Bausastra Jawa, Poerwadarminta, 1939, #75 (Bagian 12: Y)

Y

ya ~ yak-yakan.

ya :

n. inggih kn elakake yèn wangsulan cocog karo pitakone, up. apa iki bukumu? ya; 2 nelakake sumanggêm, saguh, mupakat, gêlêm, up. Sesuk mênyanga pasar! ya; 3 uga, uga mêngkono, up. kowe mlarat, aku ya mlarat; 4 pancèn, mula nyata, up. ya mèmpêr rêga sêmono; 5 nelakake yèn padha bae, up. Radèn Dananjaya ya Radèn Janaka; 6 lan uga, lan manèh, up. mantumu kuwi ya anake wong sugih ya priyayi; 7 dianggo ngantêbake surasane pitakon ut. pamênging, up. Sapa ya sing njupuk? Aja dianggo dolanan ya!; 8 sabawa saèm. dhuh, up. ya tallah têmên!; 9 nelakake yèn têmbunge sing buri diantêbake surasane, up. ya wis, ya uga; 10. mêngkono (mau) up. ya yèn gêlêm, yèn ora kêpriye? Ayake (i)ya! kc. iya.

(yab) :

[x]-[x]-an kn nglayab (biyayakan mrana-mrana).

yadi :

kw yèn.

yadin :

kw yèn.

yadyan :

kw yèn, sênadyan.

yadyapi :

kw malah uga, sênadyan mêngkono.

yadyastun :

kw sênadyan mêngkono, dêstun.

yadnya :

(S) kw kurban, sajèn.

yaèn :

yagèn êngg. kn wiyaèn, ora nriman.

(yag) :

[x]-[x]-an êngg. kn sag-sagan, kêsusu.

yaga :

kn wc. wiyaga, niyaga.

ya-gene :

ut. geneya n. punapaa k sêbab apa, kêna apa.

yah :

I pc: (yak) kn nelakake ora ngandêl, maido. ngêmohi, gumun; kc. hiyah, biyah. II pc: wis wayah: [x] apa: wayah apa; [x] ene(mene): wayah mêngkene (kasêp).

yahagên :

êngg. kn wiyaèn.

yai :

êngg. kn êmbuh; kc. kyai.

ya-iku :

n. inggih puniku k 1 nêrangake surasane têmbunge kang ngarêp, up. Bangsa Yahudi, yaiku ...; 2 têgêse, jarwane: up. Kang diarani pêndhita, yaiku wong sing ...

yaya :

kw 1 bapa; 2 kaya; kc. yayah.

yayah :

kw: 1 bapa; 2 kaya.

yayah-rena :

kw bapa biyung.

yayah-wibi :

kw bapa biyung.

yayan :

kw sênadyan.

yayasan :

kn omah gêdhe; kc. yasa.

yayi :

kw adhi.

yak :

I pc sabawa nelakake ora ngandêl lsp; kc. yah. II [x]-[x]-an kn: biyayakan.

yak-a, yak-e, yakku, yakna, yaknan, yaknèn :

êngg. pc ayake, layake (bok mênawa).

yakin :

(A) kn 1 nyata têmênan; 2 mêsthi, gênah; 3 wis ngêrti têmênan; ng-[x]-ake: 1 nyatakake nggênahake; 2 niti priksa; ka-[x]-an: apa-apa sing wis dinyatakake, pangandêl.

yak-yakan :

kn biyayakan; kc. yak.

--- 176 ---

yakut ~ yun.

yakut :

kn bngs. kristal sok dianggo mata ali-ali lsp.

yaksa :

(S) kw: buta, danawa; cs. 5.

yaksi :

(S) kw: danawa (buta) wadon.

yakti :

(S) kw 1 nyata, têmênan; kc. yêkti; 2 pêndhita; kc. yati.

yam :

pc hyang (ing padhalangan).

yama :

(S) kw. ak 1 paro, rakit, kêmbar; cs. 2; 3 ar. dewaning pati.

yamani :

kw naraka.

ya mèn :

êngg. pc karêbèn.

yan :

I kw yèn. II [x]-[x]-ane pc: gênah bangêt.

yana :

(S) kw. ak kreta, tunggangan, dalan.

yani :

(S) kw. ak kali.

yang :

pc hyang; ka-[x]-an: kadewan.

ya ngèn :

êngg. pc karêbèn.

Yaudi, Yahudi :

kn ar. bangsa asale saka Palèstinah.

yauk :

ora [x] êngg. pc ora jodho (sênêng).

yapwan :

kw yèn.

yar :

kw yèn.

yarbuk :

(W) kn layang cathêtan taunan.

yasa :

I (S) kw. ak jasa. II (S) 1 kw. gêdhong, omah; 2 kn. gawe, ngêdêgake omah lsp; diyasakake: digawe, digawèkake; yasan, yêyasan: 1 omah gêdhong; 2 gêgawean, sing digawe; 3 êngg. kn. darbèke dhewe-dhewe tmr. sawah ut. têgal.

yasadarma :

(S) kw bapa.

yasa-kambang :

kw bale kambang.

yasin :

surat [x] (A) kn ar. bab kang kaping 37 ing kurän, sok diwacakake marang wong sing arêp mati..

yasti :

(S) kw. ak pênthung.

yata :

kw 1 yaiku; 2 banjur, nuli.

ya-ta :

pc: iya ta.

yata, yatallah :

pc kc. ya

yatanyan :

kw supaya.

yatapin :

kw sênadyan.

yatarta :

(S) kw. ak mulane.

yati :

(S) kw pêndhita; cs. 7.

yatim, yatin :

(A) kn lola (sadurunge lair bapakne wis mati).

yatindra :

(S) kw (yati indra) pêndhita linuwih).

yatiwara :

(S) kw pêndhita luhur.

yatku :

êngg. pc niyatku.

yatma, yatmaka :

kw sukma, nyawa, badan alus.

yatna :

(S) kw pangati-ati, ngati-ati, prayitna; [x] yuwana lena kêna pr: sing sapa ngati-ati bakal slamêt, sing sêmbrana bakal tiwas; kc. yitna.

yatra :

k dhuwit.

yawa :

kw 1 jawa; 2 jaba.

yawat :

(S) kw. ak sênadyan mêngkono, kaya dene.

ye :

êngg. pc sabawaning gumun; kc. he.

yeka :

br (ya ika) yaiku.

yèki :

br (ya iki) yaiku.

yèku :

br (ya iku) yaiku.

yèn :

kn 1 têmbung panggandhèng nelakake isih janggêlan, up. [x] kowe gêlêm, têkaa!; 2 nelakake waktu (samangsa), up: [x] bapakmu wis têka, undangên mrene; 3 mungguh ing, tumrap ing, up. [x] aku êmoh, dikon nggarap garapan kaya ngono kuwi; 4 mênawa, bok mênawa, up. bênêre bae aku kuwatir [x] ora sida; 5 mundhak, up. aja sok dolanan ana ing pinggir sumur, [x] kêcêmplung lo!; 6 panggandhèng nelakake katêranganing gunêm ut. pangira (bilih), up. Bapak wis ngandika, [x] aku ora sida diutus mênyang Sala; 7 ([x] ... -a ) mungguha, saupama; up. Si Suta kae [x] sugiha mèmpêr, lah wong pamêtune akèh.

yêg :

1 kn. omah barêng; 2 pc: rukun; kc. iyêg.

(yêyês) :

ng-[x] êngg. kn mbladhêg udan bae.

yêksa, yêksi :

kc. yaksa, yaksi.

yêkti :

kw. (yêktos k) 1 nyata, têrang; 2 (ut. yêktosan k.) têmênan; diyêktèni (dipunyêktosi k); dititèni; diyêktèkake (dipunyêktosakên k); dinyatakake; sa-[x] kw: sanyata; kayêktèn: 1 kêbuktèn, konangan; 2 kanyataan.

yêktiwara :

kw pêndhita linuwih; kc. yatiwara.

yêktos :

k yêkti.

yêr :

kn rasane wong mumêt; [x]-[x]-an: nggliyêr, mumêt.

yêti :

pc yêkti.

yêtos :

pc yêktos.

yi :

êngg. pc kyai (êmbah, wong tuwa bangêt).

yiyid :

kn: barang cuwèr plikêt sing nasabi iwak loh lsp; ng-[x]: mêtu yiyide.

ying :

êngg. pc sing.

yitma :

kw sukma, nyawa, badan alus; kc. yatma.

yitna :

kw wêweka, pangati-ati; kc. yatna, prayitna.

yu :

pc wc. bak-yu (êmbok-ayu).

yuda :

(S) kw pêrang, papêrangan.

yuda-kanaka :

kw (ws. kukur-kukur) têmbang pangkur.

yuda-nêgara :

kw 1 iguhing pangrèh; 2 tata trapsila; kc. uda-nêgara.

yudasmara :

(S) kw aliron sih.

yujana :

kw kc. yojana.

yudhaka :

(S) kw prajurit.

yuga :

I (S) kw jaman (cacahe papat: krêtayuga, tetrayuga, dwaparayuga, kaliyuga). II kw: anak.

yugala :

(S) kw. ak somah, bojo.

yuyu :

kn ar. kewan mawa kulit thothok asikil sapuluh (urip ing banyu tawa); mata [x]: mata sing tansah kêmbik-kêmbik kaya arêp nangis; [x] rumpung ambarong ronge pr: omahe njênggarang nanging sêjatine mlarat.

(yuyun) :

ka-[x] kw kasêngsêm; kc. yun.

yuyut :

êngg. kn buyut.

yuk :

(C) kn bêndara (panyêbute batur Cina marang babahe).

yukti :

(S) kw pantês, patut.

yumana :

kw krêta raharja, slamêt.

yumani :

kw naraka; kc. yamani.

yun :

I kw karêp; kc. ayun. II di-[x] kn: dibandhul, diyod; [x]-[x]-an: bandhulan; kc. iyun.

--- 177 ---

Yunani ~ kabudidayan.

Yunani :

kn (basa, bangsa, tanah) Griêk.

yung :

pc wc. biyung.

(yungyun) :

ng-[x]-ake kw nêngsêmake; ka-[x]: kasêngsêm; kc. yun, yuyun.

yungta :

êngg. pc uwa wadon.

(yur) :

[x]-[x]-an êngg. kn mayug-mayug kanginan; kc. miyur.

yuri :

(W) kn juri, juru ngadili.

yusya :

(S) kw yuswa.

yustisi :

(W) kn pangadilan luhur.

yuswa :

(S) ki umur.

yuta :

I (S) kn 1.000.000. II kw. ak: bingung, wudhar.

yutapa :

(S) kw. ak sena-pati.

yutun :

tani [x] kn wong tani sing mungkul.

yuwana :

(S) kw slamêt, rahayu, tulus.

yuwaraja :

(S) kw. ak pangeran adipati.

yuwati :

(S) kw prawan.

yo :

pc ayo.

(yod) :

[x]-[x]-an kn yun-yunan munggah-mudhun.

yojana :

(S) kw ukuran pal-palan.

yodhêmporêm, yodhoporêm :

(W) kn jadhêmparêm (yodhoform).

(yog) :

di-[x] kn dioyog tmr. wit lsp; kc. iyog.

yoga :

I kw anak; kang a-[x]: bapa; kc. yuga. II kw: jaman; kc. yuga. III kw: pantês, patut; sa-[x]: sapantêse; kc. prayoga, sayogya. IV (S) kw. ak: sêmadi, ngêningake cipta; ma-[x]: sêmadi.

yogabrata, yoga-sêmèdi :

(S) kw ngêningake cipta.

yogi :

(S) kw pêndhita.

yogiswara :

(S) kw pêndhita linuwih.

yogya :

kw patut, pantês; kc. yoga III.

yogyapara :

kw. ak sigêg, matèni (tmr. aksara).

yogyaswara :

kw têmbung sing wandane wêkasan lêgêna samangsa diganti -i atêgês wadon, up. dewa-dèwi lsp.

yok-apa :

n. yok-napa k. êngg. pc kaya apa (kêpriye).

yoni :

kw sêkti, linuwih.

ywa :

kw aywa, aja.

Ywang :

kw hyang (dewa).