Bausastra Jawa, Poerwadarminta, 1939, #75 (Bagian 04: D)

D

da :

(nda) kw. ak. banjur, nuli.

dabag :

kn 1 ak. tabag; 2 gabag; n.-[x] pc: tarap akèh bangêt; [x]-ên: gabagên.

dablag :

kn dabag.

(dablêg) :

n-[x] ks. ndhêndhêng (ora ngrèwès ing pakon, pangundang lsp).

(dadah) :

di-[x] kn. diginda ki 1 dipijêti sarta diurut (tmr. bayi); 2 pc. diingêl-ingêl, dipilara, dikalahake nganti ora bisa sambat lsp; (pan-) [x]-an: tapêl, wêdhak lsp. ubarampene wong ndadah bayi.

dadak :

(n-[x]) kn 1 (kok [x]) têka isih nganggo, ut. kok [x] takon barang, prêlune apa?; 2 êngg. andak iya; 3 pc. enggal-enggalan, rêrikatan; [x] apa?: nganggo nindakake apa?; [x] ora: andak ora, apa ora; n-[x] mangsa pc: nggege mangsa; di-[x]: digarap (dirampungake, digawe lsp) kanthi rêrikatan; [x]-an: 1 panggarape (panggawene lsp) kanthi rêrikatan; 2 enggal-enggalan, rêrikatan; kc. dumadakan, kêdadak.

dadar :

I di-[x] êngg. kn 1 diundhuh (tmr. tala (tawon); 2 ditètèr, dilèlèr (kapintêrane, kabisane lsp); (pan)-[x]-an: pacoban, panglèlèr, èksamênan.. II (ut. [x] êndhog) kn: gorèngan êndhog (sadurunge digorèng diublak dhisik); di-[x]: digorèng (sadurunge diublak dhisik, tmr. êndhog). III n-[x]-i êngg. kn: ndhadhari.

dadar-lèlèr :

kn ganjaran minangka piwalêsing jasa.

(dadèk) :

n-[x] gêni n, n-[x] latu k gawe gêni; kc. dadi, dadèn.

dadèn :

I [x] gêni pc ndadèk gêni. II di-[x]-i êngg. kn: dirakit, ditata, dirampungake.. III [x]-[x] (-an) pc: mung anggêre dadi (maujud); kc. dadi.

dadi :

n. dados k 1 ana ut. maujud saka ing ora ana (ora maujud) dening daya (kuwasa lsp), up. dadine sarana cipta; 2 madêg (ngrênggêp pangkat, sipat lsp) kaya kang kasêbut, up. [x] bupati; 3 malih kaanane maujut, up. [x] awu;

--- 63 ---

dadu ~ dalan.

4 wis rampung panggarape (panggawene), up.klambine wis [x]: 5 mujudi kaya kang kêsêbut ing crita lsp. up. Mas Nata [x] Gathutkaca; 6 lulus (ditampa) ênggone nglêboni èksamên; 7 kêlakon kaya kang disêdyakake (dijangka), up. ênggone jêjodhoan bisa [x]; ênggone nyambut gawe [x]; 8 sida, kêlakon, ora jugar, up. prakatane apa [x]; rêmbuge ora [x]; 9 kalah banjur kudu nggolèki lsp. tmr. dolanan jèlungan, gobag lsp; 10 nitik apa kang kasêbut, satêmah ..., up. [x] kowe ta sing njupuk layangku; 11 pc. marga saka iku, up. jênèh disrêngêni bae, [x] njur ora krasan; 12 (ut. dadia) sênadyan (mêngkono), up. [x]-a disilihake, bok iya sing wis lawas bae; 13 (ut. dadine) kang iku, marga saka iku, mulane; [x] ati n. dados manah k. [x] ing pênggalih ki: 1 (-pikir) tansah dirêmbug (dipikir); 2 sêrik, lara atine; [x] ing ak. [x] lan: jalaran saka iku satêmah, up. [x] lan patine; ora [x] (ng)apa: ora njalari apa-apa; n-[x]: 1 akèh bangêt ênggone awoh; 2 akèh bangêt sing mêtu tmr. laron lsp; 3 wis mêngangah ut. saya gêdhe urube; 4 saya bangêt, saya ndadra; didadèkake: 1 diangkat (digawe, digarap, dipiji lsp) supaya dadi; 2 êngg. dirampungake; 3 dijalari, disêbakake; kc. dumadi, kêdadean, kêdadèn.

dadu :

kn abang ênom.

dados :

k dadi.

(dadra) :

n [x] kn saya bangêt (tmr. piala lsp).

dadya :

br dadi.

dajal-laknat :

(A) kn eblis, setan.

dadi :

(S) kw. ak puhan kênthêl.

daerah :

êngg. kn 1 wêwêngkon, tlatah; 2 wawasaning panêmu (pangrêmbug); kc. derah.

(daga) :

n-[x] kw (wani) mbadal prentah, mbangkang lan nglawan.

dagan :

kn kang kaprênah ing sikil (tmr. wong turu, kuburan); n-[x]: turu (nêtêpi lsp) ana ing daganing kuburan; didagakake: disèlèhake lsp. ing dagan.

dagang :

I kn 1 êngg. adol raja-kaya diidêrake mrana-mrana; 2 nindakake pakaryan dol-tinuku ut. bêbakulan (gêdhe); [x] layar: nindakake dagang sarana lêlayaran; prau [x]: prau momotan barang-barang; wong [x]: sudagar; [x] tuna andum bathi pr: gawe bêcik nganggo lantaran wong liya; di-[x]: 1 ditindakake kaya sacarane wong dol-tinuku; 2 (-lakune) anyang-anyangan lsp. nganggo rewa-rewa lunga (mlaku) supaya diundhakana panganyange; 3 (-gawene) disêsuwe ênggone nggarap gawe supaya akèh buruhane; [x]-an: barang-barang sing diêdol; dêdagangan: bêbakulan, nindakake dagang. II n-[x]-i kn: 1 wiwit bisa ngadêg (mlaku) tmr. pêdhèt, gudèl lsp; 2 gronjalan ing nalikane mêcati; kc. jagang.

dagda :

(S) kw. ak. 1 kobong; 2 pintêr; kc. widagda.

dagêl :

êngg. kn dhagêl.

daging :

kn 1 kêklumpukaning sêrat-sêrat ing awak ing manusa ut. kewan; 2 peranganing wowohan sing êmpuk (sangisoring kulit); 3 (iwak [x] n, ulam [x] k.) iwaking kewan bêlèhan; 4 (ut. kulit [x]) sanak; nitipake [x] saêrêp pr: masrahake anake wadon marang kang ngêpèk bojo; n-[x]: akèh bangêt daginge; kê-[x]-an: nganti kiris ut. kêgêpok daginge.

dah :

pc sabawa nggêtak lsp.

daha :

(S) kw. ak kobong.

dahana :

(S) kw gêni; cs. 3.

dahat :

kw bangêt.

dahgene, dahpuna :

êngg. kn mendah-gene, mendah-puna.

dahneya :

êngg. kn mendahneya.

dahuru :

kn. ak kc. dauru.

dahwèn :

kn sênêng nyruwe (cawe-cawe).

daya :

I kn 1 kakuwatan; 2kakuwatan sing dumunung ing barang lsp. up. bumi diwe [x] panggèndèng; 3 prabawa kang mawa kakuwatan; ndayani: awèh daya (prabawa) marang; kêdayan: kêna ing daya, kêprabawan. II [x]-[x] kn: kalawan enggal-enggalan (kêsusu) supaya (bisa rampung, têkan lsp); sa-[x]-[x]: sawiyah-wiyah, sawênang-wênang.

dayaka :

(S) kw. ak wong kang mêlasi (pêparing).

dayinta, dayita :

(S) kw putri, pramèswari.

dak :

I n. kula k 1 atêr-atêr tanggap mratelakake yèn kang nandangi utama-purusa, up. dak-jupuk; 2 kanggo ing rimbag sananta ut. tandang (mratelakake niyat lsp), up. dak jupukake, dak jupuk. II (ndak) êngg. kn: andak iya! kc. dadak. III kn: kc. êdak.

dakar :

(A) kn umuk (gumêdhe) sarta ambêk sawênang-wênang.

dakik-dakik :

kn 1 pc. bêcik sarta pèni tmr. têtêmbungan lsp; 2 muluk, angèl digayuh tmr. wirasaning ngèlmu lsp.

dak-mênang, daknang :

kn ngunggul-unggulake kuwasane (ambêk sawênang-wênang lsp).

daksa :

(S) kw. ak pintêr.

daksina :

(S) kw. ak 1 kidul, têngên; 2 pawèwèh marang pêndhita.

dakwa :

(A) kn 1 panêrka; 2 wong kang digugat (dipriksa prakarane); di-[x]: ditêrka, diarani nglakoni ala (nyolong lsp).

Dal :

kn ar. taun kang kalima (ing Windu).

(dal) :

dipun-[x]-akên pc. k diwêtokake.

dalah :

I (ut. [x] kn 1 lan uga: 2 karo, sarta (kabèh katut kalêbu). II di-[x] êngg. kn: disèlèh(-ake).

dalal :

êngg. kn amit.

dalan :

n. margi k 1 papan sing dipijèkake dianggo liwat (diambah); 2 kanggo têmbung silihan atêgês kang diliwati, kang diambah, kang diênggo mêtu (mlêbu) lsp. kc. [x] banyu, [x] pangan, pipa [x] kêbul; 3 ent. sarana, jalaran, lantaran; [x] gawat bêcik disimpangi pr: wong sing angèl sratèn-sratènane (ala watake) bêcik disingkiri; dadi [x] suthik nganbah pr: wis êmoh sapa aruh; sarik [x], nyandhung watang pr: prakara sing angèl sarta mbêbayani; ora n-[x] pc: ora ngêrti

--- 64 ---

dalasan ~ daulat.

tata, murang sarak; di-[x]-ake pc: dituduhake marang tata-krama; ke-[x]-an: kêliwatan.

dalasan :

êngg. kn dalah(-an).

(dalèh) :

di-[x] êngg. kn didalih.

dalèr :

kn dalir; n-[x] êngg: ndlarèh, nggalêr.

dalêm :

I ing [x] kn 1 êngg. pc. ing sajroning (layang lsp); 2 ing sajroning mangsa (wêktu), up. ing [x] patang taun; 3 sabên (tmr. cacah, takêran, ukuran lsp), up. ing [x] sadhacin rêga f 9. II kl: 1 omah; 2 (ut. [x] agêng) omah buri (tmr. dalême para luhur); dêdalêm ki: omah-omah (dêdunung, manggon); kang di-[x]-i ki: kang diomahi (diênggoni); ingkang dipun-[x]-i ing pundi?: surasane omahmu ingêndi?; kc. padalêman. III êngg. kn: sêsêbutane wong sing isih darah. IV ki: -mu; 2 e(-ne) tmr. panjênênganing nata, kc. matêdhakakên dhawuh timbalan [x]; kagungan [x] Sitinggil (sitinggile Sang Prabu); 3 (ut. adalêm, abdi-dalêm, abdi-dalêm kawula) aku, -ku.

dalêman :

êngg. kn sawah lsp. kagungane ratu.

dalêr :

êngg. pc gêlar.

(dalih) :

di-[x] kn. ak 1 dikira, disêngguh; 2 didakwa, ditêrka.

dalil :

kn ([x] ing Kur'an) têtêmbungan ing Kur'an; n-[x], [x]-an êngg. pc: dhikiran; kc. tahlil.

dalir :

kn galêran, corekan ing ulêsing kewal lsp.

(dalit) :

di-[x] kn 1 dirapêtake (ditambal) sarana dilèrèki dhêmpul, patri, lêmpung lsp; 2 pc. digêmèni bangêt, diirit-irit bangêt pangane.

dalu :

I knwis matêng bangêt tmr. wowohan; ka-[x] warsa br: kasèp, lungse. II k: bêngi, wêngi.

dalon :

êngg. k cèlèng.

dama :

I kw 1 asor, nistha; 2 bodho. II di-[x]-[x] kw: 1 diugung, diuja ing sapanjaluke (saking trêsnane); 2 diaji-aji; kc. dêdaman.

damar :

I n. dilah k. êngg diyan. II (ut. [x]-sela) kn: bngs. blêndoking wit dianggo nggilapake kayu lsp.

damba :

(S) kw. ak krenah, kajuligan.

damèn :

kn wit pari (garing); kc. dami.

damêl :

k gawe; dêdamêl k: gêgaman.

dami :

kn 1 wit pari; 2 (ut. damènan) tumpukan damèn ing sawah; 3 sêrat-sêrating nangka sing ora enak dipangan.

dami-têlês :

kn kuning sêmu abang (tmr. ulêsing jaran).

(damu) :

di-[x], didamoni kn disêbul sarana diababi.

damu :

êngg. n ko- (tanggap madyamapurusa).

dan :

(ndan) êngg. kn êndang, enggal, nuli.

dana :

(ndana) êngg. pc wc. ngêndi ana! sabawa nelakake ora ngandêl, gumun lsp.

dana :

(S) kn 1 pawèwèh mana suka (kanggo kautaman); 2 (ut. dêdana) awèh apa-apa kanggo kautaman; didanani: diwènèhi dana; didanakake: diwènèhake minangka dana; kêdanan: kêpotangan bêcik.

dana bau :

kn dêdana sarana nyambutgawe tanpa pituwas.

dana-driyah :

kn nindakake kautaman sarana dêdana.

dana-jriyah :

êngg. kn dana-driyah.

dana-krama :

kw ngêrti tata-krama.

dana-raga :

kw saèm. dana bau.

danar-danar :

pc kuning ngrêsêpake (praène wong wadon).

danas :

êngg. kn nanas.

danawa :

(S) kw buta.

danawira :

(S) kw. ak wong kang sênêng dêdana.

dandan :

n. dandos k tata-tata ngêtrap panganggo (sandhangan), macak; [x]-[x] (omah): gawe ut. tambal-sulam omah; di-[x]-i: 1 dipacak, dianggon-anggoni sandhangan; 2 dibênakake (dipulihake) tmr. barang sing rusak; 3 ditata lan dipajang-pajang; didandakake: diêtêrake lsp. supaya digawe (didandani); [x]-an: 1 prabot pêprincèning omah, kreta lsp. sing pêrlu-pêrlu; 2 sandhang-panganggo (kang kanggo yèn ana kapêrluan); 3 (ut. wis dadi [x]-an pc. jaragan, pancèn wis ... (ora susah digunêm); wurung (ora dadi) [x]-an: ora kanggo ing gawe, ora dadi wong sing bêcik.

dandang :

kn. bngs. kêndhil gêdhe lan dhuwur nganggo lambe njêbèbèh (dianggo adang).

daning :

êngg. kn 1 dening; 2 dene; 3 dene (dianggo sabawa nelakake gumun lsp).

danu :

I kêbo (n) [x] . maesa(n)[x] k. ak: kêbo alasan. II (S) kw. ak gêndhewa.

danuja :

I (S) kw. akbuta. II kw: linuwih.

danujiwa :

kw linuwih.

danurdara :

(S) kw. aksatriya, sêkti.

danta :

I (S) kw untu, gadhing; cs. 2 kc. dênta. II (S) kw. ak: sarèh, alon, lirih.

dantên :

êngg. k dara.

danti :

(S) kw. ak gajah.

(dang) :

I di-[x] pcX diêdang; kc. adang, êdang, dang-dangan. II (ndang) êngg. kn: 1 gêlis, enggal; 2 tumuli; kc. andang, êndang.

(dangak) :

n-[x] êngg. knndhangak

dangan :

kn petungan kèhing bêras, jagung lsp. awêwaton kalumrahane sing diêdang (± 8 - 10 kati); kc. dang, adang.

danganan :

êngg. kn gagang, garan, gagang-pèn.

dangdanan :

êngg. kn dandanan.

dangur :

êngg. kn kêtela kaspa.

dangu :

I kn gaganging kêmbang arèn. II 1 êngg. kn: biyèn; 2 k. suwe; 3 êngg. k wêngi. III di-[x] ki: ditakoni.

dangus :

kn ak kêrêng, nêpson.

daugan :

êngg. kn dêgan.

daulat :

kn 1 ak. pangèstu, sawab bêrkahing dhêdhuwuran lsp; 2 ora ana bêgjane: pancèn wis mèh olèh kabêgjan, nanging ora sida.

--- 65 ---

dauru - dede.

dauru :

kn gègèr, orêg-orêgan, ora têntrêm.

daut :

ki ompong; 2 pupak; 3 puput-pusêr; kc. dhaut, kêdaut.

daoke :

(C) kn juragan, pêngarêp (lêlurah); kc. taoke.

dapak :

êngg. kn 1 yèn, mênawa; 2 malah(-an); 3 (ut. [x]-[x] bok mênawa.

dara :

I kn ar. manuk bngs. dêruk, putêr lsp. tapak [x]: 1 ar. têtuwuhan; 2 cagaking gêdêbog kêlir wayang; 3 ar. caraning ngênam ut. ngglamit (tumpang-tumpangan mrapat). II (ndara) kn: wc. bêndara. III êngg. kn: bumbung pandèrèsan. IV (S) kw. ak: bojo, prawan.

daradasih :

(ut. ndaradasihi) kn kêlakon têmênan cocog karo kang katon ing impèn; di-[x]-i, di-[x]-ake: dilêksanani kaya kang katon ing impène.

dara-gêpak :

kn ar. wanguning omah (kampung nganggo èmpèr mubêng); kc. widara-gêpak.

darah :

kn turuning para luhur; kang n-[x]-ake: lêluhur sing nurun-nurunake; kc. dharah.

(darak, daran) :

(di-)[x]-i pc. diarani (disêngguh, dikira).

daraka :

(S) kw. ak. kukuh, têtêp, sabar.

darana :

(S) kw. 1 kukuh, sêntosa; 2 sabar; kc. drana.

darani :

(S)kw. ak. bumi; cs. 1.

darapon :

êngg. kn. supaya.

darba :

(S) kw. ak. sukêt.

darbe :

darbèk êngg. kn 1 apa-apa sing diduwèni; 2 duwe; didarbèni êngg: diduwèni.

darès :

kn ar. manuk saba bêngi.

(dari) :

n-[x] êngg. kn ndadari (ndhadhari).

daridra :

(S) kw. mlarat, kêcingkrangan.

darya :

(S) kw. ak 1 sarana, pikukuh, sêntosa; 2 ati, watak.

darma :

I (S) kw. ak1 kawajiban, kautaman, panggawe bêcik; 2 wêwarah, anggêr-anggêr; 3 papan suci, candhi, kuburan. II kn. (darmi k.ak) 1 (ut. sa-[x]) nindakake apa-apa mung marga nêtêpi kawajibane; 2 panjurung (pasumbang) saèm. dana; didarmani: diwènèhi darma; didarmakake: didanakake; kc. dêrma, sadêrma. III kw: bapa; kc. sudarma.

darmaja :

(S) kw. ak turuning wong utama, darah lsp.

darmakausala :

(S) kw. ak pakaryan kautaman.

darmalaksana :

(S) kw. ak ulah kautaman, nindakake adil.

darmasastra :

(S) kw. ak Kitab Suci.

daru :

kn bngs. lintang alih kang sumunar padhang; kêtiban [x]: olèh pulung (wahyu, kabêgjan).

darubêksi, darubêsi :

kn (kêna ing [x]) (kêna ing) guna-gawe (krenah, tuju, tênung, racun lsp).

daruna :

êngg. kn 1 sabab, jalaran; 2 marga saka iku, awit.

(durung) :

n-[x] ngaji ut. maca kur'an (bêbarêngan) ing sasi Pasa); [x]-an: bêbarêngan padha maca kur'an; kêdarus.

darpa :

(S) kw 1 wani, kêndêl; 2 galak, umuk.

darpaya :

kw kc. darpa.

darpana :

(S) kw. ak pangilon.

darpita :

(S) kw. ak kêndêl bangêt.

darsana :

(S) kw. ak conto, tuladan; kc. sudarsana.

darwya :

kw. ak: duwe.

das :

kn têtêngêr awujud bundêran, 0.

dasa :

I (S) kw puluh: dwi-dasa kw: 20; sa-[x] k: puluh-puluh. II (S) kw. ak: 1 batur; 2 juru amèk iwak.

dasan :

(-an) k puluhan.

dasih :

(S) kw batur, batur wadon.

dastha :

(S) kw. ak lêbur, rusak.

dat :

(A) kn kang mêngku sipat (kaanan).

datan :

kw ora.

datapati :

kw. ak srêngenge.

datar :

kw. ak ora.

datatita :

kw. ak sawuse iku (banjur), sigêg.

(datuk) :

n-[x] êngg. kn 1 manuh, kulina; 2 wis pundhuh (pintêr).

datullah :

(A) kn dating Allah.

dat-sabên :

pc adat sabên.

dawa :

n. panjang k, 1 kb. cêndhak; 2 dianggo têmbung silihan ngêmu surasa: nglantrah, nglantur, rowa, suwe lsp. up. [x] umure (bisa urip nganti suwe), yèn dipikir [x] (kanthi wawasan sing rowa), kêtiga [x] (nganti suwe), layange (critane) [x] bangêt (nglantrah, ora ringkês); 3 ujur up. palêmahan [x]-ne 45 m; [x] tangane: clêmêr; didawani: diwuwuhi dawane; didawakake; diulur, digawe supaya luwih dawa; kê-[x]-[x]: kêbanjur-banjur, dadi saya rowa (nglantrah).

dawala :

kw. ak 1 putih; 2 bngs. tali sutra sumampir ing pundhak dianggo nancang dodot (lmr. ing rêrênggan wayang).

dawata :

(S) kw. ak têpi, pinggir.

dawêg :

I êngg. kn 1 wis tutug, wis katog; 2 sêdhêngan; di-[x]-ake; dikatogake. II k. ak: lagi. III pc. êngg: ayo, ênya, mara!

dawêgan :

êngg. kn dêgan.

dawir :

kn sêmbir ing pinggir (tmr. kuping).

de :

I kw 1 ak.gawe; 2 dene; 3 dening. II êngg. n: di-. III (nde) êngg. pc: duwe.

debagan :

pc nggolang-nggoling jêmpalikan (marga sayah lsp); kc. deblag, gêdebag.

dèbès :

pc alus sarta bêcik panatane (tmr. sandhang-panganggo).

(deblag) :

n-[x] pc katon jêmbar sarta sêntosa tmr. dhadha; di-[x], didhèblêg êngg. kn: 1 digablog; 2 dipopok (diurug) tmr. galêngan lsp.

(dèblèg) :

n-[x] pc rantap sarta kêbak, êmplèk-êmplèkan.

(deblo) :

n-[x] kn. ak ndèblèg.

dede :

k dudu.

--- 66 ---

deha ~ dêdêg - pangadêg.

deha :

(S) kw. ak badan, awak.

deyan, deyane :

êngg. kn bok mênawa, rak iya ta.

dèk :

I êngg. pc sangka; kc. kadèk, kadi. II [x]-e (-ku, -mu) êngg. pc: duwèke (-ku, -mu).

(dèkèk) :

dipun -[x] k didokok.

dèkèng :

awak [x] pc awakku, aku dhewe.

dèkna :

I êngg. pc mulane; kc. kadèkna, kadèkneya. II (ndèkna, ut. ndèkne, ndèkneya) êngg. pc: andèkne.

dèkpuna :

(ndèkpuna) êngg. pc sênadyan mêngkono ewadene ...; kc. andèkne.

dèlan :

êngg. kn trasi.

dele-dele :

êngg. pc sabawa nelakake gumun.

(dèlèh) :

di-[x] êngg. kn disèlèh, didokok.

(dèlèk) :

I di-[x] êngg. kn disèlèh, didokok. II di-[x]-i êngg. kn: didhèdhèki.

(dèlèp) :

I n-[x] êngg. kn 1 ndhèwèki; 2 nekad; 3 takad. II di-[x]-i êngg. kn: didhèdhèki.

(dèlèr) :

n-[x] kn mili ndlèwèr.

(demblo) :

n-[x] kn kandêl êmplèk-êmplèkan.

dèn :

I kw 1 di-, up. dèn-prajaya; 2 di(pakon alus), up. dèn ngati-ati. II pc: 1 sêsêbutane wong sing isih darah; 2 êngg. sêsêbutane wong lanang (sing klêbu têngahan); kc. radèn.

dèn-ajêng :

pc radèn ajêng.

dèn-ayu :

pc radèn ayu.

dèn-bèi :

pc radèn ngabèhi.

dene :

kn 1 (ut. [x] kok) pc. têka, kok, up. kowe mau saka ngêndi, [x] esuk-esuk wis ana ing kene; 2 pc. (ut. awit [x], sabab [x]) amarga saka, up. nêpsune ora bisa lilih, awit dene piwaduling bojo; 3 awit (sambunganing ukara kang mratekakake karana, ut. wêtuning pangrasa: susah, bungah, isin, marêm lsp), up. lêga rasaning atiku, [x] bisa kêtêmu karo kowe; sangêt nuwun, [x] panjênêngan sami karsa rawuh; 4 (ut. ana dene n. wondening k) ananging, mung, mung, up. yèn panêmuku bêcik mêngkene bae, [x] panêmu êmbuh; pajêg saubarampène wis dak-sahi kabèh, [x] (ana dene) pasumbang durung; 5 (ut. padha dene) padha bae, up. bocah loro kuwi pancèn padha dene nakale; kc. sêsirahe têmbung-têmbung camboran kang nganggo dene.

dene :

(ndene) êngg. pc andèkne

dènèng :

kok, -si êngg. kn 1 dene kok; 2 geneya, sabab apa, kêpriye; kc. dene, dening.

dening :

1 (ut. [x] kok) êngg. pc.dene kok; 2 br. marga saka, up. tibèng nistha [x] kumudu utama; 3 br. karana (karo), up.mêsthi mati [x] gêni; 4 br. marang, karo (ancêr-ancêr kang nindakake tmr. ukara tanggap), up. Nama-namaning rimbag têmbung Jawi mawi tuladha, katata [x] R. Sasrasoeganda; 5 (sabab) [x] apa êngg. pc: sabab apa, geneya; kc. dene.

dènira :

kw 1 (ut. dènya) dening dhèwèke; 2 dening kowe (ko-); 3 ênggone, olèhe.

dènta :

kw dening kowe.

dèntên :

êngg. k dene (ananging, mung).

dènya :

kw 1 dening dhèwèke; 2 ênggone, olèhe.

(dèngèk) :

n-[x] êngg. pc ndhangak; kc. dhêngak.

dèngkèk :

kn bengkong gêgêre.

dera :

kw dening.

derah :

I êngg. kn ndleya; n-[x] pati br: nekad nêmaha marang pati (nekad pati). II (A) kn. ak: 1 gêgambaran (pêpindhan) sing ngêmu wirasa dakik-dakik (muluk); 2 wawasan, andharan; kc. daerah.

dèrèng :

k durung.

(dèrès) :

n-[x] kn 1 ak:.mbêdhèl, mbêdhah; 2 amèk lêgèning krambil lsp. sarana kapagas manggare (dangune tmr. arèn) banjur ditadhahi ing bumbung; 3 amèk banyune wit sarana dipagas oyode banjur ditadhahi; banyu [x]-an: banyu olêh-olêhane ndèrès; krambil [x]-an: wit krambil sing mung dialap lêgène.

desa :

1 (S) kw. ak. panggonan, keblat; 2 n. dhusun k. gêgrombolaning pomahan ing sajabaning nêgara (luwih gêdhe tinimbang dhukuh); njajah [x] milang kori pr: njajah mênyang ngêndi-êndi; [x] mawa cara, nêgara mawa tata pr: ing sabên panggonan duwe padatan (tata-cara) dhewe-dhewe; ndesani: kaku, ora luwês; padesan; kaklumpukane desa-desa, wêwêngkoning desa.

detya :

(S) kw buta.

dewa :

I (S) kn roh luhur sing dianggêp nguwasani salah sijining kodrat (ing crita); kêndhit mimang kadang [x] pr: luput ing bêbaya (kacilakan); di-[x]-[x] pc: dipundhi-pundhi; kadewan: 1 padunungane pada dewa; 2 sipating dewa; 3 agama ngabêkti marang para dewa; 4 jaman nalikane para dewa isih sok ngejawantah. II n-[x] êngg. k: ndèrès.

dewaji :

kw (dewa aji) panyêbut marang ratu.

dewalaya :

(S) kw. ak kadewan, kayangan.

dewan :

wong [x] êngg. kn wong ndèrès.

dewana :

(S) kw. ak sorot, cahya, linuwih.

dewananggana, dewanggana :

kw widadari.

dewangkara :

kw srêngenge.

dewata :

(S) kw dewa; manuk [x]; ar. manuk wulune endah bangêt; kadewatan: kadewan; kc. jawata.

dèwi :

kw 1 dewa wadon; 2 sêsêbutaning putri, widodari.

(debal) :

di-[x] êngg. kn digêbal.

dêbog :

pc gêdêbog.

(dêdah) :

dipun-[x]-akên êngg. k dituduhake.

dêdaman :

êngg. kn dhuwit lsp. sing diêmi-êmi bangêt marga wis ora ana tunggale; kc. dama.

dêdamêl :

k gêgaman.

dêdêg :

kn. dhuwuring pawakan (ut. barang); sa-[x]: dhuwure (jêrone) padha karo dêdêging wong; n-[x]-i ak: mara-dhayoh ing panggonane wong duwe gawe lsp, njênêngi.

dêdêg-pangadêg :

(-piadêg) kn wanguning pawakan.

--- 67 ---

dêdêg-pangawe ~ (dêngèngèk).

dêdêg-pangawe :

sa-[x] kn dhuwure (jêrone) sadêdêg punjul sadawane tangan diacungake munggah.

(dêdêl) :

I di-[x] kn diênêtake, disodhokake supaya mênga (tmr. lawang lsp). II n-[x] kn: 1 mumbul, muluk; 2 ent. saya dhuwur pangkate, saya sugih, saya mundhak-mundhak.

dêdêr :

I kn 1 garan panah; 2 landheyan; 3 êngg. ukiran (ing kêris). II di-[x] êngg. kn: disodhokake, dicêngkah; ([x]-)[x]-an: cêngkah-cêngkahan, sodhok-sodhokan.

dêdosan :

kn 1 pasakitan; 2 wong dosa; kc. dosa.

dêdrêg :

kn padha dene êmoh kalah (rame, tmr. kêrêngan, pêpadon).

dêg :

I êngg. pc dawêg (ayo, ênya, mara!). II di-[x]-i kn: 1 êngg. ditrapi (dipasangi, disèlèhi) apa-apa sing ngadêg, up. di-[x]-i omah (bêndera, tumbak lsp); 2 pc. didêdêgi (dijênêngi); di-[x]-ake pc: 1 dipasang (ditrap, disèlèhake) ngadêg; 2 digawe (tmr. pêkumpulan lsp); 3 dijunjung, didadèkake, up. di-[x]-ake ratu; kc. adêg.

dêgan :

kn krambil ênom (sing banyune isih lêgi).

dêgrès :

êngg. pc gêndhêng.

dêgsura :

kn ora ngêrti tata-krama, kurang ajar.

(dêkêp) :

di-[x] kn dicêkêl (ditutupi) sarana tangan dikuwungake (dikurêbake).

dêkung :

kw mbêngkêluk, têtikungan; n-[x] kn: linggih ndhungkluk; di-[x]: 1 kw. dijêblèsake ing dhêngkul; 2 êngg. kn. ditandur (sarana turus); [x]-an êngg: turus (pang lsp. sing ditandur).

dêksina :

kw kidul; kc. daksina.

dêksura :

kn ora ngêrti tata-krama, kurang-ajar.

dêl :

mak [x] kn sanalika mumbul; kc. dêdêl.

(dêlah) :

di-[x] êngg. kn disèlèh(-ake).

dêlahan :

kw (ing) têmbe, akerat.

dêlalah :

pc dilalah.

dêlap :

kn arêpan, kumudu-kudu ngêpèk (njaluk) darbèking liyan; [x]-[x]-e pc: têka arêp (gêlêm, sudi).

dêlapon :

êngg. kn supaya; kc. drapon.

dêlasan :

êngg. kn dalasan, dalah.

dêle :

êngg. pc. dak-dêlênge!

(dêlèk) :

di-[x] êngg. kn digolèki.

dêlèr :

I kn sêsêbutane para warga Rad Indiya. II n-[x] êngg. kn: ndilir, ndlidir, elur.

dêlêg :

kn 1 kayu lajêr (pokok) ing wit; 2 kutuk gêdhe; 3 (ut. [x]-e) pokoking rêmbug, prakara lsp; 4 (ut. [x]-an) gulungan têmbako; di-[x]-i: digulungi tmr. têmbako.

dêlêm :

êngg. kn bêruk (dianggo wadhah banyu).

dêlêng :

[x]-e, [x]-ane n. tingalipun k katone, sêmune; di-[x] n. dipuntingali k. dipriksa, dipriksani ki: 1 ditonton; 2 ditamatake, diingêtake; 3 pc. dititipriksa (tmr. pagawean lsp); kc. pandêlêng.

dêlês :

I kn tulèn, murni (tmr. sêduluran, turun, asal lsp); ula [x] êngg: ula dumung. II êngg. kn: ucêng-ucêng clupak.

dêli :

pc dak-dêlênge!

dêlik-dêlik :

êngg. kn amba (mênthêlêng) matane; kc. mêndêlik, pêndêlik.

dêling :

I kn ak. cêtha (katon, krungu); 2 kw. têmbung gunêm; di-[x]-ake: ditilingake, dirungokake têmênan; kc. dumêling. II k: pring.

dêlir :

I kn sêsêbutane warga Rad-Indiya, II di-[x]-[x]-ake kn: disrêngêni (dituturi) kanthi ditêrang-têrangake; kc. jêlir.

(dêlul) :

n-[x] êngg. kn ndleya, nggugu karêpe dhewe.

(dêloh) :

di-[x] êngg. kn disèlèh(-ake).

(dêlok) :

di-[x] êngg. pc didêlêng: [x]-i êngg. pc. dakdêlênge

(dêmak) :

di-[x] êngg. kn didêkêp.

dêmang :

kn. 1 ak. lêlurahing bêkêl (karèrèhane mantri ut. wong kang duwe sawah) ngiras dadi lêlurahing kapulisèn; 2 sêsêbutane sawênèhing abdi-dalêm: 3 ak. sêsêbutane glondhong (lurah desa); 4 ak. saèm. asistèn-wêdana; 5 êngg. panggêdhening tanah pêrdikan; ngiras tangkilan: dhayoh lêladi dhewe (ngiras dadi paladèn).

dêmari :

(-nên) êngg. kn lêlaranên sarta rèwèl bae tmr. bayi suson (marga wis kêsundhulan).

dêmbaga :

n. dêmbagi k. êngg, têmbaga.

(dêmèk) :

di-[x] pc didumuk, digrayang, didêmak.

(dêmêk) :

di-[x] êngg. kn didêmak, didumuk.

(dêmênakake) :

n-[x] n. ndêmênakakên k, 1 ora rèwèl sarta ora nakal (tmr. bocah cilik); 2 pc. nglêgakake ati, nyênêngake.

dêmêng :

kw. ak irêng.

dêmi :

kn atas namaning (têtêmbungan ing sumpah), up.[x] Allah.

(dêmimil) :

n-[x] pc tansah gunêman bae; kc. drêmimil.

dêmumung :

êngg. kn grênêngan, grundêlan; kc. drêmumung.

dêmung :

saron [x] kn saron gêdhe.

dêmuwe :

êngg. kn surti ngati-ati marang barang darbèke; kc. duwe.

(dêmok) :

di-[x] kn didumuk, digrayang.

(dênang) :

n-[x] êngg. kn ngonangi; kê-[x]-an: konangan.

dênawa :

I êngg. kn gêbayan (pulisi) desa. II k: buta; kc. danawa.

dênta :

kw 1 gadhing; 2 putih kaya gadhing; kc. danta.

dêntawyanjana :

kw urut-urutaning aksara (hanacaraka).

(dêngak) :

n-[x]) êngg. kn ndhêngak.

(dêngang) :

n-[x] êngg. kn ngonangi; ke-[x]-an: konangan.

(dêngangak) :

n-[x] kn ndhangak.

(dêngap) :

n-[x] kn ngangah-angah kêpengin (mangan lsp); [x]-[x]: ngagak-agak (ndomblong), kêcingkrangan.

dêngarèn :

pc dingarèn.

(dêngèngèk) :

n-[x] pc dumadakan êndhase didhangakake.

--- 68 ---

(dêngingak) ~ dilêm.

(dêngingak) :

n-[x] pc cingak, kagèt.

(dêngkèk) :

n-[x] kn gêgêre mbêngkuk (bangkèkane mlêbu); di-[x](-ake); dibêngkuk (ditêkuk) kanthi karosan; ke-[x]: 1 bangkèkane kêtêkuk; 2 pc. nandhang kapitunan (rêkasa lsp).

(dêngkèng) :

n-[x] kn 1 mbêngkuk mlêbu (tmr. gêgêr, bangkèkan); 2 mbêngkêluk (tmr. têkên, pêdhang lsp).

dêngkêk :

êngg. kn budhêg.

dêngki :

êngg. kn drêngki.

(dêngok) :

di-[x] êngg. pc didêlêng.

(dêngongok) :

n-[x] kn linggih (turon) êndhase ndhangak; kc. jêngongok, jongok.

dêpara :

êngg. pc mokal; kc. dupara.

(dêpok) :

di-[x] êngg. kn digêpok, didêmok.

dêrana :

kw sabar; kc. darana, drana.

dêrap :

(ut. n-[x]) kn nyongklang.

dêrapon :

êngg. kn supaya; kc. drapon.

dêrbala :

sugih n-[x] kn saya mundhak sugih bangêt.

dêrbe :

êngg. kn duwe; kc. darbe.

dêrbis :

kn. ak bngs. mriyêm.

dêrbus :

kn. ak bngs. mriyêm.

dêrbombok :

kn ar. manuk; kc. sribombok.

dêrdah :

êngg. kn congkrah, pêpadon.

dêrêng :

kn bangêt ênggone kêpengin (njaluk lsp); kc. adrêng, kapiadrêng, kêdêrêng.

dêrêp :

I (ut. n-[x]) kn buruh ngênèni pari (opahane pari bawon); [x] tinggal tumpukan pr: ninggal pagawean sing pancèn ngolèhake opah; n-[x] ngêdhok (-kêdhokan) êngg: mèlu nggarap sawah sarta ngênèni (opahane bawon); n-[x] ngrampyang êngg: mung dêrêp thok; di-[x]-ake: diburuhake (ênggone ngênèni). II n-[x]-i kn: wiwit padha nglèthèk (tmr. lara cacar lsp).

dêrês :

I kn 1 ak. bantêr, bancar iline (wêtune); 2 tibaning banyu kêrêp sarta akèh tmr. udan; kc. kadrêsan. II n-[x] kur'an kn: maca kur'an nganti tamat (ing dalêm 7 dina).

dêrês-pathês :

êngg. pc dêrês bangêt (tmr. udan).

dêrganca :

kn sulaya, bèncèng panêmu.

dêrgil :

kn srêgêp ing gawe (sugih akal kang ngolèhake mingsil).

dêring :

I êngg. kn ora. II kn: pinggiraning barang-barang sing njêbèbèh tipis.

dêrkuku :

kn dêruk.

dêrma :

kn kc. darma.

dêrmaga :

n. dêrmagi k. êngg, dalan gêdhe.

dêrman :

kn sugih anak (tmr. wong wadon)'; kc. drêman.

(dêrmèmèl) :

n-[x] pc ndêrmimil.

dêrmenan :

kn. bngs. sêmpritan sing digawe damèn.

(dêrmêmêng, dêrmumung) :

n-[x] êngg. kn tansah grênêngan.

(dêrmimil) :

n-[x] kn tansah gunêman (ndonga lsp).

(dêrmis) :

n-[x] êngg pc sênêng njêjaluk (kaya wong ngêmis); kc. dêrwis.

dêruk :

kn. ar. manuk (klêbu bngs. dara).

(dêrwili) :

n-[x] kn tansah gunêman (sêsambat lsp).

dêrwis :

(A) kn. ak pêndhita Islam sing ulah tapa (ut. tapa ngêmis); n-[x] êngg. pc: sênêng njêjaluk (kaya wong ngêmis).

(dêrwolo) :

n-[x] kn wangkal, wangkod, nggugu karêpe dhewe.

dêstun :

pc. kn 1 sabênêre (pantêse) bae prayoga ... up. bocah nangis ngono kok malah dibêbeda, [x] ditulung apa didolani; 2 (ut. [x] malah) ananging malah, up. ora watak aku arêp ngapusi, [x] malah kowe kuwi! 3 êngg. luwung (luwih prayoga tinimbang liyane), up. [x] iki ta, rada mèmpêr karo contone; [x] dene êngg: ngêmu surasa ora mèmpêr bangêt yèn; [x] mung: pancène malah mung; [x] têmên: bangêt têmên ênggone rêkasa lsp; kc. sêtun.

di :

I n. dipun- k, 1 atêr-atêr tanggap pratama-purusa, up. digawa; 2 pakon alus, up. di-tabêri ing gawe. II (ndi) pc: êndi. III br: wc. adi.

dibya :

(S) kw linuwih, pinunjul; kadibyan: kaluwihan, kasêktèn.

diblêg :

ks dablêg.

digdaya, digjaya :

kw patohan, mênangan.

diksura :

kn ora ngêrti tata-krama, kurang-ajar.

digtya :

kw. buta.

digwijaya :

(S) kw patohan, mênangan; kc. digdaya.

(dihyang) :

ma-[x] jk mati.

(diya) :

diya-diniya kn udur-uduran, pêpadon padha dene ngarani luput.

diyan :

n. dilah k piranti kanggo gawe pêpadhang (nganggo lênga ut. listrik, wujude warna-warna).

diyat :

(A) kn dhuwit dhêndhan ut. têtêmpuhe wong sing dipatèni.

(diyêr) :

n-[x] êngg. kn têrus mêmpêng (ênggone nindakake kang ora bêcik).

diyu :

kw buta.

diyon :

kn pêpadon prakara ênggone padha arêp nandangi pagawean (ana sing njaluk mayar lsp).

dika :

(ndika) êngg. kn. (uga k) kowe, -mu; kc. andika.

(dikakake) :

n-[x] ki dikon; di-ndikakake pc. ki: dikandhakake (kc. clathu, tutur); kc. kon, andika.

dikira :

kw. ak pangkat.

dikdaya :

kw digdaya.

(dikêp) :

di-[x] êngg. kn dikêkêp.

dikir :

kn. ak dhikir.

dikne :

(ndikne) êngg. kn andèkne.

diksura :

kn ora ngêrti tata-krama, kurang ajar.

diktya :

kw buta.

dilah :

k diyan; kc. dumilah.

dilalah :

kn 1 têka kêbênêran, kapinujon; 2. kojur (cilaka) ane!.

(dilat) :

n-[x] kn 1 namakake ilat (arêp ngicipi, ngrasakake lsp); 2 mrèmèn tmr. gêni; idu di-[x] manèh pr: nyêlêd kasaguhane; ndêdilat ks: njêjaluk kalawan ngasih-asih bangêt.

(dilèk) :

di-[x]-i (ut. [x])-i) êngg. pc digolèki.

dilêm :

I êngg. pc dalêm. II kn: ar. têtuwuhan godhonge ambune sêdhêp.

--- 69 ---

(dilêp) ~ dlamong.

(dilêp) :

n-[x] êngg. kn ndhêlik (ora ngaton-ngaton), mênêng bae (ora mèlu cawe-cawe); [x]-ên: rêkasa ênggone nggarap-banyu; kc: kamidêlêpên.

(dilik) :

n-[x] êngg. kn nonton, ndêlêng.

(dilir) :

n-[x] êngg. kn ndlidir,êlur.

dim :

kn 1 1/12 kaki (± 2,54 cm); 2 pc. cm.

diman, dimane :

êngg. kn supaya, karêbèn.

dimar :

êngg. kn damar (diyan).

dimèk :

êngg. kn 1 karêbèn; 2 supaya.

dimèn :

(-e) êngg. kn 1 karêbèn; 2 supaya.

(dimêk) :

di-[x] êngg. kn didêmêk, didêmak.

dimêr :

(ut. n-[x] kn. ak ora maèlu pitutur (nggugu sasênênge dhewe).

dimik :

kn 1 wilahan kayu lsp. nganggo wlirang (dianggo nularake gêni, ngobong omah lsp); 2 êngg. (biting) rèk.

dimik-dimik :

kn jangkahe ciyut sêmu rêkasa (mlaku).

dimok :

(-ne) êngg. kn 1 karêbèn; 2 supaya.

dimon :

(-e) êngg. kn 1 karêbèn; 2 supaya.

dina :

n. dintên k 1 wayah rina; 2 wêktu wiwit plêthèking srêngenge têkan surupe; 3. suwe ning wêktu (awan karo bêngi 24 jam) [x] gêdhe: dina kêbênêr riaya (tingalane ratu lsp); [x] iki: saiki (sajroning dina kang linakonan); [x] wêngi pc: rina wêngi, awan bêngi; ana [x] ana sêga pc: ora prêlu nusahake kang arêp dipangan; sa-[x]-[x]: ing sabên dina tansah; n-[x]: nutug nganti sadina; n-[x]-[x] êngg. dinan (dinanan êngg) n. dintênan k: pangètunge miturut sabên dina (tmr. nyambut-gawe, utang lsp); padinan n. padintênan k: kang kêlakon (lumrah, kanggo) ing sabên dina.

dinakara :

kw. ak srêngenge.

dinar :

(A) kn 1 ak. dhuwit êmas ajine ± f 10; 2 dhuwit êmas (wujude warna-warna dianggo pacakan); [x] ici êngg: dhuwit êmas gêdhene sakêthip (dhuwit Turki ajine ± f 1.20 - f 2.40); ukon: dhuwit êmas gêdhene saukon (dhuwit Inggris 1 sovereign = ± f 11 - f 12); [x] ringgit: dhuwit êmas gêdhene saringgit (dhuwit Amerika 20 dollar = ± f 43 - f 50); [x] rupiyah (-gelo êngg.) dhuwit êmas gêdhene sarupiyah (dhuwit Amerikah 10 dollar = ± f 21 - f 25); [x] talèn: dhuwit êmas gêdhene satalèn (dhuwit Inggris ½ sovereign = ± f 5,50).

dindang :

êngg. kn bencok.

(dinding) :

n-[x](-ake) pundhak kn (mlaku pêpacakan) njêngatake pundhak.

dinèni :

êngg. pc 1 diwènèhi; 2 diênèni.

dingarèn :

kn têka anèh (ora kaya adat sabêne, nelakake gumun).

dingaryan :

jk. dingarèn.

(dingding) :

kn. ak kc. dinding.

(dingkik) :

n-[x] kn ndhêdhêpi namatake (nêlik, ngintip).

dintên :

k dina.

dipa :

(S) kw 1 ak. diyan, obor; 2 ak. ratu; 3 gajah; 4 ak. pulo; kc. dwipa.

dipaya :

br dipa.

dipaka :

kw. gajah; kc. dwipaka.

dipak :

(-e, -na, -ne) êngg. kn 1 karêbèn; 2 supaya.

dipangga :

kw gajah; kc. dwipangga.

dipara :

I n-[x] êngg. kn nglêngkara, mokal; kc. dupara. II kw. ak: gajah; kc. dwipara.

dipati :

wc adipati.

dipatya :

br dipati.

(dipe) :

(ora) n-[x] kn (ora) ngira (nyana).

dipun :

k di-.

dipta, diptya :

kw. ak sorot, cahya.

dir :

kn gumêdhe, umuk; kc. êdir.

dira :

(S) kw. ak kukuh, panggah, kêndêl, wani.

dirada :

kw gajah; kc. dwirada.

diraya :

br dira.

dirèn :

êngg. kn irèn.

dirga :

(S) kw dawa.

dirgama :

pasang [x] kn masang krenah (pangapus, kajuligan); kc. durgama, drigama.

dirgamaya, dirgasana :

kw. ak dhampar.

dirga-mêlik :

kn. ak wulu mêlik (...).[1]

dirga-mêndut :

kn. ak suku mêndut (...).[2]

dirga muraras :

kn. ak têtêngêr pêdhotaning têmbang gêdhe.

dirga-mure :

kn. ak taling aswara ai (...)[3]

dirga-mutak :

kn. ak pêpêt aswara êu (...)[4]

dirgantara :

kw awang-awang.

dirganca :

kn. ak sulaya, gèsèh panêmu.

dirham :

kn dhuwit êmas (nganggo tulisan Arab).

dite :

kw Ngahad.

ditya :

kw buta.

diwayah :

kn. ak (wis -) wis tuwa.

diwangkara :

kw srêngenge.

diwasa :

I kn wis mangsane omah-omah, wis akil balig. II jk: dina.

diwasasri :

(S) kw. ak srêngenge.

diwêg :

êngg. k lagi; kc. dawêg.

diwya :

(S) kw. ak linuwih, pinunjul, sêkti; kc. dibya.

(dladag) :

n-[x] kn 1 mili bantêr; 2 kêndêl.

(dlajah) :

di-[x]-i kn kabèh dicaki (ditêkani, dijajah).

dlajat :

I kn 1 ngalamat (ala ut. bêcik); 2 ak. kabêgjan (sing wis pinêsthi); n-[x]-i: ngalamati, mahanani. II pc. drajat.

dlajêg :

pating [x] pc katon padha ngadêg; kc. dlêjêg.

dlajig :

, pating [x], [x]-an pc padha ngadêg (mlaku wira-wiri) sêmu murang tata. dlalah pc: dilalah.

dlamakan :

kn tlapakaning sikil.

(dlame, dlamèh) :

n-[x] kn tansah gunêman (ngame).

(dlamong) :

n-[x] êngg. kn gunêman clêmongan.

--- 70 ---

dlampu(-a) ~ (dublêg).

dlampu :

(-a) êngg. kn angur, aluwung; kc. lampu.

dlancang :

k dluwang.

dlanggu, dlanggung :

êngg. kn dalan.

dlangkup :

êngg. kn pasangan macan (bêkungkung).

dlapakan :

êngg. kn tlapakan, dlamakan.

(dlape) :

n-[x] êngg. kn ndlame.

dlarèh :

pating [x] kn katon mawa galêr-galêran (corèkan); jlarèh.

(dlarung) :

n-[x] kn kêbanjur-banjur ênggone nggugu sênênge dhewe.

(dlawèr) :

n-[x] kn 1 ndlèwèr; 2 pc. nglawèr kangsrah lêmah; 3 pc. ndleya, ora ngêmên-êmênake ênggone sêmayan lsp.

(dlèdèk) :

n-[x] kn mili mêtu (tmr. barang sing rada kênthêl).

(dlèdèr) :

n-[x], [x]-an kn mlaku-mlaku sêmu mamèrake sandhang-pênganggone.

(dleya) :

n-[x] kn nglirwakake wajib, nggugu sênênge dhewe, sêmbrana.

(dleyah) :

n-[x] kn. ak 1 sarwa aras-arasên (tandang-tanduke); 2 ora pati ngrèwès.

(dlelo) :

n-[x] êngg. kn ndlelah.

(dlèngèr) :

n-[x] êngg. pc rada ndhangak.

dlera-dlere :

kn plerak-plerok ngingêtake wong lanang; kc. blere.

dlèrèng :

I [x]-[x] êngg. kn lorèk-lorèk. II sa-[x]-an kn: sacleretan, satleraman.

(dlèwèr) :

n-[x], [x]-an kn 1 mili mudhun sarta alon: 2 pc. ndleya, ora ngêmên-êmênake; 3 pc. gunêman (rêmbugan) nyimpang saka lajêring gunêm.

(dlêdêg) :

n-[x] têka bêbarêngan akèh bangêt, mili bantêr (sarta akèh).

dlêjêg :

pating [x] kn katon padha ngadêg.

dlêjêr :

pating [x] kn pating dlajêg (dlêjêg).

(dlêlêg) :

n-[x] pc ndhêlêlêg.

(dlêlês) :

n-[x] êngg. pc gêlis êntèk; kc. glêlês.

dlêmèk-dlêmèk :

kn 1 pating blêntong ora ajêg; 2 (- bisa) sathithik rada bisa.

(dlêming) :

n-[x] kn 1 gunêman ora karuwan têgêse (dening lara panas lsp); 2 ks. gunêman sêmbarangan.

dlêmok :

kn 1 blêntong (tilas mangsi lsp); 2 êngg. ciri (kêlakuan), cihnaning kaluputan (salah); pating [x], n-[x]: pating blêntong (gupak mangsi lsp).

dlêmok-cung :

kn isih durung rata, ora padha.

(dlêndêng) :

n-[x] kn 1 tansah mili (ndlèdèk) bae; 2 pc. tansah têrus urut-urutan tanpa kêndhat (towong).

(dlênjêt) :

n-[x] pc lunga mrana-mrana (nggêgolèki).

dlêpak :

êngg. kn jlupak.

(dlidir) :

n-[x] kn elur, ndlidir.

(dlijig) :

n-[x] êngg. kn bêcik (kêpenak ambah-ambahane tmr. dalan).

dligang-dligung :

kn (mloka-mlaku) satêngah wuda.

dlika :

kayu (pring) malang (iga-iganing ambèn lincak, krêtêg lsp).

dlima :

kn ar. wit sarta wohe.

(dlinding) :

n-[x] ks (tansah) bêbanyu.

dliring :

kn janur arèn (digawe nglinting rokok).

dludag :

I kn umbul-umbul tanpa koncèr. II n-[x] êngg. kn: mbludag.

(dludug) :

n-[x] pc têrus nekad (ora pêrduli apa-apa).

(dludur) :

n-[x] pc nekad kurang ajar.

(dludus) :

n-[x] êngg. kn pijêr têtakon bae; kc. dhrudhus.

(dlujur) :

I n-[x] kn 1 nggêjojor jêjêg (tmr. tangan lsp); 2 têrus ngênêr ing; kc. jujur. II di-[x]-i kn: didondomi diganthètake (ut. diblabari).

(dluya) :

n-[x] kn saya bangêt ênggone nglirwakake pitutur (pakon lsp).

(dlundèng) :

n-[x] kn dhuwur sarta kuru (tmr.pawakan).

(dlundung) :

n-[x] kn 1 tansah têrus urut-urutan tanpa kêndhat; 2 ks. bêbanyu; kc. dlêndêng, dumlundung.

(dlurêk) :

n-[x] pc mlêruk (polatan ut. ênggone ndêlêng).

dlurung :

kn kayu sanggan mujur (balunganing omah, krêtêg lsp); n-[x]: saya ndlarung (nekad ênggone nglakoni kang kurang bêcik).

(dlusup) :

n-[x] kn, pc nlusup.

dluwèk-dluwèk :

êngg. pc (gunêman) jêwowak-jêwèwèk.

dluwang :

n. dlancang k 1 ak. klikaning wit dianggo sandhanganing (para tapa); 2 barang tipis kang kalumrah ditulisi, digawe buku lsp.

(dlodog) :

n-[x] kn: ndlodog.

(dlodok) :

n-[x] kn 1 saèm. ndlèdèk nanging luwih akèh; 2 nlotok; 3 ks. bêbanyu; 4 omong umuk-umukan (gêgorohan).

(dlodor) :

n-[x] pc ndludur.

(dlojor) :

n-[x] pc ndlijur, nggêjojor.

(dlole) :

n-[x] katon modot dawa (sêmu nêkuk).

(dlolèr) :

n-[x] kn mêtu modot ndlole; matane nganti n-[x] pc: ênggone ngingêtake ora kêdhèp-kêdhèp.

(dlolo) :

n-[x] pc mêndolo tmr. mata.

(dlomok) :

n-[x] pc kêladuk (tmr. gunêman lsp); ora -[x] pc: 1 têmênan! ora goroh!; 2 ora ilok! (nggumunake).

(dlondèng) :

n-[x] kn dhuwur sarta kuru (tmr. pawakan), dawa mêrit tmr. wêwangunan.

(dlondong) :

n-[x] pc. ks bêbanyu.

(dlondor) :

n-[x] êngg. pc kurang ajar.

dlonyak-dlonyok :

kn têka (mlaku lsp) ora nganggo tata-krama.

dlongah-dlongèh :

kn katon ngrêsêpake (bêcik atine) tmr. wong wadon.

dlongap-dlongop :

kn plonga-plongo.

dlongop :

kn kêmbang cubung (durèn); n-[x]: mlongo.

(du) :

di-[x] n. dipun-(a)bên k 1 ditarungake; 2 digathukake, dijodhokake; kc. adu.

dubang :

kn idune wong nginang.

dubilah :

(ut.setan) pc sabawa nelakake gumun bangêt; kc. ngudubilahi.

(dublag) :

di-[x] pc didulang sarana dijêjêl-jêjêlake (tmr. bayi).

(dublêg) :

n-[x] êngg. kn mênêng ora ngucap apa-apa; kc. jublêg.

--- 71 ---

dublong ~ dumèh.

dublong :

ks sêsukêr; n-[x] ks: bêbanyu.

dubug :

kn abuh ing sikil (marga lara bèri-bèri ut. busung).

dubur :

(A) kn silit.

(duding) :

di-[x] êngg. kn dituding.

dudu :

n. dede, sanès k, 1 mratelakake yèn seje (liya) ut. ora kurang tmr. têmbung aran ut. sêsulih, up. [x] iki, [x] aku, [x] watu; 2 (ut. [x]-[x] tindak kang ora bênêr (salah, ala), up. aja duwe cipta [x]; (ke-)[x]-[x] pc: bangét, kêluwih-luwih; [x] karêpe dhewe, [x] sabaene pc: ora lumrah; [x] mênus, [x] wong pc: ora ilok, ora lumrah bangêt; [x] suwadine ak: gawat bangêt; [x] (sa-) bênêre n. sanès lêrêsipun k: 1 kliru, salah; 2 dudu samêsthine, ora barès, ora adil; dudon kn. ak:kliru, dudu samêsthine; kc. padudon.

duduh :

I kn 1 banyuning wowohan lsp; 2 banyuning jangan (godhogan iwak lsp). II di-[x]-i(-ake) n. dipundêdahi(-akên) k. êngg: dituduhi(-ake).

duduk :

I n-[x] kn ngênêr munggah (tmr. lakuning panah lsp). II di-[x] kn. ak: dilajo ing dalêm sadina (supaya têkan, tmr. lêlungan); ke-[x]: kêna ing bêbaya (kacilakan) dadakan. III n-[x](-i) êngg. kn: lagi wiwit (sênêng) manggung.

dudukên :

kn nandhang lara bngs. wudun ing gulu.

duduk-wuluh :

kn têmbang mêgatruh..

(dudul) :

di-[x] kn disogok (disêdul) supaya sing ana ing jêro bisa mêtu.

dudur :

kn kayu (pring sanggan êmpyak serongan.

(dudut) :

di-[x] kn ditarik (dicènèng) tmr. tali, barang sing tumancêb lsp; [x]-an: tali lsp. kang didudut; n-[x]-i êngg. pc: wiwit mundhak dhuwur tmr. umur-umuraning bocah.

duga :

n. dugi k, kira, pangira; n-[x]: 1 ngira-ira, nyana; 2 nggagas, mangêrti; 3 êngg. têkan; ke-[x]: 1 kêconggah, kuwagang, saguh nandangi; 2 pc. rada sênêng (lêga) atine; pan-[x]: pangira, panyana; kc. dugi, dumugi.

duga-duga :

n. dugi-dugi k, 1 kira-kira; 2 (nganggo -) nganggo dipikir dhisik (amrih bêcike).

dugan :

êngg. kn dêgan.

(dugang) :

di-[x] kn ditêndhang (sing ditamakake pucuking dlamakan).

dugang-mirowang :

br sakawit ngrewangi, têmahane dadi mungsuh.

duga-prayoga :

n. dugi-prayogi k, pangrêmbug kang amurih bêcike.

duga rumêksa :

kn. ak ngrêmbug, migatèkake.

duga-wêtara :

kn pamikir, panêmu.

duga :

(dugi) sampeyan êngg. k: êmbuh! kc. duka.

dugi :

êngg. k: 1 têkan, têka; 2 tutug; kc. duga, dumugi.

duging :

êngg. kn: anak walang.

duhêt :

jk: dhuwêt.

duhita :

(S) kw. ak: putri, endah; kc. juwita.

duhka :

(S) kw. ak: sêdhih, lara.

duhkata :

(S) kw. ak: kasusahan.

duhkita (S) kw :

susah, sêdhih.

duk :

I kn: tapasing arèn; [x] sandhing gêni pr: wong lanang kumpul karo wong wadon (gampang tumiba ing laku ala). II kw: 1 ak: tuju; 2 nalika, dhèk; duk-dinuk: tuju-tinuju; kc. panduk.

duka ki :

nêpsu; didukani ki: disrêngêni.

duka-dalêm :

ki: êmbuh.

duka sampeyan :

k: êmbuh.

dukacipta :

(-cita) kw: susah, kasusahan.

dukduk jk :

tumbak.

dukèk :

(e, -ku, -mu) êngg: duwèke (-ku, -mu).

dukul :

(A) kn. ak: laku sahwat (jina).

dukula :

(S) kw. ak: sabuk sutra.

dukut :

êngg, k: sukêt.

duksina :

kw: kidul.

dul :

(A) kn. ak: ar. sêmpalaning agama Islam; santri dul ak: santri lêlamisan.

(dulang) :

n-[x] kn: nglantarake pangan marang wong lara ut. bocah cilik (saèm. ngloloh).

dulêg :

jk.: sêngit.

(dulêk) :

I di-[x] kn: disogok ing driji (tmr. bolongan). II n-[x] êngg. kn: nganduk bangêt ambune.

duli :

I [x] apa! ks: perduli apa! II (S) kw: ak: lêbu.

dulinan :

êngg. kn: dolanan.

dulit :

kn: luthik ênjêt; ma-[x], jk. cukit [x] ak: bakul ênjêt (= wong asor); di-[x]: 1 diluthik (nganggo driji, tmr. ênjêt lsp); 2 dicirèni nganggo ênjêt lsp, sarana driji dilèrèkake.

Dulkaji, Dulkijah :

kn. ak: sasi Bêsar.

Dulkangidah :

kn: ar. sasi kang kaping 11.

(dulu) :

n-[x] 1 êngg. kw: ndêlêng; 2 (yèn n-[x] ...) êngg. kn: yèn nitik ...

(dulur) :

di-[x] kw: diiring, diêtutake; di-[x]-i kn. ak: didumi, dituruti, dilêksanani; [x]-an kw: urut-urutan; kê [x] kn. ak: kêturutan, kalêksanan; kc. dumulur, sadulur.

(dum) :

di-[x]-([x])(-ake) kn dibage wrata; di-[x]-i: diwènèhi bagean, dibagèhi; kc. andum, dundum, kêduman, pandum.

dumadakan :

kn sanalika iku (rêrikatan) banjur ...; kc. dadak.

dumadi :

kw titah, kabèh kang dititahake; kc. dadi.

dumahan :

jk tata-tata, sêdhiya.

dumaya :

kw. ak kêbul, mega.

duman, dumduman :

kn 1 (sa-[x]) saperangan, sabagean; 2 bagean, panduman; kc. dum.

dumara :

kw. ak (wc. andum amara) kang minta-minta marang sakabèhing titah (Dewa kang linuwih, Allah).

dumbul :

êngg. kn saèm. gathuk (dhumpyuk).

dumèh :

kn mung amarga (jalaran) saka, up. [x] sugih bae, banjur ngêdir-êdirake; aja (ora) [x] aja (ora) mung awaton (anggêr), up. aja [x] bisa muni!

--- 72 ---

dumèhne ~ dusana.

dumèhne :

êngg. pc dumèh.

dumêling :

kn 1 ak. gilap, mêncèrèt; 2 ak. katon wela-wela (cêtha); 3 cêtha bangêt tmr. swara; kc. dêling.

dumil :

sa-[x] kn sathithik bangêt.

dumilah :

kw sumorot (padhang); kc. dilah.

dumlundung :

kn. ak urut-urutan banjur bae; anake [x] ak tansah duwe anak bae; kc. dlundung.

dumuh, dumoh :

êngg. ks picak.

dumuk :

tandha (cap) [x] kn cap jêmpol (gêgêntining tandha tangan); kêna ing [x] ak ditêrka, didakwa; di-[x] 1 digêpok nganggo pucuking driji; 2 diundhi, dilotre; pêtênge n-[x] irung pêtêng bangêt; n-[x]-[x] grayah-grayah, mèk-mèkan (marga pêtêng lsp); sa-[x] bathuk, sanyari bumi pr (padudon) prakara wong wadon utawa palêmahan, (dilabuhi toh pati); [x]-an bngs. lotrèn (nganggo ndumuk kêrtu lsp. sing sawalike ana angkane).

dumunung :

kn 1 sumèlèh (kêprênah) ana ing 2 ak. mapan, manggon; 3 sumurup (kapetung, minangka) dadi 4 tumanja marang (ditanjakake kanggo); 5 ak. wis (bisa) mangêrti dhodhok-sèlèhe; kc. dunung.

dumung :

kn ar. ula warnane irêng.

dumuwe :

kn surti lan ngati-ati ênggone nganggo barang darbèke; kc. duwe.

dumrojog :

kn dadakan têka (mlêbu, ngadhêp lsp); kc. drojog.

duna :

(duni) dungkap êngg. pc tuna-dungkap.

dundum :

kn mbage-bage, ngêdum-êdum; di-[x]-ake didum-dumake; kc. dum.

dunung :

kn 1 ênggon, panggonan; 2 prênah; 3 lungguhing prakara; 4 kêpetung (klêbu) ing wêwêngkon; durung (ora) [x] pc durung (ora) mangêrti têrang, ora cocog karo nyatane; dêdunung ak manggon; di-[x]-i diênggoni; di-[x]-ake 1 dipapanake diprênahake; 2 (ut. di-[x]-[x]-ake) ditêrang-têrangake, ditêrangake kêpriye lungguhing prakara; pa-[x]-an papan kang diênggoni; ka-[x]-an 1 diênggoni, didunungi; 2 duwe, olèh; kc. dumunung.

dunungan :

êngg. kn 1 palêrêban, palerenan; 2 lêlurah.

dunung karas :

([x] numpang, [x] omah) êngg. kn mondhok (ing pomahaning liyan).

dunya :

kn. ak donga.

dunga :

êngg. kn donya.

dungik :

kw bngs. endhang (baturing pêndhita).

(dungis) :

n-[x] kn 1 cupêt sasisih, mênga sasisih; 2 (lambene-) lambene ing dhuwur rada cupêt sarta sêmu nucut.

(dungkap) :

n-[x] kn 1 mèh têkan ing; 2 bisa nyandhak (mangêrti); dêdungkapan br pangêrti marang; kc. tunadungkap.

dupa :

(S) êngg. kn kutug (mênyan lsp); dêdupa ngobong mênyan lsp; didupani dikutugi; wadhah dupa.

(dupara) :

n-[x] êngg. kn nglêngkara, ora kêtêmu ing nalar.

dupèh, dupih :

êngg. kn dumèh.

dupi :

kw barêng (ing nalika).

dur :

(S) kw ala.

dura :

(S) kw. ak 1 adoh. 2 nglêngkara.

duradasih :

kn. ak daradasih.

duraka :

kn 1 nglakoni dosa, kêdosan marang; 2 ak. mbangkang ing parentah, ngraman.

durantara :

(S) kw. ak (adoh antarane) mokal, nglêngkara.

duratma :

(S) kw. ak wong ala, maling, buta.

duratmaka :

(S) kw wong ala, maling.

duracara :

(S) kw 1 ak. kêlakuan ala, piala; 2 ak. goroh, gunêman gêgorohan (apus-apusan); kc. doracara.

durbaga :

(S) kw. ak cilaka, nistha.

durbala :

(S) kw. ak ringkih, ora rosa.

durbiksa :

1 kw bêkasakan, buta; 2 (S) jk. pacêklik, kêkurangan pangan.

durbud :

kn. ak bngs. mriyêm.

durbah :

êngg. kn dêrdah.

durjana :

kn (wong ala) maling.

dure :

êngg. kn dumèh.

durèn :

kn ar. wit sarta woh.

(durêk) :

n-[x] êngg. kn ndlurêk.

durga :

(S) kw (angèl ambah-ambahane) bêbaya, pakewuh, sungil.

durgama :

(S) kw angèl diambah) bêbaya, pakewuh.

durgati :

(S) kw. ak bêbaya, pakewuh.

duryan :

jk durèn.

duryas :

kn ar. sêmbagi.

duryasa :

(S) kw. ak wirang, kawirangan.

duryat :

(A) kn. ak kabêgjan.

durlaba :

(S) jk angèl olèhe, angèl.

durlaksana :

kw 1 laku ala; 2 (S) jk. ngalamat ala.

durlaksmi :

(S) kw. ak cilaka.

durma :

kn ar. têmbang maca-pat.

durmanggala :

(S) kw. ak ngalamat ala, kacilakan.

durmata :

(S) kw. ak ala kêlakuane, bodho.

durmeda :

(S) kw. ak bodho.

durna :

1 kn.wilah palangan (ing kranjang lsp); 2 kw. pangayoman.

durnadur :

kn. ak gurnadur (gupênur).

durniti :

(S) kw 1 kalakuan (pranatan) ala; 2 wong ala; 3 mungsuh, satru.

durung :

I n. dèrèng k isih kurang karo mangsane (kaanan, tindak, lêlakon) kang dituju, kb. wis; up. [x] tau, [x] matêng, [x] bisa.

dursila :

(S) kw 1 (tindak ala) maling; 2 êngg. kn. ala, kawêntar alane.

durta :

(S) kw 1 julig; 2 ala, piala.

durcara :

(S) `1 kw. ala kêlakuane; 2 êngg. kn. ala, kawêntar alane.

durwiweka :

(S) kw. ak 1 kurang ngati-ati; 2 bodho.

durwyasana :

(S) kw. ak kurang-ajar.

dus :

I êngg. kn dhus. II di-[x] kn dilapis ing êmas (sarana dicêmplungake ing banyu kêras sing wis didokoki êmas); di-[x]-i disirami ing banyu supaya rêsik (bocah, mayit); kc. adus, dus-dusan, padusan. III (S) kw ala, kc. dur.

dusa :

jk dosa.

dusana :

(S) kw. ak piala, nistha.

--- 73 ---

dus-dusan ~ don.

dus-dusan :

kn barang dandanan sing didus.

duskarta, duskarti :

kw panggawe ala, nglakoni ala.

dustha :

(S) kw kajuligan; di-[x] kw dicolong.

dusthabudi :

(S) kw. ak watak ala.

duta :

(S) kw 1 kongkonan (utusan); 2 ak. têlik; 3 ak. ngalamat; di-[x] kw dikongkon.

duta-panglawung :

kw ngalamat kêtiwasan.

dutacara :

(S) kw. ak alaku têlik.

duwa :

I di-[x] kn 1 dicuwak nganggo tangan, disodhokake (dicêngkah); 2 ditampik, dibadal (tmr. dhawuh), ditanggulang dibalèkake. II jk dhukuh.

duwaja :

kw kc. dwaja.

duwara :

kw kc. dwara.

duwe :

(ut. n-[x]) n. gadhah k. kagungan ki mêngku (kadunungan) wêwênang mungguh ing; [x] anak(-bayi) (mêntas) ngalairake anak (bayi); duwe atur (-rêmbug) ana sing arêp diaturake (diusulake); [x] gawe duwe kapêrluan mantu, nêtakake lsp; wong ora [x] wong mlarat; wong dêduwe (-dêduwèn) n. tiyang gêgadhahan k wong kêcukupan (rada sugih); nduwèni n. nggadhahi k 1 duwe, mêngkoni; 2 duwe wêwênang (hak) mungguhing; 3 kadunungan ing.

duwèh :

ak kc. duwèk.

duwèk :

I n. gadhahan k. kagungan ki kang didarbèni marang, up. [x]-e Naya, [x]-ku, [x]-mu. II n-[x] êngg. ks nanangis; kc. dhuwak.

duwêg :

jk dawêg, trêp wêktune, nêdhêng-nêdhênge, pantês.

duwung :

I êngg. pc luwung, angur. II kc. kêduwung.

(doble, doblèh) :

n-[x] kn kandêl sarta nggandhul (tmr. lambe).

(doblog) :

n-[x] êngg. pc mênêng bae (tanpa nywara, tanpa mangsuli lsp).

(doblong) :

n-[x] êngg. kn kêmpros, gunêman umuk; kc. dublong.

dobol :

kn 1 êngg. jêbol, bojot tmr. tenggok, dondoman lsp; 2 bole mêtu (marga lara ngising lsp); [x] ilat êngg. pc dhêmên goroh; n-[x] ks bêbanyu, ngêntut.

dobong :

kn 1 tombong; 2 êngg. tobong, pangobongan gêndhèng lsp.

dodod :

kn. kampuh ki jarit amba sarta dawa (dianggo priyayi yèn pasowanan, grêbêgan lsp); [x]-an nganggo dodod.

dodok :

êngg. kn saèm. têlik (kongkonane pulisi ut. durjana); [x] acung-acung nuduhake papan sing arêp dimalingi.

dodol :

I n. sade k adol barang-barang (diidêrake ut. didhasarake); [x]-an n. (se-) sadean k 1 adol apa-apa; 2 barang dagangan (sing ora pati pangaji); kc. adol, dol. II kn ar. pêlêm, ar. jênang.

(dodor) :

di-[x] kn disodhok (disogok) nganggo barang sing dawa; di-[x]-ake disogokake (tmr. barang sing dawa).

dodosan :

kn, ak dêdosan.

dodot :

kn. kampuh ki kc. dodod.

doh :

n. têbih k dawaning antara (panggonan siji lan sijine); [x] kana [x] kene pc saka ing kana têkan ing kene; [x] cêdhake dohe, antarane; di-[x]-i disingkiri; saka ka-[x]-an saka ing panggonan kang adoh; kc. adoh, ngêdoh.

dohitra :

(S) kw. ak putu.

doyan :

kn. kêparêng ki 1 gêlêm mangan (dening rumangsa enak), karêm; 2 ent. gêlêm (karêm) nindakake, up. [x] ing gawe, [x] turu; sing di-[x]-i sing disênêngi (dikarêmi); [x]-an 1 sing dikarêmi; 2 ks. arêpan, ora tampikan.

dok, dokan :

êngg. kn manuk wulung.

doki :

(ndoki) êngg. pc ndêloki (dakdêlênge).

(dokok) :

di-[x](-ake) n. dipundèkèk(-akên) k disèlèhake ing, diprênahake ing; di-[x]-i disèlèhi, ditrapi.

dol :

[x] tinuku n. sade tinumbas k (bab) adol lan tuku barang-barang (dêdagangan); di-[x] n. dipunsade k dikon nuku, diwènèhake kanthi lêliru dhuwit; di-[x]-i n. dipunsadèni k 1 didol, dodol, ngêdol.

dolan :

(ut. [x]-[x]) kn. amêng-amêng ki 1 ngenggar-enggar ati sarana mlaku-mlaku lsp; 2 êngg. main; di-[x]-ake 1 diajak dolan-dolan; 2 (ut. didolakake) diwènèhake supaya dianggo dolanan); di-[x]-i diênêng-ênêngi sarana dolanan lsp; [x]-an kn. amêng-amêng(-an) ki 1 ngenggar-enggar ati; 2 sarana kang dianggo sênêng-sênêng (tmr. bocah), kc. gobag, jèlungan lsp; 3 barang-barang sing dianggo sênêng-sênêng, kc. bonekah, montoran lsp; 4 êngg. main.

dolèk :

êngg duwèk.

doloh :

êngg. kn dokok.

dolop :

êngg. pc 1 pulisi sandi (rêsisir); 2 wong sing dianggo jontror (tmr. ing ngabotohan lsp); di-[x]-(i) 1 ditêlik, dilari (tmr. wong ala); 2 dijontrot (tmr. ngabotohan).

dom :

kn 1 saèm. biting cilik alandhêp sing digawe waja (wêsi) kanggo dondom-dondom lsp; 2 ak. jarum; [x] inggris, [x] bundhêl, [x] gorèng warna-warnaning jinise dom; [x] sumurup ing banyu pr laku samar (samun) kaya lakuning têlik; ênggon cina didoli [x] pr ngumukake kapintêran marang wong sing wis luwih pintêr; kc. dondom ngêdom-êdom.

domba :

(Prs) kn 1 wêdhus gêdhe; 2 (jinis) kang gêdhe; apêm [x] apêm gêdhe; didombani 1 diawat-awati; 2 dipanggêdhèni.

(domble, domblèh) :

n-[x] kn kandêl sarta nggandhul (tmr. lambe).

(domblong) :

n-[x] êngg. kn mlongo marga gumun; kc. jomblong.

(domèl) :

n-[x] êngg. kn ngomèl, gunêman tanpa têgês.

domèhi :

êngg. kn disrêngêni; kc. omèh.

don :

kw 1 ênggon, papan; 2 tuju, kang diênêr; têkan ing [x] têkan ing panggonan sing dituju, pungkasane, wasanane; kc. andon, êndon.

--- 74 ---

(dondom) ~ drêngki.

(dondom) :

[x]-[x] kn lagi dondom di-[x]-i diganthètake sarana didomi (tmr. bakal klambi lsp); [x]-an apa-apa didindomi;[5] kc. dom.

(dondon) :

n-[x] êngg. kn ajêgan nindakake; [x]-an ak ajêgan, kulina, padinan; kc. andon, êndon.

donok :

(n-[x]) pc (wc. ngêndi ana!) ah mokal!

donya :

(A) kn 1 jagad (kang dialami iki); 2 (ut. [x] brana) barang-barang kasugihan lsp; tinggal (pancal) [x] mati; ing [x] ngakir saiki tuwin ing jaman kalanggêngan; kadonyan apa-apa kang gêgayutan karo donya.

donga :

(A) kn têtêmbungan basa Arab kang dianggo sêmbahyang (nalikane ana kapêrluan); ndêdonga mêmuji; n-[x] ngucapake donga (sêmbahyang); didongani disêmbahyangake sarana ndonga (tmr. kêndurèn lsp); didongakake dipujèk-pujèkake supaya slamêt lsp; pan-[x] pamuji slamêt.

dongèng :

kn crita karangan (ent. ngaya-wara); di-[x]-i dicritani dongèng; (de-) [x]-an cêcritan.

(dongong) :

n-[x] kn mung mênêng (nyawang) bae (ora tumandang ut. ora olèh-olèhan apa-apa).

dongos :

(ut. n-[x]) kn lambene ing dhuwur maju (rada turah).

(dopok) :

n-[x] êngg. kn umuk, sombong, kêmpros.

dora :

k goroh.

doradasih :

kn kc. daradasih.

doran :

kn garan pacul.

dorapala :

kw. ak panjaga lawang.

dora-sêmbada :

kn goroh dening kêpêksa (nutupi kaluputane wong liya lsp).

doracara :

kn goroh, gêgorohan; kc. duracara.

(dorès) :

n-[x] êngg. pc gumrêmêng gêdumêlan, sugih omong.

dos :

pc. k dados, kados.

dosa :

(S) kn 1 nêrak (panêrak) marang anggêr-anggêring agama kalawan njarag; 2 nglakoni piala; 3 kaluputan, salah; kc. dêdosan, dodosan.

dosa-pati :

n. dosa-pêjah k 1 kaluputan marga agawe pati; 2 ak. ukum pati.

dos napa :

pc. k kados punapa?

dos pundi :

pc. k kados pundi?

dota :

kw. ak pêpadhang, kilat.

dowa :

êngg. kn donga.

(dowèh) :

n-[x] kn lambene ngisor maju (kaya yèn kêpêdhêsên).

(dowèr) :

n-[x] êngg. pc 1 lambene karo pisan mênga rada njêbrèt; 2 tansah gunêman bae, gêmrumung.

drabya :

kw. ak duwe.

drad :

(W) kn gêgalêraning uliran (sêkrup).

drajag :

[x]-[x], [x]-an kn drojog-drojog têka lsp.

drajak :

êngg. pc pathokan jèjèr-jèjèr dianggo watês lsp; kc. tlajak.

drajat :

kn pangkat kaluhuran.

dragêm :

kn abang sêmu irêng (tmr. ulêsing jaran).

drah :

kn ar. sukêt godhonge lêmbut-lêmbut; kc. sadrah.

drak :

jk enggal, dumadakan.

drana :

(sabar [x]) kw sabar; ora [x] ora sabar (sarèh); kc. darana.

drap :

(W) kn njojrog.

drapon :

êngg. kn 1 mung waton ditandangi (digarap lsp); 2 (ut. drapona) supaya.

drastul :

(W) kn bngs. tandhu.

drasthi, drêsthi :

(S) kw pandêlêng, mata; cs. 2.

drawa :

(S) kw. ak lèdèng, luluh, ajèr.

drawaya :

br drawa.

drawalan :

êngg. pc gurawalan.

drawana :

(S) kw. ak mili, luluh, lèdèng.

(drawas) :

n-[x]-i kn mbêbayani, mutawatiri; kc. kêdrawasan.

(drawili) :

n-[x] kn. ak gunêman tanpa kêndhat.

drawina :

(S) kw. ak kasugihan, kamulyan; an-[x] kw (suka-suka) mangan minum.

drawya :

(S) kw. ak duwe.

(drèdès) :

n-[x] kn nrocos mêtu (mili) banyune.

(drèjès) :

n-[x] pc nywara jès-jès (lênga dianggo nggêgorèng lsp).

drèg :

êngg. kn cikar, dhokar.

drègdrègan :

êngg. pc ênjal-ênjalan, sarwa kêsusu (rongèh).

drèi :

kn saèm. tatah cilik dianggo mutêr sêkrup lsp.

drèl :

kn unining bêdhil bêbarêngan (kanggo kurmat lsp); di-[x]-(i) 1 dikurmati sarana drèl; 2 dibêdhili.

(drèndès) :

n-[x] pc ora omah (tmr. wong wadon).

drèng :

êngg. pc swaraning tambur.

drèngas-drèngas :

pc cêngèngas-cêngèngès.

drèngès :

I kn kêmbang suruh. II n-[x], [x]-an pc nyêngèngès, cêngèngèsan.

(drèwès) :

n-[x] kn ndlèwèr, ndlèdèk.

drêbya :

kw duwe.

drêdah :

kn pêpadon, udrêg-udrêgan.

drêjêg, drêjêt :

pating [x] kn katon pating crongat landhêp-landhêp (tmr. alang-alang).

(drêdhêg) :

n-[x] êngg. kn ndhrêdhêg.

drêg :

pc kc. drig.

drêgang-drêgang :

êngg. kn katon gêdhe dhuwur (tmr. dêdêg piadêg).

drêgdrêgan :

pc udrêg-udrêgan.

(drêgil) :

n-[x] kn srêgêp lan sugih reka kang ngolèhake pamêtu; kc. dêrgil.

drêma :

(ut. sa-[x]) kn nindakake apa-apa mung karana nêtêpi wajib; kc. darma, dêrma.

drêman :

kn sugih anak; kc. dêrman.

drêmba :

kn (yèn mangan) akèh tadhahe.

drêmbombok :

êngg. kn sribombok.

drêmi :

k drêma; kc. darma, dêrma.

(drêmimil) :

n-[x] kn tansah gunêman bae (donga lsp).

(drêmunuh) :

n-[x] kn arêpan (melikan) marang darbèking liyan.

(drênjêt) :

n-[x] êngg. kn ndlênjêt.

drêng :

kw dêrêng.

drênggêm :

êngg. kn brênggi.

drêngki :

kn mèri (melik) marang kabêgjaning [kabêg...]

--- 75 ---

drês ~ dyata.

[...janing] liyan (ora sênêng yèn wong liya olèh kabêgjan).

drês :

kn. ak dêrês; kc. kadrêsan.

drêstanta :

(S) kw. ak tuladan, tuladha.

drêstha, drêsthi :

(S) kw. ak mata; cs. 2.

drêwya :

(S) kw. ak duwe, duwèk.

dri :

kw. ak (adri) gunung.

driji :

kn gêgêlitaning tangan (sikil) kang pucuk; ngêmut [x] pc ora olèh-olèhan apa-apa.

(drijis) :

n-[x] êngg. kn mèlikan, cêthil.

(dridhis) :

n-[x] êngg. kn ndhridhis.

(drig, drik) :

di-[x] pc dicap; [x]-[x]-an pc cap-capan.

drigama :

n. drigami k 1 ak. borang; 2 bêbaya; 3 êngg. wêdi; masang (pasang) [x]; gawe gêlar semêdya ngapusi lsp, sarana krenah (akal, kajuligan).

driganca :

kn. ak sulaya, pêpadon.

drigdrigan :

pc 1 tansah obah (polah); 2 cap-capan.

drigul :

kn ar. manuk.

driya :

kw (tuking pangrasa) ati; an-[x] nggagas, ngrasa, ngêrti; ke-[x] krasa ing ati, klêbu ing ati.

driyah :

kn. ak dana; n-[x]-i; dêdana marang; di-[x]-ake didanakake, didarmakake.

dril :

(W) pc ar. bakal.

drimolên :

(W) pc trim mubêng.

(drindhil) :

n-[x] êngg. kn ndhrindhil.

dringak :

pating [x] kn. ak padha cingak.

dringin :

kn ar. bakal tênunan (sutra) disêlap ing bênang êmas (lmr. dianggo sabuk).

dringo :

kn ar. êmpon-êmpon (dianggo tamba lsp).

dringsêm :

kn ar. wit.

(driwili) :

n[x] êngg. pc ndrêwili.

drub :

kn ar. kêrtu gêdhe (truf).

drubiksa :

kn bêkasakan (buta lsp, sing manggon ing alas).

druju :

kn ar. wit.

(drudhul) :

n-[x] êngg. kn ndhrudhul.

(drudhus) :

n-[x] êngg. kn ndhrudhus.

(drug) :

di-[x]-[x]-ake pc digêdrug-gêdrugake.

druhaka :

êngg. kn duraka.

drum :

êngg. kn rukun, ayon.

drumas :

kw. ak mas.

druni :

êngg. kn gêmi, mêdhit.

druta :

(S) kw. ak bantêr.

drutawilambita :

kw ar. têmbang gêdhe.

druwaka :

êngg. kn duraka.

(druwêng) :

n-[x] kn. ak wangkal bangêt.

(druwili) :

n-[x] êngg. pc ndrêwili.

(druwis) :

n-[x] pc ndrêmis.

(drodos) :

n-[x], [x]-an kn akèh wêtuning luh (kringêt).

(drojog) :

[x]-[x] kn têka tanpa sraba-sraba; n-[x] 1 bisa mili banter (banyu ing payon lsp); 2 mayat bangêt tmr. payon, dalan lsp; kc. dumrojog, dronjong.

(drojos) :

n-[x] pc ndrèjès.

(drodhos) :

n-[x] êngg. kn ndhrodhos.

drohaka :

(S) jk laku cidra, mbangkang parentah, ora sêtya; kc. duraka, druhaka.

drohi :

(S) kn. ak 1 cidra, ora sêtya; 2 drêngki, jail.

drohun :

kn. ak têmbung pamisuh.

(drokong) :

n-[x] êngg. kn gunêman sêru (murang tata).

dromdroman :

êngg. pc mlaku dhêdhampyakan ut. rêroyoman (karo bêngak-bêngok).

(dromos) :

n-[x] êngg. pc ndrêmis.

drona :

(S) jk jun, klênthing.

drondus :

(t) êngg. pc têmbung pamisuh.

(dronjong) :

n-[x] êngg. kn mayat bangêt tmr. dala,[6] payon lsp; [x]-an papan sing ndronjong; kc. drojog.

dwa :

(S) jk goroh, kliru.

dwadasa :

(S) jk 12.

dwadwat :

jk dodot.

dwaja :

(S) kw 1 ciri, têtêngêr; 2 gêndera.

dwaya :

(S) jk loro.

dwal :

jk. dol.

dwan :

jk don.

dwandwa :

(S) jk sarakit, sajodho, tandhing.

dwani :

(S) kw. ak swara.

dwapara :

(S) kw. ak ar. jaman (yuga) kang katêlu.

dwara :

(S) kw. ak lawang, gapura; cs. 9.

dwarapala, dwarapati :

(S) kw. ak panjaga lawang.

dwasta :

(S) kw. ak sirna, lêbur; cs. 0.

dwesa :

(S) kw. ak sêngit, mêmungsuhan.

dwi :

(S) kw 1 loro, 2 ak. swiwi.

dwidasa :

(S) kw 20.

dwija :

(S) kw 1 pêndhita; 2 guru; cs. 8.

dwijati :

(S) kw. ak kc. dwija.

dwijawara :

(S) kw pêndhita linuwih.

dwilingga :

kn ar. rimbaging têmbung sing dirangkêp linggane, kyt. dolan-dolan.

dwipa :

I (S) kw gajah. II (S) kw pulo.

dwipaka :

(S) kw. ak gajah.

dwipangga :

(S) kw gajah.

dwipurwa :

kn ar. rimbaging têmbung kang dirangkêp purwaning lingga, kyt. têtêku[7] (tutuku).

dwirada :

(S) kw gajah.

dwirapa :

(S) kw. ak gajah.

dwitiya :

(S) jk kapindho.

dwiwasana :

kn ar. rimbaging têmbung sing dirangkêp pungkasane, kyt. cêluluk (cêluk).

dyah :

1 jk (sêsêbutane) putra tuwin putrining para luhur; 2 kw. (sêbutane) putri; kadyahan gêgolongane para dyah.

dyayi :

(S) kw. ak mêlêng puja sêmadi.

dyan :

kw nuli, banjur.

dyana :

(S) kw. ak mêlêng puja sêmadi.

dyaksa :

ke. ak pintêr.

dyatmika :

kw 1 jêtmika; 2 kaalusan, karohanèn.

dyun :

jk jun.

dyus :

jk dus (adus).

dyusta :

kw. ak sirna, lêbur, kc. dwasta.

dyuta :

(S) kw. ak dhadhu, ngabotohan.

dyota :

(S) kw. ak sorot.