Bausastra Jawa, Poerwadarminta, 1939, #75 (Bagian 22: R)

R

ra :

I êngg. ora; kc. rak. II êngg: bingung, kisruh, ora jênjêm.

(raba) :

di-[x]-([x]) êngg. kn digrayang, digêgrayangi.

rabah-rabah :

pc grabah; uga kc. robah-robah.

(rabas) :

ng-[x] êngg. kn maprasi (ngrampasi) têtuwuhan.

(rabasa) :

di-[x] kw dirusak, dirêbut kanthi pêksa.

rabat :

(W) kn cowokan, sudan tmr. dêdagangan.

(rabda) :

ng-[x] kw ndadi, mundhak-mundhak; kc. rêbda, rêda.

(rabèk, rabèt, rabit) :

kn kc. robak-rabèk.

rabi :

kn 1 (garwa ki) êngg. somah, bojo (wadon); 2 (a-[x]) krama ki. nglakoni jêjodhoan tmr. lanang; ng-[x], ngrabèni: (nggarwa ki) ngêpèk bojo; ngrabèkake (ngramakake ki): ngomah-omahake (njodhokake) tmr. lanang; rabèn: dhêmên (kêrêp) rabi.

Rabingulawal, Rabingulakir :

(A) kn ar. sasi kang katêlu lan kapat.

rabuk :

kn 1 jasad-jasad sing dianggo nyuburake têtuwuhan, lêmèn; 2 êngg. adhukan (jladrèn) wêdhi karo gamping dianggo nembok; 3 êngg. wur ing têmbako; di-[x](i): 1 dilêmèni, didèkèki rabuk; 2 dicampuri nganggo wur.

Rabu'ssawawati wa'lardi[1] :

(A) kn Bêndaraning langit lan bumi.

(rabut) :

di-[x] êngg. kn dicabut, dibêdhol (jangkar).

rab-rab :

kw wrata, mratani.

rad :

(W) kn 1 kêklumpukaning wong sing kajibah ngrêmbug ut. awèh pamrayoga; 2 pc. pamrayoga, pirêmbug.

rada :

n. radi k sathithik-sathithik kadunungan sipat sing kasêbut ing têmbung candhake, up. [x] gêdhe, [x] umuk; [x]-[x]: 1 sathithik-sathithik rada, manda-manda; 2 pc. rada gêndhêng.

rad-agama :

kn pangadilan babagan agama sing dipandhegani pêngulu.

radan :

êngg rada.

rada-rudu :

êngg. kn rêgêjêgan pêpadon.

radèn :

kn sêbutane para darahing ratu.

radèn adipati :

kn 1 sêbutane pêpatihdalêm ing Surakarta ut. Ngayogya; 2 [x] arya: sêbutan kaurmatan tmr. bupati Gupêrmenan.

radèn ajêng :

kn sêbutane bocah wadon darahing ratu nganti têkan canggah.

radèn ayu :

kn 1 sêbutane darahing ratu (radèn ajêng) yèn wis omah-omah; 2 sêbutane garwane bupati Gupêrmenan.

radèn bagus :

kn sêbutane bocah lanang darahing ratu wiwit warèng sapangisor sing durung rabi.

radèn bèi :

(ngabèi) kn 1 sêbutane abdidalêm kraton ut. pangrèh praja sing asline wis mawa sêsêbutan radèn; 2 êngg. sêbutane priyayi pangkat têngahan.

radèn ngantèn :

kn sêbutane wong wadon sing isih darah (wiwit warèng sapangisor).

radèn panji, radèn mas, radèn mas arya :

kn sêbutane darahing ratu kang lanang, wiwit canggah munggah.

radèn rara :

(lara) kn sêbutane bocah wadon darahing ratu wiwit warèng mêdhun.

radi :

k rada.

radin :

k rata.

radinan :

k ratan (dalan).

rad-indiya :

kn rad luhur kang awèh pamrayoga marang Gupêrnur Jendral, sarta ngêmbat ruwêt rêntênging paprentahan.

radite, raditya, radiktya :

kw srêngenge.

rad-kawula :

kn rad sing minangka dadi wêwakiling kawula mung wênang awèh pamrayoga sarta ngaturake pitakonan.

(radon) :

ng-[x] êngg. kn ngrêbda.

radosan :

kd ratan; kc. radinan.

rad-pêni, rad-pêni indiya :

kn rad-indiya jaman kumpêni.

radya :

(S) kw krajan.

radyan :

kw radèn.

raja :

(S) kn 1 ratu; cs 1; 2 kanggo araning gêdhang warna-warna; 3 (sawah [x]) êngg. sawah darbèke wong sadesa; rumaja: kumratu; ng-[x]: 1 ambêk kaya raja; 2 nganggêp raja marang; di-[x]-[x]: dipêpuji kaya dene raja; kc. krajan, rumaja, rinaja.

raja-amal, raja-darbe, raja-duwe :

kn barang-barang sing didarbèni.

Rajab :

(A) kn. ak sasi Rêjêb.

raja-brana :

kn bandha sarta barang-barang sing akèh pangajine.

raja-jamas :

êngg. kn. ar. ngèlmu kanggo sarana nêgori kayu gêdhe.

rajag :

kn trocoh akèh bangêt; [x]-an: trocohan.

rajah :

I kn 1 gêgambaran ut. tulisan ing dluwang lsp. dianggo jimat; 2 corèk gêgalêran ing èpèk-èpèk. II (S) kw: pêpenginaning ati, hawa-nafsu.

rajah-tamah :

(S) kw pêpenginan sarta kamurkaning ati.

raja-kaya :

kn kewan ingon-ingon sing ngêtokake kaya (jaran, sapi, kêbo).

raja-kaputran, raja-kaputrèn :

kn sandhangan lan rêrênggan pangantèn (lanang, wadon).

--- 516 ---

rajamal ~ rahaswa.

rajamal :

kn kc. raja-amal.

raja-muka :

kn ar. petungan dianggo mbincili bêgja cilakaning lêlakon (maling lsp).

rajaniti :

(S) kw 1 pangadilan; 2 babagan pangrèh praja.

(rajang) :

ng-[x] kn 1 ngirisi tipis-tipis up. ng-[x] têmbako lsp; 2 êngg. nggarisi (mluku, ngalèni lsp) malang; [x]-an: 1 apa-apa sing dirajang; 2 êngg. kalenan malang.

raja-manganggo :

br panganggone ratu.

raja-pati :

n. raja-pêjah k prakara pêpati marga kêrêngan lsp.

rajapatni :

kw pramèswari.

raja-pèni :

kn barang-barang sing pèni-pèni.

raja-pundhut :

kn ladèn barang-barang saka wong cilik marang nêgara (ratu).

raja-putra :

br anaking ratu (pangeran, pangeran adipati).

raja-putri :

br putrining ratu.

raja-singa :

kn ar. lêlara bngs. bêngang.

raja-siwi :

kw anaking ratu.

raja-sunu :

kw anaking ratu.

rajaswata :

(S) kw 1 waktu kang prayoga; 2 wis nggarap-banyu, wis mangsane omah-omah (akil balig); 3 anaking ratu.

rajata :

(S) kw salaka.

rajatadi :

kw raja-pèni.

raja-tatu :

kn prakara tatu kang marga kêkêrêngan lsp.

rajaweda :

kw kurban slamêting ratu murih raharjaning nêgara.

rajawêrdi :

kn ar. jasad rupane sêmu biru (dianggo dhasaring êmbanan intên lsp).

raja-wisuna :

(pisuna) kn prakara sing ndadèkake padudon.

(rajèh) :

kn kc. rojah-rajèh.

rajèng :

br 1 wc. raja ing; 2 (sang [x]) raja.

rajêg :

I kn pagêr kang digawe kayu, turus lsp; ng-[x]-i: magêri nganggo rajêg. II kn: ar. ulêsing jaran (sêmu kuning sikile papat pisan irêng).

rajêg-wêsi :

kn pagêr kang digawe wêsi.

rajin :

êngg. kn srêgêp, nècis; ka-[x]-an: kasrêgêpan, kagunan tangan.

(rajug) :

ng-[x] êngg. kn kagèt bangêt.

rajun :

kn ar. têtuwuhan.

rajungan :

kn bngs. kêpithing.

rajut :

kn nam-naman bolah (kênur lsp) wangune kaya jala; [x] kawat: rangrangan kawat (sêtrimin).

rajwa :

kw krajan.

rajya :

(S) kw krajan.

radhikal :

(W) kn owah-owahan kaanan kang kalawan mbabar-pisani.

radhio :

kn tilpun (tilgram lsp) tanpa kawat.

raèn :

ut. rêraèn kn lumah kang perangan ngarêp (ndhuwur); pa-[x](an) (praenan): wanguning rai, polatan; kc. rai.

raga :

I êngg. kn bngs. kranjang; [x]-[x]: pêprênthêlan sing digawe bênang mas (salaka). II kw: awak, badan wadhag; anor [x] br: andhap asor, ngêsorake awak; ora [x] br: ora mèmpêr, ora wujud; ngrêraga br: macak, mêmacak awak; di-[x]-[x] br: diandêl (dipracaya) nganti kaya awake dhewe. III (S) kw: sih, katrêsnan, brangta.

ragab :

êngg. kn bungah.

ragad :

pc wragad.

ragah :

kw agahan, grangsangan.

raga-ini :

kn ar. kêmbang.

raga-karana :

(S) kw nêngsêmake, njalari sih (trêsna).

ragan-ragan :

kw kèwês sarta kênès; kc. wiraga.

(ragang) :

I rumagang, mragang kn tumandang nyambut gawe bêbarêngan. II [x]-an kn: balungan, awak-awak (tmr. layangan, omah lsp).

raga-rago :

êngg. kn gojag-gajêg, ragu-ragu.

ragas :

ut. [x]-an kn ragangan balunganing (ula, kodhok lsp); kari [x]-an: mlarat bangêt; kc. règès.

(raga-sukma) :

ng-[x] kn nguwalake sukma saka bêbandaning badan.

raga-wanda :

kw sabuk.

ragèn :

kn ar. têtuwuhan.

ragêm :

êngg. kn 1 cocog, mupakat; 2 sênêng; kc. ragum.

ragi :

I pc. k rada. II kn: glêpung bêras dicampuri kayu lêgi karo bumbu liyane dianggo olah apêm, jladrèn lsp; diragèni: dicampuri ragi. III kn: parudan krambil dibumboni lan digangsa.

ragi-bali :

kn ar. bathikan.

ragil :

pc wragil.

ragu :

I (W) kn ar. olah-olahan sing diolah iwak ut. daging. II [x]-[x] êngg. pc: gojag-gajêg, mangu-mangu.

ragulo :

kn ar. têtuwuhan lan wohe; kc. rêgulu, argulo.

ragum :

I êngg. kn tali duk; ng-[x]: nalèni pring ing êmpyak katata rapêt (rêngkêd); êmpyak [x]-an: êmpyak sing pringe katalenan rêngkêd. II kn: cocog; di-[x]: digunêm, dicatur; 2 diramtam, dirancang; [x]-an: 1 rêmbugan, caturan; 2 rancangan, rantaman.

rago-rago :

êngg. kn ragu-ragu, gojag-gajêg.

rag-rag :

kw rug-rag.

ragrag :

êngg. kn gagrag; [x] anyar: gagrag anyar.

rag-rêg :

pc kêrêp orêg (oyag); kc. rêg.

rah :

I k gêtih. II pc: wc. lurah. III di-[x] kn: diarah.

rahab :

I kn 1 nanggapi (nyêkêl, nggrayang lsp) kalawan nelakake sudine (têgêle); 2 sudi, têgêl, ora ewa; ng-[x]-i: nanduki (nanggapi) dhayoh, pasuguh lsp. kalawan sênêng. II kw: tutup; di-[x]-i: ditutupi.

rahadèn, rahadyan :

br radèn.

rahayu :

n. rahajêng k slamêt, bêgja, luput ing kacilakan ut. kasangsaran.

raham, rahim :

(A) kn kc. rahman.

raharja :

kw rahayu, rêja.

rahasya :

(S) kw wadi, winadi, gaib.

rahaswa :

kw kc. rahasya.

--- 517 ---

rahat ~ rambang.

rahat :

kw 1 sikara, tiwas, rusak, kêna ing; 2 migunani; ka-[x]-an: kêtiwasan, kêtaton.

rahman, rahim :

(A) kn: ambêk wêlas asih (tmr. Allah).

rahmat :

(A) kn sih kawêlasan; ng-[x]-i: ngolèhake rahmat.

rahmatullah :

(A) kn: sih kawêlasaning Allah; mulih ing [x]: mati.

rahu :

kn ar. wit.

rahu-rahu :

kw tênggok.

rahuru :

kn dahuru, gegeran.

rahsa :

I ut. rahsya, rahswa kw wadi, winadi, gaib; kc. rahasya. II kw: 1 wijining wong lanang; 2 rasa; kc. rasa.

rai :

kn 1 (pasuryan ki) peranganing êndhas sing ngarêp; 2 peranganing apa-apa sing ngarêp; 3 sasisih ing lêmbaraning dluwang; 4 lumahing banyu lsp; [x] asu (dhingklik, gêdhèk, trumpah) pc: ora idhêp isin; diraèni: didèkèki raèn; kc. raèn, praèn.

raina :

n. raintên k wayah awan; kc. rina.

raya :

I ut. [x]-[x]. kn tumandang ing gawe (bêbarêngan); kc. kêraya-raya. II kw: gêdhe.

Rayagung :

êngg. kn sasi Bêsar (sasi kang karolas).

(rayah) :

njarah [x] kn: ngrêrêbut; di-[x]: dirêbut, dirêbut (dijupuk) bêbarêngan wong akèh; [x]-an: rêbutan.

rayang :

kn ar. ulêr.

(rayang-rayung, rayang-royong) :

di-[x] êngg digotong royong (ditandangi wong akèh).

rayap :

kn bngs. sêmut gêdhe rupane putih yèn wis manglar dadi laron ut. sulung; ng-[x], [x]-an: tumandang ing gawe bêbarêngan (kaya rayap).

rayat :

(A) kn 1 brayat, batih; 2 êngg. pc. k. bojo (rabi); 3 (ut. rakyat) kawula, wong cilik; di-[x](i): diingoni, dicukupi sakabutuhane; (re)[x]-an: bêbrayatan, gêndhon rukon sêsomahan.

rayat-jêlata :

(M) kn kawulaning nêgara sing mlarat tuwin uripe gumantung ing liyan.

rayi :

ki (êngg. k) adhi.

(rayud) :

ng-[x] kn 1 mbrayut, nalèni dadi siji; 2 nggubêd, mulêt; 3 ndhaku, ngêkaki[2] darbèking liyan; pang-[x] br: pandhaku marang darbèking liyan; [x]-an: 1 apa-apa sing dirayut; 2 têtuwuhan sing nggubêd (rumambat).

(rayuk) :

di-[x] pc dirauk, dirayud, dijupuk tanpa nêmbung.

rayung :

I kn bngs. alang-alang cilik; [x]-[x]: katon cilik mêrit-mêrit tmr. driji; ng-[x]-([x]): 1 katon kaya rayung; 2 cilik-cilik mêrit tmr. driji. II (W) kn: laladan sakubênging bètèng.

rayungan :

kn kêthokan têbu sing ditandur; kc. rayung I.

rak :

I kn erak, èrêk (tmr. swara, gorokan). II êngg. pc: ora. III kn: pancèn mula; up. [x] iya ta ! [x] bêcik ngono ! IV kn: planggrangan kanggo ngêtus piring lsp.

raka :

ki kakang.

rakangat :

(A) kn ndhungkluk lan ngambung lêmah (ing nalikane) sêmbahyang.

(rakasa) :

kc rêkasa.

rakatha :

kw yuyu.

rake, raki :

êngg kowe.

rakèt :

(W) kn tampelan ing main bal tampèl.

rakêt :

kn 1 cêdhak bangêt, mèpèt bangêt; 2 ([x]-rukun) bêcik bangêt tmr. mêmitran lsp; rumakêt: 1 rakêt ing; 2 sumanak, supêkêt; ng-[x]-i: nyêdhaki kalawan rakêt; ng-[x]-ake: 1 nyêdhaki karo; 2 ngrukunake; kc. krakêt.

rakêtan :

ki tapêl (tamba wêtêng).

rakit :

kn 1 wis rampung (sudhiya); 2 (sa-[x]) sapasang, sajodho (tmr. suwêng, jaran, sapi); 3 tatanan, pranatan; ng-[x]: 1 nata, nyadhiyakake; 2 masang, ngêtrap; 3 mranata; ng-[x]-ake: masang jaran lsp; [x]-an: 1 pêpasangan tmr.jaran, sapi lsp; 2 êngg. pasangan (angkul-angkul ing gulu sapi); 3 tatanan bab pamasanging omah lsp.

rakitan :

(g) êngg. pc sênadyan; wc. ora ketang.

rakyan, rakyana :

kw radèn (sêsêbutaning patih lsp).

rakmi :

kw batin, watak.

(rakud) :

ng-[x] êngg. pc 1 ngrayuk, ngrauk; 2 adhêm njêkut.

(rakup) :

ng-[x] kn ngukup banjur digêgêm.

rakus :

êngg. kn 1 mangani, dhêmén mangan; 2 cluthak, nggragas.

rakryan :

kw radèn (sêbutan).

(raksa) :

ng-[x] (S) kw njaga, ngrêksa; kc. rêksa.

raksaka :

(S) kw pangrêksa, panjaga.

raksasa :

(S) kw buta.

raksasi :

(S) kw buta wadon.

rakta, rêkta :

(S) kw abang.

rakwa :

kw rêko.

ram :

I êngg. kn rèncèk-rèncèk kayu sing dianggo bêndungan. II (W) êngg. pc: 1 jêndhela; 2 wêngkuning pangilon lsp.

rama :

1 ki. bapa; 2 êngg. kn. bapa, bapak.

ramak :

êngg. kn. pc bapak.

ramal :

(A) kn ngèlmu pêthèk (wêwêcan); di-[x]-i: dipêthèk, diwêca.

ramat :

I kn 1 sêrating godhong, woh lsp; 2 klamat. II pc: rahmat.

rambah :

kn ambal, ping up. [x] ping lima; [x]-[x]: ambal-ambalan, kêrêp bangêt; ng-[x]-i: ngambali manèh, mindhoni; 2 ngrambali nggaru sawah ngarêpake dadi lalahan; [x]-an: 1 ambalan, up. têlung [x]-an; 3 pindhon (sing wis dirambani).[3]

rambak :

kn 1 lapisane wlulang sapi (kêbo) sing digawe krècèk (krupuk); 2 oyoding witwitan sing ora nunjêm ing lêmah (ana sing katon ing jaba).

ramban :

ut. rêramban kn 1 golèk gêgodhongan dianggo kêlan ut. dianggo pakan wêdhus lsp; 2 êngg. golèk bedhangan; [x]-an: gêgodhongan sing kêna dipangan ut. kêna dianggo pakan kewan.

(rambana) :

ng-[x] kw nyrêmpêng, ngêtog karosan.

rambang :

I kn tangkaran sing panangkare

--- 518 ---

rambas ~ rampung.

padha karo tinangkar, up. 4 x 4 x 4 = 43 (papat rambang têlu). II ng-[x] kn: 1 nyèlèhake apa-apa (wadhah lsp) ing banyu ut. ing dhasare didokoki banyu (supaya ora dirubung sêmut); nyèlèhake kayu (wiji pari lsp) ing banyu supaya kuwat; 4 ngumbah mata sarana diêkum ing banyu (ut. ing tamba); kc. krambang. III ng-[x] kn: ngênam pênjalin ing palinggihan kursi lsp.

rambas :

kn tambas, ngêmbês mbrabas.

rambat :

kn 1 têtuwuhan sing tumèmplèk mulêt ing wit lsp; 2 pc. tansah mrèntèk-mrèntèk; rumambat br. ma-[x] (mrambat): tumèmplèk banjur nggrêmêt munggah; ng-[x]-i: 1 mrambat ing; 2 nular mrèmèn ing (tmr. gêni); [x]-an: 1 (ut. rêrambatan) mrambat ing; 2 lanjaran, apa-apa sing dianggo mrambat; 3 apa-apa sing kêna dianggo lantaran nggayuh sing luwih dhuwur.

rambêh :

kw mili.

(rambêt) :

ng-[x] êngg. kn matun.

rambit :

ut. [x]-[x] êngg. kn têtuwuhan mawa êri.

(rambyang) :

ng-[x] êngg. kn lunga mrana-mrana, mikir sing ora-ora; kc. klambrang.

(rambu) :

ng-[x], ngrêrambu êngg. kn nglari barang-barang sing ilang, golèk sisik-mêlik; kc. rambon.

rambut :

kn. rema ki saèm. wulu dawa kang thukul ing êndhas (ing woh jagung lsp); sa-[x]: sathithik (cilik) bangêt; sa-[x] pinara pitu: alus (lêmbut) bangêt; sa-[x] pinara sèwu: sathithik bangêt; rumambut: wiwit kênthêl tmr. jladrèn gula, glali lsp; ng-[x]-i: padha bênthèt nggalêr-nggalêr tmr. bala-pêcah.

rambutan :

kn ar. wit sarta wohe.

rambon :

I kn (sapi [x]) sapi turunane banthèng karo sapi lumrah. II kn: wangèn, ar. têmbako sing alus lan sêdhêp.

rame :

kn nywara sêru, gumêdêr, akèh wonge; [x]-[x]: 1 gumêdêr; 2 kasukan bungah-bungah; ngramèni: njalari rame; ngramèkake: 1 njalari rame; 2 mèlu-mèlu supaya muwuhi rame; ka-[x]-an: tontonan lsp. kang rame; pa-[x]-an: papan kanggo kêklumpukan ut. kanggo sukan-sukan.

ramean :

êngg. pc 1 karamean; 2 ora kalawan têmên-têmên; kc. rame.

ramêh :

kw rêgêd.

Ramêlan :

kn sasi kang kasanga (Pasa).

ramèn :

êngg. kn gumêdêr rame-rame; [x]-[x]: kalawan rame bangêt; kc. rame.

ramês :

I kn dicampur dadi siji, up. sêga [x] (sêga karo jangan sarta lawuh); tukang [x] êngg: bakul sêga salawuhane; ng-[x]: ngrampêd, mangan apa-apa. II ng-[x]-i êngg: ngêrti têmênan marang têgêsing têmbung lsp. III ng-[x] kw: ngrusak, nglêbur.

rami :

kn ar. têtuwuhan sing kulite kêna dianggo tali.

ramya :

(S) kw 1 endah, asri, nêngsêmake; 2 rame; 3 wêngi.

(ramping) :

[x]-[x], rumamping kn rêmêng-rêmêng, ora katon cêtha marga kalingan ing pêdhut lsp.

(ramu) :

di-[x], dirêramu kn diglandhang kanthi pêksa, dijarah kagawa lunga, dijilat diajak laku ala; diramosi: dirujak, diprakosa, dipilarani; kc. ramon.

ramud :

êngg. kn rampung.

(ramuh) :

di-[x]-i kn dipotha-potha, dirujag.

(ramut) :

ng-[x](i) êngg. kn ngopèni, ngrumati; [x]-an êngg: tutut, cumbu (tmr. manuk lsp).

ramon :

kn 1 bêbantên, wong kang dikaniaya; 2 kayu lsp. sing dianggo cêkêlan ing nalikane nglangi supaya ora klêlêp.

(rampa) :

ng-[x], ngrêrampa kn ndhabyang ut. ngotong-otong wong sêmaput lsp.

(rampad) :

ng-[x] kn nata lêlawuhan ing piring lsp; [x]-an: piring kang wis tinatanan ing lêlawuhan.

rampag :

êngg. kn rampak.

rampak :

kn 1 papak, kabèh padha (ora ana sing moncol); 2 babag sarta racak; di-[x]: 1 (ut. di-[x]-ake) digawe supaya rampak; 2 êngg. dirajang,[4] diêlêbi (tmr. banjir).

rampaka :

kw kc. rumpaka.

rampal :

kn copot sarta sêmpal tmr. wang, untu, pang lsp; di-[x]-i: diêmpali[5] pang lsp.

rampang :

êngg. kn kayu palang ing antarane bum cikar.

rampas :

I kn poèl (ganti untu) tmr. jaran. II ng-[x] kn: 1 nutuhi (nêgori) têtuwuhan, ngrapak (mapak) apa-apa sing moncol ut. mbrênjul; 2 êngg. mêthiki godhong têmbako sing wêkasan; [x]-an êngg. godhong têmbako sing wêkasan pamêthike. III ng-[x] kn: 1 ngrêbut kanthi pêksa; 2 mbêslah.

rampe :

kn pasuguh (panganan lsp); rêrampèn: ngêtokake pasuguh; kc. uba rampe.

rampèk :

I kn caraning kampuhan tmr. prajurit nyutra. II [x]-[x], ng-[x] kn: nyanak-nyanak golèk atining liyan (sabakdane padudon ut. pasulayan).

rampès :

êngg. kn rampung; ora di-[x] êngg: ora dirèwès.

(rampêd) :

di-[x] kn 1 dicacah; 2 digêbyah, digribig, kabèh dikatutake ora ana sing ditampik (diliwati).

(rampês) :

ng-[x] kw ngrajang.

rampêt :

êngg. kn tampar (dianggo salangan).

rampid :

kn mèpèt bangêt; ng-[x]: 1 êngg. natab prau (nganggo prau liya); 2 nyêrang, nêmpuh mungsuh, ngêpung bètèng.

ramping :

kn 1 wêwangunan cilik dawa nanging sarwa alus lan bêcik tmr. pawakan, tangan lsp; 2 rata alus ora ana sing mbrênjul; 3 alus sarta bêcik tmr. ukara, karangan lsp; 4 (rêrampinging ngèlmu) lêlungidan, rêrawitan; ng-[x]-ake: ngalusake, mbêcikake karangan lsp.

rampung :

kn wis dadi (tmr. garapan, pagawean), wis êntèk (tmr. tandang-tanduk, prakara lsp); di-[x]-i: 1 (ut. di-[x]-ake) digarap nganti rampung; 2 br. dipatèni; 3 diputusi tmr. prakara; ka-[x]-an: putusaning prakara.

--- 519 ---

(rampo) ~ (rancang).

(rampo) :

ng-[x] êngg. kn wiwit sêmi tmr. wit sing ngarang.

rampog :

êngg. kn kècu; di-[x]: 1 dikrocok ing gêgaman bêbarêngan wong akèh; 2 dikècu, disêrang bêbarêngan nêdya njarah-rayah; [x]-an: 1 (ut. pa-[x]-an) wayang kang minangka pêpêthan lakuning prajurit; 2 tontonan ngrampog macan.

ran :

wc aran.

rana :

I êngg. pc mrana; [x]-[x]: mrana-mrana. II kn. wc: wrana (slintru). III (S) kw: pêrang, paprangan.

ranangga, rananggana :

kw pêrang, paprangan.

(ranap) :

ng-[x]-i êngg. kn ngalami, wis tau nglakoni.

(randêng) :

ng-[x] êngg. kn nglandêng.

ranjam :

I ut. ranjang kn paturon. II di-[x] (A) kn: dibênturi watu.

ranjang :

kn paturon; kuwih [x]: ar. panganan dianggo slamêtan bangsa Cina.

(ranjap) :

di-[x] kn dipurak, dipothèng-pothèng tmr. burukan, kewan lsp.

(ranji) :

di-[x] êngg. kn diwènèhi pancèn pagawean ing sadina-dinane; ranjèn êngg: pagawean ing kalurahan kang kudu ditindakake ing wong desa; ranjène, ranjine êngg: pancène.

(ranjing) :

di-[x] êngg. pc dianjingake dianggo nyoba tmr. balungan omah lsp; ke-[x]-an: kêpanjingan ing setan.

ranju :

êngg. kn borang.

randha :

kn 1 wong wadon sing tininggal ing lakine sarta wis duwe anak; 2 (ut. randhan) ora ana bojone (wis ora ganêp), up. cangkir [x], lèpèk [x], kêris [x].

randha-drêngis :

kn ar. pari.

randha-kèli :

kn ar. bathikan lan ar. panganan.

randha-kisi, randha-kuwat, randha-luke, randha-caluk :

êngg. kn randha sing duwe anak lanang dadi wênang mèlu ndarbèni sawah ing desa sarta nyangga pagawean padesan.

randha-kuning :

êngg. kn sawah sing sangar (sapa nanduri mati).

randha-maya :

(-sêmaya) kn ar. lurik.

randha-mênggala, randha-nunut :

kn ar. gêndhing.

randha-royal :

kn ar. panganan.

randhat :

kn 1 rêndhêt, ora bantêr tmr. laku lsp; 2 kêrindhikên tmr. lakuning jam.

randha-tanggung :

kn randha sing isih nom.

randhi :

kn 1 ar. bakal rupane abang kêkêmbangan; 2 mênjangan ulêse tutul.

(randhing) :

di-[x] êngg. pc diranjing; kc. ranjing.

randhu :

kn ar. wit sing wohe ngêtokake kapuk; [x]-alas: bngs. randhu sing wite bisa gêdhe; [x]-kuning: bngs. randhu kayune kuning kêna digawe sarungan kêris; [x]-kentir" ar. gêndhing.

randya :

kw randhu.

ranèh :

êngg. pc ora manèh (wis êntèk, ora ana manèh).

ranu :

kw 1 tlaga; 2 banyu.

(ranuh) :

ng-[x]-i kw nyêdhihake, njalari kangên.

(ranta) :

ng-[x], ngrantan kn sêdhih marga tansah kèlingan apa-apa sing nyêdhihake ati; ka-[x]-([x]), karantan-([x]): tansah kadunungan rasa sêdhih; kc. rantan.

rantab :

ut. [x]-[x] êngg. kn 1 warata ana ing êndi-êndi; 2 rèntèp, katon lêlarikan akèh bangêt; ng-[x]-i: gogrog ngênani tmr. barang-barang sing lêmbut (awu, lêmah lsp); kc. rantap.

(rantak) :

ma-[x] (mrantak), [x]-[x] êngg. kn wiwit katon manèh, mlêthèk tmr. srêngenge.

(rantam) :

ng-[x] kn 1 ngrancang apa-apa sing arêp linakonan; 2 ngrancang wragad ut. wêtuning dhuwit; 3 êngg. nggagas-nggagas nêdya mialani liyan, maeka lsp; [x]-an: 1 rancangan; 2 rancangan bab wêtuning dhuwit lsp.

rantan :

kw udhar; ng-[x] êngg. kn: nguculi (ngudhari) bêbondhotan lsp; ka-[x] br: diudhari.

rantang :

I êngg. kn bngs. kranjang (tenggok) wadhah wowohan; ng-[x]: 1 nganam; 2 ngrantam (prakara sing ala). II êngg. kn: ompong, panci rèntèng.

(rantap) :

[x]-[x] kn tarap, rèntèp.

rantas :

kn 1 mèh pêdhot tmr. tampar, driji lsp; 2 êngg. pêdhot tmr. tali, tampar; kc. prantas.

rante :

kn gêlangan wêsi lsp. rêrèntèngan dianggo nalèni, ngêgèrèd[6] lsp; di-[x]: 1 ditalèni nganggo rante; 2 diblênggu; pa-[x]-an: wong ukuman.

rantèng :

kn bngs. wit arèn.

(rantêb) :

panèn [x]-an êngg. kn panèn kang wêkasan bakda mangsa rêndhêng.

rantên :

kw adhi.

ranti :

kn ar. woh cilik-cilik; [x] gandhèl, [x] bali: ar. bngs. ranti; suwe mijêt wohing [x] pr: gampang bangêt.

(ranting) :

kc rontang-ranting.

(rantun) :

ng-[x] kn 1 (ut. mrantun) lèrèn, mondhag-mandhêg mampir; 2 tansah tut-buri sarta ngawasake lakuning liyan, nginthil; [x]-an: 1 (ut. pa-[x]-an) palerenan; 2 wong sing dikinthil (diawasake).

(rancab) :

ng-[x] kn nglandhêpake, ngasah; 2 ngrangsang, nêmpuh bètèng lsp.

rancag :

I kn gancang, gancar, enggal rampung; di-[x](-ake): dienggalake, digancangake supaya enggal rampung; [x]-an: 1 enggal-enggalan supaya gêlis rampung; 2 cêkakan tmr. kandha lsp. II êngg. kn: pincang tmr. jaran.

rancah :

I alas [x] êngg alas jêjêmbêgan ing pinggir pasisir; nggaga (sawur) [x]: nandur pari sarana nyawurake gabah (dadi tanpa didhedhêr). II ng-[x]-i êngg. kn nggaru sawah sing kawitan.

rancak :

I êngg rèncèk kayu, tugêlan kayu; ng-[x]: ngêthoki kayu cilik-cilik. II kn: (sa-[x]) saprangkat tmr. gamêlan; [x]-an: planggrangan sanggan bonang (kêthuk, kênong).

(rancaka) :

rumancaka, ng-[x] kw sêdhih, njalari susah; kc. rêncaka.

rancana :

I ng-[x] kw nata, nganggit, ngarang; kc. rêncana. II kw: bêncana, godha, panggodha; ng-[x]: nggodha, nusahahe ati, maeka; kc. bêncana, rêncana.

(rancang) :

ng-[x] kn 1 nggathuk-nggathukake [nggathuk-nggathuk...]

--- 520 ---

(rancas) ~ raup.

[...ake] sarta nata rèngrèngan, cêngkorongan lsp; 2 ngrantam, mikir-mikir apa kang bakal linakonan (ginambar-gambar ing sajroning angên-angên); 3 êngg. pc. ngrantam wragad ut. wêtuning dhuwit; [x]-an: 1 êngg. ragangan (balunganing) omah lsp; 2 cêngkorongan kang bakal diêdêgi omah lsp; 4 êngg. pc. rantaman bakal wêtuning dhuwit (wragad); 5 pc. niyat, sêdya.

(rancas) :

ng-[x]-(i) êngg. kn mancasi, maprasi, mapali (têtuwuhan).

rang :

I kn bngs. cacing lêmbut bangêt ut. êndhog cacing tambang sing sok njalari gatêlên ana ing tlapakan; [x]-ên: gatêlên marga kêlêbon rang. II (W) kn: pêpangkatan, undha-usuking pêpangkatan nalika ngabdi nêgara.

rangah :

ut. [x]-[x] kn katon lancip-lancip akèh tmr. untu lsp.

rangap :

ut. [x]-[x] kn katon padha moncol landhêp-landhêp (lancip-lancip).

rangas :

kn bngs. rayap yèn mangan klasa lsp. enggal bangêt.

rangdha :

êngg. kn randha.

rangên :

kn kc. rang I.

rangga :

kn ar. pangkat saèm. asistèn-wadana.

ranggah :

kn cêcawangan tmr. sungu mênjangan; kc. branggah.

(ranggèh) :

ng-[x] kn nggêjojorake tangane arêp nyênyêkêl (nggayuh).

ranggèn :

êngg. k ranggon.

ranggi :

êngg. k rangga.

ranggitan :

kn ar. têtuwuhan.

ranggon :

kn saèm. gubug cagake dhuwur (kaya panggungan) kanggo njaga kewan ut. kanggo palerenan ing alas; ng-[x]: 1 (ut. ng-[x]-i) manggon, manggon ing; 2 wis manjing angèl tamban-tambanane, kêpatuh, wis nyakot.

rangin :

I 1 kw tamèng, dhadhap; bêksa [x] kn: njogèd wong papat padha nggawa tamèng; 2 (gandhos [x]) kn. ar. panganan. II ng-[x], ngrêrangin kn: lirih sarta alon kapenak dirungokake tmr. swaraning gamêlan; ka-[x] br: kanginan, kêna ing angin.

rangka :

pc wrangka.

rangkab :

êngg. kn krakab, thothor.

rangkad :

kn lunga karo dhêmênane; di-[x]-ake: digawa lunga; kc. krangkad.

rangkah :

kn 1 pagêr kang digawe êri tuwin sangkrah; 2 pagêr watêsing nêgara; di-[x]-i: dipagêri nganggo rangkah.

rangkang :

I kn awak-awaking kreta lsp. sing ngisor, glindhingan lan sangganing mriyêm. II rumangkang, mrangkang kn: mbrangkang (dhadhane kangsrah lêmah); ke-[x]-[x]: 1 mbrangkang kanthi rêkasa bangêt; 2 direwangi rêkasa bangêt, kêraya-raya. III kw: bangsal, omah.

rangkangan :

êngg. kn ragangan.

(rangke) :

sa-[x] kn sarakit, saprangkat; di-[x] êngg. kn: ditata digathuk-gathukake tmr. ragangan, balungan omah lsp; kc. rangkèn.

rangkèn :

kn 1 uba-rampening lêlawuhan, sajèn lsp; 2 (ut. rêrangkèn) wis gandhèng ora kêna pisah, wis pupul dadi siji; 3 êngg. êmpyak; kc. rangke, rangki.

(rangkèl) :

ng-[x] êngg. kn ngranggèh, nggayuh.

(rangkèt) :

di-[x] êngg. kn dipala, digêbugi, disapu.

rangkêp :

kn 1 ora lamba, dhobêl; 2 ([x] têlu, [x] papat lsp) têlung (patang) lêmbar ut. lapis didadèkake siji; 3 isih nganggo sarana liya (nganggo aji lsp); 4 (budi [x]) kanthi pangati-ati, prayitna; di-[x]: 1 rong lêmbar didadèkake siji; 2 ditindakake bêbarêngan; di-[x]-i: didokoki rangkêpan; diwuwuhi siji êngkas supaya dadi rangkêp; [x]-an: 1 apa-apa sing dianggo ngrangkêpi; 2 (klambi [x]) klambi ing jêro; 3 wong sing mèlu dêdunung ing pakarangan.

rangki :

êngg. kn rangke.

(rangkud) :

di-[x]-(i) kn dikukudi nuli digawa lunga.

(rangkul) :

ng-[x] kn 1 tangane nyikêp gulu; 2 nyikêp apa-apa (tangane kagathukake cathok gawèl); 3 nyanak, mbêciki; (re)[x]-an, rangkul-rinangkul: padha dene ngrangkul; kc. prangkul.

rangkulu :

êngg. kn karang-ulu (bantal).

(rangkung) :

[x]-[x], ng-[x] kn pawakan lêncir cilik.

(rangkus) :

ng-[x] kn nyêkêli barang loro (kêndhali lsp) nganggo tangan siji, nlikung, nalèni sikil (tangan).

rangkok :

kn ar. manuk cucuke gêdhe; [x]-an: 1 cêkêlan lamêng sing wangune kaya cucuk rangkok; 2 (kêthèk [x]-an) pc. kêthèk bangkokan (tuwa).

(rangu) :

[x]-[x] kn gojag-gajêg, mandhêg tumolih; ngrêrangu: 1 tansah ngeling-eling marang; 2 tansah tut-buri, ngrantun; kc. kapirangu.

rangutan :

kn (orang utan) ar. kewan bngs. kêthèk gêdhe.

rangram :

êngg. kn rèncèk-rèncèk kayu lsp; kc. ram, aram.

rangrang :

(ut. ngangrang, karangrang) kn bngs. sêmut gêdhe rupane abang (manggon ing wit-witan).

rangrangan :

ut. ngangrangan kn trancangan, bakal (cita) sing sumrawang ora kêrêp panênune.

rangsang :

kn ar. têmbang têngahan; ng-[x]: 1 ngranggèh, nggayuh apa-apa sing dhuwur; 2 mènèk bètèng lsp. sumêdya nêmpuh, nyêrang bètèng lsp.

rangsèhan :

êngg. pc srasèhan, rêmbugan.

(rangsêg) :

ng-[x] kw ngangsêg, nêmpuh, nyêrang.

rangsêl :

(W) kn tas gendhongan wadhah pangan lsp.

rangsir :

(W) kn langsir (nata sêpur).

rangsum :

(W) kn 1 pangan (ingon marang saradhadhu, wong ukuman lsp); 2 pc. rantang, omprong; tukang [x]: wong sing nyadhiyakake rangsum (êngg. wong dodolan ing patêgalan lsp); sawah [x] êngg: sawah sing ditanduri têbu; di-[x]: diingoni, diwènèhi rangsum.

(rauk) :

di-[x] kn dijupuk sarana dikukup.

raup :

I (sa-[x]) kn kèhe padha karo isining

--- 521 ---

rauru ~ rata.

tangan loro didhèmpètake sarta dicêkodhongake; up. bêras sa-[x]. II kn. suryan ki: ngrêsiki (ngumbah) rai; [x] gêtih br: raine gubras gêtih; [x]-[x] br: jumurung; ng-[x] pada (-suku) br: nyungkêmi sikil, ujung; di-[x]-i: 1 dirêsiki raine; pa-[x]-an: 1 wadhah banyu piranti dianggo raup; 2 (pasuryan ki) rai, praèn.

rauru :

kn dauru; kc. rahuru.

(raut) :

di-[x]-i êngg. kn diongoti.

raos :

I k rasa. II pisang [x] êngg. k: gêdhang raja.

rapah :

kn gêgodhongan tuwin pang-pang rêrèncèkan sing padha mblasah ing lêmah; kc. sarah, ropoh.

rapak :

I kn godhong têbu sing wis garing; kc. krapak. II (A) kn: 1 njaluk marang pangulu supaya dipêgatake karo bojone (lakine) jalaran sing lanang ora nuhoni janji Dalêm (ora ngomahi, ora ngayani lsp); 2 êngg. ijab dhewe marang pangulu (tanpa wali).

rapal :

(A) kn lapal.

rapèh :

êngg. kn rampung; kc. rapih.

rapèk :

kn pc. rampèk.

rapèl :

(W) kn 1 ngundang (nglumpukake) prajurit sarana têngara tambur; 2 layang ginawe ngelingake.

rapèn :

kn sukêt garing, sukêt lsp. sisaning raja-kaya.

rapêt :

kn 1 tumutup dhipêt tmr. mata, tumutup ora rênggang (nggronggong lsp); 2 pc. bèrès, sah tmr. utang; 4 br. ora kawêdhar wadine; 5 br. ora ana sing ringkih tmr. barisan; di-[x]-i: 1 ditutupi rapêt; 2 pc. dibèrèsake, diêsahi utange; ng-[x]-ake ing arênggang pr: nêpungake wong sing maune sulaya.

rapi :

(h) (M) êngg. kn bêcik panggarape.

rapih :

êngg. kn 1 wis mari nusu, wis mari (lara, nakal lsp); 2 rampung; 3 wis lilih (mari nêpsu), wis eling (mari sêmaput).

rapu :

kn lêjar, lilih, aring; ng-[x], ngrêrapu: nglipur, nglêrêmake wong nêpsu, nglêlêjar ati; ngraponi êngg: ngopèni, ngênêng-ênêngi.

rapuh :

I kw kêsêl, sayah, angluh; jamu(parêm) [x]-an: jamu (parêm) kanggo tamba kêsêl. II êngg. kn: bênthèt.

rapoh :

kw rapuh.

rapwan :

kw awit, mênawa, yèn.

rara :

kw prawan; kc. lara.

rarab :

kw runtuh, tiba: di-[x]-i: ditibani, dirantabi.

rarabi :

kw udan ing wayah sore.

rarah :

ut. [x]-an êngg larahan, uwuh.

raras :

I kw: laras. II di-[x]-([x]) kw: digagas-gagas.

raras karasikan :

kw kanikmataning ulah lambang sari.

raras kawibawan :

kw kanikmatan lan kamulyan.

raras rum :

kw endah bangêt.

rare :

êngg bocah; kc. lare.

rarêm :

kw sarèh, lilih, lêjar.

rari :

(Ra-ari) kw adhi.

raryan, rarywan :

kw lèrèn.

rarywa :

kw lare (bocah).

rasa :

I n. raos k 1 kaananing apa-apa ing nalika ditamakake ing ilat, up. [x] pêdhês, pait, gêtir lsp; 2 kaananing apa-apa nalika tumama ing badan ut. ati, up. [x] kêri, [x] susah lsp; 3 pathining têgês (ing ngèlmu batin lsp); 4 ([x]-ne) sêmune, kaya-kaya, up. [x]-ne kaya arêp têka: [x]-[x]: kaya-kaya mêsthi; ng-[x]: ngênyami (nanggapi) rasa, kadunungan rasa; sa-[x]: tunggal rasa, cocog (laras) bangêt; kc. rumasa, rumangsa, krasa, krasan, pangrasa. II n. raos k: gunêm, uni (surasaning layang); bawa [x], gunêm [x]: rêrêmbugan, srasèhan; ngrasani: 1 nggunêm marang; 2 nyatur; (rê) rasan: gunêman ngrasani, rêrêmbugan arêp nindakake apa-apa. III n. raos k: (banyu [x]) ar. barang cuwèr rupane saèm. luluhan timbêl dianggo ndhasari pangilon lsp. IV (ut. rahasya, rahsya, rahsa) kw: gaib, wadi; ngèlmu [x]: kawruh sing mahyakake prakara sing sinamar.

rasamala :

kn 1 ar. wit; 2 bngs. mênyan (blêndoking wit kang kasêbut).

rasamulya :

kn ar. aji.

rasana :

(S) kw ilat.

rasa-pangrasa :

n. raos-pangraos k sakèhing rasaning ati, pangrêti.

rasa-rumangsa :

n. raos-rumaos k rasa sing tinampa ing ati.

rasa-risi :

kn kadunungan rasaning ati sing ora nyênêngake up. rumangsa didakwa lsp.

rasatala :

(S) kw dhasaring bumi, bumi.

rase :

kn ar. kewan nusoni sing ngêtokake dhèdhès.

(rasèh) :

di [x]-ake kn disêmantakake, dipintokake.

rasêksa, rasêksi :

kw buta lanang (wadon); kc. raksasa, raksasi.

rasika :

(S) kw 1 pênuh ing rasa, nikmat; 2 marêm, bungah; 3 sacumbana; karasikan: kanikmatan.

rasmi :

kw kc. rêsmi.

(rasuk) :

rumasuk, mrasuk kn 1 mlêbu, manjing; 2 wis mbalung-sungsum, mandi tmr. tamba; ng-[x] 1 (ng-[x] busana) br. nganggo sandhangan; 2 br. manjing ing agama, up. ng-[x] agama Buda; 3 pc. ngrabèni anak kuwalon (anak pèk-pèkan).

rasukan :

k klambi.

rasul :

(A) kn utusan; Gusti (Kangjêng Nabi) [x]: K.N. Muchammad; ng-[x]-ake: slamêtan rasulan; [x]-an: slamêtan katur K.N. Muchammad.

rusulullah :

(A) kn utusaning Allah (K.N. Muchammad).

raswa :

I kw rasa. II kw: rahsa.

raswadi :

kn ar. têtêngêr ing tulis (P).

rat :

I (S) kw jagat; [x] Jawa: tanah Jawa. II êngg. kn: êntèk; kc. rad.

rata :

I n. radin k 1 papak kabèh, ora ana sing mêndhukul (mbrênjul); 2 mratah, ingêndi-êndi ana, wis sumêbar ana

--- 522 ---

(ratah) ~ rawon.

ingêndi-êndi; 3 kabèh wis kêduman (komanan); 4 tata têntrêm tmr. nêgara; di-[x]: digawe supaya rata, dirampak (dipadhakake): diratakake: dijèrèng supaya rata, diêdum nganti rata, disêbarake (diundhangake) tmr. ulêman, kabar lsp; kc. ratan, wrata. II (S) kw: kreta.

(ratah) :

ma-[x], mratah kn rata ing ngêndi-êndi, sumêbar ing ngêndi-êndi.

ratak :

êngg. kn karêbèn.

ratan :

n. radinan k dalan gêdhe.

ratangga :

(S) kw rodha, kreta.

ratap :

I êngg. kn rantap. II êngg. pc: pasambat.

ratêng :

êngg. kn matêng, di-[x]-i: diolah (dibumboni) tmr. lêlawuhan; (re) [x]-an: olah-olahan sing wis diratêngi (mung kari mangan bae).

rati :

kw rêmbulan.

ratib :

kn pujian (pêthikan saka koran lsp); [x]-an: padha pêpujian (têtêmbangan ngalêmbana ut. nyênyuwun marang Allah).

ratih :

kw rêmbulan.

ratna :

(S) kw intên; kc. rêtna.

ratu :

kn 1 raja; 2 pangarêp tmr. dolanan; Kangjêng [x]: 1 sêbutan pramèswari ratu; 2 sêbutan putraning ratu putri sing pambarêp (ut. sing miyos saka garwa padmi); Kangjêng [x] agêng: sêsêbutaning pramèswarining ratu sing wis randha; [x] alit (anggèr): sêbutan putraning ratu sing putri sarta pambarêp sawise krama; [x]-[x]-ning ...: kang pinunjul dhewe; ng-[x]: nganggêp ratu, ngèdhêp marang; rinatu-ratu br: dipêpundhi kaya ratu; ngratoni: jumênêng ratu ing, ngêrèh; karaton (kraton): 1 dalêming ratu, kadhaton; 2 karerehaning ratu; kc. raton, kumratu.

ratuh :

kw latuh, lêtuh.

ratum :

êngg. kn trubusan têbu.

ratus :

kn campuraning mênyan, kayu cêndhana lsp. dianggo dêdupa ut. ngukup jarit amrih wangi; di-[x]: diukup (dikutugi) nganggo ratus.

raton :

kn 1 ar. dolanan bocah; 2 (ut. rêraton) gêgrombolan tmr. manuk lsp.

ratri :

(S) kw bêngi.

ratya :

br ratu, karatyan br kraton.

racah :

êngg. kn jêmbêg, êmbêg, rancah, rècèh.

racah-ricih :

êngg.kn katêrangan-katêrangan tmr. prakara sing dilari.

racak :

I kn kabèh mèh padha; [x]-[x]: 1 kabèh kêcakan ing banyu; 2 (ut. [x]-e) sing lumrah, sing akèh-akèh; di-[x]: digawe padha. II kn: racêk: nggêgalak [x] pr: nênangi wong sing duwe sêdya ala.

racana :

kw kc. rancana.

racêk :

kn bngs. krêmi ing wêtêng (ut. ing mata); [x]-ên: nandhang lara marga kadunungan ing racêk.

racik :

kn bumbu ut. adon-adon jamu lsp. sing wis dikumpulake miturut ukurane; tukang [x] êngg: crakèn (wong dodol adon-adon jamu); ng-[x]: 1 ngadoni jamu lsp. miturut apa sing dadi ukurane; 2 nata lêlawuhan lsp; 3 ngrancang, ngrantam; 4 njêjaluk nganggo ngarani warna-warna; [x]-an: apa-apa sing wis diracik.

racikan :

êngg. ki driji.

racuk :

kn tracuk, cacadan.

racun :

kn upas, wisa (asal saka têtuwuhan); di-[x]: dipatèni sarana racun.

racut :

kn 1 suwak; 2 rucat, ucul saka gêgandhèngane; di-[x]: 1 disuwak, diudhari, diuculi, dirucat; 2 didadèkake siji, diringkês.

rawa :

kn palêmahan lêdhok kang dikêndhong ing banyu, tlaga cilik.

rawan :

(ut. erawan, irawan) kn ar. wit kayune digawe gambang.

rawasa :

kw kc. rabasa.

rawat :

I kn ngrumat, nyimpên; [x] duka (pikir) br: tansah nandhang susah (nêpsu); [x] luh br: kêmbêng-kêmbêng arêp nangis; [x]-wadi: simpên wadi (nyidhêm aja nganti kawêdhar); di-[x](i): disinggahake, disimpên, dirumati; [x]-an: simpênan (sing dianggo tandhon). II di-[x]-(i) kn: diusapi, disapu, disaponi. III [x]-[x] kw: lamat-lamat; krungu têmbang [x]-[x] pr: krungu kabar angin.

rawe :

kn 1 ar. têtuwuhan rambat sing godhonge nggatêli; 2 (pancing [x]) pancing akèh bangêt dijèjèr kacanthèlake ing tali sing dipanthêng; [x]-[x]: krêmbyah-krêmbyah pating srawe tmr. rambut lsp; [x]-[x] rantas, malang-malang putung pr: kabèh sing ngêgol-êgoli sêdyane, disirnakake; ng-[x]: 1 namakake rawe ing (supaya gatêlên); 2 rowa, ngambra-ambra.

rawèh :

wc ora awèh.

(rawèk) :

kn kc. rowak-rawèk.

rawi :

I êngg. k rawa. II kw: srêngenge.

(rawik) :

kn kc. rowak-rawèk.

rawikara :

kw (soroting) srêngenge.

(rawing) :

kn kc. rowang-rawing.

rawis :

I kn 1 sulur wringin sing krêmbyah-krêmbyah; 2 wulu jago sing cêndhak-cêndhak ing gulu ut. ing dhuwur pupu, kc. baris; 3 godhong suruh sing isih rada kuncup; 4 ki. brêngos; ng-[x]: katon mawa rawis (krêmbyah-krêmbyah); kinang [x]-an: kinang sing mawa suruh ênom. II di-[x] êngg. kn: dirajang (têmbako lsp); [x]-an: 1 êngg. rajangan; 2 êngg. lading.

rawit :

lombok [x] kn lombok jêmprit; ng-[x]: 1 kw. ngrajang; 2 kn. alus, lêmbut-lêmbut tmr. ukiran, rêmit; kc. krawit.

(rawu) :

kn kc. krawu, rawon.

(rawud) :

ng-[x] êngg. kn nêkêm sukêt lsp. banjur dijêbol.

rawuh :

1 kw. tiba; 2 ki. têka.

(rawuk) :

ng-[x] pc ngrauk, nggraut, nggrayang.

rawun :

êngg. kn uwuh (gêgodhongan).

(rawod) :

kc. rawud.

(rawoh) :

êngg. pc rawuh.

rawon :

(sêga) [x] kn sêga kacampur ing jangan (saèm. jangan brongkos).

--- 523 ---

reak-reok ~ rembyong.

reak-reok :

pc nyidhuk akèh.

reang :

êngg aku, -ku.

(rèb) :

ng-[x] kw nggêbèl.

(rebang) :

di-[x](i) êngg. kn direwangi.

rèbèk :

êngg. kn jèlèh.

rèbèl :

êngg. kn gogrog, rontog; [x]-an êngg: gogrogan (tmr. woh, bêras lsp).

rèbès :

êngg. kn rèmbès (tmr. mata).

(rèbèt) :

di-[x]-ake êngg. kn 1 disisani, diturahake; 2 dilembatake; [x]-an: 1 turahan, sisa; 2 wuwuhan.

rèbêd :

êngg. kn ribêd.

rèbyèg :

kn kakehan rêngkèd, ribut bangêt.

rèjèg :

pc rajag.

rèjèh :

êngg. kn jèlèh.

rèjèng :

kn padhas ing jurang-jurang.

rejog :

êngg. kn bejog, rijug.

(rèdhu) :

diredhoni êngg. kn dirigoni, diridhoni; kc. ridhu.

(règ) :

[x]-[x]-an kn kakehan polah, ênjal-ênjalan.

regang :

kn nam-naman pring dianggo mepe têmbako; jodhang [x]: jodhang sing digawe pring dianam.

rege :

kn bngs. tampah sing digawe nam-naman saka arèn; kc. rigèn.

(règèk) :

ng-[x] êngg. pc katon kuru pucêt; kc. rogok.

règèl :

pc rigol, tiba.

règèng-règèng :

kn wis lêkas mari (bisa mlaku-mlaku).

règès :

kn 1 ragas, êntèk godhonge tmr. wit; 2 wis padha gripis tmr. pêdhang lsp.

(règu) :

diregoni kn diridhoni.

regoh :

cekoh [x] kn tangan lan sikile wis pêpês (ora bisa nggêglawat lan mlaku).

regol :

I kn omah cilik mawa lawang kori dumunung ing gapuraning pomahan (dalême para luhur lan kraton). II êngg. kn: badhut, banyolan.

rèh :

kn 1 br. pratingkah; 2 bab panyêkêling praja lsp; 3 prakara, tatanan, pranatan; 4 wêwêngkon kang kabawah ing; 5 mungguhing bab ut. prakara; di-[x]: 1 diprentah sarta dipranata; 2 diwêngkoni, dibawahake; 3 (ut. di-[x]-ake) diprentah, didhawuhi nindakake; kc. angrèh, pangrèh.

rèhdene, rèhne, rèhning :

êngg. pc marga saka; kc. sarèhne.

rèhrèhan :

kn wêwêngkon, bawah; kc. rèh.

(reyab) :

[x]-[x] kn ngore rambut krêmbyah-krêmbyah; ng-[x]: rambute diore krêmbyah-krêmbyah.

reyah-reyoh :

knb grusa-grusu ora kalawan tata tmr. tumandang ing gawe.

reyak-reyok :

I kn wis padha pating sêngkayig tmr. omah lsp. II kn: katêranganing nyênyidhuk sing akèh.

reyal :

kn 1 ak. ar. dhuwit saèm. ringgit nanging ajine warna-warna, up. [x] batu (24 wang = f 2), [x] jaran ut. [x] sapi (27 wang = f 2.25), [x] kêbo (28 wang = + f 2.335), [x] pajêg (30 wang = f 2.50), [x] pari ( 25 wang = f 2.085); pa-[x]-an (preyalan): tukang ngijoli dhuwit wutuh diijoli dhuwit pêcah.

reyan :

sa-[x] êngg. kn 5.500 iji (petungan iwak loh sing diingu ing blumbang).

reyang :

I êngg aku, -ku. II ut. [x]-[x]-an êngg. kn: rame gumêdêr.

reyang-reyong :

kn bola-bali (wira-wiri) digotong; kc. reyong.

(rèyèng) :

di-[x]-[x] êngg. pc disiya-siya.

reyod :

êngg oyag-ayig, ora kukuh.

reyog :

kn ar. tontonan bngs. jathilan (padha nunggang jaran kepang).

(reyoh) :

ng-[x] kn ngêkul, siya-siya.

reyok :

I kn wis rusak tmr. omah lsp. II di-[x] kn: dicidhuk nganggo cidhuk sing gêdhe.

reyon :

sutra [x] kn sutra palsu.

(reyong) :

(re-)[x]-an kn mlaku wira-wiri (mrana-mrene) nggawa barang sing abot.

rèk :

I mak [x] pc katêranganing nyorèk lsp. II kn: ar. piranti kanggo gawe gêni: [x] jêklèkan (gêrètan): rèk sing mawa lênga bèngsin lan batu. III êngg: thole, bocah.

reka :

I kn 1 akal, rêrigên; 2 sarana kanggo nindakake, carane nindakake, pratikêl; 3 êngg. pc. niyat, rancangan; [x]-[x]: 1 duwe reka (akal); 2 ethok-ethok, api-api; ng-[x]: 1 golèk akal (rêrigên, pratikêl); 2 gawe têtiron, mêtha-mêtha; direkani: diakali, diapusi. II (S) kw: tulisan, gambaran, pêpêthan.

reka-daya :

kn 1 rêrigên, pratikêl; 2 sarana murih kalêksananing sêdya.

rekal :

(A) kn saèm. meja cilik cêndhèk dianggo lambaran maca kor'an.

rekan :

kn 1 apa-apa sing direka-reka (diakal-akal); 2 (ut. rerekan) tiron, gawean, up. rerekan garudha; kc. reka.

rekat :

pc: rikat.

rèkèp :

êngg. kn: sarwa tata lan bêcik (tmr. linggih, mênganggo).

(rèkên) :

I di-[x] êngg. kn: 1 direka, diakal-akal; 2 ditata; [x]-an êngg: 1 akal-akalan. II di-[x] (W) kn: 1 dietung, dipetung, diwilang; 2 digolongake marang.

rekêning :

(W) kn: petungan (dhuwit, bon lsp).

rèm :

(W) kn: piranti jêpitan ing rodha kanggo ngêndhêgake; di-[x]: diêndhêgake sarana rèm.

rema :

ki: rambut.

remah :

k: rumah (romah); [x]-an k: rumahan (romahan).

rematig :

(W) kn: lara balung (encok).

(rembak) :

k: rombak.

remban :

êngg. kn: mari, waras.

rèmbèl :

kw: 1 nggêbèl; 2 utange [x] pc. utange akèh bangêt.

rèmbès :

kn: jèlès, jèlèh.

(rèmbèt) :

ma-[x] (mrèmbèt) kn; nular, mrambat ing; ng-[x]-i: nulari, njênggar, nular marang; ng-[x]-ake: ngrambatake.

rembyak-rembyak :

kn: gumantung sarta kumitir krêmbyah-krêmbyah tmr. rambut, gombyok lsp.

(rembyang) :

ng-[x] pc: katon rembyak-rembyak.

rembyong :

kn: apa-apa sing katon kaya gombyok; [x]-[x]: katon rembyak-rembyak, katon akèh rembyonge; ng-[x]: katon ana rembyonge.

--- 524 ---

rèmèh ~ rèstan.

rèmèh :

kn: sapele, tanpa aji; di-[x]-i êngg: diblêdêri; di-[x]-ake: dirèmèhake, diina.

(rèmèn) :

ma-[x] (mrèmèn) kn: nular, mundhak ngambra-ambra.

(rèmès) :

ora ng-[x] êngg. pc: ora ngrèwès.

remot :

êngg. kn: rusak pating blangkrèh.

rèmpèl :

kn: rimpil, sêmpal tmr. rèncèk lsp; ng-[x]-i: nyêmpali pang-pang ut. rèncèk.

rempo :

kn: 1 wis jêmpo; 2 ora duwe bagean sawah tmr. wong desa; 3 wong sing mèlu ngrêmbang têbu mung kanggo banjêl (tambahan); kc. rempon.

rèmpoh :

êngg. kn: rempo.

rempon :

êngg. kn: wis jêmpo sarta ora bisa tumandang ing gawe; kc. rempo.

rèn :

pc: êrèn (papan sing akèh êrine).

rena :

I kn: nglurug nyambut-gawe (buruh ani-ani lsp) tmr. wong wadon. II kw: biyung.

renda :

(Prt) kn: plisir rangrangan, pasêmèn (kanggo minggiri klambi lsp); di-[x]: dipinggiri nganggo renda.

rèndèh :

kn: ar. gêndhing.

rèndèng :

kn: godhong kacang cina (dianggo pakan raja-kaya).

rèndhèl :

kn: urut-urutan akèh bangêt; utange [x] pc: utange akèh bangêt.

rèndhèn :

êngg. k: godhong.

(rèndhèt) :

ng-[x] kn: nyangkol sarta mbarut tmr. êri, bêbondhotan.

(rendhon) :

(rê-) [x]-(an) kn: rêndhêt, ora gangsar tmr. panggarap.

rene :

pc: mrene.

rèni :

kw: (bocah, wong) wadon.

rèntèg :

pc: padha rontog.

rèntèng :

ut. [x]-an kn: apa-apa sing dijèjèr gêgandhèngan (sarana kênur lsp); [x]-[x], rêrèntèngan: 1 jèjèr gêgandhèngan; 2 ora pisah-pisah; ng-[x]-i: nggandhèngi nganti dadi rèntèngan.

rèntèp :

kn: tarap, rantap, padha jèjèr-jèjèr akèh bangêt.

rèntès :

kn: bisa nyaritakake kalawan urut sarta patitis; di-[x]-ake: diandharake, dijlèntrèhake.

rèntên :

(W) kn: anakan, uyahan (ing dhuwit); di-[x]-ake: dianakake (dhuwit).

rèntênir :

(W) kn: wong sing nganakake dhuwit.

rento :

êngg. kn: nglumpruk tanpa daya, pêpês; kc. reto.

rencang :

k: 1 batur; 2 rewang; 3 ari-ari (êmbing-êmbing).

rencang lare :

k: rewang bocah (duwe anak).

rèncèk :

kn: pang sarta kayu sing cilik-cilik: di-[x]-i: dirèmpèli tmr. carang, pang lsp; [x]-an: 1 kayu pang, carang lsp. dianggo kayu bong; 2 pc. prakara-prakara sing ora prêlu (rèmèh), barang-barang sing cilik-cilik ora ana gunane; kc. rancak, ricik.

rèncèt :

kakehan [x] êngg: kakehan pratingkah (wiyaèn, reka).

rencog :

kn: pincang marga kêsêl bangêt tmr. kewan.

renyom :

êngg. kn: sênêng grundêlan, sênêng omong.

rèng :

kn: wilah ut. wilahan kayu sing ditrap ing êmpyak kanggo gondhèlaning gêndhèng ut. sirap.

(rengan) :

I ng-[x] êngg. kn: ngrintih. II [x]-e êngg. pc: e dadi ngono! (nelakake gumun).

(rèngèd) :

[x]-[x], ng-[x] kn: 1 mbranyak tmr. pawakan; 2 êngg. gumêdêr, rame-rame.

rèngèl :

êngg. pc: pating pêncungul (katon êndhase).

rèngès :

êngg. kn: jèjèr-jèjèr rantap.

rènggèh :

pc: 1 ranggah; 2 ala atine (panas-tèn, jail).

(renggong) :

[x]-[x], (rê-)[x]-an kn: sênggoyoran marga kêlêmon (kabotan gawan).

(renggot) :

[x]-[x], (rê-)[x]-an kn: dhêklak-dhêkluk ngantuk bangêt.

rengkad-rengkod :

kn: mengkad-mengkod, megal-megol.

(rengkak) :

[x]-[x], ng-[x] kn: aras-arasên, sêmplah-sêmplah.

rengkak-rengkok :

kn: mengkak-mengkok.

rengkang-rengkong :

êngg. kn: padha bengkok, bengkang-bengkong.

rèngkèk-rèngkèk :

kn: mlaku gêgêre ndèngkèk (marga lara gêger lsp).

(rèngkèl) :

ng-[x] êngg. kn: ngèyèl, ngèngkèl.

(rengkol) :

[x]-[x] pc: engkol-engkol (bengkak-bengkok).

rèngkot :

kn: ar. piranti nggêgawa panganan lsp.

rèngrèng :

ut. [x]-an kn: tulisan (gambaran, bathikan lsp) sing isih cêngkorongan ut. rancangan; di-[x]: dibathik sasisih tmr. bathikan, dirancang dhisik tmr. layang lsp.

(reok) :

ng-[x] êngg: nyidhuk akèh, kc., reyok.

repa :

kn. ak: aksara cakra lan layar.

rèpèh :

kn: 1 rada mayat ut. wrata tmr. pagunungan lsp; 2 gampang disabrangi (diambah) marga rada cêthèk tmr. kali; 3 pasaja, ora kakehan rèwèl.

rèpèk :

ut. rêrèpèk êngg. kn: golèk kayu (rèncèk-rèncèk kayu).

repo :

kn: 1 jêmpo, wong sing wis ora kanggo gawene; 2 êngg. pc. ora apik, ora kuwat tmr. barang dandanan; kc. rempo.

repoh :

êngg. kn: repo.

repot :

êngg. kn: 1 rèbyèg, ngrêribêdi; 2 rêkasa, kangelan, kakehan pagawean; 3 kabotan momotan; 4 jêmpo, repo, rempon; rêrepot br. (rê) [x]-an: gawan (wong wadon, wadyabala) sing dumunung saburining baris; ng-[x]-i: njalari repot.

rèrèh :

I kn: 1 sarèh, lêrêm; 2 ngaso; kc. lèrèh. II [x]-an êngg. kn: larahan, uwuh; ng-[x]-i êngg: ngrêgêdi; kc. larah, rarah. III [x]-an kn: bawah, wêwêngkon; kc. rèh.

rèrèn :

kw: lèrèn.

rès :

I kn: gès (pangirisan têtak). II (W) kn: arès, ukuman; di-[x]: diukum; pa-[x]-an: wong ukuman.

rèsèh :

êngg. kn: jlèntrèh, tètèh.

residhèn :

(W) kn: priyayi Wlanda sing dadi panggêdhening wêwêngkon; [x]-an: 1 (ut. ka-[x]-an) dalême residhèn; 2 (ut. pa-[x]-an) tlatah wêwêngkoning residhèn.

rèstan :

(W) kn: tunggakan, turahan.

--- 525 ---

rèstoran ~ rêgèn.

rèstoran :

(W) kn: warung panganan (lêsmèn).

reta :

pc: kreta.

rete :

pc: krete.

rètèp :

êngg. kn: rèntèp.

reto :

êngg. kn: 1 êntèk kakuwatane margo kêsêl bangêt; 2 wis ora bisa nggêglawat marga jêmpo ut. lara.

rècèh :

I êngg. kn: 1 dhuwit pêcah; 2 rucah, kurang bêcik tmr. bathikan. II kn: 1 têlês ajêmèk tmr. jrambah lsp; 2 êngg. jèlèh. III kn: ora amêm (sênêng gunêman).

recon :

ks: rucah.

(rewa) :

[x]-[x] kn: api-api, atindak kaya.

rewah :

I êngg. kn: enggal owah. II êngg. kn: ribêd, alangan, repot.

rewan :

kn: tontonên, kagum.

rewanda :

kw: kêthèk.

rewang :

n. rencang k: 1 kanca kanthi, batur; 2 ari-ari; 3 mara pêrlu têtulung wong duwe gawe lsp; [x] bocah: duwe anak cilik; [x] bayi: manak; ng-[x]-i: 1 mitulungi; 2 mèlu ndongakake ut. mêmuji supaya kalêksanan sing disêdya; kc. prewangan.

rewang-rèwèng :

pc: ewang-èwèng, ditarik mrana-mrene; kc. rèwèng.

rewat-rewot :

kn: grusa-grusu.

(rèwèd) :

[x]-[x]-an êngg. kn: pamêtu wuwuhan (blêdug).

(rèwèh) :

[x]-[x] kn: mili ndlèwèr; ng-[x]: mili ndlèwèr; (rê-)[x]-an: mili pating dlèwèr tmr. kringêt.

rèwèl :

kn: 1 kakehan pênjaluk, ora gampangan; 2 pc. kikrik, ora tumindak kalawan gampang-gampangan; 3 tansah nangis bae tmr. bocah cilik.

(rèwèng) :

di-(rê)-[x] kn: dicèwèng-cèwèng, dièwèng-èwèng.

rèwès :

I êngg. kn: jèbrès, rawis. II ora ng-[x]: ora mrêduli, ora gêlêm nggatèkake.

(rèwêg) :

di-[x]-i kn: diribêdi, dirigoni.

(rèwu) :

sa-[x] (srèwu) kw: sèwu.

(rewo) :

[x]-[x] pc: brewa-brewo.

(rewod) :

[x]-[x] pc: pating jriwut.

(rewok) :

ng-[x], [x]-[x] kn: mawa rambut pating dhriwut.

(rewot) :

di-[x]-i êngg. kn: diribêdi, dirèwêgi.

rêbab :

kn: ar. rêricikaning gamêlan kang mawa kawat karo panabuhe disênggrèng; ng-[x]: ngunèkake rêbab.

rêbah :

k: rubuh.

(rêbasa) :

ng-[x] kw: ngrusak; kc. rabasa.

rêbat :

k: rêbut.

rêbatang :

êngg. kn: pokoking wit sing wis rungkad.

(rêbda) :

ng-[x] kn: mundhak-mundhak; saya njênggar; kc. rabda.

rêbi :

kw: rêpit, winadi.

rêbut :

n. rêbat k: 1 njupuk kanthi pêksa; 2 unggul-unggulan, golèk unggul; di-[x]: dijupuk, (diêpèk, didhaku) kanthi pêksa; [x]-an: 1 gênti ngrêbut; 2 apa-apa sing arêp dirêbut.

rêbut bênêr :

n. rêbat lêrês k: pêpadon golèk mênang.

rêbut dhisik :

bantêr-bantêran ngarah ndhisiki.

rêbut dhucung :

kn: mlayu dhisik-dhisikan.

rêbut unggul :

unggul-unggulan.

rêbut urip :

(-koripan): padha ngungsi murih bisa urip.

rêbut para :

(-paran): padha ngungsi mlayu.

rêbut sênêng :

mung kari milih êndi sing disênêngi.

rêbut cukup :

saanane bae mung mburu cukupe.

Rêbo :

kn: ar. dina sing kapat.

rêbon :

kn: bngs. urang cilik.

(rêda) :

pc: rêbda.

rêdana :

êngg. k: dhuwit.

rêdatin :

n. rêdatos k: susah.

rêdên :

kn: ar. wit.

rêdèn :

k: gunungan.

rêdênas :

(W) kn: ar. abdi-dalêm kraton sing dadi utusan.

rêdi :

k: gunung.

rêdite :

kw: srêngenge; 2 dina Ngahad.

rêdya :

br: gunung; kc. rêdi.

rêja :

kn: têntrêm sarta akèh wonge tmr. nagara lsp.

rêjah :

êngg. kn: rêja.

(rêjak) :

ng-[x] kn: ngrêjêk (ngidak).

rêjamak :

êngg. pc: ora jamak.

rajaos :

êngg. k: rêjasa.

rêjasa :

I kw: mbêbana, ngrêrêmih. II kn: campurane timah sari karo gluga. III kn: ar. wit.

rêjèh :

êngg. kn: rêja.

Rêjêb :

kn: ar. sasi kang kapitu.

(rêjêg) :

ng-[x] êngg. pc: nggrêjêg, ngroyok.

(rêjêk) :

ng-[x] kn: ngidak, ngrênyêk, ngrêmuk.

rêjêki :

(A) kn: pangan (sêga), apa-apa sing prêlu kanggo urip; ngrêjêkèni: njalari gangsar ênggone golèk rêjêki.

(rêjêng) :

ng-[x] kn: nggujêngi ngèwèng-èwèng (ngènèng-ènèng); rêrêjêngan: eneng-enengan.

rêju :

kw: bênêr, adil.

rêdhaksi :

(W) kn: apa-apa sing gêgayutan karo kêkarangan.

rêdhaktur :

(W) kn: juru ngarang (ing layang kabar).

rêdhêm :

êngg. kn: mênêng bae.

rêg :

mak [x] kn: obah sing ngêgèt (up. lindhu lsp).

rêga :

n. rêgi k: ajining barang sing diwujudi dhuwit; ana [x] ana rupa, ana rupa ana [x]: anggêr rêgane larang barange iya bêcik; dirêgani: 1 ditêtêpake rêgane; 2 diajèni; rêrêgan: pangaji.

rêgadag :

mak [x] pc: katêranganing narik rikat.

rêgag :

êngg. kn: rada ora wani (sudi).

rêgak :

[x]-[x] êngg. kn: judhêg.

(rêgancang) :

ng-[x] kn: katon gêdhe sarta gagah.

rêgas :

êngg. kn: gêtas.

rêgèdèg :

mak [x] pc: katêranganing narik lawang lorogan lsp.

(rêgeyong) :

ng-[x] kn: katon gumandhul sêmu abot.

rêgèn :

(W) êngg. pc: bupati (kang mbawahake kabupatèn).

--- 526 ---

rêgêd ~ rêmên-nyar.

rêgêd :

kn: 1 ora rêsik; 2 ora suci, cêmêr; ng-[x]-i: njalari rêgêd; [x]-an: apa-apa sing rêgêd ut. papan kanggo mbuwang barang sing rêgêd.

rêgêdêg :

mak [x] pc: katêranganing wong akèh têka bêbarêngan lsp.

(rêgêjêg) :

[x]-an kn: padha pêpadon arame.

rêgêm :

kn: bngs. tanggêm cilik; di-[x]: 1 ditanggêm, dijêpit; 2 digêgêm, diêngku, dikuwasani.

(rêgêmêng) :

pating [x], [x]-[x], ng-[x] kn: katon gêdhe ngrênggunuk ing papan sing sumamar.

rêgêng :

kn: 1 katon akèh wonge tmr. desa, nêgara lsp; 2 katon ngêngrêng arame.

rêgêp :

(ut. rumêgêp) êngg. kn: katon nggatèkake kalawan têmên-têmên; ng-[x]: 1 br. nyêkêl (asikêp) gêgaman; 2 êngg. tumanggap kanthi sênêng.

rêgi :

k: rêga.

rêgiyêng :

mak [x] pc: katêranganing njunjung apa-apa sing kanthi ngêtokake karosan.

rêgistêr :

(W) kn: lis cathêtan.

rêgu :

I kn: ora juwèh, mênêng sêmu angkuh. II pc: wrêgu.

rêgudug :

mak [x] pc: katêranganing têka bêbarêngan lsp.

rêgulo :

kn: ar. têtuwuhan sarta woh.

(rêgunuk) :

[x]-[x], ng-[x] kn: katon gêdhe mêmêdèni ana ing papan sing sumamar.

(rêgung) :

[x]-[x], ng-[x] êngg: katon lêdhung-lêdhung tmr. têtuwuhan.

rêkah :

I êngg. kn: mlêkah, mlêthèk, rêngka. II ut. rumêkah kn: njênggar, mundhak akèh tmr. pang-panging wit-witan lsp.

rêkangat :

(A) kn: ndhungkluk sarta ngambung lêmah ing nalikane sêmbahyang; kc. rakangat.

rêkaos :

k: rêkasa.

rêkasa :

n. rêkaos k: 1 angèl, kangelan; 2 bangêt tmr. lara ut. tatu; [x]-ning ati: ewuh-pakewuhing ati; [x] uripe: mlarat, nandhang kêmlaratan; ngrêkasakake: njalari rêkasa.

rêkat :

êngg. pc: karkat, krêkat.

rêkatak :

kn: pêpindhan swaraning barang suwèk katarik lsp.

rêke :

kw: tumuli, nuli, banjur.

rêkès :

(W) kn: 1 layang panyuwunan; 2 nglakokake layang panyuwunan.

rêkètèk :

kn: katêranganing narik, nggaris lsp. rikat.

(rêkênêng) :

[x]-an êngg. pc: ngêtog kakuwatan (karosan).

rêkêtêk :

kn: pêpindhan swaraning kayu coklèk lsp.

rêkitik :

kn: pêpindhaning barang kobong lsp.

rêkyana :

[x] patih kw: panyêbut marang patih.

rêkning :

(W) kn: rekêning.

rêkutuk :

mak [x] kn: pêpindhan swaraning apa-apa sing diurut, ditarik lsp.

rêkuwès :

(W) êngg. kn: rêkès.

rêko :

kw: tumuli, nuli; kc. rêke.

(rêksa) :

rumêksa kn: njaga; di-[x]: dijaga, ditunggu; (rê-) rêksan: apa-apa sing dirêksa.

rêksa-bumi :

kn: ar. pangkating punggawa desa.

rêksaka :

kw: panjaga.

rêksasa, rêksasi :

kw: buta lanang (wadon).

rêksi :

kw: rêsi.

rêksiwara :

kw: rêsi linuwih.

rêkta :

kw: abang.

rêm :

ut. êrêm kn: tumutuping mata; [x]-[x]: 1 layap-layap; 2 arêp sirêp tmr. sinaring srêngenge lsp; [x]-[x] ayam: layap-layap nanging isih krungu swaraning wong gunêman lsp; umêrêm(mêrêm): 1 matane tumutup, ora mêlèk; 2 ora prêduli sapa-sapa, cêthil bangêt; mêrêm mêlik: turu ora bisa pulês marga sêdhih lsp; di-[x]-ake: didhipêtake matane.

rêma :

kn: sarwa akèh pasuguhe.

rêmak :

kn: rêmêk.

rêmak-rêmpu :

kn: êntèk kêkuwatane.

rêmbag :

k: rêmbug.

rêmbaya :

kn: ar. prau cilik.

rêmbayas :

kn: ar. iwak loh.

(rêmbaka) :

ng-[x] kn: ngrêmpayak akèh godhonge.

(rêmbang) :

di-[x] kn: ditêgori tmr. têbu.

rêmbat :

k: pikul.

(rêmbe) :

rumêmbe, ng-[x] kw: sêmi. tuwuh; kc. pangrêmbe.

rêmbên :

kn: 1 rêndhêt, tamban, rindhik; 2 gêlêm ora-ora.

rêmbêng :

kn: sênik gêdhe.

rêmbês :

kn: rambas, ngêmu banyu marga tambas, mili sathithik-sathithik; [x]-ing madu br: isih trahing aluhur.

(rêmbêt) :

I [x]-[x] kn: rêpêt-rêpêt, lamat-lamat. II rêrêmbêtan pc: sêmbêt.

rêmbyah-rêmbyah :

kn: krêmbyah-krêmbyah.

rêmbyang :

kn: ar. bngs. sukêt sing kêmbange dianggo kili jangkrik; [x]-[x]: katon congat-congat akèh tmr. sukêt.

rêmbyung-rêmbyung :

kn: katon ngrêmbuyung akèh godhonge.

rêmbug :

I n. rêmbag k: 1 mupakatan; 2 (ut. pi-[x]) pituduh, pitutur amurih bêcik; sa-[x]: wis condhong, sarujuk; ng-[x]: nggunêm sawijining prakara; ng-[x]-i: mituturi, awèh rêmbug; [x]-an (pirêmbugan): caturan, gunêman ngrêmbug sawijining prakara. II kn: (ut. pangrêmbugan) gombal lsp. kanggo nyaput; ng-[x]: nyaput.

(rêmbuyung) :

ng-[x] kn: ngrêmbaka, akèh godhonge.

rêmbuyut :

kn: ar. têtuwuhan; ng-[x]: saèm. ngrêmbuyung.

rêmbulan :

kn: bngs. planit sing ngubêngi bumi.

rêmbulung :

kn: bngs. wit nipah.

(rêmbun) :

ng-[x], rumêmbun kw: sêmi, tuwuh.

rêmbus :

I kn: rêmbês, têmbus. II (W) kn: kiriman barang kinanthèn panagih rêgane barang mau.

(rêmêd) :

di-[x] kn: digêgêm banjur kawênyêd (kaêjur).

rêmêk :

kn: rêmuk.

rêmên :

k: dhêmên.

rêmên-nyar :

k: dhêmên-nyar.

--- 527 ---

rêmêng ~ rêngêt.

rêmêng :

kn: 1 êngg. pêtêng, surêm; 2 ar. gêndhing; [x]-[x]: rada pêtêng, sumamar.

rêmêt-rêmêt :

kn: rêpêt-rêpêt, lamat-lamat.

(rêmih) :

ngrêmih, ngrêrêmih kn: namakake têmbung manis, ngrungrum.

(rêmik) :

[x]-an êngg. kn: nyamikan, pacitan, panganan.

rêming-rêming :

êngg. kn: règèng-règèng, rada wiwit mlaku tmr. bakulan.

rêmis :

I êngg. kn: 1 bngs. kece; 2 bribil (½ sèn). II êngg. kn: wêrêng.

rêmit :

kn: 1 (ut. ng-[x]) ngrawit, sarwa alus tmr. corak; 2 winadi, sarwa alus tmr. krenah lsp.

rêmyêng-rêmyêng :

êngg. kn: ramyang-ramyang.

(rêmu) :

[x]-[x] kn: 1 wiwit mawa warna kuning tmr. wowohan sing arêp matêng; 2 sêmu.

rêmuk :

kn: 1 ajur sawalang-walang; 2 rusak babar pisan; di-[x]: 1 diêjur nganti rêmuk; 2 dirusak, disirnakake; [x]-an: apa-apa sing wis rêmuk.

rêmus :

I kn: bucêk-bucêk sathithik tmr. gêlas lsp. II di-[x] pc: dikrêmus.

rêmpang :

êngg. kn: sarêmbug; kc. rêmpug.

rêmpah :

I kn: ar. lêlawuhan sing digawe iwak daging ut. iwak loh. II [x]-[x] êngg. kn: bumbu.

(rêmpayak) :

ng-[x] kn: nggrêmbêl nanging njênggar wrata tmr. pang.

rêmpak :

kn: rêmak, rêmuk, rusak; di-[x]: dirêmuk, dirusak.

rêmpaka :

kc: rumpaka.

rêmpèyèk :

kn: ar. panganan ut. lawuh.

rêmpèl :

êngg. pc: rèmpèl.

rêmpêd :

êngg. kn: kêtêl tmr. sukêt lsp.

rêmpêg :

kn: rampak.

rêmpêk :

kn: rêmêk, rêmuk; kc. rêmpak.

rêmpêla :

kn: perangan wadhuking kewan iwèn sing êmpuk sarta enak dipangan.

rêmpêlas :

kn: 1 ar. wit sing godhonge kasab kêna dianggo ngêlus; 2 dluwang lsp. linengkedan bubukan bêling kanggo ngêlus kayu lsp; di-[x]: digosok (diêlus) nganggo rêmpêlas.

rêmpêlu :

I kn: ampêru; ora duwe [x] pc: ora duwe pikiran. II ng-[x] kn: ngimpi ing wayah awan.

rêmpiyag-rêmpiyêg :

kn: mlaku sarwa rêkasa (marga mêntas lara lsp); kc. rêmpiyêg.

(rêmpiyêg) :

ng-[x] kn: kaya rêmuk anggotane nganti ora bisa sigrak.

rêmpit :

I kn: rêpit. II (ora) [x] kn: (ora) kêtaton, kalong.

rêmpu :

kw: rêmuk, ajur marga kêtaton lsp; di-[x]: dirêmuk, diêjur; kc. rêmpuh, rêmpon.

rêmpug :

êngg: 1 rampak; 2 rêmbug.

rêmpuh :

kw: rêmuk, ajur; kc. rêmpu.

rêmpon :

ut. rêrêmpon kw: pêrang rêmuk-rêmukan (amuk-amukan); di-[x]-i êngg: digaru.

rêna :

I kn: sênêng, marêm atine; dirênani: disênêngi; karênan: sênêng atine, kêpranan atine. II êngg. pc: wrêna (ar. kewan bngs. klabang cilik). III [x]-[x] êngg. pc: warna-warna.

rênak-rênuk :

kn: padha rêmbugan pating glênik sarta onthak-anthuk.

(rêndêm) :

kn: kc. rêndhêm.

(rênjah) :

di-[x] kn: diilês, diidak.

(rênjak) :

di-[x] êngg. kn: dirunjak.

rêndhah :

êngg. kn: 1 cêndhèk; 2 andhap-asor.

(rêndhe) :

[x]-[x] kn: tamban, suwe tmr. tumandang ing gawe; di-[x]-[x], dirêrêndhe: disêsuwe.

rêndhèl :

êngg. pc: rèndhèl.

(rêndhèm) :

di-[x] kn: diêkum ing banyu murih êmpuk.

rêndhêng :

kn: mangsa udan; panèn [x]-an: ngênèni tanduran kang ditandur ing mangsa rêndhêng.

rêndhêt :

kn: randhat, ora gancar.

rênêk :

kw: jêjêmbêk, jurang.

(rênêng) :

di-[x] kn: ditarik, dicènèng; ke-[x]-[x]: katon ngêtokake karosan nalikane ngangkat lsp.

rênêp :

kw: aub, eyub.

rênês :

kn: 1 akèh ênggone olèh rêjêki (pamêtu lsp); 2 pc. akèh pangane ut. pasuguhe.

rênik :

kn: 1 (ut. [x]-[x]) ngrawit sarwa alus tmr. ukêl lsp; 2 glênik, pangapus; di-[x] êngg: diapusi.

(rênuk) :

[x]-[x](-an) kn: omong-omongan gêglênikan.

rêntah :

k: runtuh.

rêntêng :

kn: rêngka, rêngat, bênthèt; [x]-ing ati: lara atine, susah atine; kc. ruwêd-rêntêng.

rêntês :

êngg. kn: rêntêng.

rêntêt :

kn: mêpêt bangêt ora ana rênggange tmr. untu, jungkat lsp.

rêncah :

êngg. kn: rancah.

(rêncak) :

di-[x] kn: diêdum-êdum tmr. kewan burukan (kewan sing dibêlèh).

rêncaka :

ut. ng-[x] kw: susah, sêdhih; kc. rancaka.

rêncang :

I kn: wis pulih (mari) tmr. wong mêntas duwe anak. II êngg. kn: rênggang, amba antarane.

rêncêm :

I kw: rêmuk, èmu. II ut. [x]-[x] kn: mawa tatu kaya dicublêsi; kc. trêncêm.

(rêncung) :

(re-) [x]-an kn: mlaku kalawan rêkasa bangêt.

rênyah :

kn: 1 cilik abêning ngrêsêpake tmr. swara; 2 (yèn dimamah) gêtas kriyak-kriyak up. timun.

rênyak, rênyêk :

kn: rêmak, rêmuk; di-[x]: dirêmuk, dilêmbutake.

rênyêp-rênyêp :

kn: 1 sarwa alus angrawit; 2 riyêp-riyêp, gumêbyar.

rênyuh :

êngg. kn: gêtas, gampang pêcah.

rênyuk :

kn: pating jêkêthut marga dilêmpit-lêmpit (ut. dirêmêt) tmr. dluwang lsp; ng-[x]: ngrêmuk, ngrênyêk.

rêngak-rêngik :

pc: ringik-ringik.

rêngat :

kn: bênthèt, rêngka; [x]-ing ati br: pinggêting ati (lara atine, sêrik); di-[x]: dipêcah tmr. wowohan; rêrêngatan br: cêcongkrahan.

rêngêng-rêngêng :

kn: ura-ura (sindhèn) lirih.

rêngês :

kn: rèngès, rantap.

rêngêt :

kn: ar. gêgrêmêtan sing sok mangan sandhangan lsp.

--- 528 ---

(rêngga) ~ rêsik.

(rêngga) :

di-[x] kn: 1 dipajang, dipacak murih katon endah; 2 dicandra, dirumpaka; 3 diopèni, dijaga; rêrênggan: 1 pajangan, pacakan; 2 êngg. wong sing diopèni; ngrênggani: 1 ngrêngga; br. dadi rêrênggan ing (manggon, dêdunung).

rênggang :

kn: 1 bênggang, ora mèpèt; 2 (ut. [x]-an) lêlowahaning barang loro; 3 pêpisahan, sulaya, ora pati jodho; [x] gula, kumêpyur pulut: tansah rakêt tmr. mêmitran; ng-[x]-i: ngêdohi pawong mitra; ng-[x]-ake: 1 mbênggang, agawe rênggang; 2 njalari pasulayan, ngêdohake pawong mitran.

rênggêp :

kn: rêgêp; rumênggêp, ng-[x] kw: nyêkêl, nyandhak.

rênggês :

I di-[x] kn: diicuk-icuk, dibujuk. II di-[x] êngg. kn: diobongi tmr. têtuwuhan ing bubakan anyar.

rênggi :

ut. rêrênggi kw: pangati-ati, uwas.

rêngginang :

kn: ar. panganan sing digawe kêtan.

(rêngguyung) :

ng-[x] êngg. kn: ngrêmbuyung.

(rênggunuk) :

kc: rêgunuk.

(rênggut) :

di-[x] kn: 1 dijabut, dibubut tmr. sukêt lsp; 2 kw. dijambak, disêbrak, ditarik.

(rênggos) :

[x]-[x], (rê-) [x]-an kn: ambêkane sêsêk mênggèh-mênggèh marga mêntas mlayu lsp; kc. krênggos.

(rêngih) :

[x]-[x] kn: sêsambat (njêjaluk) ngasih-asih; ng-[x], ngrêrêngih: ngrêrintih, mbêbana mêmalat sih.

rêngik-rêngik :

pc: ringik-ringik, ngrintih.

rêngit :

kn: bngs. lalêr cilik.

rêngka :

kn: 1 bênthèt arêp bêngkah tmr. gunung, tembok lsp; 2 ora jênjêm tmr. ati, ora têntrêm tmr. krajan (nêgara) marga ana kraman lsp.

rêngkah :

kn: rêkah.

rêngkèd :

kakehan [x] êngg. pc: kakehan gawan (ribêd); kc. rêngkèg.

rêngkèt :

[x]-[x] kn: swaraning pikulan lsp; kc. krêngkèt.

rêngkêd :

kn: kêrêp tmr. nam-naman, ora rênggang.

rêngkêng-rêngkêng :

kn: rêkasa ênggone ngadêg (mlaku) marga mêntas lara bangêt (tiba lsp).

rêngkik-rêngkik :

kn: lêncir sarta sarwa cilik tmr. pawakan.

(rêngkuh) :

di-[x] kn: dianggêp kaya dene, up. di-[x] sêdulur; kc. rumêngkuh.

(rêngkuk) :

ng-[x] pc: ngringkuk, wungkuk kabotan gawan.

rêngkulu :

êngg. kn: bantal; kc. rangkulu, karang-ulu.

rêngkong :

êngg. kn: bngs. pikulan pari.

rêngu :

kw: nêpsu, lara atine; dirêngoni: disrêngêni, dinêpsoni.

rêngos-rêngos :

êngg. pc: rênggos-rênggos.

rêngrêng :

kn: katon wingit, katon endah sarta gagah; kc. ngêngrêng.

rêp :

kn: 1 katêrangan nelakake kaanan kang mandhêg dadakan; 2 sirêp, suruping srêngenge.

(rêpa) :

ngrêrêpa kn: ngasih-asih, njaluk kawêlasan.

(rêpak) :

rumêpak, ng-[x] kw: ngrupak, nêmpuh sarta nêsêk.

rêpèn :

ut. rêrêpèn kn: kêkidungan (uran-uran) pamalat-sih ut. panyandra; kc. rêpi.

(rêpèpèh) :

[x]-[x], ng-[x] kn: linggih ngêdhêkês andhap-asor (ngasih-asih).

(rêpêt) :

[x]-[x] kn: wayah esuk ngarêpake srêngenge mlêthèk.

rêpêtir :

bêdhil [x] kn: bêdhil sing bisa muni bola-bali.

rêpêtisi :

(W) kn: mbalèni (piwulang lsp).

rêpi :

ut. rêrêpi kw: 1 kidungan, uran-uran kidungan; 2 layang; ng-[x], ngrêrêpi kn: uran-uran kidungan panyandra lsp; kc. rêpèn.

rêpit :

kn: winadi, primpên; kc. rêmpit.

rêpolpêr :

(W) kn: kêstul, pistul.

(rêpopoh) :

ng-[x] êngg. kn: gumantung tumêlung tmr. pang.

rêportêr :

(W) kn: juru awèh kabar.

rêpot :

(W) kn: 1 lapur, awèh wêruh marang kapulisèn lsp; 2 (ut. [x]-an) parêpatan ngrêmbug pagawean; di-[x]-ake: dilapurake.

rêrêb :

I kw: lêrêb, lêrêm. II [x]-[x] kw: udan, grimis.

rêrêm :

kw: lêrêm.

rêrês :

kw: giris, miris.

rês :

pc: blêdug (pamêtu mirunggan); kc. ngêrês, rêsrês.

(rêsa) :

di-[x] pc: dirêksa.

rêsados :

êngg. k: rêsaja.

rêsah :

k: rusuh.

(rêsaya) :

di-[x] kn: dijaluki tulung, disambat; rêsayan êngg: sambatan.

rêsak :

êngg. k: rusak.

rêsban, rêsbang :

(W) kn: bngs. bangku pangason.

rêsèp :

(W) kn: katêrangan bab pêrincèn adon-adoning jamu lsp.

rêsèpsi :

(W) kn: lênggahan (pista) dhinês.

rêsèrsi, rêsèrsir :

(W) kn: pulisi sandi.

rêsêg :

êngg. kn: kurungan awangun tumpêngan.

rêsêh :

êngg. kn: rêgêd nglèlèt; kc. rusuh.

rêsêk :

kn: 1 rêgêd marga barang-barang rosokan; 2 (ut. [x]-an) rosokan, barang-barang sing rêgêd pating jlêmpah.

rêsêp :

I kn: njalari sênêng (kapenak) marang pandêlêng (pangrungu); ng-[x]-i: sênêng marang; ng-[x]-ake: njalari rêsêp. II rumêsêp kn: mlêbu amblês tmr. barang cuwèr. III êngg. ki: sukêr, nggarap-banyu.

rêsi :

(S) kw: 1 wong suci sing wis dadi dewa; 2 pandhita tapa.

rêsidhèn :

kn: residhèn.

rêsik :

kn: 1 ora rêgêd; 2 suci, murni, tulèn; 3 tanpa ana salahe tmr. tulisan, basa, karangan lsp; 4 pc. êntèk babar pisan, gêmêt; 5 absah, padhang-padhangan tmr. nikah, doltinuku; 6 pc. sah kabèh tmr. utang; 7 lagis; [x]-[x], rêrêsik: 1 nyaponi lsp. murih rêsik; 2 sêsuci awak; ng-[x]-i: agawe supaya rêsik; ng-[x]-ake: 1 nggêmêtake, ngêntèkake; 2 agawe rêsik, ngabsahake; [x]-an: 1 ora crobo; 2 pc. tumindak miturut anggêr-anggêr tmr. nikah lsp.

--- 529 ---

rêsisir ~ rikala.

rêsisir :

pc: pulisi kapêtêngan (sandi); kc. rêsèrsir.

rêsiwara :

(S) kw: pandhita linuwih.

rêsmi :

kw: kaendahan, cahya kang ngrêsêpake; sa-[x], rêrêsmèn, ngrêsmèni kw: sacumbana.

rêsula :

I êngg. kn: bngs. wit nipah. II ng-[x] kn: nggrêsah, sêsambat marga rêkasa lsp.

rêsun :

kw: aku, kowe.

rêspati :

I kw: 1 ngrêsêpake ati; 2 patut, sêmbada pidêksa tmr. pawakan. II kw: Kêmis.

rês-rês :

kn: rêrêgêd sing yèn digrayang krasa ngêrês; kc. rês.

rêsrês-poh :

kn: ar. kewan bngs. cacing.

rêt :

mak [x] pc: pêpindhan swaraning barang suwèk lsp.

rêta :

I kw: mani. II kw: abang; kc. rêkta. III êngg. kn: 2 rupiyah. IV êngg. pc: warta; dirêtakake: diwartakake.

rêtah :

(S) kw: kanikmatan; kc. rêta I.

rêti :

I n. rêtos k: wis mrabot, wis dirukti apa-apane; dirêtèni: dirukti, dijaga, diladèni. II n. rêtos k: êngg. têgês, makna; ng-[x], mang-[x]: bisa nyakup (nyandhak) ing dalêm pamikir; ngrêtèkake: nêrangake supaya ngrêti; kc. arti.

rêtna :

(S) kw: 1 intên; 2 sing endah dhewe; 3 (sêsêbutane) putri.

rêtu :

I kw: dahuru, gègèr; rêrêtu: rêrusuh. II (S) kw: ar. mangsa (taun nêm mangsa); cs. 6.

rêtur :

karcis [x] (W) pc: karcis mênyang mulih; di-[x]: dibalèkake tmr. layang kiriman lsp.

rêtos :

k: reti.

rêca :

kn: pêpêthaning manungsa lsp. sing digawe watu lsp.

(rêcêk) :

[x]-an pc: rêsêkan, rosokan.

ri :

(ut. êri) kn: 1 cringih-cringih ing wit; 2 balung ing iwak loh sing lincip-lincip; kc. êri. II kw: dina, kc. ari, hari. III kw: adhi, kc. ari. IV kw: ing, ing nalika, dening.

riba :

I kn: ruba. II (A) kn: wong sing nganakake dhuwit lsp. luwih saka ing ngêkat; mangan [x]: nindakake pakaryan riba.

ribèn :

êngg: karêbèn.

ribêd :

kn: 1 (ut. rêribêd) apa-apa sing njalari ora sêmpuluring laku (pagawean lsp); 2 kêna ing rêribêd; 3 susah marga kêtaman prakara sing angèl-angèl; ng-[x]-i: 1 ngrèwangi, ngrigoni, njalari ribêd; 2 nusahake; kc. rubêd.

ribêng :

kw: putêk, judhêg.

ribig :

kn: kabèh padha, rujuk, saeka karêp; di-[x]i: dirujuki.

ribug :

kn: wis ringkih marga wis tuwa tmr. jago.

ribut :

kn: 1 (ut. angin [x]) kr. prahara; 2 tumandang sarwa kêsusu lan rêrikatan; 3 êngg. pc.gègèr, poyang-payingan, orêg; ng-[x]-i: njalari ribut.

rijal :

kn: swara rame kang kaprungu ing wayah bêngi.

rijig :

êngg. kn: risig.

rijung :

kn: pincang, dheglog; kc. rejog, riyug.

rijuh :

êngg. kn: rikuh.

rijol :

êngg. kn: ijol.

(ridhu) :

reridhu kn: panggodha; ngrêridhu: nggodha, mbêbeda, ngrigoni.

ridhong-ridhong :

kn: nganggo kêmul rimong lsp.

rigal, rigèl :

êngg. kn: rigol.

rigèn :

I kn: rege. II êngg: karêbèn.

rigên :

kn: prigêl sarta sugih reka; rêrigên êngg: tatanan; di-[x] êngg: ditata, dipranata; di-[x]-ake: dipratikêlake, digolèkake akal.

rigih-rigih :

êngg. pc: wigih-wigih.

rigis :

pc: règès bangêt.

rigma :

êngg. k: rambut.

(rigu) :

dirigoni êngg. kn: dirègoni, diribêdi.

riguh :

êngg. kn: regoh.

rigol :

1 pc. runtuh; 2 êngg. pc. tiba.

rigrig :

kn: gigrig.

riya :

I kn: ar. sêbutan ut. pangkat; kc. arya. II êngg. kn: sumungah, kibir, jubriya. III [x]-[x] êngg. kn: sênêng-sênêng.

riyag-riyug :

kn: mlaku pincang (ora jêjêg).

riyah-riyah :

kn: ênom sarta sumringah tmr. warna.

riyaya :

1 êngg. kn: bêbarêngan mangan enak; 2 n. riyadi, riyadin k. mangan enak sarta slamêtan ing mangsa lêbaran (bakda Pasa, êngg. 10 Bêsar); riyayan êngg: slamêtan riyaya.

riyak :

kn. jlagra ki: bngs. yiyit sing mêtu saka ing gurung (up. pinuju lara watuk); di-[x]-i: diidoni nganggo riak.

riyalat :

(A) kn: cêcêgah apa-apa murih kalakon sing disêsuwun.

riyêg :

kn: saiyêg, padha mupakat kabèh.

(riyêk) :

di-[x]-[x] kn: 1 dirêmêk-rêmêk, diwênyêt (diidak) nganti ajur; 2 diwênyêt tmr. dluwang lsp.

riyêl :

ut. jêjêl [x] kn: kêbak bangêt uyêl-uyêlan.

riyêm-riyêm :

kn: 1 liyêp, lindri (satêngah mêrêm tmr. mata); 2 katon padhang sumamar.

riyêp-riyêp :

kn: 1 katon alus ngrawit nêngsêmake pandêlêng; 2 (ijo [x]-[x]) ijo ênom gumadhung tmr. gêgodhongan.

riyin :

êngg. pc. k: biyèn; kc. kriyin.

riyug-riyug :

kn: mlaku pincang; kc. riyag-riyug.

riyuh :

êngg. pc: rame bangêt, gumuruh.

riyuk :

êngg. kn: reyak-reyok.

(riyung) :

di-[x] êngg: dirauk, diraup.

(riyo) :

(ijo) [x]-[x] kn: ijo ênom sumringah.

riyom :

kn: eyub marga akèh wit-witan; ng-[x]: ngayom, ngaub.

riyon :

êngg. kn: diya-diniya; kc. diyon.

rik :

mak [x] pc: sabawaning nyorèk lsp.

rika :

I n. êngg: kowe, -mu. II k: kana.

rikala :

êngg. kn: ing nalika.

--- 530 ---

rikanang ~ ripah.

rikanang :

kw: ika, kang.

rikat :

I kn: enggal, kêbat, bantêr; di-[x]-ake:dienggalake, disêngkakake. II [x]-[x] êngg. kn: kukud, rêrêsik; di-[x]-i êngg: dirêsiki, dikukudi.

rikatang :

kw: ika, kang.

rikma :

ki. êngg: rambut.

rikne, rikneya :

pc: yèn ora mêngkono kapriye.

rikuh :

kn: 1 kidhung, jiguh; 2 rada isin; ng-[x]-i: 1 njêjiguhi; 2 njalari rikuh, ngisin-isini.

rikrik :

êngg. kn: tlatèn; di-[x] êngg: diwatun.

ril :

I êngg. kn: bribil (½ sèn). II (W) kn: wêsi dalan sêpur ut. lori.

rila :

kn: lila.

rilak :

(A) kn. ak: nusu; sêdulur sa-[x]: sadulur tunggal suson.

rim :

I (W) kn: rèm. II (W) kn: 1 wilangan dluwang = 488 ut. 500 pèl; 2 sabuk wlulang.

rimah :

êngg. k: rumah.

rimang :

1 êngg. kn. blabur; 2 kw. sêdhih marga kasmaran.

rimba :

kw. ak: alas.

rimbag :

kn: 1 cithakan ut. ijèning bata, up. bata sa-[x]; wêwangunaning têmbung sawuse diatêr-atêri ut. dipanambangi; di-[x]: 1 dicithak; 2 diwangun tmr. têtêmbungan; [x]-an: cithakan.

(rimbas) :

ng-[x] kn: mrèjèngi glondhongan kayu diwangun pêsagi (mung nganggo wadung ut. kampak).

(rimbu) :

di-[x] kw: disimpên; kc. primbon.

(rimis) :

udan [x]-[x] êngg: udan riwis-riwis (grimis).

(rimuk) :

di-[x], dirêrimuk kn: dibêbujuk kanthi alus, dibêbolèhi.

rimong :

I êngg. kn: apa-apa sing dianggo kêkêmul gêgêr ut. gulu. II kw. ak: macan; kc. mong.

rimpang :

kn: ênthik ut. panging êmpon-êmpon (jae, kêncur, kunir lsp); [x]-an: mawa rimpang tmr. êmpon-êmpon.

rimpil :

kn: pêthil tmr. barang sing cilik-cilik; di-[x]-i: dipêthili, diputungi, tmr. rèncèk lsp; kc. rampal, rèmpèl.

(rimpus) :

di-[x] kn: diêrut, disrimpung.

rina :

n. rintên k: wayah awan.

rina-rina :

kn: ar. gêndhing.

rinding :

ut. [x]-an kn: ar. unèn-unèn ênggone ngunèkake sarana kapèpètake ing lambe kapadalake ing untu; ng-[x]: ngunèkake rinding.

rinjing :

êngg. kn: bngs. kranjang ut. tenggok gêdhe.

rindhèk :

êngg. pc: rindhik.

rindhik :

kn: alon, ora rikat; [x] asu (kirik) digitik pr: agahan ênggone arêp nindakake marga wis kêpengin.

rindhil :

êngg. kn: urut-urutan tanpa kêndhat (ênggone têka, mêtu).

rinèh :

I êngg. kn: sarèh, ora ribut. II br: diêrèh; kc. rèh.

rini :

I êngg. kn: bribil (½ sèn). II kw: wong (bocah) wadon.

(rintang) :

di-[x] êngg: dialang-alangi; [x]-an: alangan, rêribêd.

rintên :

k: rina.

(rintih) :

ng-[x] kn: ngruntuh, sêsambat lirih; ngrêrintih, [x]-[x]: njêjaluk ngasih-asih.

rintik :

êngg. kn: tritik; [x]-[x]: katon jèjèr-jèjèr ngrawit.

rintip :

kn: katon lêlarikan atata; kc. rèntèp.

rinto :

êngg. kn: rento, reto.

rincag :

êngg. pc: rencog.

rinci :

I êngg. kn: pang-panging wulèn pari; kc. princi. II êngg. kn: bngs. tenggok gêdhe.

rincik :

kakehan [x] pc: kakehan rèwèl (pratingkah); kc. princi, rèncèk, ricik.

ring :

kn: 1 êngg. ing; 2 êngg. maring, mênyang ing; 3 êngg. marang, tumrap marang.

ringa :

I kw: duga; ma-[x]: nduga. II [x]-[x], rêringa kn: kanthi pangati-ati marga sujana (ora pracaya, gojag-gajêg).

ringan :

êngg. kn: ènthèng, gampang.

ringas :

kn: 1 giras, ora tutut tmr. jaran; 2 lancang; 3 êngg. srêgêp.

ringga :

kn: gojag-gajêg marga rada wêdi.

ringgi :

sa-[x] êngg. kn: 5 bêntelan (± 15 kati) tmr. pari.

ringgit :

1 kw. wayang; 2 k. tlèdhèk; 3 kn. ar. dhuwit slaka ajine f 2½; [x]-an k: wayangan, tledhekan.

(ringi) :

diringèkake êngg: dirungokake.

ringih-ringih :

kn: lancip-lancip sarta landhêp tmr. untu, êri lsp.

(ringik) :

[x]-[x], ng-[x] kn: tansah ngrintih sêsambat, nangis lsp.

ringin :

pc: wringin.

ringkêl :

I kn: lagi kêpênêr apês (cilaka) tmr. sato, manungsa lsp. miturut petungan dina paringkêlan (up. tungle = ringkêl godhong, ora kêna nênandur têtuwuhan sing dipurih godhonge; aryang = ringkêl jalma, pangapêsaning manungsa; warukung = ringkêl sato, kewan-kewan lagi padha apês; paningron = ringkêl mina, iwak loh lagi apês; uwas = ringkêl pêksi, manuk-manuk padha apês; mawulu = ringkêl wiji, yèn nyêbar wiji ora thukul); pa-[x]-an: dina ing pawukon (tungle, aryang, warukung, paningron, uwas, mawulu). II ng-[x] kn: têturon njintêl (nglêkêr); di-[x]-[x]: ditêkuk-têkuk gêgulungan (lêlêkêran).

ringkês :

kn: 1 cêkak, ora rowa tmr. carita lsp; ora ngêbak-êbaki papan tmr. buntêlan lsp; 3 (ut. [x]-an) climèn, pasaja tmr. duwe gawe lsp; ng-[x]: 1 nyêkak, nyilikake; 2 gawe supaya ora rowa; 3 ora nganggo karamean tmr. duwe gawe; 4 nyidra, matèni dhêdhêmitan; [x]-an: cêkakan, wawasan sing cêkak.

ringkih :

kn: ora kukuh (santosa) tmr. pawakan, dandanan, budi lsp.

(ringkuk) :

ng-[x] pc: ngrungkuk.

(ringkus) :

ng-[x] pc: mringkus, ora mbêgagah.

ringkot :

êngg. kn: rèngkot.

(ringut) :

[x]-ên kw: nêpsu bangêt.

(ringring) :

di-[x](i) pc: diarêm-arêmi supaya aring; kc. aring.

ripah :

I (A) kn: sarwa akèh sarta sugih bangêt.

--- 531 ---

ripak ~ rujuk.

II pc: sêbutane bojon sayid.

ripak :

êngg. k: rupak.

ripak-ripuk :

êngg. kn: têlês, klêbus.

ripik-ripik :

êngg. kn: golèk rèncèk-rèncèk kayu.

ripu :

I kn: rapuh, repo. II êngg. kn: ribut. III (S) kw: mungsuh, satru.

ripuh :

êngg. kn: kc. ripu I.

(ripta) :

(cipta)-[x] kw: gagasan; ng-[x] kw: nulis, nganggit, ngarang.

ririh :

I kw: lirih, alon. II êngg. kn: ora kêtaton, ora kalong; kc. lirip.

riris :

kw: grimis.

ris :

I êngg. kn: 1 garis watêsing pakarangan lsp; 2 tali pinggiraning layar lsp; di-[x]-i êngg: diwatêsi. II kw: alon, sarèh; kc. aris. III êngg. pc: gès, grès.

risak :

k: rusak.

ri-saksana :

kw: ing nalika iku banjur, tumuli.

risalat :

(A) kn: 1 kongkonan; 2 layang .

risang :

kw: (ing sang ...) sang, up. [x] prabu.

risèpsi :

kn: rêsèpsi.

ri-sêdhênge, ri-sêdhêngira :

kw: mbênêri, pinuju.

risi :

kn: 1 krasa kêri, krasa ora kêpenak; 2 krasa ora sênêng; ngrisèni: njalari risi.

risidhèn, risdhèn :

kn: residhèn.

risig :

êngg. kn: 1 sarwa rêsik tmr. omah lsp; 2 ora kêmproh, brèsèt; 3 srêgêp.

risih :

êngg. kn: risi.

risiko :

(W) kn: pituna.

rispis :

êngg. kn: rupiyah.

risrisan :

êngg. kn: tembok minangka dhasaring pagêr lsp.

rit :

I di-[x] pc: diêrit. II sa-[x] pc: sajalan tmr. têtunggangan.

ritak, ritèk :

êngg: karêbèn.

ritang :

kw: ingkang.

riti-riti, ritik-ritik :

êngg. kn: rintik-rintik.

(ricih) :

ng-[x] êngg. pc: nggrêjih (tansah udan).

(ricik) :

I ng-[x] êngg. kn: 1 milah-milah, ngarani pêperangane; 2 milang, metung diprinci-princi; (rê-) [x]-an: pêperangan, prabot sing prêlu-prêlu. II (udan) [x]-[x] kn: grimis sing rada agal; ng-[x]: tansah udan.

(riwa) :

[x]-[x] êngg. kn: rewa-rewa.

riwayat :

(A) kn: crita, dongèng babad.

riwana-wulung :

kn: ar. wit, kayune dianggo jimat.

riwa-riwi :

êngg. kn: wira-wiri.

riwe :

(êngg. kn) ki: kringêt; riwènên k: kringêtên.

(riwêd, riwêg) :

ng-[x]-i êngg. kn: ngribêdi, ngrigoni, makewuhi.

riwêng :

kw: judhêg, wis ora wêruh apa-apa.

riwih-riwih :

kn: mili dlèwèran; kc. rèwèh.

riwil :

kn: angèl ladèn-ladènane; kc. rèwèl.

riwis-riwis :

kn: ora pati dêrês tmr. udan.

riwit :

lombok [x] pc: lombok rawit.

riwug-riwug :

kn: mawa rambut akèh; kc. rewog.

riwuk :

ut. rêriwuk kn: rêrusuh, sing njalari ribut; di-[x]-i: dirusuhi, dibêbidhung, dirigoni.

ri-wuse, ri-wusning, ri-wusnya :

kw: sawuse.

riwut :

1 kw. prahara; 2 kn. nêpsu bangêt, sarwa sêrêng tandang-tanduke; kc. ribut.

ryak :

kw: ombak.

ru :

I kw: sêrik; kc. êru. II kw: panah. III kn: sacêngkal pêsagi (14,19 m2).

ruba :

ut. rêruba kn: 1 pawèwèh kanggo golèk pamrih (sih); 2 bêsêl; dirubani: diwènèhi rêruba, dibêsêli.

(ruba-gini) :

ng-[x] kn: ngundhakake rêrêgan luwih saka mêsthine (marga barange wis kêbacut ora ana lsp).

rubaya :

kw: robaya.

rubeda :

kn: pakewuh, alangan.

rubêd :

kn: alangan, pakewuh; di-[x]-i: dialang-alangi, dipêkewuhi; kc. ribêd.

rubês :

êngg. kn: 1 ribut, riwut; 2 kisruh-kisruhan, gègèr; 3 angèl ambah-ambahane tmr. dalan.

rubiyah :

bkn.[7] ak: wong wadon (rabi).

rubiru :

kn: aru-biru.

rubuh :

n. rêbah k: 1 (tiba) ambruk; 2 sumèlèh wrata (ora ngadêg); 3 diucapake miring tmr. aksara swara, up. â diucapake a: ng-[x]-i: 1 rubuh ngênani; 2 êngg. mbêlèh raja-kaya sing kêcilakan; [x]-an êngg: iwaking kewan sing dirubuh (dipurak); ka-[x]-an: karoban.

rubuk :

I êngg. kn: 1 pandumane padha; 2 sumbut, kurup. II [x]-[x], (re)[x]-an êngg. kn: gêgrombolan padha nglakoni panggawe maksiyat.

rubung :

kn: gêgrombolan tarap ngubêngi, up. sing tuku [x]; [x]-[x]: gêgrombolan wong akèh ngubêngi; ng-[x]: nggrombol tarap ngubêngi; kc. ubung.

ruda-pêksa :

kw: pêksa, njiyat; kc. roda.

rudah :

kw: rudatin, susah atine.

rudatin :

n. rudatos k: sêdhih, susah.

rudira :

(S) kw: gêtih.

rudita :

kw: susah, sêdhih.

ruditya :

br: rudita.

rujad :

kn: bujat, rusak pisah-pisah saka ing gêgathukane; di-[x]: dibujad, dirusak sarana disêmploki.

(rujag) :

I di-[x] êngg. kn: 1 dikrubut, dirudug; 2 dipêksa tmr. wong wadon. II di-[x], [x]-an kn: dibathik têrusan bae tanpa nganggo pola.

rujak :

kn: ar. ombèn-ombèn ut. panganan sing digawe wowohan mêntah lsp.

ruji :

kn: 1 wêsi, kayu lsp. sing kanggo iga-iganing cêndhela, pagêr, payung lsp; 2 lar-laraning rodha; 3 lar-laraning cakran.

rujit :

kw: 1 pating sluwir tmr. kêmbang lsp; 2 kakênan atine, susah; di-[x]-[x]: disuwir-suwir, disuwèk-suwèk.

ruju :

êngg. kn: ragil; kc. wruju.

rujuk :

I kn: ora sulaya, rukun; sa-[x]: wis mupakat; di-[x]-i: diombyongi, diguyubi.

--- 532 ---

rudhira ~ rumuhun.

II kn: balèn ningkahan manèh (sajroning idah ing pêgatan kang kapisan lan kapindho); ng-[x]: mbalèni bojo sing wis dipêgat.

rudhira :

(S) kw: gêtih.

rug :

I kw: jugrug, lêbur; kc. êrug, urug, rugrug.. II di-[x] êngg: diadhuk tmr. lêmah; kc. arug.

rugi :

I êngg. kn: kuwatir, sumêlang; 2 mbêbayani; dirugèni: disujanani, disumêlangake; kc. runggi, sangga-runggi. II êngg. kn: tuna; ka-[x]-an: kapitunan.

rugol :

êngg. kn: rigol.

rugrag :

kw: oyag, jugrug.

rugrug :

êngg. kn: jugrug; kc. rug.

ruhara :

kw: 1 orêg, gègèr; 2 kuwur (susah) atine.

ruhun :

kw: dhisik, biyèn; dipun-[x]-akên êngg. k: didhisikake; kc. karuhun, rumuhun.

ruhur :

kw: luhur, dhuwur.

ruyung :

I kn: kayune wit arèn; 2 kw: borang.

ruk :

I pc: dhenok. II di-[x]: pc: dikêruk.

rukêm :

kn: ar. têtuwuhan wohe enak dipangan.

rukêt :

kn: 1 êngg. rakêt bangêt; 2 (prang [x]) gêlut pêpulêtan; di-[x]: dikêkêp (dirangkul) kêncêng bangêt; di-[x]-i: dirakêt tmr. pamitran.

rukma, rukmi :

(S) kw: êmas.

rukuh :

kn: bngs. jubah putih dianggo sêmbahyang tmr. wong wadon.

rukuk :

(A) kn: ndhungkluk ing nalikane salat; kc. rêkangat.

rukun :

I kn: 1 rujuk manèh; 2 ora pasulayan, guyub; di-[x]: 1 diajak bêcik, diajak bêdhami; 2 pc: dibêsêli; di-[x]-ake: dirujukake, diguyubake; (re-) [x]-an: padha rukun nggayuh sawijining bab; kc. pirukun. II di-[x]-i êngg: disêdhiyani, dicêpaki, dijagani. III ([x]-ing agama) kn: kawajiban limang prakara kang prayoga dilakoni tmr. pêpakoning agama Islam.

rukun-desa :

n. [x]-dhusun k: apa-apa sing wis dimupakati ing parêpatan desa.

rukun-gawe :

kn: pagawean gugur-gunung.

rukon :

kn: rukun; kc. gêndhon-rukon.

ruksa :

(S) kw: 1 rusak, bubrah; 2 sêdhih, susah.

(rukti) :

di-[x], diruktèni kn: 1 dirumat, dipulasara; 2 disudhiyani, dicêpaki.

rum :

I kw: arum. II pc: njêrum (akon njêrum marang sapi lsp). III kn: ar. minuman kêras.

rumab :

êngg. pc: 1 lara panas (kadhêmên); 2 kumat, angot.

rumabasa :

kw: ngrabasa; kc. rabasa.

rumaja-putra :

(-putri) kn: umur-umurane bocah lanang (13 taun) bocah wadon (11 taun).

rumagang :

kw: tumandang ing gawe; kc. ragang.

(rumah) :

di-[x]-i kn: diombèri, disudhiyani papan; [x]-an: klowongan, papan sing disêdhiyakake, sadhiyan; kc. romah.

rumahab :

kn: kalawan rahab bangêt; kc. rahab.

rumah-bolah :

(M) kn: omah kanggo sênêng-sênêng (sositit).

rumah-gila :

(M) kn: papan kanggo mulasara wong edan.

rumah-lelang :

(M) kn: omah kanggo lelangan.

rumah-makan :

(M) kn: rêstoran.

rumah-obat :

(M) kn: toko jamu, apotik.

rumah-sakit :

n. griya-sakit k: papan kanggo mulasara wong lara, hospital.

rumah-setan :

(M) kn: gêdhong kanggo pakumpulan Vrijmetselaar.

rumakjun :

kn: ar. têtuwuhan.

rumakêt :

kn: sumanak bangêt; kc. rakêt.

rumambas :

kn: mbrabas têmbus tmr. banyu; kc. rambas.

rumamyang :

kn: katon ramyang-ramyang.

rumanti :

n. rumantos k: 1 wis miranti, wis sêdhiya; 2 tata-tata, sumadhiya.

rumancaka :

kw: njalari susah (kangelan); kc. rancaka.

rumangkang :

kn: mbrangkang.

rumangsa :

n. rumaos k: 1 wis krasa sajroning ati, mangrêti; 2 wis ngakoni salahe lsp; ngrumangsani: wis rumangsa; kc. rasa.

rumangsang :

kw: nggayuh, ngranggèh, ngrangsang; kc. rangsang.

rumaup pada :

kw: sujud nyungkêmi sikil; kc. raup.

rumaos :

k: rumasa, rumangsa.

rumaras :

I kw: miris, susah. II kw: bêcik, endah, sarwa tata; kc. raras, laras.

rumasuk :

kn: mlêbu, manjing tmr. tamba lsp; kc. rasuk.

rumat :

n. rimat k: 1 êngg. wis rumanti; 2 diopèni (dipiyara) kanthi têmên-têmên; di-[x] êngg: diopèni, dijaga murih aja nganti ilang; di-[x]-i êngg: 1 diopèni; 2 disimpên.

rumbah :

êngg. kn: jêjanganan.

(rumbu) :

isih [x]-[x] êngg: isih règèng-règèng, durung mari babar pisan.

rumbuk, rumbut :

êngg. kn: rungkud, akèh thêthukulane.

rumêgêp :

kw: nyandhak, nyêkêl gêgaman lsp; kc. rêgêp.

rumêksa :

kn: njaga; kc. rêksa.

rumêmbe :

kw: sêmi, tuwuh.

rumêmbês :

br: ngêmbês, rêmbês.

rumêntah :

k: rumuntuh, (tumiba).

rumênga :

kw: krungu.

rumêngkuh :

kn: bêcik pangrêngkuhe; kc. rêngkuh.

rumêsêp :

kn: 1 mlêbu ing (tmr. barang cuwèr lsp); 2 ngrêsêpake; kc. rêsêp.

rumiyin :

k: 1 dhisik; 2 biyèn.

rumil :

êngg. kn: tansah ndrêmimil njêjaluk.

rumyang :

êngg. kn: rame.

rumujag :

kw: nggrujug; kc. rujag.

rumuhun :

êngg. k: 1 dhisik; 2 biyèn.

--- 533 ---

rumuntuh ~ rupak.

rumuntuh :

n. rumêntah k: tumiba; kc. runtuh.

rumucat :

kn: ucul panganggo; kc. rucat.

(rumpak, rumpêk) :

di-[x] kw: dirusak, dilêbur.

(rumpaka) :

ng-[x] kn: 1 nyandra kalawan kêkidungan; 2 nganggit têmbang panyandra; rumpakan: 1 panyandra ing têmbang (kêkidungan); 2 têmbang, kidungan.

rumpi :

kn: bngs. klambi jas kotang kanggo rangkêpan klambi jas bukak.

rumpil :

kn: angèl ambah-ambahane tmr. dalan lsp.

rumpuk :

êngg. kn: tumpuk, têtumpukan; di-[x](i): ditumpuk, disungsun; [x]-an: tumpukan, umpuk-umpukan.

rumpung :

kn: pothol, sêmpal, gothang.

rumput :

k: sukêt.

rumpon :

kn: suwakan ing kali sing didèkèki sangkrah-sangkrah kanggo masangi iwak.

runa :

kw: rusak, pakewuh; kc. runah.

runah :

kw: 1 rusak, pêcah, putung; 2 sêdhih, susah; ng-[x]: 1 ngrusak, mêcah; 2 nusahake.

rundah :

kw: sêdhih; kc. rudah.

runjah-runjah :

kn: 1 jola-jola tmr. jaran; 2 pc. lincak-lincak marga bungah.

(runjak) :

ng-[x] êngg: mumbul ngranggèh; kc. lunjak.

(runjang) :

ng-[x] kn: 1 nrajang, nêmpuh; 2 pc. nrombol mèlu gunêman, melik (ngêsur) pangkating liyan.

runjung :

êngg. kn: awangun lancip; kc. brunjung.

rundha :

êngg. kn: nganglang ing wayah bêngi; kc. rondha.

(rundhuk) :

di-[x] kn: arêp ditêmpuh lsp. sarana mlaku alon-alon sarta sêmu mbrangkang; kc. krundhuk.

runtag :

kn: 1 êngg. orêg, mawalikan tmr. ombak ing sêgara; 2 gorèh, kuwur atine; ng-[x]-ake: njalari runtag.

runtak :

êngg. kn: larahan, rêrêgêd ing lêmah.

runtang-runtung :

kn: tansah awor ora tau pisah (yèn mlaku lsp); kc. runtung.

runtik :

kw: sêrik, nêpsu.

(runting) :

di-[x] kw: disuwèk, disuwir-suwir; kc. rontang-ranting.

runtungan :

êngg. kn: rontogan.

runtuh :

I n. rêntah k: 1 tiba saka ing dhuwur (marga uwal, mrucut, pêthil lsp); 2 tumiba, tumêka tmr. dhawuh; 3 kluron, têrag tmr. wêtêngan; [x] atine: duwe kawêlasan; [x] talake: wêwênange mènèhi talak (pêgat) wis ilang (sapisan lsp); di-[x]-i: 1 ditibani; 2 diwènèhi sih (ganjaran lsp); di-[x]-ake: 1 ditibakake; 2 diwènèhake tmr. talak; 3 ditêragake tmr. wêtêngan. II ng-[x] kn: ngrintih.

(runtung) :

[x]-[x], rêruntungan kn: tansah urut-urutan, tansah bêbarêngan mlaku lsp.

runtut :

kn: 1 rampak, cocog padha gêdhene; 2 (atut [x]) rukun bangêt, anggone jêjodhohan; 2 nunggal laras ora ana sing mênjila; di-[x]-ake: dipêpatut, dilaras.

runtyaka :

kw. ak. sêrik, nêpsu; kc. runtik.

runcang-runcung, runcung-runcung, rêruncungan :

kn: runtang-runtung, runtung-runtung, rêruntungan.

runcat :

kn: rucat.

runya :

kw: wc. karunya (wêlas, asih).

rungak-rungak :

kn: kagèt njêngêr sarta bingung (wêdi).

rungge :

ut. [x]-an êngg. kn: wuli (wulèn).

(runggi) :

kc. sangga runggi.

runggut :

êngg. kn: rungkud.

rungih :

ut. [x]-[x], ng-[x] kn: cilik mbangir tmr. irung.

rungkad :

kn: ambruk bêdhol saoyode tmr. wit-witan.

(rungkêb) :

ng-[x] kn: 1 têturon (linggih) raine ungkêb-ungkêb; 2 êngg. caos sing mblandrêng nganti 2 dina ut. luwih; ng-[x]-i: 1 ungkêb-ungkêb karo ngrangkul ut. ngraup; 2 sungkêm bangêt marang, ngantêpi agama, piyandêl lsp; kc. krungkêb.

rungkêt :

êngg. pc: rukêt.

rungkil :

êngg. kn pating jlêgong tmr. dalan.

rungkud :

kn kêtêl sarta akèh thêthukulane; rêrungkud: thêthukulan sing rungkud; mbabadi rêrungkud pr: ngilangi prakara-prakara sing ruwêd.

rungkuk :

[x]-[x], ng-[x] êngg. kn: linggih (mlaku) gêgêre mbungkuk.

(rungkup) :

di-[x] êngg. ditukup, digrudug ing kècu lsp.

(rungu) :

(n. pirêng k) di-[x] n. dipunmirêng (pirêng) k: ditilingake, digatèkake; dirungoni n. dipunmirêngi (-pirêngi) k: diwèhi wêruh, dikabari; dirungokake n. dipunmirêngakên (-pirêngakên) k: ditilingake supaya krungu; rungon n. mirêngan k: 1 bisa krungu (ora budhêg); 2 swara, uni; (re-) rungonên n. mirêngên k: tansah krasa kaya krungu swara; kc. krungu, kêprungu, pangrungu, prungon.

(rungrum) :

di-[x] kw: dirêrêmih sarana têmbung manis.

(rungrung) :

ke-[x]-an kw: gêndhêng marga kedanan.

rungsêb :

êngg. kn: angèl ambah-ambahane tmr. dalan; kc. rubês.

rungsêg :

êngg. pc: rusak.

rungsit :

kw: gawat, rumpil bangêt.

rupa :

n. warni k. warna ki: 1 kaanan wêwujudaning apa-apa sing didêlêng; 2 dhapur, wujud; 3 pc. warna (abang, ijo lsp); 4 jinis, bangsa; 5 (a-[x]) awujud; [x]-[x]: warna-warna, akèh warnane; sa-[x]: tunggal rupa, sabangsa (sajinis); sa-[x]ne: sakabèhe, ngrupakake: mujudake, nganakake, nyadhiyakake; rêrupan: maujud.

rupak, rupêk :

kn: ora ombèr, ora lêga; 2 ([x] atine, [x] budine, [x] sêgarane) ora gampang ngapura ing liyan; 3 ([x] jagate) judhêg, kêntèkan pasaban; ng-[x]:

--- 534 ---

rupa-candra ~ rojah-rajèh.

nyiyutake (ngringkês) jajahaning liyan.

rupa-candra :

kw: candra-sangkala.

rupaka :

kw: kc. rumpaka.

rupêk :

kn: rupak.

(rupeya) :

ng-[x] êngg. kn: mrêduli, ngrèwès, nggape.

rupi :

êngg. k: rupa.

rupiyah :

(ut. [x] putih, [x] rispis) kn: dhuwit salaka sing ajine satus sèn (120 dhuwit); [x] abang (-pêcah, -gobang, -prentah, -têmbaga): rupiyah ajine 100 dhuwit (83½ sèn).

rupini :

(S) kw: ayu, endah.

rupit :

êngg. kn: rupak bangêt, ciyut bangêt tmr. dalan.

rurah :

kw: rusak, bubrah; mang-[x], ng-[x]: ngrusak.

rurêk :

kw: rukêt tmr. pêrang; mang-[x], ng-[x]: ngrukêt, nêmpuh.

ruru :

I kw: gogrog, rontog, runtuh. II di-[x] kw: digolèki, diupaya; kc. luru.

rurub :

kw: lurub; di-[x]-i: dilurubi.

ruruh :

I êngg. kn: wanguning praèn sarèh; kc. luruh. II di-[x] êngg. kn: digolèki, diluru; kc. luru.

rus :

(W) kn: 1 kêmbang mawar abang; 2 tatanan mata intên.

rusak :

n. risak k: 1 wis ora tumata kaya maune, bubrah; 2 lêbur, kuru bangêt tmr. badan, nandhang susah tmr. ati, dhadhal tmr. barisan, ora gêmah raharja tmr. nagara lsp; 3 pc. bubrah tmr. tatanan, nalar lsp; di-[x]: dibubrah, digawe rusak; ka-[x]-an: 1 nandhang rusak; 2 samubarang sing rusak.

rusban :

êngg. kn: rêsban.

rusêg :

êngg. kn: rêsêk.

rusiya :

êngg. kn: 1 wêwadi, wadi; 2 agawe onar sarana laku kang winadi.

rusiku :

kw: saru-siku.

rusit :

kw: gawat; kc. rungsit.

rusuh :

n. rêsah k: 1 ora tata, tanpa tatanan; 2 êngg. pc. crobo, rakus, kêmproh; 3 ala bangêt tmr. kalakuan; 4 rêtu, ora têntrêm tmr. nêgara lsp; rêrusuh: rêrêtu, ontran-ontran; ng-[x]-i: 1 êngg. pc: ngrêgêdi, njalari crobo; 2 ngrigoni, ngrêridhu, makewuhi; 3 (ut. ng-[x]-ake) njalari rusuh, mbubrah katêntrêman; rêrusuhan: 1 kalakuan sing ora bêcik; 2 gegeran, ontran-ontran.

rut :

I êngg. kn: kabèh, kabèh katut. II di-[x] kn: ditalèni singsêt, ditalèni karo saka lsp.

rucah :

kn: para, asor (tmr. kaanan, barang, pangkat lsp).

rucat :

kn: 1 uwal saka gêgandhèngane; 2 êngg. cucul panganggo; 3 sèlèh pangkat, lèrèh; di-[x]: 1 diuculi (diuwali, dicopoti); 2 dilèrèhi, dipocot; 3 (ut. di-[x]-i) dibukaki sandhangane.

rucêk :

kn: ora cêtha las-lasan tmr. tulisan.

ruci :

êngg. kn: ringas, gampang nêpsune.

rucira :

(S) kw: 1 sumorot, mêncèrèt; 2 endah, nêngsêmake.

rucuh :

êngg. kn: bngs. rujak.

(ruwag) :

[x]-[x] kn: ora tata; di-[x] êngg: dirucat, disêmploki; kc. ruwèg.

Ruwah :

kn: sasi kang kawolu (mangsane wong ngirim mênyang kuburan); dhèk-[x]-e êngg: jênate; [x]-an: slamêtan ing sasi Ruwah.

ruwat :

kn: 1 luwar saka ing panênung (pangêsot, wêwujudan sing salah kêdadèn); 2 luwar saka ing bêbandan paukumaning dewa; di-[x]: 1 disarati murih luwar saka panênung lsp; 2 diluwarake saka bêbandaning dewa sarana slamêtan lsp; 3 dipatèni tmr. kewan lsp. sing mbêbayani; [x]-an: slamêtan lsp. prêlu ngruwat.

ruweda, ruwida :

kw: rubeda, rêribêd.

ruwèg-ruwèg :

kn: reyab-reyab ut. pating slêmbrèh ora tata.

ruwèh :

êngg. kn: boros, sênêng ngêcèh-êcèh dhuwit lsp.

ruwêd :

kn: 1 bundhêt tmr. bolah lsp; 2 kisruh ut. angèl paniti priksane tmr. prakara lsp; 3 êngg. bingung, kuwur tmr. ati.

ruwêd-rêntêng :

kn: rêrêtu prakara sing njalari rêntênging nêgara lsp.

ruwid :

êngg. kn: kêbak thêthukulan (sukêt lsp].

ruwida :

kw: rubeda, rêribêd; kc. ruweda.

ruwiya :

kw: crita, dongèng.

ruwing :

[x] kupinge êngg: sumruwung, brêbêg.

ruwit :

êngg. kn: 1 canthukan cilik; 2 alus ngrawit.

ro :

n. kalih k: linggane têmbung loro; kc. loro, rong.

rob :

I kn: mbuwal mundhak gêdhe tmr. banyu sagara, banjir; ang-[x] kw: mbanjiri, nglubèri; di-[x]-i br: 1 dibanjiri, dilêbi, diblêbêg ing banyu; 2 diwèhi sih lsp. akèh bangêt, dikrubut akèh; ka-[x]-an br: 1 kêbanjiran, kêlêban; 2 kawenehan sih lsp. akèh bangêt, kêwratan, dikrubut ing akèh. II êngg. kn: eyub, ayom.

(robah) :

I [x]-[x] kn: 1 barang-barang sing gêdhe-gêdhe ngêbak-êbaki papan; 2 pêpanganan sing kasar-kasar. II di-[x] êngg. pc: diowahi, diganti; [x]-an: owah-owahan; kc. brubah.

robaya :

kw: aku, -ku.

robak-rabèk, robat-rabèt :

êngg. kn: padha suwèk pating sluwir.

robèt :

êngg. kn: 1 suwèkan gombal; 2 girik, dluwang suwèkan langgo ciri; di-[x] êngg: dibage-bage manèh tmr. sawah lsp.

robyong :

kn: alèn-alèn (gombyok bêling lsp) dianggo rêrênggan ditata pating kranthil; di-[x]: dirêngga ing robyong.

rod :

kw: surud tmr. banjir lsp.

roda :

ut. [x]-paripêksa, [x]-pêksa kn: tindak panjiyat kanthi pêksa; di-[x] br: dipêksa; di-[x]-pêksa, di-[x]-paripêksa: dipêksa, dijiyat.

rodok :

êngg. pc: rada.

rodra :

(S) kw: galak, nêpusu[8] bangêt, mêmêdèni.

rojah-rajèh :

kn: suwèk (tatu) kaya ajur.

--- 535 ---

(rojèng) ~ ronggah-ronggah.

(rojèng) :

ng-[x] êngg. kn: nyolong pari sing isih ana ing sawah sarana dibabadi.

rojod :

êngg. kn: bojod, rujad.

rojoh :

êngg. kn: dhuplak kinang.

(rojong) :

ng-[x](i) kn: njurungi, mupakati, nayogyani, ngombyongi.

rodha :

kn: 1 glindhinganing kreta lsp; 2 êngg. bngs. grobagan cilik; [x]-kamprèt êngg. kn: keseran.

rodhong :

kn: aling-aling ing tanduran têmbako; kc. krodhong.

(rog) :

di-[x] kn: dioyag-oyag (supaya wohe lsp. tiba) kc. rogrog.

roga :

(S) kw: lara.

rogadi :

(S) kw: lêlara.

rogêl :

(W) kn: ar. rêricikaning mungsik.

rogul, rogol :

êngg. kn: runtuh, tiba; kc. rigol.

(rogoh) :

ng-[x] kn: nglêbokake tangan ing kanthongan lsp. arêp njêjupuk; di-[x] atine: dijajagi, diwêruhi atine.

(rogok) :

ng-[x] êngg. kn: pawakan kuru dêdêge lêncir.

rogrog :

êngg. kn: gogrog, runtuh; udan [x] asêm: udan sing mung sagrabyagan sarta tlêthiking banyu agal-agal; [x]-an: ndrodhog marga lara kadhêmên.

roh :

(A) kn: 1 dat sing mawa budi ora kêna ginayuh ing pancadriya; kyt: malaekat, setan lsp; 2 jiwa, badan alus.

roham-rahèm :

êngg. kn: bubrah, rusak pating jlêmpah.

rohani :

(A) kn: kang awujud roh.

rohot :

êngg. kn: rusak, bubrah.

royah-royah :

pc: ora tata, grusa-grusu.

royak-rayèk :

pc: reyak-reyok, wis bubrah pating sêngkayig.

royal :

kn: sênêng mbuwang dhuwit ut. nglakoni maksiyat.

(royo) :

(ijo) [x]-[x] kn: ijo ênom sumringah.

(royok) :

rêroyokan êngg. kn: tumandang ing gawe bêbarêngan wong akèh; kc. kroyok.

royom :

I êngg. kn: ayom, eyub. II êngg. kn: cocog, golong rêmbug; di-[x]: dirubung; (re) [x]-an: padha jêjagongan omong-omongan.

(royong) :

di-[x]-([x]) kn: diangkat (diusung) bêbarêngan wong akèh; kc. gotong-royong.

royot :

êngg. kn: rayat, wong sing kabawah.

rok :

I kw: têmpuh arukêt; a-(ma-) [x], ng-(mang-[x]) [x]: nrajang, nêmpuk, ngamuk. II (W) kn: ar. klambi dawa.

rokèl :

êngg. kn: pating brêndjul tmr. dalan.

roki :

(W) kn: ar. klambi dawa; kc. rok II.

rokok :

kn: lintingan têmbako dianggo udud; ng-[x]: 1 nglinting rokok; 2 êngg. sênêng udud; 3. êngg. udud.

rokrokan :

êngg. kn: jelungan.

rol :

I ut. pulisi rol (W) kn: ar. pangadilan kang mriksa prakara palanggaran cilik-cilik; di-[x]: 1 diladèkake ing pangadilan rol; 2 êngg. dirolis. II (W) kn: gulungan.

rolah, rolak :

(W) kn: 1 bata kang ditata ngadêg ing sadhuwuring palanging kori lsp; 2 êngg. tanggul cilik kanggo amping-amping.

rolas :

n. kalih-wêlas k: 12.

rolikur :

n. kalih-likur k: 22.

(rolis) :

(W) kn: nacahake kuli nyambut gawe; di-[x]: 1 diwilang (diundangi) jênênge tmr. kuli nyambut gawe; 2 êngg. dicacahake jiwane.

roma :

(S) êngg. k: rambut.

(romah) :

kc. rumah.

romal :

êngg. kn: ikêt.

(rombah) :

ng-[x] êngg. kn: golèk iwak mênyang sêgara bêbarêngan wong akèh.

(rombak) :

di-[x] kn: dibubrah, dibubrah banjur diganti.

rombang-rambing :

kn: rontang-ranting, pating sruwèk.

rombèng :

ut. [x]-an kn: gombalan; kc. prombengan.

rombong :

kn: 1 êngg. bngs. tenggok gêdhe; 2 èngg. pc. aling-alinging têtuwuhan sing lagi tuwuh; kc. srumbung.

rome :

êngg. pc: rame.

(romès) :

ora di-[x](i) pc: ora dirèwès.

romot :

êngg. kn: barang-barang sing rêgêd ora kanggo.

rompang :

kn: ompong, padha pothol tmr. untu, jungkat lsp.

rompi :

(W) kn: bngs. klambi rangkêpan.

rompyo, rompyoh :

[x]-[x] kn: katon kêtêl krêmbyah-krêmbyah.

rompok :

kn: 1 gubug cilik; 2 êngg. pc. pondhok, omah.

rompot :

kn: rungkud, mawa wulu pating jlêbud.

ron :

I k: godhong. II êngg. pc: congkrah sêrik-sêrikan; kc. êru.

(ronjat) :

ng-[x]-i êngg. kn: nglunjak ngranggèh.

(ronje) :

ng-[x] kn: lêncir cilik tmr. dêdêg-piyadêg.

rondha :

êngg. kn: nganglang ing wayah bêngi; kc. rundha.

rondhe :

I kn: rêndhêt, rêmbên, randhat. II kn: glindhingan kêtan dianggo ampas wedang.

rondhon :

êngg. kn: godhong.

rono :

êngg. pc: mrono.

rontang-ranting :

kn: padha suwèk pating sluwir.

rontèk :

kn: gêndera cilik alandheyan tumbak.

rontog :

kn: gogrog kabèh tmr. wowohan lsp; [x]-atine: runtuh kawêlasane.

(ronce) :

ng-[x] kn: 1 nganggit kêmbang, mêrjan lsp; 2 ngandharake, nyritakake njlèntrèh; (re-) roncèn: 1 anggitan (karangan) kêmbang lsp; 2 andharaning crita sing nglantrah.

ronyok :

(suwêng) [x] kn: suwêng mawa mata intên gêdhe-gêdhe.

rong :

I n. kalih k: 2 (kanggo wilangan ana ingarêp, up. [x] iji, [x] puluh). II kn: lèng sing gêdhe, up. [x] ula, [x] yuyu, ngê-[x]: mlêbu ing rong.

rongèh :

kn: ora antêng, tansah polah.

ronggah-ronggah :

kn: gêdhe dhuwur dhadhane jêmbar tmr. pawakan.

--- 536 ---

rongge ~ sabên.

rongge :

ut. [x]-an êngg. kn: wuli, wulèn.

ronggèng :

êngg. kn: tlèdhèk.

ronggos, ronggot :

êngg. kn: rungkud, runggut.

rongkob :

kn: pêtêng dening rungkud ut. akèh wit-witane sing gêdhe-gêdhe; ng-[x]: tumêlung nutupi tmr. wit-witan sing gêdhe.

rongkong :

kn: balung gêgêr dalah saigane pisan; rêrongkongan: 1 bêbalungan; 2 jêjrangkongan.

rongrongan :

kn: guthêkan sêla-sêlaning cagakan omah; kc. ngrongrong.

ropal :

kn: nopal.

(ropeya) :

di-[x] êngg. kn: digape, diopèni.

ropèk :

kn: ringkih.

ropêl :

I êngg. kn: dhobêl, rangkêp. II (W) kn: bngs. pasah.

(ropyan) :

I [x]-[x] kn: padha kasukan mangan enak. II di-[x]-i êngg: diopèni.

ropoh :

êngg. kn: pagêr mawa êrèn, rêrèncèkan lsp; di-[x]-i: dipagêri ing ropoh.

roro :

kw: loro.

ros :

kn: 1 singgêtaning têbu (pring lsp); 2 athik-athikaning bêbalungan, gêgêlitan; 3 lajêring prakara, rêmbug lsp; di-[x]-i: dikêthoki saka sa-ros; sing di-[x]-ake lara apa: apa sing dadi lajêring lara; kc. rosan, rosrosan.

rosa :

kn: 1 kuwat; 2 duwe kakuwatan sing ngluwihi; 3 bangêt, kêluwih-luwih, sugih; dirosani: disêntosani, dipêksa.

rosan :

k: têbu.

rosok :

kn: wis rusak marga lawas; [x]-an: barang sing wis bubrah (rusak).

rosrosan :

kn: gêgêlitan, athik-athikan.

rostêr :

(W) kn: 1 bngs. cêndhela (pintu angin); 2 tarip, daftar.

rota :

kw: galak, mêmêdèni.

rotan :

1 êngg. kn pênjalin; 2 ki. têkên.

roti :

kn: ar. panganan sing digawe gandum dipan.

rotuh :

êngg. kn: runtuh.

(rot-rot) :

di-[x]-[x] êngg: diiris-iris, digêrêt-gêrêt.

rocoh :

êngg. kn: trocoh.

(rocok) :

di-[x] êngg: dikrocok.

rowa :

kn: 1 ora ringkês; 2 ora climèn tmr. duwe gawe.

rowak-rawèk :

kn: pating sruwèk.

rowan :

êngg. kn: sapi lsp. sing wis tuwa.

rowang :

kw: rewang.

rowang-rawing :

kn: padha tatu, padha gowang.

rowe-rowe :

êngg: rawe-rawe.

rwa :

kw: ro (loro).

rwab :

kw: rob.

rwi :

kw: êri.