol, tolor

gêblêg, gêndhêng.

tolong

tulung, pitulung; ditolong: ditulung(i); pertolongan: pitulungan.

tom

swara mak dhêng.

toman

ar. iwak sagara.

tombak

I tumbak; tombak kering: wong cêthil. II ar. ukuran dawa (2 dhêpa).

tombol

1 pênthol, pêncu, bêndhul; 2 prongkolan ing kulit lsp.

tombong

têdhun, mlorod wadhahe bayi; tombong nyiur: wiji krambil.

tomong

bngs. mriyêm cêndhak.

tompek

ar. panganan kang digawe sagu.

tonjol

pênyonyo, prongkol; menonjol: mênyonyo, mrongkol.

tonton

ditonton: ditonton; tontonan: tontonan.

tong

I tong, II swara dhong, thong.

tonggak

I ditonggak: disuntak lan dikêtog-kêtogake. II 1 congating oyod kang nlosor; 2 rêbatang lsp. kang katon mêncungul; 3 pathokan, pal, cagak omah panggung.

tonggok, tonggong

tumpukan (pêthi, dhuwit lsp.).

tongkah

I pancalan yaiku blabag kang dianggo ngambah ing êmbêl ut. rawa; menongkah: ngambah ing rawa lsp. nganggo pancalan. II ditongkah: disambungi (didawakake) tmr. klambi lsp.

tongkang

ar. prau nganggo tiyang loro; emas tongkang: êmas campur têmbaga.

tongkat

têkên, cuwak sanggan; ditongkati: dicuwaki.

tongkeng

1 balung ing silit kodhok; 2 kêtongkèng.

tongkol

prongkal, prongkol, kêthokan; bertongkol hati: mêndhokol, judhêg.

tongkong

cowalan (kêthokan, tugêlan) kayu.

tongong

pêngung, gêblêg.

tongtong

kênthongan.

tonyoh

ditonyoh: dijawil nganggo garisan lsp.

top

I swara tlêpok, pok, thok. II ar. prau.

topan

prahara gêdhe.

topang

canggah, cagak cawangan kanggo cuwak; bertopang dagu: sangga wang; ditopang: disangga, dicuwaki.

topekong

têpekong.

topeng

topèng.

topes

ndêdêr, njulêg.

topi

topi.

topong

bèsèk tanpa tutup.

torak

tropong (prabot panênunan).

toreh

tores: ditoreh, ditores; 1 digêthaki dirajangi, dikurêki (tmr. kayu lsp.); 2 diiris pinggirane tmr. dluwang, amplop lsp.; 3 digaris (digarit) nandhês.

torek

kopok, tèlèr.

totok

totok.

tua

tuwa; tua bangka: tuwa bangêt; tua renta: tuwa pikun, jêmpo; tua-tua: 1 pinituwa; 2 têtuwa; ketua: kang dianggêp tuwa, pangarsa (presiden); diketuai:

--- 192 ---

dipangarsani.

tuah

bêgja, kabêgjan; bertuah: 1 sugih bêgja, (ora apêsan, luput ing kasangsaran lsp.); 2 mênangan, patohan; 3 njalari (marakake) bêgja.

tuai

dituai: diênèni; penuaian: panenan.

tuak

tuwak.

tuakang

wong umuk.

tual

kêthokan kayu; ditoal: dikêthoki cêndhak-cêndhak tmr. kayu.

tuala

sêrbèt, andhuk, taplak.

tuam

seka; dituam: diseka.

tuan

1 tuwan, bêndara; 2 wong kang duwe, up. tuan rumah, tuan tanah; 3 panjênêngan; tuanku: sampeyan dalêm; tuan besar: 1 gupêrnur jendral; 2 sêsêbutane panggêdhening kabudidayan lsp. yang dipertuan: ingkang minulya (kanggo sêsêbutan raja); pertuanan: para bêndara.

tuang

dituang: 1 diêsok, diiling; 2 dicithak tmr. gêntha lsp.; tuangan: cithakan.

tuang-tuang

bumbung disêbul kanggo têngara.

tuar

incir; kc. lukah.

tuas

bngs. antru ut. gol; dituas: disongkèl nganggo antru, senggotan lsp.; tuasan: senggotan ing anco.

tuba

tuba, (bngs. jênu).

tuban-tuban

kêndhangan bungkus bayi; air tuban-tuban: banyu kawah.

tubi

bertubi(-tubi): mêmpêng, nyrêmpêng; ditubi: disrêmpêng.

tubin

patang dina angkas.

tubir

1 têpining kali, têpining sagara lsp. kang kacakan banyu; 2 lêgokan jêro (kêdhung) ing kali lsp.; menubir: 1 ngêdhung; 2 nglojok manjêro.

tubuh

badan, awak; bersetubuh: sanggama.

tuding

nlèsèr (njlampar) mangisor, up. mengasah tuding: (ngasah dijlamparake mangisor, sisihe siji dijongatake sathithik).

tuduh

dituduh: didakwa, ditrêka; tuduhan: pandakwa.

tudung

tudhung, kudhung, tutup (ing lawang, saji lsp.); ditudung(i): dikudhungi, ditutupi.

tugal

tanja, gêjig; menugal: nanja.

tugas

1 mblandrêng tanpa kêndhat (tmr. udan, angin lsp.); 2 mêmpêng tanpa ngaso tmr. nyambut gawe; 3 bubuhan (pagaweyan); ditugas: disrêmpêng ênggone nandangi.

tugu

tugu.

Tuhan

Pangeran (Gusti Allah).

tuhfatu'ajnas

(pawèwèh warna-warna) layang ut. barang-barang kiriman.

tui

I ar. wit lan ar. keyong. II tomprang.

tujah

ditujah: dijojoh (ing tumbak lsp.).

tuju

1 tuju, ênêr, 2 karêp, maksud; 3 tuju layaran; dituju: diênêr, dituju, diarah; setuju: cocog, mathuk, mupakat; disetujui: dimupakati, disayogyani; tujuan: ênêr, maksud, lesan; persetujuan: mupakatan, cocoging rêmbug.

tujuh

pitu; menujuh hari: mitung dina.

tukal

tukêl (etungan lawe = 40 rian).

tukang

tukang; menukang: nênukang; ditukangi: diêbasi; pertukangan: kriya.

tukar

ut. bertukar: ijolan, liron, salin; tukar bicara: rêmbugan, padon; tukar ganti: ijol, têtêmpuh, liru; ditukar: diijoli, dilironi, disalini.

tukas

I ditukas: didakwa, diarani ala. II bngs. pênjalin.

tuka-tuka

ar. iwak loh.

tukik

tataran; geretan; kc. tokek.

tukil

bumbung.

tukul

palu (gandhèn) cilik.

tukun

karang sing ora katon.

tukus

angin tukus: angin saka lor kang kawitan (bakda rêndhêng).

tul

sanggan wêlah ing bambing prau.

tulah

tulah, wêwêlak, walat; ditulahi: disotake, dipujèkake kêna wêwêlak; ketulahan: kuwalat, kêna ing wêwêlak.

tulang

1 balung; 2 balungan, êri (iwak, ula lsp.), ada-adaning godhong; tulang bubung: molo; tulang dayung: garan wêlah; tulang empat kerat: tangan lan sikil; tulang-tulang: ar. têtuwuhan; (tulang)-tulangan: bêbalungan, ragangan.

tular

menular: nular.

tulat

têlung dina êngkas.

tulen

tulèn.

tuli

budhêg.

--- 193 ---

tuli-tuli

ilat-ilatan wadhah kêris.

tulis

bertulis: mawa tulisan; ditulis: ditulis(i); tulisan: tulisan, karangan.

tulung

kc. tolong.

tulus

tulus, têmên-têmên têrusing ati.

tum

swara dhêng (dhêr, glêgêr).

tuma

tuma.

tuman

ar. iwak kali.

tumang

1 pathokan kanggo cancangan (sapi, motha lsp.); 2 barang kang sawise dianggo banjur dibuwang; ditumangkan: ditinggal, ditegakake.

tumbal

ditumbal: diulu, diêlêg.

tumbang

rungkad, sol.

tumbas

(habis-) êntèk blas; ditumbaskan: dijablasake, diêntèkake.

tumbuh

thukul, tuwuh; tumbuh-tumbuhan: têtuwuhan, thêthukulan; ketumbuhan: lara cacar.

tumbuk

I ditumbuk: 1 ditutu, dibêbak, didhêplok; 2 ditumbuk; 3 didhodhog, dibithi; 4 dibêjad sarana didhodhogi up. lawang; 5 diublak tmr. jladrèn lsp. II ar. iwak sagara.

tumis

tomis.

tumit

1 tungkak; 2 tungkakan (cêngil ing pêdhang lsp.).

tumu

ar. wit.

tumus

kongsêb; ditumuskan: diungsêb-ungsêbake.

tumpah

wutah; tumpah darah: tanah kalairan; tumpah ruah: wutah glogok.

tumpang

menumpang: 1 tumumpang, nunggang (prau lsp.); 2 nunut, nginêp, mondhok; ditumpangkan: 1 ditumpangake, ditunggangake; 2 dinunutake, dipondhokake, dititipake.

tumpas

tumpês; ditumpas: ditumpês.

tumpat

jêjêl, kêbak bangêt.

tumpu

ut. tumpuan: pancikan, pancadan, bancik sikil; tumpuan orang: papan kang kêrêp diambah wong akèh; menumpu, bertumpu: mancad, mancik, ngidak.

tumpuk

1 tumpukan; 2 pantha, golongan.

tumpul

kêthul, papak.

tun

sêsêbutane patih lan têmênggung.

tuna

ut. bertuna: tatu, kêtaton.

tunai

1 kêncèng; 2 (wang-) dhuwit têmênan (dudu kêrtas lsp.); ditunaikan, dibayar tunai: dikêncèng.

tunak

tlatèn, jênak, ajêg mêmpêng.

tunam

1 upêt (sumbu) sêpêt; 2 ucêng-ucêng mriyêm, mêrcon lsp.

tunang

bertunang: pacangan; ditunangkan: dipacangake; tunangan: pacangan.

tunas

thikilan, sêmèn, trubusan, sogol.

tunda

sampan tunda: prau gèrèdan; ditunda: 1 digèrèd (lmr. tmr. prau); 2 diwrata nganggo blabag digèrèd tmr. lêmah; 3 diundur wêktune, disumênèkake; tali penunda: tampar kanggo nggèrèd prau.

tunduk

1 ndhungkluk, tumungkul; 2 têluk.

tundung

ditundung: 1 ditampèl, ditangkis; 2 diadhangi ora kêna mlêbu; 3 ditundhung.

tunjal

ditunjal: ditudingi (dituduhi) sarana didumuk.

tunjang

1 sulur ing wit; 2 oyod saka ing pang utawa wit tumancêb ing lêmah prasasat nyuwaki wite; 3 cagak ut. cuwak payon; ditunjang: 1 dicongkogi, dicuwak; 2 ent. ditulungi, disumbang; tunjangan: sumbangan, panjurung.

tunjuk

ditunjuk: 1 ditudingi; 2 dituding, dipatah; 3 ut. ditunjukkan: dituduhake, dituduhi, ditêrangake; penunjuk: panuduh; pertunjuk, petunjuk: pituduh; dipertunjukkan: dipitontonake; pertunjukan: tontonan sêtèlingan.

tunjung

tunjung, trate.

tunu

ditunu(kan): diobong tmr. mayid lsp.

tuntun

dituntun: dituntun; tuntunan: tuntunan.

tuntung

I pucuk kang lancip up. pucuking dom. II bngs. bulus. III dituntung: 1 dioyog supaya amot akèh; 2 dikêtog-kêtogake supaya rêsik.

tuntut

dituntut: 1 diêlut (dioyak arêp dicêkêl); 2 diarah, dijangka, dipêrsudi, diudi tmr. kawruh lsp.; 3 ditagih, dijaluk kanthi pêksa; 4 digugatake, diprakarakake.

tung

swara thung, dhung.

tungau

gurêm, têngu.

tunggal

1 siji, sawiji; 2 (anak-) ontang-anting; 3 (ut. menunggal) ijèn, ngijèn,

--- 194 ---

ndhewe.

tunggang

I sungsang, kuwalik (malik); tunggang balik (-langgang, -menunggang) kuwolak-walik, nungsang-njêmpalik; menunggang: nungsang, njêmpalik; ditunggangkan: disungsang. II kuda tunggang: jaran tunggangan; menunggang: nunggang.

tunggik, tunggit

njênthit bokonge.

tungging

ut. menungging: njêngking.

tunggu

ditunggu: 1 diêntèni; 2 (ut. ditunggui) ditunggu, dijaga.

tunggul

1 tunggak, cagak, uwat-uwat; 2 gêndera, rontèk.

tungkap

papan ing mênara prau kanggo ndêlêng kang adoh-adoh.

tungkap

kêmancing ilate; kancingan (ora bisa gunêman).

tungku

dhingkêl (lmr. watu têlu).

tupai

bajing.

tupai-tupai

cakil ut. kayu palang ing wit-witan lsp. kanggo pancadan mènèk.

turap

1 lapis, lepa (ing tembok, prau lsp.); 2 tumpukan watu lsp. kanggo sanggan perengan (tanggul lsp.) supaya aja nganti longsor; diturap: dilapis, dilepa.

turas

dituras: disaring nganggo gombal.

turi

turi.

turun

1 mudhun, mangisor; 2 turun, têdhak; 3 mudhun tmr. rêrêgan lsp.; 4 sèlèh kêprabon; turun menurun: turun tumurun; dituruni: diudhuni; diturunkan: 1 diudhunake; 2 (-kepada) dipasrahake marang; 3 dilèrèhi, dilorod; 4 diturunake; turunan: turun(an); turunan lurus; pancêr; keturunan: 1 trah, turun; 2 kêsurupan lêlêmbut.

turus

1 turus; 2 cagak ut. pathokan kanggo uwat-uwat, lanjaran lsp.; menurus: kumêlun munggah; dituruskan: 1 dicancang ing cagak lsp.; 2 ditrapi uwat-uwat.

turut

mèlu; menurut: manut, miturut, nurut; dituruti: diturut; turutan: tuladha kang diturut; angin turutan: angin kang ênêre padha karo lakuning prau; rumah turutan: omah tambêlan (èmbèl-èmbèl).

tus

I swara jêdhot, dhor, dhèr. II tètès, atus; ditus(kan) diêtus.

tusuk

ditusuk: 1 dicoblos, disuduk; 2 ent. diadoni-adoni.

tutuh

ditutuh: ditutuhi, dipancasi.

tutuk

ditutuk: dithuthuk, didhêdhêg.

tutup

tutup, inêb; ditutup: 1 ditutup, diinêb; 2 ditutupi, dialing-alingi; 3 disidhêm; 4 dipungkasi (tmr. sêsorah lsp.); 5 dikunjara, diblui; tutupan: 1 tutup; 2 kunjara.

tutur

(-kata, -bahasa) gunêm, pangucap; dituturkan: digunêm, dicritakake, diucapake; petuturan: pocapan pagunêman, paclathon.

U

ua

tuwa; pa' ua: uwa; kc. tua.

uak

menguak: mbêngah.

uan

ut. wan: tuwan; kc. tuan.

uang

ut. wang: dhuwit; uang buta: bayar tanpa nganggo nyambut gawe (wagêl); wang sirih: opahan, dhuwit kanggo cêkêlan.

uap

I (ut. wap) uwab, kukus; beruap: nguwap; diuap: dikukusi. II menguap: angop.

uar

diuar-uar: diwarak-warakake, diundhangake, dikabarake.

uba

blandhongan kanggo ngênêbake pathi sagu.

ubah

ta' ubahnya: ora siwah karo, padha; berubah: owah, malih; mengubah: malih; diubah(kan): 1 diowahi; 2 ora dituhoni tmr. kasaguhan lsp.

uban

uwan; menguban: 1 mêtu uwane; 2 dadi klawu tmr. lêmah kang disêbari wiji sawise wijine tuwuh; 3 mbubuti uwan.

ubang

diubang: dibacoki (dikowèki) tmr. wit kang arêp ditêgor.

ubar

I wit noja. II diubar: dijèrèng, digêlar tmr. gulungan layar lsp.

ubi

pala kêpêndhêm (uwi, talês, kimpul

--- 195 ---

lsp); ubi kayu: kêtela pohung.

ubik

diubik: dicuwik, dioncèki nganggo kuku.

ubin

(batu-) jubin.

ububan

ububan.

ubun-ubun

êmbun-êmbunan.

ubur-ubur

uwur-uwur (ar. kewan sagara wujude kaya jamur kumambang); payung ubur-ubur: payung pinggirane nganggo rompyo-rompyo.

ucap

mengucap: ngucap, gunêman; diucapkan: ditêmbungake, diucapake; ucapan: gunêm, têtêmbungan, sêsorah.

ucus

usus.

uda

pa uda: pak cilik; kc. muda.

udah

wis; kc. sudah.

udam

surêm, kucêm.

udang

urang.

udap-udapan

saèm. gadho-gadho (pêcêl, rujak lsp).

udara

hawa, awang-awang.

udik

1 peranganing kali kang dhuwur; 2 desa kb. kutha.

udip

ar. iwak sêgara.

udu

wulu ngarêpake sêmbahyang; kc. wudu.

uduk

nasi uduk: sêga wuduk.

udut

mengudut: udud, nyêrèt; udutan: bêdudan.

ue

ut. we: bngs. wajan lêmah wêton Tiongkok.

ufti

bulu bêkti, pisungsung; kc. upêti.

ugahari

sêdhêngan, samadya.

ugama

agama.

ugut

diugut: diwêdèni srana diagag-agagi lsp.

uh

wadhuh, wah.

uih

ut. wih: kanggo ngundang marang mitra lsp.

uik

menguik: nywara wèk-wèk (bèbèk).

uir-uir

garèngpung.

uit

diuit: diogak-ogak; diuitkan: dioyag-oyag, dikipat-kipatake.

ujah

mengujah: ngujêg.

ujana

kc. yojana.

ujar

ujar, clathu.

uji

batu uji: watu pangleleran; diuji: 1 dilèlèr; 2 ditètèr, diiksamên; ujian: iksamènan.

ujul

ar. têtuwuhan rambat.

ujung

1 pucuk; 2 (-tanah) pongol, tanjung.

ujur

ut. 'uzur: alangan, têngadur.

ujrat

opahan, bayar, sewan.

'ukab

manuk garudha.

ukas

kima.

ukik

ar. dolanan.

ukir

diukir: diukir; ukiran: ukir-ukiran.

ukup

kutug, ratus kang dianggo ngukup; mengukup: kumutug; berukup: 1 kêkutug; 2 ukupan; diukupi: dikutugi, diukup; ukupan: padupan.

ukur

diukur: diukur; ukuran: ukuran.

ula-ula

ulan-ulan, klèncèr dawa.

ulai

bngs. kece.

ulam

lalab(an); ulam-ulam: 1 lalaban; 2 sêlir ora dinikah.

'ulama

ngulama, ahli agama.

ulan tempala

cêplok êmas kanggo rêrênggan rambut.

ulang

berulang-ulang: bola-bali, ambal-ambalan; mengulang: mbalèni; diulangi: dibalèni, diambali manèh.

ulang-aling

bola-bali.

ulap-ulap

jênang talês.

ular

ula.

ulas

1 ulês (buntêl, blongsong); 2 ajaran (ing jêruk), nyamplungan ing nangka lsp; diulas: diulêsi, dibrongsong.

ulat

ulêr; ulat-ulat: kewan gêgrêmêtan.

ulayat

kc. wilayat.

uli

I diuli: diulèni, diulêt. II uli-uli: korok mriyêm.

ulir(-ulir)

uliran ing sêkrup lsp.

ulun

batur, kula.

ulung

patohan.

ulup

bolongan ing prau kanggo ngulur jangkar.

ulur

I diulur: diulur(i); diulurkan: diacungake (diajokake) tmr. tangan, sikil lsp. II saèm. batur tukon kagunganing ratu.

uman

diuman: diuman-uman, dirèmèhake.

umang-umang

bngs. yuyu sagara manggon ing cangkok kang kothong.

umat

umat, wong-wong kang dadi warganing agama Islam lsp.

umbai

rompyo-rompyo; kc. rumbai.

umban

(tali-) bandhil; diumban: 1 dibandhil, dibandhilake, disawatake; 2 dibalak tmr. saksi.

--- 196 ---

umbang

wagu, njênggênêg; mengumbang: gumêdhe.

umbara

kc. kembara.

umbi

perangan kang tumancêb kyt. oyoding untu, pacêking saka, peranganing wit kang kêpêndhêm; akar umbi: oyod lajêr.

umbuk

diumbuk: diglêmbuk, dirimuk, diapusi.

umbut

pondhoh; diumbut: 1 dijupuki pondhohe; 2 dicuthiki, didudud, dicabut, disêndhal.

umm

biyung.

ummu'lboldan

kutha krajan.

'umum

umum; diumumkan: digiyarake.

'umur

umur.

umpak-umpak

bngs. klarap.

umpama

1 umpama; 2 (ut. seumpama) kayadene; diumpamakan: diupamakake kaya; perumpamaan: pêpindhan, paribasan.

umpan

pakan ing pancing, kewan lsp. kang dianggo masangi; diumpan: dipasangi nganggo pakan, kewan lsp.

umpat

pangala-ala; diumpat: diala-ala, digrundêli.

umpil

diumpil: diungkil, disongkèl, digol; pengumpil: ungkil, songkèl, gol, antru.

unai

jêmèk kêlèt (kaya candu).

unak

bngs. pênjalin mawa êri.

unam

unêm (bngs. kece).

uncang

I bngs. kasang ut. kandhi. II bngs. taji kang digawe pring.

uncang-uncit

srabutan, cak-cêk.

uncat

diuncat-uncat: disêndhal munggah mudhun tmr. pancing lsp.

uncit

menguncit: 1 thar-thir saka sathithik (ora mbabar pisani); 2 nicil, ngêncrit-êncrit tmr. mbayar lsp; 3 ora tuwajuh ora ajêg tmr. nandangi pagaweyan.

uncai

pipa honcoe.

unda

ibu; kc. bunda.

undak

mengundak: ongkrag-angkrêg (ora bisa maju-maju tmr. lakuning prau).

undan

I manuk trêmbayak. II berundan: rêndhêt, rêmbên, suwe ênggone mêmangan lsp.

undang

I undang-undang: undhang-undhang, anggêr-anggêr; diundangkan: diundhangake, diwara-warakake. II undang-undang: ruji, pancak suji. III diundang: diulêmi, disuruhi; undangan: ulêm-ulêm.

undi

undhi; membuang undi: ngundhi, nglotre; diundi: 1 diundhi, dilotre; 2 disêtèm tmr. pilihan lsp.

unduk-andal

cekat-cèkêt.

unduk-unduk

ar. kewan sagara.

undur

mundur; undur buntut: mlaku mundur; diundurkan: diundurake.

unjam

diunjam: ditancêbake nunjêm; pengunjam tenggala: kêjèn.

unjang

diunjang: ditancêbake sêru.

unjuk

diunjuk(kan), 1 diulungake, ditampakake marang; 2 diaturake, diwènèhake.

unjun

diunjun: disêndhal, dibêthot,digodog.

unjung

diunjung(i): ditiliki, ditêkani; kc. kunjung.

unjur

mengunjur: slonjor.

ungah-angih

oglak-aglik, oklak-aklik.

ungap

mengungap: unjal ambêkan.

ungar

ar. iwak sagara.

unggal

I anak unggal: ontang-anting; kc. tunggal. II mengunggal: cungal-cungul ana ing banyu.

unggang-unggit

jêngat-jêngit, jênthat-jênthit.

unggas

kewan iwèn (bngs. manuk-manuk).

unggat

mengunggat: jumbal-jumbul, ndhungklak-ndhungkluk.

unggis

diunggis: dikrikiti, dibrakoti.

unggit

mengunggit: njênthit, njêngit.

unggun

totor, kayu dianggo gêgêni; berunggun: 1 gêgêni; 2 murub kaya mawa.

unggut

diunggut: disêndhal, dicènèng sêru; berunggut-unggutan: sêndhal-sêndhalan, tarik-tarikan nganggo tampar lsp.

ungka

wawa.

ungkai

diungkai: diuculi (diudhari) tmr. bundhêlan lsp.

ungkak

bolongan kanggo nguluri jangkar.

ungkang-ungkit

jongkat-jongkit, oyag-oyig.

ungkap

mengungkap: gunêman mung ngêngakake cangkêm tanpa nywara.

--- 197 ---

ungkil

diungkil: diungkil, disongkèl, diegol, diantru.

ungkit

diungkit: diungkil, dijongkèng; mengungkit-ungkit: oglag-aglig kaya kursi goyang.

ungkur

êndhêg-êndhêg kêkèrèn; kc. pungkur.

ungu

wungu.

unsur

bêbakal, jasad asal.

unta

unta; burung unta: manuk unta.

untai

untingan, tukêlan lawe; menguntai: kumlawèr, gandhul-gandhul; beruntaian: pating klawèr.

untal

glintir(an); menguntal: ngglintiri.

untang-anting

montang-manting (obah ngiwa nêngên).

until

menguntil: kanthil-kanthil, konthal-kanthil.

unting

unting-unting: sipat gantung, watêrpas; diunting: disipat.

untuk

1 panduman, bageyan, bubuhan; 2 tumrap marang; diuntukkan: 1 dibagèhi, dipandumi; 2 ditumrapake marang.

untung

1 bêgja, kabêgjan; 2 bathi; 3 (-nasib) papêsthèn; untung malang: bêgja cilaka; beruntung: bêgja, olèh bathi; diuntungkan: 1 dipêsthi ing Allah; 2 diolèhake bathi, diwènèhi bathi.

untut

lara abuh (ing sikil).

uok

le, ndhuk.

upaduta

utusan, kongkonan.

upah

opah, buruhan; diopahi: diopahi; upahan: 1 buruh, glidhigan; 2 opahan.

upaya

(daya upaya) rekadaya, srana; diupayakan: direkadaya, disêtiyari, disranani.

upam

sangling; diupam: disangling (digilapake).

upama

upama; kc. umpama.

upar

diupar: diglindhingi.

upas

upas (wisa).

upacara

1 upacara; 2 tandha pakurmatan, pakurmatan; 3 kêpyakan dhinês.

upau

pao-pao (wadhah dhuwit).

upeti

I bulu bêkti, pajêg pisungsung. II (ut. mupeti) juru rêmbug babagan agama; kc. mufti.

upih

upih.

upu

sêsêbutan Bugis.

ura

berura-ura: mêmikir (nglimbang-nglimbang); mengura-ura: nglimbang, nggagas.

urai

udhar; diuraikan: 1 diudhari; 2 diandharake, dijlèntrèhake; uraian: andharan.

urap

diurap(i): diurap, diusar-usari, diblonyo.

urat

1 urat, bayu, otot; 2 sêrat ing kayu; urat putih: tali rasa (saraf); urat kasar: otot.

urdi

ordi, dhawuh, prentah.

uri

menguri: mubêng ngganjrêt.

uring

brengos ing gumun, jawès.

uring-uring

grênêngan, grundêlan, muring.

urna

warna.

urung

I berurung: rubung; diurung: digrubyug, dirubung; diurungi: dirubung. II wurung; diurungkan: diwurungake.

urup

mengurup: ijolan dhuwit; pengurup: preyalan.

urus

I corèk, garitan kanggo cêngkorongan; diurus: dicêngkorongi sarana digaris (digarit). II diurus: diurus; pengurus: pangurus, pangrèh.

urut

diurut: diurut (dipijêti).

usah

ta'usah: ora susah, ora pêrlu; usahkan: aja sing, aja manèh.

usaha

pangudi, pamarsudi; dengan usaha: kalawan mêmpêng; berusaha: ngudi, marsudi, nyrêmpêng; diusahakan: 1 diudi, dipêrdi; 3 digêgulang, disrêmpêng, digarap tmr. lêmah lsp; perusahaan: pakaryan.

usai

ut. mengusai: udhar, rucat, padha lolos; diusai(kan): 1 diudhari; dirucati, dilolosi tmr. lawe lsp; 2 diwiwiri tmr. rambut.

usai

suwung wis ora ana wonge (tmr. tontonan).

usak

suda, kalong; diusaki: diêlong, disuda.

usang

ut. mengusang: garing kumrapak, ngrapak garing kêsêt tmr. rambut.

usap

diusap: 1 diêlus-êlus; 2 diusap-usap ing banyu sarta dijapani tmr. jago, wong kêrêngan lsp.

usat

ar. iwak sagara.

usia

umur.

--- 198 ---

usik

diusik: diganggu gawe, disruwe, diarubiru, dibêbeda.

usir

diusir: 1 dioyak, diburu; 2 ditundhung, digusah; usir-mengusir: gênti ngoyak.

usul

I asal. II usul; diusulkan: diusulake.

usung

diusung: diusung; usungan: joli, tandhu, bandhosa.

usus

usus.

usut

diusut: dititipriksa.

utama

utama, kang nomêr siji, kang bêcik dhewe; diutamakan: diprêlokake, dianggêp wigati; terutama: kang baku, luwih-luwih.

utang

utang; utang budi: kêpotangan kabêcikan; utang kepala: utang pati; utang piutang: utang kapiutang; diutangi: diutangi; orang utangan: wong kang dadi gadhèn (kanggo cêkêlan utang).

utar-utar

bngs. tamèng bundêr.

utara

lor; diutarakan: 1 diwêntarake, digiyarake; 2 diurutake, diwahyakake.

utas

I pintêr gêgaweyan; orang utas: 1 kriya; 2 blandhong. II 1 tali; 2 wilanganing barang kang kaya tali.

utih

kc. putih.

utuh

wutuh.

utus

diutus: diutus, dikongkon; utusan: kongkonan, wêwakil pakumpulan lsp.

uzur

alangan, têngadur.

W

wa

lan, karo.

waad

janji, prajanjiyan.

waba

pagêblug (lêlara nular).

wa ba'dah, wa ba'dahu, wa ba'du

lan sawise iku (kanggo ing layang).

wa bihi nasta'nu bil'lahi 'alihi

lan karana iki aku pada nênuwun pitulunganing Allah mungguhing bab iki (kanggo bêbukane layang kuna).

wa'dat

prajanjiyan.

wadlih

cêtha, têtela.

wadun

wong wadon.

wafa

tuhu, nêtêpi janji.

wafak

trêp wêktune ut. petungane.

wafat

seda, surud.

wah

wah.

wahadad

panunggal (sawiji).

wahai

dhuh, adhuh, e.

waham

panyana, gojag-gajêg, sujana.

wahi

impèn, ilham, wahyu.

wahid

siji, sawiji.

wahyu

wahyu, wêdharaning Pangeran.

wai

we lah, dhuh.

waja

waja.

wajah

rai.

wajib

wajib; yang berwajib: ingkang wajib; diwajibkan: diwajibake, dikudokake.

wajik

wajik.

wa', wak

wa; kc. uak.

wakaf, wakap

wakap (kang dianggo dana driyah).

wakil

wakil, sêsulih.

waktu

waktu, wayah, nalika.

walakin

ananging.

walang-ati

walangati (sumêlang, samar).

walau(pun)

sanajan.

waljama'ah

lan gêgolongane wong akèh.

wali

I 1 wali (wakiling bapa); 2 (-Allah) mitraning Allah (wali, uliya); (-negeri) panggêdhening praja ut. nagara, gupêrnur jendral; diwalikan: didadèkake wali (wakil); 2 diêmbani tmr. nagara, didadèkake pangarêping nagara. II (pisau-): wali (lading cilik kanggo ngukir). III saèm. kacu kuning kanggo samir ing pundhak.

wa'llahi

dêmi Allah (kanggo sumpah).

wa'llahu a'lam

Gusti Allah kang wuninga (uga atêgês êmbuh).

wa'llahu a'lam bissawab

Gusti Allah kang ngawuningani sabênêre.

wan

sêsêbutan ngajèni; kc. tuan.

wang

dhuwit; wang ayapan: dhuwit cadhong; wang buta: dhuwit (pamêtu) murgan; wang jasa: dhuwit ganjaraning lêlabuhan, pènsiyun.

wangi

wangi.

wangkang

bngs. jong cilik.

--- 199 ---

wap

uwap.

wapat

seda, surud.

wara'

cêcêgah, sêsirik.

wara-wiri

wira-wiri.

warga

kulawarga, sanak.

warid

I urat dalan gêtih; II naluri; membaca warid: maca miturut naluri.

waris

waris; diwarisi: diwaris; diwariskan: diwarisi, diwarisake; warisan: warisan.

warkah, warkat

layang.

warna

warna.

warung

warong, warung.

warta

kabar, warta.

wartawan

juru kabar, jurnalis.

wasangka

uwas, sumêlang, sanggarunggi.

wasiat

wasiyat (piwêlinge wong kang ajal).

wasir

lara ambe; kc. bawasir.

waswas

1 godhaning pikiran (kêtuwuhan niyat ala lsp); 2 sumêlang, sanggarunggi.

wat

pahuman Buda.

watan

tanah kalairan.

watas

watês.

wati

awang-uwung (langit, jagat).

wau

layangan.

wayang

wayang; diwayangkan: diwayangake (dianggo lakon); wayang gambar: gambar sorot; wayang orang: wayang wong; wayang kulit: wayang lulang.

wazir

patih.

wih

e! (kanggo ngundang).

wikalat

wêwênang (hak, panguwasa) makili.

wiladah

(mandi-) wiladah (adus mitoni).

wilayat

paprentahaning nagara wêwêngkon ut. tlatah; kc. ulayat.

wilis

ijo gilap (irêng sêmu ijo).

wizurai

wêwakiling ratu, raja muda (mèmpêr Gupêrnur Jendral).

wudu

wulu (rêrêsik arêp sêmbayang).

wujud

wujud; diwujudkan: diwujudi, dianani têmênan.

Y

yakin

yakin, ngrêti lan ngandêl têmênan; diyakinkan: diyakinake, ditêmênani.

yakut

yakut.

yamyam

juru madharan.

yamtuan

wc. yang dipertuan (sêbutan marang para luhur).

ya'ni

ya iku.

yang

I 1 sing, kang; 2 kanggo panggandhèng atêgês yèn, dene. II hyang, dewa.

yangyang

para dewa.

yaumu'ddin

dina pangadilan (kiyamat).

yas

rêrênggan; kc. hias.

yat, yad

barang darbe.

yatim

yatim, lola.

yazan

tulisan.

yiyid

yayid.

yogia

patut, pantês, layak; seyogianya: sapantêse, wis prayoga, wis layak.

yojana

ut. yujana, ujana: sapandêlêng.

yu

iwak cucut; kc. hiu.

yuran, hiuran

panjurung, kontribisi.

yuta

yuta; kc. juta.

Z

zabad

dhêdhês; kc. jebad.

zabah

nyêmbêlèh; kc. debah.

zabaniah

malaekat kang ngrêksa naraka.

zabarjad

bngs. intên.

zabib

kismis, woh garingan.

zabur

kitab Jabur.

zadah

anak, lmr. kanggo jamboran up. halal zadah (anak kang absah), haram zadah (anak kang ora absah).

zafin

jogèd Arab.

zahar

kêmbang, endah.

zahid

wong tapa.

zain

rêrênggan, pêpasrèn.

zaitun

jaetun.

zakar

dakar (palanangan).

zakat

jakat, dana.

zakiah

rêsik lan tulusing ati.

zaman

jaman.

--- 200 ---

zamin

tanah.

zamrud

jumêrud.

zamzam

banyu janjam.

zariah, zariat

pandhêdhêran, pamulangan ngulama (guru).

zarrah

perangan kang cilik dhewe (mêndhang).

zat

1 dat; 2 jasading barang-barang.

ziarah

1 jiyarah mênyang kramatan lsp.; 2 kramatan.

zikir

dhikir; kc. dikir.

zina, zinah

laku jina.

zirah

(baju-) klambi kere.

zirafah

jarapah.

zohal

ar. planit (Saturnus).

zohar, zohrah

lintang johar (panjêr esuk, Vènus).

Zu'lhijjah

sasi Bêsar.

Zu'lka'edah

sasi Dulkangidah.

zurriat

turun, trah.

__________